‘Vòng vây pháp lý’ để đấu tranh với Trung Quốc trên Biển Đông
Các quốc gia tôn trọng luật pháp quốc tế nên phối hợp cùng nhau tạo
thành một ‘vòng vây pháp lý chặt chẽ’ mà Trung Quốc không thể nào né
tránh được trên vấn đề Biển Đông và Việt Nam nên cân nhắc kiện Trung
Quốc về hành vi xâm phạm vào vùng đặc quyền kinh tế của họ, các học giả
về Biển Đông khuyến nghị tại một hội thảo mới đây ở Washington DC.
Hội thảo với chủ đề ‘Tham vọng hàng hải của Trung Quốc ở chuỗi đảo
thứ nhất và xa hơn nữa’ được Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế
(CSIS) tổ chức hôm 18/11 đã phân tích những hành động của Bắc Kinh trên
Biển Đông, Biển Hoa Đông, các đảo quốc Thái Bình Dương và đề xuất sự
phối hợp về chính sách trong khu vực.
Trên mặt trận pháp lý, hành động nổi tiếng nhất ở Biển Đông là vụ
kiện của Philippines vốn được Tòa trọng tài Thường trực (PCA) ra phán
quyết vào giữa năm 2016 rằng ‘chủ quyền lịch sử’ mà Trung Quốc tuyên bố
đối với đường chín đoạn trên Biển Đông là ‘không có cơ sở’ trong luật
pháp quốc tế.
Tuy nhiên, Bắc Kinh đã bác bỏ phán quyết này với lập luận rằng ‘chủ
quyền lịch sử’ của họ có trước khi Công ước Quốc tế về Luật Biển được ký
kết vào năm 1982. Mặt khác, phán quyết của PCA không hề có cơ chế thực
thi để buộc Bắc Kinh từ bỏ đường chín đoạn của mình.
Muốn tự làm luật?
Đánh giá về lập trường của Trung Quốc, bà Atsuko Kanehara, giáo sư về
Luật Quốc tế thuộc Đại học Sophia, Nhật Bản, cho rằng Bắc Kinh ‘muốn
đơn phương thay đổi luật pháp quốc tế một cách cưỡng bức’.
“Về mặt nguyên tắc, luật pháp quốc tế được tạo ra dựa trên sự đồng ý của các quốc gia có chủ quyền,” bà giải thích.
“Từng nước không được phép đơn phương viết nên luật quốc tế,” bà nói
thêm và nhấn mạnh rằng Trung Quốc ‘đã đơn phương’ đòi hỏi ‘quyền lịch
sử’ trên Biển Đông.
Tuy nhiên, bà cũng cho rằng có một số trường hợp luật quốc tế cho
phép mỗi nước được hành động đơn phương, chẳng hạn như xác định giới hạn
của phạm vi của quyền tài phán đối với lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế
và thềm lục địa nhưng việc tự xác định này ‘phải dựa trên các điều luật
liên quan’.
Do đó, bà Kanehara nói yêu sách chủ quyền đơn phương của Trung Quốc
không dựa trên luật pháp quốc tế là ‘đáng lên án’ và ‘sai trái’.
Không chỉ vi phạm luật quốc tế với yêu sách chủ quyền mà hành động
của Bắc Kinh trên thực địa cũng ‘đi ngược lại luật pháp quốc tế’, vị
giáo sư đến từ Nhật nói tại hội thảo.
“Luật pháp quốc tế nghiêm cấm cả sử dụng vũ lực lẫn đe dọa dùng vũ lực,” bà nói.
Bà đưa ra dẫn chứng là các tàu hải cảnh của Trung Quốc thường xuyên
hộ tống các tàu cá của họ đi vào vùng đặc quyền kinh tế và lãnh hải của
các nước quanh Biển Đông trong nỗ lực khẳng định chủ quyền.
“Không thể phủ nhận rằng chiến lược của Bắc Kinh sử dụng các tàu hải
cảnh, thậm chí là tàu quân sự, và biến ngư dân thành dân quân đã đặt ra
mối đe dọa nghiêm trọng đối với các nước láng giềng,” bà nói.
“Tôi có thể nói rằng những chiến lược này có thể được xem như là hành vi cưỡng ép.”
Bà chỉ ra rằng Nhật Bản, với tư cách là một nước tôn trọng luật pháp
quốc tế, đã đối phó với sự xâm lấn của Trung Quốc vào ‘vùng biển của
Nhật’ xung quanh quần đảo Senkaku/Điếu Ngư mà hai nước đang có tranh
chấp trên Biển Hoa Đông với tinh thần là ‘không làm leo thang căng thẳng
giữa hai nước’.
Do đó, thay vì triển khai quân đội, tức Lực lượng Phòng vệ trên Biển,
để đối phó với sự xâm nhập của phía Trung Quốc, Tokyo sử dụng lực lượng
dân sự là các tàu tuần duyên, bà cho biết.
“Nhật với sự cẩn trọng cao nhất đã cố gắng tránh cho tình hình căng
thẳng trên Biển Hoa Đông leo thang thành đối đầu quân sự,” bà nói và
giải thích rằng Tokyo muốn tránh các biện pháp sức mạnh vốn luật pháp
quốc tế không cho phép ‘nhiều nhất có thể’.
Bên cạnh đó, Tokyo còn tranh thủ các diễn đàn song phương và đa phương trong khu vực để đối phó với Trung Quốc.
Bà cho biết Nhật Bản đang mong đợi Bộ Quy tắc Ứng xử trên Biển Đông
(COC) mà các nước Asean đang đàm phán với Trung Quốc sớm ra đời để kiểm
soát các hành động của Trung Quốc và Bộ Quy tắc Ứng xử này cần ‘phải đủ
mạnh để buộc Bắc Kinh tuân thủ luật pháp quốc tế’.
Bà nói rằng Tokyo ủng hộ mạnh mẽ luật pháp quốc tế và kêu gọi các
nước tranh chấp trên Biển Đông cũng dùng luật pháp quốc tế để đối phó
với Trung Quốc.
“Chúng ta cần phải xây dựng một vòng pháp lý mạnh mẽ mang tính bao
vây mà Trung Quốc không thể nào thoát ra được,” bà đề xuất và dẫn ra
việc Nhật Bản cùng Mỹ các nước như Anh, Pháp, Úc đã hợp tác để duy trì
quyền tự do hàng hải trên Biển Đông theo luật pháp quốc tế để chống lại
đòi hỏi chủ quyền lịch sử của Trung Quốc.
“Cách làm này sẽ không có kết quả ngay lập tức,” bà nhìn nhận. “Nếu
không có lập trường kiên định và mạnh mẽ trong một thời gian thì sẽ rất
khó để đạt được kết quả mong muốn.”
Bà cũng lưu ý rằng bản thân Bắc Kinh, mặc dù bác bỏ phán quyết của
tòa án quốc tế, nhưng cũng vẫn phải dựa vào luật pháp quốc tế. Bà đưa ra
bằng chứng là ngay từ đầu cho đến cuối quá trình thụ lý vụ kiện của
Philippines, Bắc Kinh đã đưa ra rất nhiều tuyên bố giải thích cho lập
trường của họ về ‘chủ quyền lịch sử’ mà trong đó họ lập luận rằng quyền
lịch sử này ‘dựa trên tập quán luật pháp quốc tế (customary
international law)’.
“Do đó, tôi nghĩ là luật pháp quốc tế cũng có tác dụng ngay cả đối
với Trung Quốc bởi vì Trung Quốc cũng cần sự giải thích pháp lý (đối với
yêu sách chủ quyền của họ),” bà phân tích.
Việt Nam nên kiện?
Trao đổi với VOA bên lề hội thảo về những lá bài nào Việt Nam có thể
dùng để đối phó với Trung Quốc trong thời gian tới sau khi Bắc Kinh gần
như đã tạo dựng được một hiện trạng mới trên Biển Đông, ông Collin Koh
Swee Lean, nghiên cứu viên của Trường Rajaratnam về Nghiên cứu Quốc tế
thuộc Đại học Kỹ thuật Nanyang ở Singapore, cho rằng Hà Nội ‘có một số
lựa chọn’.
“Giờ đây họ đã nắm chức chủ tịch khối Asean (trong năm 2020) và đó là
một công cụ rất hữu dụng,” ông phân tích và chỉ ra rằng Bắc Kinh rút
tàu thăm dò địa chất Hải Dương 8 ra khỏi vùng đặc quyền kinh tế của Việt
Nam ở Bãi Tư Chính là ‘do đón đầu Việt Nam sắp làm chủ tịch Asean’.
Ông Collin cũng nhắc lại là tại cuộc họp mới đây để thảo luận về COC,
Việt Nam đã ‘có lập trường hết sức mạnh mẽ đến mức một vài nước Asean
còn nói riêng với nhau rằng Hà Nội đã ‘cướp diễn đàn’ (hijack) của quá
trình đàm phán COC’.
“Hà Nội thật sự đã gây sức ép lên Trung Quốc,” ông nhận định và cho
rằng sử dụng các tiến trình trong Asean để gây sức ép lên Trung Quốc là
một phương cách mà Hà Nội có thể sử dụng trong năm làm chủ tịch Asean.
Một biện pháp nữa mà ông Collin cũng đề xuất là ‘tiến trình pháp lý’,
tức là kiện Trung Quốc ra Tòa Trọng tài Thường trực như Philippines đã
từng làm.
“Việt Nam có thể dựa vào phán quyết hồi năm 2016 của PCA để tham
khảo. Khi đó, họ sẽ có cơ hội rất cao để thắng kiện Trung Quốc,” ông
nhận định.
“Việc này có thể sẽ gây tổn hại về thanh danh cho Trung Quốc vì nó sẽ
là một thất bại nữa đối với Bắc Kinh trên mặt trận pháp lý.”
Ngoài ra, Việt Nam cũng nên cân nhắc tăng cường hợp tác với Mỹ và các
nước khác. Trong khuôn khổ Asean, vốn bị chia rẽ trên các vấn đề liên
quan đến Trung Quốc, ông Collin đề nghị Hà Nội nên làm việc song phương
với những nước có cùng chung lập trường để có sự phối hợp về Biển Đông
‘thay vì mong chờ Asean đạt được sự thống nhất’.
Về câu hỏi có phải Việt Nam hiện nay đang đơn độc trong nỗ lực đối
phó tham vọng của Trung Quốc trên Biển Đông hay không khi mà các nước
tranh chấp khác như Malaysia hay Philippines đã chọn thái độ im lặng hay
gần như đầu hàng, ông Collin nói rằng Việt Nam không thật sự đơn độc vì
thái độ của các nước phức tạp hơn thế.
“Cho đến nay Việt Nam vẫn liên tục lên tiếng rất mạnh mẽ phản đối các
hành động của Trung Quốc trong khi chúng ta không hề thấy điều này ở
các nước Philippines và Malaysia,” ông cho biết. “Hai nước này dường như
né tránh và đôi khi các lãnh đạo của họ còn đưa ra những tuyên bố cho
thấy tâm lý chịu thua. Điều này đem đến cảm giác là họ đang đầu hàng
Trung Quốc.”
“Chúng ta cần phải phân biệt giữa những gì họ nói và những gì xảy ra
trên thực địa,” ông nói thêm và cho biết mặc dù ngoài mặt tỏ vẻ nhún
nhường trước Bắc Kinh nhưng Manila và Kuala Lumpur ‘đã có sự hợp tác rất
mạnh mẽ với các đối tác như Mỹ, Nhật’.
“Đó là tín hiệu mà họ gửi đến Bắc Kinh. Họ muốn nói rằng chúng tôi
đang muốn giữ thể diện cho quý vị và cho quý vị thêm không gian hành
động nhưng mặt khác chúng tôi không hề lơi lỏng quyết tâm,” ông nói.
Giải thích về động cơ khiến Trung Quốc gần đây có hành động quyết
liệt trên Biển Đông, ông Collin cho rằng giới lãnh đạo Đảng Cộng sản
Trung Quốc chịu sức ép của người dân trong nước phải hành động.
“Họ đối mặt với những vấn đề trong nước cho nên họ phải đẩy các vấn
đề đó ra ngoài để củng cố lòng tin của người dân và tranh thủ sự ủng hộ
cho Đảng,” ông giải thích và nêu lên một số thách thức mà ban lãnh đạo
Trung Quốc đang đối mặt như cuộc chiến thương mại với Mỹ, tăng trưởng
kinh tế suy giảm, ô nhiễm môi trường, khủng hoảng Hong Kong…
“Đối diện với vấn đề Hong Kong thì Biển Đông là một phương cách để
chứng tỏ rằng bạn không hề yếu ớt trên vấn đề chủ quyền,” ông nói thêm.
Ngoài ra, với những gì xảy ra trên Biển Đông (Việt Nam, Malaysia khai
thác dầu khí) thì Trung Quốc ‘cần phải có phản ứng’, ông cho biết.
“Trung Quốc giờ đây rất khác Trung Quốc của 30 năm trước. Khi đó,
Đảng Cộng sản có thể tùy ý theo đuổi chính sách đối ngoại mà không cần
giải thích với người dân. Nhưng bây giờ người dân Trung Quốc đang đặt
câu hỏi: tại sao tàu chiến Mỹ có thể tự do đi lại trên Biển Đông?”
“Do đó Chính phủ Trung Quốc phải làm gì đó để trả lời cho công luận trong nước,” ông nói.
No comments:
Post a Comment