Khái Hưng, Nhất Linh, Thạch Lam dưới cái nhìn Xã Hội chủ Nghĩa
Văn chương há phải là đơn thuốc
Chớ có khuyên xằng chết bỏ bu.
(Tú Xương)
Chúng tôi nhận được cuốn
“Thạch Lam, Về Tác Giả Và Tác Phẩm” do một người bạn về thăm quê hương
tặng, sách dầy 500 trang, khổ lớn, nhà xuất bản Giáo dục, sách gồm trên
70 bài viết về Thạch Lam. Khoảng một phần tư là những bài viết từ thập
niên 39, 40 tại Hà Nội và tại Sài Gòn trước 1975, ba phần tư là những
bài viết trong nước đa số ở thập niên 90. Chúng tôi lấy làm ngạc nhiên
Thạch Lam có thể được dư luận chú ý và ca ngợi nhiều đến thế, nhất là dư
luận trong nước.
Ngày nay trong nước người
ta đã đánh giá lại Tự Lực Văn Đoàn trong bài Thạch Lam Với Quê Hương
Sáng Tác của Đinh Quang Tốn (Thạch Lam, Văn Chương Và Cái Đẹp, NXB Hội
Văn Hà Nội, 1994)
“Gần đây kỷ niệm 82 năm
sinh và 50 năm mất của Thạch Lam, chúng tôi lại về phố huyện Cẩm Giàng.
Phần nhiều những người chúng tôi hỏi chuyện đều có biết nhà văn Thạch
Lam quê ở đây. Những mặc cảm về giòng họ Nguyễn Tường cũng không còn
nặng nề. Nhìn chung mọi người kể chuyện với thái độ khách quan, kể cả
những cán bộ kháng chiến cũ. Họ đã “bước qua lời nguyền”để nhìn lịch sử
một cách công bằng với tư duy đổi mới, đánh giá đúng con người với những
đóng góp và những hạn chế của họ với lịch sử. Riêng đối với Thạch Lam,
được họ nhắc đến với thái độ cảm tình”.
Như vậy theo tinh thần tư
duy đổi mới, họ được nhìn lịch sử một cách công bằng hơn và đánh giá lại
một giai đoạn đã qua của nền văn chương Việt Nam. Nhưng trên thực tế
chúng tôi thấy nhiều nhà phê bình trong nước có khuynh hướng đánh giá
rất cao Thạch Lam, coi ông như một ngôi sao sáng chói nhất của Tự Lực
văn đoàn thí dụ như Lê Dục Tú nhận xét dưới đây.
“Nhưng về phía
độc giả Thạch Lam cũng hiểu một tình trạng có thực: đó là sự tồn tại của
hai hạng người: một hạng chỉ cốt xem truyện để giải trí và hạng thứ hai
thực sự là biết thưởng thức. Khác với một số nhà văn đương thời, Thạch
Lam đã dũng cảm phục vụ hạng độc giả thứ hai để rồi phải chịu một thiệt
thòi là sách của ông đã không tránh khỏi bị quên lãng trong một thời
điểm nào đó. Song chỉ một thời gian sau đó, bạn đọc đã nhận ra được vẻ
đẹp đích thực của văn chương ông và thừa nhận ông là “người có tài” và
“viết hay hơn cả” trong Tự Lực văn đoàn”.
(Thạch Lam, Người Đi Tìm Cái Đẹp Trong Cuộc Đời Và Trong Văn Chương).
Hoăc như Nguyễn Phúc trong
Quan Niệm Văn Chương Của Thạch Lam, Vị Nghệ Thuật Hay Vị Nhân Sinh
(Thạch Lam,Văn Chương Và Cái Đẹp, NXB Hội văn Hà Nội 1994)
“Nét đặc trưng của văn
tài Thạch Lam trước hết thể hiện ở chỗ: Là thành viên chủ chốt của một
văn đoàn vẫn được nhất trí coi là “lãng mạn”nhưng toàn bộ sáng tác của
ông lại không chịu nằm gọn trong cái tên gọi đó, các nhà nghiên cứu văn
học đã dụng công đi tìm những khái quát thích hợp, như “khuynh hướng
nghiêng về bình dân với sự đồng cảm chân thành” “bút pháp tả thực tỉnh
táo”… song xem ra vẫn chưa tìm được danh xưng nào vừa ý. Quả là một đời
văn tuy ngắn ngủi nhưng lại có một tầm vóc “ngoại cỡ”
Ông này lại đánh
giá văn nghiệp Thạch lam cao hơn ông kia một bậc: ngoại hạng, quá cỡ.
Chúng tôi lại xin dẫn chứng một số nhận xét khác.
Hà Văn Đức (Thế Giới Nhân
Vật Thạch Lam, Văn Học Việt Nam 1900-1945, NXB Giáo dục 1997). Cho thấy
lối viết Khái Hưng, Nhất Linh không thực như Thạch Lam khi so sánh các
nhà văn đồng nghiệp với nhau ấy dưới đây.
“Ngòi bút của Thạch Lam
tỏ ra trân trọng khi viết về những mặt tốt đẹp ớ người lao động. Trong
tác phẩm của những nhà văn lãng mạn như Nhất Linh, Khái Hưng, dân quê
hiện ra như một đám người ngờ nghệch dốt nát, bản năng (Vọi, Trống Mái).
Thạch Lam không chấp nhận cách gán cho nhân vật của mình “những đức
tính và tật xấu mà người dân quê không thực có”. Ông nhìn thấy những
niềm vui bình dị, những ước mơ nho nhỏ, những đức tính đẹp tiềm ẩn trong
họ”.
Theo chúng tôi nghĩ cá nhân
anh Vọi không thể coi là đại diện cho đám dân quê, cái ngờ nghệch của
anh Vọi chỉ là trường hợp cá biệt không có tính cách biểu tượng, chúng
tôi sẽ trở lại vấn đề này sau.
Chúng tôi xin trích dẫn
tiếp vài nhận định khác, dưới đây Phong Lê trong bài Thạch Lam Trong Tự
Lực văn đoàn (cuốn Văn Chương Và Cái Đẹp).
“Sự sống lại những giá
trị văn học tiền chiến trong đó Tự Lực văn đoàn là hiện tượng ta đang
chứng kiến, nhưng tôi không tin tất cả những gì thuộc Tự Lực văn đoàn
sản sinh ra đều cần được khôi phục lại. Nhiều giá trị mà Tự Lực văn đoàn
xây dựng được đã bị thời đại vượt qua, có bộ phận đã bị vượt qua ngay
từ trước 1945. Còn Thạch Lam thì tôi vững tin ở sự tồn tại. Nếu không là
tất cả thì cũng là phần lớn những gì ông đã viết”.
Nghĩa là theo Lê Phong toàn
bộ văn nghiệp của Tự Lực văn đoàn chỉ riêng có Thạch Lam là có giá trị
vượt thời gian còn lại đều lỗi thời và bị đào thải.
Dưới đây là nhận xét của Trần Ngọc Dung trong bài Phong Cách Truyện Ngắn Thạch Lam (cuốn Văn Chương Và Cái Đẹp).
“Các nhà tiểu thuyết
Nhất Linh, Khái Hưng, Hoàng Đạo, trong thời kỳ Mặt trận Dân chủ, cũng tỏ
ra quan tâm đến nhân dân lao động. Qua các trang viết không phải họ
không hiểu được những nỗi thống khổ của người dân nghèo thành thị hay
nông dân lao động, nhưng tình cảm không sâu sắc, nhiều khi không tránh
được thái độ khinh bạc của những trí thức trưởng giả đối với những đám
người “vô học” “dốt nát”, “hủ lậu”, “bẩn thỉu”(Trống Mái, Dưới Ánh Trăng
. . .của Khái Hưng. Tối Tăm, Một Kiếp Người, Chàng Nông Phu, Đầu Đường
Xó Chợ… của Nhất Linh, Bùn Lầy Nước Đọng của Hoàng Đạo), nhân vật chủ
yếu và lý tưởng của họ nói chung thuộc tầng lớp giầu sang, có học thức
cao trong xã hội cũ (Hiền trong Trống Mái, Hạc, Bảo trong Gia Đình của
Khái Hưng, Duy, Thơ trong Con Đường Sáng của Hoàng Đạo, Dũng, Loan trong
Đôi Bạn của Nhất Linh). Còn Thạch Lam lại xây dựng cho mình một thế
giới nhân vật khác. Ông lặng lẽ hướng ngòi bút về phía những người nghèo
khổ với tấm lòng trắc ẩn thương xót chân thành”.
Trần Ngọc Dung chỉ công
nhận Thạch Lam là người thực sự tôn thờ nhân bản trong Tự Lực văn đoàn,
chúng tôi sẽ trở lại vấn đề này sau.Một cách tổng quát chúng tôi xin thu
gọn những ý kiến đánh giá cao Thạch Lam của các nhà phê bình trên đây
như sau:-Thạch Lam là người viết hay hơn cả trong Tự Lực văn đoàn.
-Thạch Lam là nhà văn ngoại cỡ, ngoại hạng.
-Thạch Lam là người mô tả
dân quê bằng những nét chân thực nhất, các nhà văn khác của văn đoàn như
Khái Hưng gán cho dân quê những cá tính mà họ không có.
-Chỉ có văn chương Thạch
Lam là tồn tại, giá trị văn chương của các tác giả khác trong văn đoàn
đều đã lỗi thời, đã bị thời đại vượt qua.
-Chỉ có Thạch Lam là thực
sự tôn thờ nhân bản, các cây bút khác của văn đoàn như Khái Hưng, Nhất
Linh, Hoàng Đạo. . nhìn người nghèo bằng cặp mắt khinh bạc.
Như quí vị độc giả đều đã
biết theo dư luận của các nhà phê bình và dư luận độc giả, Khái Hưng và
Nhất Linh đã và đang được coi như có sự nghiệp văn chương lớn nhất trong
Tự Lực văn đoàn. Theo dư luận chung, Thạch Lam đã được coi như nhân vật
số ba của văn đoàn. Nay theo các nhà phê bình trong nước, thứ tự ấy cần
phải được định giá lại nghĩa là Thạch Lam phải là cây viết sáng giá
nhất của Tự Lực văn đoàn và Khái Hưng, Nhất Linh đương nhiên phải bị hạ
bệ đưa xuống dưới chưa biết xếp vào đâu!
Các nhà phê bình có quyền
đánh giá, khen chê một tác phẩm hoặc cả một công trình văn học, họ cũng
có quyền định giá lại toàn bộ văn chương của một văn đoàn song không có
nghĩa là ý kiến chung, dư luận chung của độc giả bị loại bỏ bởi vì người
đọc cũng là một lực lượng phê bình đáng kể mà ta không thể phủ nhận hay
loại bỏ một cách dễ dàng. Điều chúng tôi muốn nói ở đây là các nhà phê
bình không thể bắt đám đông độc giả phải tuân theo sự lượng giá của họ
trên thực tế, độc giả vẫn là độc giả, nhà phê bình vẫn là nhà phê bình.
Các nhà phê bình Tây phương
từ hơn nửa thế kỷ nay đã không ngớt lời ca ngợi ngọn bút thần sầu quỉ
khốc của Dostoievsky, nhà văn hào Nga thế kỷ 19, nổi tiếng về kỹ thuật
mô tả tâm lý nhân vật. Người ta bảo ông ấy là nhà văn hào vĩ đại nhất
của nhân loại từ trước tới nay, văn chương của ông ấy cho đến nay vẫn
còn mới không bị rơi vào cổ điển, có người cho ông là triết gia sâu sắc,
kẻ nói ông là nhà phân tâm học đại tài… thậm chí có người còn so sánh
tư tưởng của ông với thuyết tương đối của nhà bác học Einstein nữa…Nhưng
trên thực tế số độc giả của Dostoievsky tương đối ít thôi, nhiều người
lại bảo đọc sách của ông họ không hiểu ông ấy nói cái gì, cũng có nhiều
người thích và khen lấy khen để văn Dostoievsky tuyệt diệu nhưng trong
số này nhiều người không biết nó hay ở chỗ nào cả.
Và như vậy phải chăng các
nhà phê bình chuyên nghiệp không thể lái độc giả theo ý mình vì độc giả
cũng là một lực lượng phê bình đáng kể. Trở lại vị trí của Thạch Lam
trong Tự Lực văn đoàn chúng tôi xin được đánh giá theo dư luận chung như
sau.
Theo dư luận chung Khái
Hưng vẫn được coi là một trong số các tác giả lớn nhất của Tự Lực văn
đoàn. Theo Phạm Thế Ngũ (Việt Nam Văn Học Sử Giản Ước Tân Biên, cuốn
3), Khái Hưng là cột trụ của Tự Lực văn đoàn, sáng tác của ông trong văn
đoàn dồi dào cả về phẩm lẫn lượng. Theo Nguyễn Vỹ, người đã gặp Nhất
Linh ở Sài Gòn 1952 (Kỷ Vật Cuối Cùng, Phượng Hoàng, Cali 1997) Nhất
Linh cho biết trong thời kỳ sáng tác cho Tự Lực văn đoàn ông thường đưa
bản thảo cho Khái Hưng sửa, cuốn nào Khái Hưng sửa nhiều thì lấy tên cả
hai người, cũng có cuốn do Khái Hưng sửa nhiều nhưng vẫn để tên Nhất
Linh.
Chúng tôi đã được tiếp xúc
với cụ Nguyễn Thạch Kiên trước đây, nhà văn, đảng viên Việt Nam Quốc Dân
đảng, cụ cho biết Khái Hưng là người đã khuyến khích và nâng đỡ Thạch
Lam. Tiểu thuyềt luận đề của Nhất Linh bị Phạm Thế Ngũ chỉ trích trong
khi Khái Hưng không thấy bị chỉ trích, người ta thường coi Khái Hưng như
cây viết hay nhất của văn đoàn. Nhất Linh là người đóng góp nhiều nhất
cho công cuộc cải cách xã hội, vì công lao của ông với cách mạng xã hội
quá lớn nên trên thực tế người ta vẫn thường xếp ông ngang với Khái
Hưng.
Và như vậy dư luận chung từ
trước đến nay đã xếp hạng Nhất Linh, Khái Hưng như ngôi sao sáng của
văn đoàn dĩ nhiên Thạch Lam, Hoàng Đạo sẽ đứng hạng ba, hạng tư. Ta thử
so sánh toàn bộ văn nghiệp của Thạch Lam với Khái Hưng, Nhất Linh để có
một kết luận khách quan công bằng hơn.
Về mặt số lượng, văn nghiệp
của Thạch Lam so với Khái Hưng, Nhất linh thật là quá khiêm tốn: một
truyện dài khoảng 200 trang, ba tập truyện ngắn được độ 200 trang, một
tùy bút khoảng 60 trang, một lý luận văn chương khoảng 70 trang, toàn bộ
chỉ hơn 500 trang, dài bằng Xóm Cầu Mới của Nhất Linh hay cuốn Tiêu Sơn
Tráng Sĩ của Khái Hưng. Như vậy nếu muốn xếp hạng Thạch Lam như một
ngôi sao sáng chói đứng đầu Tự Lực văn đoàn thì phẩm chất các truyện của
ông phải xuất sắc gấp bội Khái Hưng, Nhất linh vì số lượng quá ít oi.
Trên thực tế các tài liệu
cho thấy truyện của Thạch Lam bán chậm, ngược lại truyện của Khái Hưng,
Nhất Linh như Hồn Bướm Mơ Tiên, Gánh Hàng Hoa, Đoạn Tuyệt… bán chạy như
tôm tươi. Lý do gì tác phẩm của Thạch Lam không được hoan nghênh? một
điều chắc chắn là nó thiếu khả năng lôi cuốn vì tác giả của nó quá chú
trọng vào hiện thực và mô tả nội tâm khiến cho câu chuyện trở lên buồn
tẻ. Trong bài nói về cuốn Theo Giòng chúng tôi đã phân tích về tiêu
chuẩn nghệ thuật của Thạch Lam, về cái chủ quan của ông trong việc đi
tìm cái hay, cái đẹp của một tác phẩm văn chương.
Ông đã nói nhiều lần rằng
người nghệ sĩ phải chăm chú vào sự thực, bề trong của con người, hầu như
ông đã cho hiện thực, diễn tả tâm lý hướng nội là tiêu chuẩn duy nhất
của nghệ thuật và không để ý đến những tiêu chuẩn khác. Thạch Lam chỉ
trích những hạng độc giả chỉ chú ý đến cốt truyện mà không màng đến tâm
lý nhân vật có đúng hay không, hời hợt hay sâu sắc, nhưng trên thực tế
tiêu chuẩn nghệ thuật của một tác phẩm văn chương rất phức tạp chứ không
đơn giản như tác giả đã quan niệm.
-Đa số người đọc chú trọng
về cốt truyện, những cuốn được coi như có giá trị lâu dài vượt thời gian
là những cuốn có cốt truyện hay có khả năng lôi cuốn người đọc như Tam
Quốc Chí, Nghìn Lẻ Một Đêm, Hồn Bướm Mơ Tiên chẳng hạn.
-Những tác phẩm có giá trị
về lịch sử như Khói Lửa Kinh Thành (Lâm Ngữ Đường) Chiến Tranh Và Hoà
Bình, Sông Don Thanh Bình (Sholokhov)… đã làm sống lại một giai đoạn
lịch sử.
-Những tác phẩm có giá trị về xã hội như Godfather có thể coi như một tài liệu đầy đủ về xã hội đen tại Mỹ.
-Những tác phẩm lãng mạn bay bướm như Anna Karénine, Đôi Bạn, Cuốn Theo Chiều Gió…
-Những tác phẩm diễn tả
được những ý nghĩa, luận đề như Lão Ngư Ông Và Biển Cả của Hemingway ca
ngợi tinh thần phấn đấu với số mệnh đến cùng.
Một tác phẩm văn chương hay
phải là một tác phẩm cân đối và hoàn chỉnh rung cảm được người thưởng
thức qua nhiều tiêu chuẩn nghệ thuật chứ không quá đơn giản như dưới cái
nhìn của Thạch Lam. Sách của ông không bán được phần lớn vì buồn nản,
monotone mặc dù tâm lý nhân vật sâu sắc, hiện thực, tâm lý và hiện thực
cũng không cứu vãn được tình thế.
Không đủ khả năng lôi cuốn
người đọc mặc nhiên về nghệ thuật cốt truyện phải thua kém Nhất Linh,
Khái Hưng và nhất là tính chất lãng mạn, một yếu tố quan trọng để khiến
nó đủ khả năng lôi cuốn thì truyện của Thạch Lam cũng không được phong
phú cho lắm như ở Khái Hưng, Nhất Linh. Không khí yêu đương lãng mạn
trong văn chương Thạch Lam so vói Nhất Linh, Khái Hưng còn thua kém
nhiều. Nghệ thuật phải có tính chất đại chúng, phục vụ đám đông chứ
không phải làm theo cái ý thích của mình.
Tiểu thuyết, truyện ngắn
của Thạch Lam hiện thực được cả những nền nếp phong tục xã hội, những
cảnh bần cùng đói khổ của giới người nghèo cùng mạt xã hội nhưng lại
không mang những ý nghĩa cách mạng, cải cách xã hội như Đôi Bạn, Nửa
Chừng Xuân, hoặc không nói lên được nhiều về những mặt trái tàn nhẫn của
nền luân lý cổ như Lạnh Lùng của Nhất Linh. Thế giới giầu cũng có những
cái hay riêng như trong Băn Khoăn của Khái Hưng, không phải chỉ nói về
giới nghèo mới là có giá trị cao.
Một tác giả muốn được xếp
vào hàng ngoại cỡ chúng tôi nghĩ cần phải có sự toàn diện về nghệ thuật
bởi vì một vài tiêu chuẩn riêng thực không đủ để xếp hạng như vậy, tiêu
chuẩn nghệ thuật đa dạng và toàn diện, cái mà văn chương của Thạch Lam
còn thiếu mặc dù có xuất sắc ở một vài bình diện nào đó.
Ở đây chúng tôi không lạc
đề, không chỉ trích những yếu điểm của Thạch Lam để dìm ông xuống và đề
cao Khái Hưng, Nhất Linh nhưng vấn đề là chúng ta phải nhìn nghệ thuật
bằng cặp mắt khách quan đứng ngoài ảnh hưởng của thành kiến. Chúng tôi
đồng ý nhìn nhận Thạch Lam là một nhà văn chuyên về đoản thiên có những
nét sâu sắc, độc đáo, người đã đóng góp nhiều cho Tự Lực văn đoàn cũng
như đã tô điểm những nét đẹp cho nền văn chương Việt Nam nhưng ông vẫn
chỉ là một nhân vật số ba của Tự Lực văn đoàn không hơn không kém và địa
vị của Khái Hưng, Nhất Linh mà người ta thường gọi là cột trụ của Tự
Lực văn đoàn là một sự kiện dĩ nhiên không thể đảo ngược bởi những lý
do mà chúng tôi đã diễn đạt ở trên.
Chúng tôi xin trở lại nhận
xét của những nhà phê bình trong nuớc về việc thẩm định lại giá trị văn
chương của Tự Lực văn đoàn. Theo như nhận xét của Trần Ngọc Dung, các
nhà văn Khái Hưng, Nhất Linh, Hoàng Đạo chỉ chú trọng tới xã hội trưởng
giả, giầu có, ông ngụ ý chỉ trích họ không thực sự quan tâm đến giới
bình dân, nhưng đề tài văn chương đâu có thể hạn hẹp vào một khuôn khổ
nhất định được. Thiên chức của nhà văn không phải chỉ để ca tụng giới
bần cố nông khố rách áo ôm mà nghệ thuật của họ phải được mở rộng ra cho
tới tận chân trời đến tất cả mọi khía cạnh của xã hội, con người. Chiến
Tranh và Hòa Bình, Anna Karénine… của Léon Tolstoi chỉ diễn tả thế giới
của giai cấp quí tộc, ông hoàng bà chúa không ca ngợi nông dân nhưng
đã chẳng được dư luận chung xếp vào hàng những công trình văn hóa nhân
loại là gì?
Các nhà phê bình khen lấy
khen để Thạch Lam như một ngôi sao sáng chói nhất trên bầu trời Tự Lực
văn đoàn nhưng họ lại quên chú ý đến một điểm là sách của ông khó bán,
chúng ta thử tìm hiểu tại sao? Thạch Lam ca ngợi Dostoievsky như một nhà
viết tiểu thuyết có giá trị nhất của thế kỷ và trên hoàn cầu, ông đã
chịu ảnh hưởng sâu đậm của Dostoievsky. Chủ đề chính trong các tác phẩm
của nhà văn hào này là sự tranh đấu giằng co giữa thiện và ác để làm chủ
tâm hồn và đã ảnh hưởng tới Hồn Bướm Mơ Tiên (Khái Hưng), Tháng Ngày
Qua, Bắn Vịt Trời (Nhất Linh), Sợi Tóc, Một Cơn Giận (Thạch Lam). Thạch
Lam chịu ảnh hưởng Dostoievsky nhiều nhất về thuật tả tâm trạng con
người, đó chính là một trong những lý do khiến cho tác phẩm của ông khó
được hoan nghênh vì thiếu khả năng lôi cuốn không đáp ứng được sự đòi
hỏi của người thưởng thức. Người đọc có nhu cầu của họ, nhà văn viết
theo sở thích của mình tức là tự mình tách rời đám đông và sẽ bị họ lơ
là bỏ rơi không thương không tiếc.
Các nhà phê bình văn học
trong nước ca ngợi Thạch Lam là người yêu thương và đi sát với những
người nghèo cùng khổ, nhưng sự đi sát của ông có giá trị hơn công cuộc
tranh đấu cải cách xã hội của Nhất Linh, Khái Hưng, Hoàng Đạo hay không?
Điều mà họ nói nhìn lại lịch sử một cách công bằng phải chăng chỉ là
trò GIAN MANH VĂN NGHỆ? nhìn lại lịch sử một cách khách quan như thế
phải chăng chỉ là đưa chính trị vào văn chương một cách vô cùng khôn
khéo.
Phải chăng việc các ông lên
án Khái Hưng, Nhất Linh, Hoàng Đạo vì họ là những người quốc gia chân
chính đã can đảm đứng lên chống lại một tập đoàn đại bịp gian ác trước
kia? Phải chăng việc kết án Khái Hưng là khinh bạc dân nghèo để bào chữa
cho việc thủ tiêu nhà văn lớn này tại bến đò Cựa Gà Nam Định 1947 mà
chứng cớ còn rành rành qua lời tường thuật của các nhân chứng hiện còn
sống sót trong cuốn Kỷ Vật Cuối Cùng. Nhìn lịch sử một cách khách quan
như các ông chỉ là trò mập mờ đánh lận con đen, giả mù sa mưa hoặc trò
tuyên truyền xảo quyệt.
Những ý kiến lệch lạc và
sai lầm tận gốc rễ ấy thực không đáng được gọi là phê bình, được viết
lên bởi những kẻ đã cố tình bóp méo văn chương, bóp méo sự thật để loại
bỏ những tác giả mà họ không đồng quan điểm.
Phê bình văn học đã đóng
một vai trò quan trọng không những trong văn học sử mà còn có thể ảnh
hưởng tới nền văn hoá lâu dài của cả một dân tộc. Chẳng thế mà người xưa
đã nói: làm thầy thuốc mà sai lầm thì giết một người, làm chính trị mà
sai lầm thì hại một đời, làm văn hoá mà sai lầm thì hại muôn đời.
Trọng Đạt
No comments:
Post a Comment