Kỳ Ngoại hầu Cường Để (Kỳ cuối): Mộng lớn không thành, danh thơm còn đó
(PLO) -Gần nửa thế kỷ, bước chân không mỏi trên hành trình vạn dặm
qua bao nhiêu nước, huy động mọi khả năng có thể để mưu đồ phục quốc,
đuổi giặc ngoại xâm ra khỏi bờ cõi, mà mộng lớn không thành. Nhưng Kỳ
ngoại hầu Cường Để, vẫn xứng đáng là một nhà yêu nước nhiệt thành, dù
chí hướng, con đường đi đến đích, ông chọn một lối khác.
Đã rời bỏ nơi “chăn ấm nệm êm” mà
bôn ba bể Á trời Âu tìm phương cứu quốc, tức là đã đối chọi lại với kẻ
thù là thực dân Pháp rồi vậy. Thế nên, việc Kỳ ngoại hầu lãnh án của nhà
cầm quyền nơi quê nhà, xem ra chẳng có gì lạ.
Trong “Việt Nam bang giao sử lược” cho
ta được hay, năm 1913 “nhà đương cục Pháp ở Đông Dương lập Hội đồng Đề
hình ở Hanoi để xử những đảng viên cách mệnh V.N. trong số đó 14 người
bị án xử tử, mà Phan Bội Châu, Cường Để là hai người bị tử hình vắng
mặt”. Nhưng, có hề chi án tử trên đầu.
Nghiệp lớn dở dang
Du ngoạn bất đắc dĩ qua mấy nước của cựu
lục địa, thì tháng 4/1914, “Người hùng đất Việt” cho biết, được tin
Tổng thống Viên Thế Khải có ý định giúp cách mạng Việt Nam, muốn gặp ông
để thương nghị, Kỳ ngoại hầu liền trở về Trung Hoa.
Nhưng rồi việc ấy cũng không thu được
kết quả gì khả quan, mà “Cuộc đời cách mạng Cường Để” giải thích là bởi
thực chất “Viên Thế Khải đối với vấn đề Việt Nam, thực thì chẳng nhiệt
tâm chi, chỉ vì Đoàn Kỳ Thụy thôi thúc mà phải đồng ý”. Nhưng nghiệt
nỗi, giữa lúc đã đồng ý giúp thì Viên Thế Khải lại giao thiệp với Pháp,
việc giúp cho ý định cứu nước của Kỳ ngoại hầu dần loãng ra.
Sang năm 1915, Kỳ ngoại hầu rời Bắc Kinh
trở lại đất Nhật, lấy quốc tịch Trung Hoa với tên gọi là Lâm Thuận Đức,
mục đích là “Luôn mấy năm bôn tẩu nhiều nơi, phong trần vất vả, muốn
tạm nghỉ ngơi một chút, nghĩ không đâu hơn đất Nhật, nên bấy giờ bỉ nhân
bèn trở lại Đông Kinh”. Nơi “xứ sở Mặt trời mọc”, ông vẫn giữ mối quan
hệ với Thủ tướng Nhật là Khuyển Dưỡng Nghị, nghị sĩ Bá Nguyên Văn Thái
Lang.
Lúc này, nhiều người đầu hàng Pháp, quay
trở lại kêu gọi ông hợp tác với giặc, nhưng vị hoàng thân cương quyết
không theo. Dù cụ Phan Bội Châu, người đồng chí thân thiết sau đó bị bắt
năm 1925, Kỳ ngoại hầu mất đi người cộng tác đắc lực, nhưng vẫn không
thôi mộng phục quốc, tự thân khi Xiêm, khi Trung, lúc Nhật để vận động
cứu nước.
Đến năm 1939, trong lúc thế giới có biến
động lớn, tại đất Thượng Hải, Kỳ ngoại hầu Cường Để chủ tọa hội nghị
cải tổ tổ chức Việt Nam quang phục hội thành Việt Nam phục quốc đồng
minh hội. Ý định hợp tác với Nhật, lúc này có đội quân phát xít đang tự
tung tự tác khắp vùng Viễn Đông của Kỳ ngoại hầu sau đó thất bại.
 |
| Gia đình Kỳ ngoại hầu Cường Để ở Nhật |
Khi lập nên tổ chức này (sau Cách mạng
tháng 8 đã gây nên nhiều khó dễ cho chính quyền dạo ấy), ý định của Kỳ
ngoại hầu như lời ông tâm sự, là với mục đích chung lật đổ chính quyền
bảo hộ của Pháp, khôi phục độc lập cho tổ quốc. Tên gọi ấy, nhằm liên
hiệp nhiều phần tử, đoàn thể ái quốc, chỉ lấy mục đích chung là phục
quốc, không phân biệt chủ nghĩa.
Năm 1943, Phan Thúc Ngô, theo lệnh của
Ngô Đình Diệm, đang ở Pháp sang liên lạc mời ông về hoạt động trong
nước, nhưng Kỳ ngoại hầu từ chối.
Gửi thân nơi đất khách
45 năm đi qua biết bao nhiêu quốc gia,
vùng lãnh thổ, nào gây dựng tổ chức, nào tập hợp lực lượng, nào cầu
viện, nào học hỏi, dù con đường cứu nước đi theo hướng khác so với thắng
lợi thực tế của Cách mạng tháng Tám năm 1945, nhưng xét toàn cục, vị
hoàng thân nhà Nguyễn, trên hết, là một nhà yêu nước nhiệt thành.
Kết cục của Kỳ ngoại hầu Cường Để ra
sao? Thì đây, “Việt Nam danh nhân từ điển” ghi: “Nhưng, việc nước chưa
thành, ngày 6 tháng 4 năm 1951, ông mất tại Đông Kinh (Nhật Bản), thọ 69
tuổi”. Ngày mất ấy, trong “Thành ngữ, điển tích danh nhân từ điển” lại
ghi là ngày 5/4, và Kỳ ngoại hầu vì bệnh mà mất. Vậy là, bỏ bao nhiêu
trí lực, công sức gây dựng một con đường đi riêng, nhưng vị hoàng thân
ấy cũng không tránh được quy luật tất yếu “sinh, lão, bệnh, tử”, để rồi
mộng lớn chưa thành mà hồn đã về tiên cảnh.
Gửi tấm thân tàn nơi đất Phù Tang, phải
đến 6 năm sau, ngày 12/1/1957, di cốt của Kỳ ngoại hầu Cường Để mới được
người con trai trưởng Tráng Liệt đưa về an táng tại cố đô Huế. Đời vị
hoàng thân, xét ra, xứng với lời câu đối tưởng niệm dưới đây, được
“Người hùng nước Việt” ghi lại, rằng:
“Phong trào cách mạng, đi trước nhất,
mất sau cùng, bốn mươi năm chủ hội đồng minh, lá ngọc cành vàng, đất
khách cũng lây vòng khói lửa.
Thời vận trùng hưng, chí sắp thành, thân
vội lạnh, hăm lăm triệu trông vào bảo quốc, mưa sầu gió thảm, trời Nam
cùng ứa lệ non sông.
Qua bao nhiêu nước, dày gió dạn sương; Trải bốn lăm năm, nằm gai nếm mật.
Chỉ cầu cho: Cách mạng thành công; Ba kỳ thống nhất”.
 |
| Ngô Đình Diệm nghiêng mình trước di cốt, di ảnh Kỳ ngoại hầu |
Đôi câu chuyện nhà
Suốt đời tận tâm vì việc nước, nhưng mấy
ai biết được đời tư của vị hoàng thân tước hầu nhà Nguyễn ấy như thế
nào. Thì đây, chúng tôi xin tỏ bày ít hiểu biết nhỏ nhoi cho bạn đọc
thêm thông tin vậy.
Nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân khi tìm
hiểu về cuộc đời của Kỳ ngoại hầu Cường Để qua bài viết “Kỳ ngoại hầu
Cường Để với phong trào Đông Du” biết được rằng, trước khi xuất dương
tìm đường cứu nước, Kỳ ngoại hầu Cường Để nơi quê nhà đã lập gia thất
rồi. Vợ ông là bà Lê Thị Trân (1883-1956). Hai ông bà có với nhau ba
người con là Tôn Nữ Thị Hảo, Tráng Liệt và Tráng Cử. Sau khi Kỳ ngoại
hầu xuất dương cứu nước, bà Trân và các con bị tù tới 14 năm nơi nhà lao
Hộ Thành.
Gần suốt cuộc đời nay đây mai đó bôn ba,
rồi sau này phải gửi tấm thân nơi đất khách, ta không biết được Kỳ
ngoại hầu Cường Để có lập gia đình thêm với ai không. Nhưng vẫn theo bài
viết trên, căn cứ vào tấm ảnh “Gia đình Kỳ ngoại hầu Cường Để ở Nhật
Bản”, thì Kỳ ngoại hầu cùng với nhiều người, thuộc nhiều thế hệ khác
nhau với trang phục đồ Tây cùng kimono Nhật chụp ảnh, không biết có phải
là gia đình thứ hai của ông không? Ngay Nhà nghiên cứu Nguyễn Đắc Xuân
khi tìm hiểu, vẫn chưa chắc chắn được.
Lại khi xem hồi ký của con gái nhà yêu
nước Nguyễn An Ninh mang tên “Nguyễn An Ninh, tôi chỉ làm cơn gió thổi”,
có cho biết thêm rằng nhà yêu nước Nguyễn An Ninh có bà cô Nguyễn Thị
Xuyên, “cũng vào hàng phụ nữ đẹp với dáng người dong dãi, mặt mày phúc
hậu, tinh thông Hán học và quốc ngữ, biết làm thi phú lại giàu lòng yêu
nước”.
Qua lời kể của cụ Nguyễn An Khương (cha
Nguyễn An Ninh) thì ông Khương, vốn là một chí sĩ yêu nước, có quan hệ
mật thiết với Kỳ ngoại hầu. Khi Kỳ ngoại hầu về Sài Gòn là đến ở khách
sạn Chiêu Nam Lầu, và “Trong số bạn bè của ông nội tôi có một số vị để
mắt đến bà cô tôi, mà thân nhất là cựu hoàng Cường Để”.
Bà Xuyên, quản lý khách sạn của gia
đình, Kỳ ngoại hầu khi về tá túc nơi đây rất thích được sự quan tâm của
bà Xuyên nên mới có chuyện là “Nhiều người trêu chọc, bà cô chỉ cười
không thanh minh, ông Cường Để cũng cười hề hề”. Có lần, mật thám Pháp
biết vị hoàng thân đã về nước, liền đến Chiêu Nam Lầu kiểm tra.
Lúc ấy, Kỳ ngoại hầu đang nằm ngủ trên
bộ ván dưới nhà nơi bà Xuyên ngồi cắt may thường ngày, mà ông vốn giản
dị lắm, khi ấy đương “nằm ngủ ở trần mặc quần đùi ngáy pho pho, bọn lính
tưởng người làm công trong khách sạn”, nên chúng kéo lên lầu lục soát
các phòng. Các anh bếp lật đật kéo ông dậy, đưa áo phụ bếp cho ông mặc,
rồi xuống bếp rửa chén đĩa, nhờ đó mà ông hoàng Cường Để thoát thân khỏi
bọn mật thám...
No comments:
Post a Comment