Một năm chiến tranh thương mại: Kết quả ít ỏi cho Donald Trump

Mai Vân Đăng ngày 06-03-2019 Sửa đổi ngày 06-03-2019 12:15

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (T) hội đàm với tổng thống Mỹ Donald Trump, Buenos Aires, Achentina, ngày 01/12/2018REUTERS/Kevin Lamarque

Một năm sau khi khởi động cuộc chiến tranh thương mại, kết quả mà tổng thống Mỹ Donald Trump thu được nhìn chung rất ít ỏi.

Nguyên thủ Hoa Kỳ chỉ có thể tự hào về việc buộc được Trung Quốc và châu Âu đàm phán, còn về cơ bản thì chưa có gì được giải quyết : Cán cân thương mại Mỹ không ngừng xấu đi thêm, trong lúc tăng trưởng kinh tế toàn cầu trì trệ do đầu tư bị đình trệ trước kết cục khó lường của cuộc chiến tranh thương mại.
Trong số ra ngày 04/03/2019, nhật báo Pháp Les Échos đã thử đánh giá các kết quả mà tổng thống Mỹ đạt được sau một năm gây căng thẳng trong nền thương mại toàn cầu, để đi đến kết luận trên là ông Trump thực ra không thu lợi được bao nhiêu.

Tờ báo Pháp lấy dấu mốc là ngày 01/03/2018, khi tổng thống Trump đơn phương loan báo việc đánh thuế đối với hai mặt hàng nhôm và thép nhập khẩu vào Mỹ, qua đó, mở ra một thời kỳ căng thẳng thương mại chưa từng thấy giữa Mỹ và các đối thủ cũng như đối tác.

Bài phân tích được trình bày dưới dạng hỏi-đáp.

Vì sao tổng thống Mỹ Donald Trump lại quyết định khai chiến ?

Trong cuộc vận động tranh cử tổng thống Mỹ năm 2016, Donald Trump đã đặt trọng tâm vào lời hứa công nghiệp hóa trở lại vùng Midwest của Mỹ và ngăn chặn việc di dời nhà máy. Ông muốn cho thấy đối thủ thuộc phe Dân Chủ là tác nhân của tiến trình toàn cầu hóa tai hại, đồng thời cho rằng thâm thủng mậu dịch to lớn mà Mỹ phải chịu là một điều ô nhục.

Thông báo tăng thuế đối với thép, một sản phẩm mang tính biểu tượng cao mà giá đã giảm sụt mạnh với thép nhập từ Trung Quốc, được đưa ra 8 tháng trước cuộc bầu cử giữa kỳ tại Mỹ. Từ đó trở đi, giọng điệu càng lúc càng cứng rắn hơn, trong lúc lãnh vực trừng phạt ngày càng mở rộng thêm.

Cuộc tấn công thương mại của ông Trump tuy nhiên không hoàn toàn là điều mới mẻ : Gần như hầu hết các tổng thống Mỹ, kể cả ông Obama, đều đã cố kềm hãm nhập khẩu thép thông qua chế độ quota hay kiểm soát giá, nhưng đều không mấy thành công.

Cho đến lúc này, tổng thống Mỹ thu hoạch được gì ?

Trước các đe dọa thuế cao của Mỹ, Nhật Bản và Hàn Quốc đã nhanh chóng đúc kết những thỏa thuận mới với Mỹ. Đàm phán với Mêhicô và Canada kéo dài từ nhiều tháng, đột nhiên đã tăng tốc và một phiên bản mới của NAFTA, Hiệp Ước Tự Do Mậu Dịch Bắc Mỹ, có lợi hơn cho công nhân Mỹ, đã ra đời vào tháng 10/2018. Văn kiện này còn phải được Quốc Hội Mỹ phê chuẩn, và đang bị đảng Dân Chủ chỉ trích.

Tuy nhiên, với châu Âu và Trung Quốc, đàm phán mở ra vào mùa hè vừa qua chưa dẫn đến kết quả gì. Trump lại đe dọa tăng thuế quan đối với xe hơi, một yếu tố thương lượng đáng gờm, cũng như đánh thêm thuế mới đối với 200 tỷ đô la hàng nhập từ Trung Quốc, mà ông Trump đã hai lần dời lại việc áp dụng.

Riêng châu Âu sẵn sàng đáp trả đến đâu ?

Trước một Donald Trump luôn đẩy họ vào thế bị động, châu Âu đang cố chơi một ván bài tế nhị : Đáp trả nhưng cũng sử dụng củ cà rốt. Phương thức phòng thủ của châu Âu rất rõ : Không chủ động tấn công vào Mỹ, nhưng đáp trả ngay, theo nguyên tắc có qua có lại và trên tinh thần tôn trọng quy tắc của Tổ Chức Thương Mại Thế Giới OMC.

Ví dụ cụ thể của phương thức này là những biện pháp tăng thuế quan đối với các loại rượu Bourbon, quần jean hay xe môtô Harley-Davidson để chống lại đợt tấn công của Mỹ đối với thép nhập châu Âu, hay là một số biện pháp khác mà châu Âu đưa ra để bảo vệ thép và nhôm.

Cách thức phản ứng thực thụ của châu Âu tuy nhiên nằm ở nơi khác : Đó là cố thuyết phục Mỹ trở lại làm người đồng minh lịch sử, một vị trí mà Hoa Kỳ vẫn nắm giữ chỉ cách đây không lâu. Mục tiêu là đứng chung chiến tuyến với Mỹ và Nhật để thúc đẩy cải tổ OMC nhằm đối phó tốt hơn với các tấn công của Trung Quốc.

Nhưng cách tiếp cận này đến nay đã không có kết quả. Bằng chứng là lời đe dọa của Washington đánh thuế xe hơi nhập từ Châu Âu. Đối với đa số thành viên châu Âu, đi đầu là Đức, câu trả lời tốt nhất là nhanh chóng thúc đẩy việc mở đàm phán đã hứa hẹn mùa hè này ở Washington, mà phạm vi áp dụng còn rất hạn chế. Nhưng Paris không muốn.Tổng thống Macron luôn từ chối « thương lượng khi bị dí súng vào đầu ».

Chiến lược của Trung Quốc trước đòn tấn công của Trump ra sao ?

Đó là ăn miếng trả miếng. Trước loạt thuế của Washington, Bắc Kinh trước tiên đã quyết định đáp trả, đánh thuế hàng hóa Mỹ theo giá trị tương đương. Nhưng với số hàng nhập từ Mỹ 4 lần ít hơn hàng xuất sang Mỹ, chiến lược này không thể trụ lâu trước đe dọa của ông Trump áp thuế đối với toàn bộ hàng nhập từ Trung Quốc. Dễ hiểu là Trung Quốc nhẹ nhõm khi hưu chiến thương mại được tuyên bố, ngày 01/12/2018 giữa hai ông Trump và Tập bên lề thượng đỉnh G20.

Dưới sức ép, Bắc Kinh đã cố đưa ra vài cam kết (như mở cửa lãnh vực tài chính, chấp dứt chế độ công ty hợp doanh trong ngành xe hơi) và trong các lãnh vực mà công ty Trung Quốc đã vững vàng. Nhưng vào lúc mà Washington đòi hỏi những cải tổ về cấu trúc, thì Bắc Kinh không muốn bỏ mô hình kinh tế dựa trên các tập đoàn Nhà nước hùng mạnh, cũng như không từ bỏ việc nâng cấp ngành công nghiệp của mình để tạo ra những nhà vô địch công nghệ học tầm cỡ thế giới.

Hậu quả cuộc thương chiến đối với Mỹ là gì ?

Do tỷ trọng hàng nhập khẩu không cao trong GDP của mình (độ 13%), kinh tế Mỹ không mấy bị tác động do việc thuế tăng lên. Cho dù căng thẳng thương mại gây lo âu trên thị trường tài chính, kinh tế Mỹ vẫn có dấu hiệu khỏe mạnh : thất nghiệp chỉ khoảng 4%, tăng trưởng ở mức hơn 3%.

Tuy nhiên, ngoại trừ một vài lãnh vực, việc thuế tăng không có hệ quả làm thất thu thương mại, vẫn hơn 550 tỷ đô la từ tháng Giêng đến 11/2018, tức nhiều hơn so với cùng thời kỳ hai năm 2016 và 2017.

Ai được ai thua trong cuộc tấn công của Washington ?

Ngành phân phối có lẽ là khu vực đã lên tiếng nhiều nhất chống lại các biện pháp của ông Trump, cảnh báo về nguy cơ thuế tăng làm giá cả tăng theo, ảnh hưởng đến người tiêu dùng. Nhưng cho đến lúc này, các hộ gia đình Mỹ cảm nhận không nhiều hệ quả các thuế phụ thu.

Vào mùa thu năm ngoái, hai nhà nghiên cứu của Trường Kinh Tế Luân Đôn và Princeton đã nêu cụ thể những khoản tốn thêm do các biện pháp của ông Trump, trung bình là vài chục đô la mỗi năm cho mỗi gia đình. Tuy nhiên, khoản này sẽ lên thành 270 đô la/năm trong trường hợp áp thuế 10% đối với toàn bộ hàng nhập từ Trung Quốc.

Nếu bản kết quả kinh doanh của một số tập đoàn lớn đã ghi nhận chi phí họ trả thêm do chính sách của Washington, những người bị thua thiệt trước tiên là các nạn nhân của biện pháp trả đũa từ phía các đối tác thương mại của Mỹ. Việc Trung Quốc ngưng nhập đậu nành và bắp của Mỹ chẳng hạn, đã làm giá cả hai mặt hàng này sụp đổ, buộc các nông dân miền Midwest tìm thị trường khác.

Hoa kỳ có được lợi về lao động hay không ?

Hệ quả ở giai đoạn này vẫn giới hạn và khó ước lượng bằng con số cụ thể. Thị trường lao động Mỹ tiếp tục tạo trung bình 200.000 việc làm mới mỗi tháng, nhưng thường là trong lãnh vực dịch vụ, còn trong công nghiệp thì khiêm tốn hơn.

Một số công ty chế tạo xe hơi đã thông báo đầu tư tại Mỹ từ hai năm qua, thế nhưng các quyết định đó thường không liên quan trực tiếp với chính sách của Trump. Việc đóng cửa 4 nhà máy của tập đoàn General Motors, theo thông báo hồi tháng 11 vừa qua, như đã dội một gáo nước lạnh vào không khí phấn khởi.

Ông Trump cũng nói đến « phép màu » trong ngành luyện thép mỗi khi một lò mới được đưa vào hoạt động. Ngành được lợi nhờ giá cả tăng do chính sách thuế, nhưng hệ quả về việc làm, trong một ngành sử dụng rất nhiều máy tự động, vẫn còn khiêm tốn.

Theo các chuyên gia của viện nghiên cứu sắt và thép American Iron and Steel Institute, lượng nhân công sử dụng hiện nay thấp hơn 4% so với cách đây 4 năm.

• print

•