Chọi gà hay đá gà là một trò chơi dân gian phổ biến trên thế giới. Tại Việt Nam, trò chơi này đã xuất hiện từ thời nhà Lý, do những quân sĩ của Lý Thường Kiệt đem về sau những cuộc chinh phạt Chiêm Thành. Nhiều nước vì lý do bảo vệ súc vật cấm đá gà, như tại Brasil từ năm 1934, tại Anh quốc từ năm 1835.
Giống gà
Ở Việt Nam mỗi địa phương đều có giống gà nòi nổi tiếng. Miền Bắc có gà Đồ Sơn (Hải Phòng), Nghi Tàm, Nghĩa Đô, Vân Hồ (Hà Nội). Miền Nam có gà Chợ Lách(Bến Tre), Cao Lãnh (Đồng Tháp), Châu Đốc (An Giang),
Bà Điểm, Gà tre đá cựa một số bắt nguồn từ Hố Nai (Đồng Nai), Tân Biên
(Biên Hòa)... Tuy nhiên ở miền Nam chủ yếu đá gà cựa. Đá gà cựa là một
hình thức sát phạt, người ta thường mua cựa sắt tra vào chân gà hoặc
chuốt cựa gà thật bén. Chơi gà cựa thiên về ăn thua, không chiêm ngưỡng
được tài nghệ của gà. Ở miền Trung chơi đá gà đòn, thế và chỉ đá gà con
(không đá gà kiến, gà pha, ga ri...). Miền Trung có nhiều lò gà tên
tuổi: Khánh Hòa có gà Phan Rang; Phú Yên có gà Vạn Giã, Gò Dúi; Quảng Ngãi có gà Sông Vệ, Sa Huỳnh; đặc biệt ở Bình Định
nổi tiếng gà đòn, thế. Nếu đá gà liên tỉnh, các nơi gặp gà Bình Định
phải kiêng dè, thận trọng. Bình Định có nhiều lò gà nổi danh: Hoài Nhơn
có gà Hoài Châu, Kim Giao (Hoài Hải); Hoài Ân có gà Mộc Bài (Ân Phong);
Phù Cát có gà Cát Chánh; Tuy Phước có gà Gò Bồi; Quy Nhơn có gà Phú Tài;
đặc biệt Tây Sơn có gà Bắc Sông Kôn (dòng gà Nguyễn Lữ lưu truyền).
Chọn gà
Gầm ghè.
Khóa cổ.
Song phi
Gà đá quan trọng nhất là tông mái. Gà mái nòi, chủ không bao giờ bán mà chỉ tặng, biếu cho người rất thân để giữ giống, giữ tông "chó giống cha, gà giống mẹ" là vậy. Những con gà tài chịu đòn giỏi, sức bền, có nhiều thế độc là do gà mẹ di truyền.
Gà nòi cha cũng quan trọng, gà cha cũng phải tài, ăn nhiều độ, chưa
thua thì mới sinh ra được gà tài, gà hay. Thường một đám gà con khi
tuyển chọn cũng chỉ được một vài con gà tài. Chọn gà tài trước tiên là
xem hình dáng, tướng mạo, xét kỹ 5 bộ phận trên mình gà, gọi là ngũ
thường, và còn xem chân gà và mắt long cung tiếng gáy phải là gáy khét.
- Mỏ to thẳng, miệng rộng, đầu mồng dâu, mắt chữ điền.
- Cổ to, dài, thẳng.
- Lưng rộng, cánh dài.
- Đùi to, phần đùi dài hơn phần cánh.
- Chân thanh, ngón thắt, vảy mỏng - khô.
Tuy nhiên, như ông bà xưa thường nói "dị kỳ tướng tất hữu kỳ tài", cũng có trường hợp gà có dị tật nhưng có tài. Về chọn màu lông, trong các loại màu ô, xám, tía, nhạn, cải,
ó... thông thường có 3 màu lông phổ biến: ô, tía, xám. Gà màu ô phải là
ô ướt hoặc ô toàn sắc; gà tía phải là tía mật ngã màu đen; gà xám phải
là xám khô, vì vậy dân gian mới có câu rằng: "Nhứt điều ô, nhì xám khô,
ba ô ướt". Nếu như chọn gà xám, không nên chọn gà chân trắng, vì gà xám
chân trắng sức không bền, dễ thua, ngược lại gà tía chân trắng thì hay,
bén đòn nên có những câu:
- Gà ô chân trắng mẹ mắng cũng mua.
- Gà trắng chân chì mua chi giống ấy.
Nếu chọn được tía ngũ sắc (năm màu lông) chân trắng, thì khó có gà
nào địch nổi, trừ thần kê. Chỉ giống gà ô mới có thần kê, vậy mới có
câu:
- Gà ô chân trắng mỏ ngà.
- đá đâu thắng đấy gọi là thần kê.
Ngoài ra con gà nào gáy 7 tiếng trở lên nhưng gáy giật từng tiếng, đó
cũng là thần kê. Người ta nói: "Gà tức nhau tiếng gáy" là do đó mà ra.
Chọn vảy
gà hay, gà tài rất quan trọng. Đòn, thế đá của gà hay, gà tài thường
thể hiện trên vảy ở hai chân. Có hằng trăm loại vảy tốt khác nhau, nhưng
tiêu biểu là các loại vảy: tứ trụ, liên chu, liên giáp nội, đại giáp,
tam tài, trường thành, huỳnh kiều, xuyên thành giáp, chân lông vảy loạn,
án thiên đệ nhất, án địa (địa phủ), giao long (hai hàng trơn), lục đinh
(3 cựa mỗi chân), nếu lục đinh có 2 cựa rung rinh gà ấy mới qúy; đặc
biệt gà có vảy "đệ nhất thần đao" (linh giáp tử) được gọi là linh kê...
Tuy nhiên chọn gà cho được một trong các loại vảy trên cũng rất
khó. Có một số đặc điểm đặc biệt của gà tài mà chỉ có chủ mới biết: gà
có vảy "yểm long", vảy này rất nhỏ nằm núp dưới một vảy của ngón chân
nội hoặc ngoại, vảy này cũng được gọi "dặm đầu tằm" hoặc "lưỡi đầu rồng"
nếu vảy núp dưới ngón ngọ (ngón giữa) gọi là vảy "núp đấu" gà có vảy
"yểm long" là gà chiến, có nhiều đòn hiểm; gà có bớt lưỡi (bớt son tốt hơn bớt đen), cũng là gà quý. Gà lông voi cũng là gà tài: lông cứng, dẻo, xoắn như dây thép thường mọc 1 lông ở đuôi, hoặc 2 lông ở 2 cánh.
Trong dân gian truyền rằng gà ba giái, hoặc một giái cũng là gà
tài nhưng làm sao biết được? Chọn gà tài còn xem cả cách đi, dáng đứng:
"Nhất thời hốt cát vãi ra/ Nhì thời lắc mặt, thứ ba né lồng". Hốt cát vãi ra là khi bước các ngón chân gà chụm lại quăng về phía trước. Lắc mặt: là khi đi hoặc đứng gà luôn luôn lắc mặt trừ khi ngủ, hoặc đang thi đấu. Gà né lồng: là gà khi úp giỏ thường bò sát đất né cái bóng của lồng úp.
Người sành chơi còn chọn gà khi ngủ: Gà ngủ trên cây thòng đầu
xuống đất, hoặc ngủ dưới đất trải dài cổ, xoãi cánh là kiểu "ngủ đầu
xà", hay "tử mỵ", gà này cũng thuộc loại hiếm quý, gan dạ, đại tài.
Nhưng quan trọng nhất trong gà đá là đòn và thế. Ở miền Trung, cựa gà
được bịt bằng băng keo, chủ yếu để gà dùng đòn, thế thi đấu, hạn chế đấu
cựa. Những thế đòn tốt là: cột kèo hai bên đá sỏ ngang, hoặc đá bản
lưng (mã kỵ); gà đi dưới thì luồn lách đâm lườn, xỏ vỉa hoặc đá mé hầu.
Một số đòn thế khác như đá khấu, mé, cần ba, quăng chân không cũng là
những đòn thế hiểm.
Gà chạy kiệu
cũng là loại gà tài: khi xáp trận gà kiệu chỉ tranh đá đối phương một
vài hiệp rồi bỏ đối phương chạy vòng theo di (mành), đối phương chạy
theo thì quay lại đá tạt vào mặt khiến đối phương phải đui mắt hoặc gãy
mỏ; song quý nhất trong giao đấu là loại gà biết sinh thế, bất kỳ các
loại thế nào của đối phương cũng ứng tác để trừ và sinh thế khác đánh
trả. Chăm sóc gà rất khó đòi hỏi sự siêng năng. Khi cho ăn cần treo lên
cao để gà có thể nhón chân vì thế gà đá sẽ hay hơn. Khi cho ăn cần đãi
sạch lúa, đôi khi cho ăn thêm mồi có thể là thịt bò, tép, lươn. Ngoài ra cho ăn thêm giá hoặc cà
để gà mát đá đòn mạnh. Cần chọn gà có những vảy sao để có thể chống trả
đòn hiểm của đối thủ: hai hàng trơn, tứ trực, song âm song dương, ám
long... Ngoài ra có thể chọn những gà có vảy: gạc thập, xuyên đao, xuyên
tạc, huyền trâm, hàm long, địa giáp.. vì có thể giết địch thủ rất nhanh
chóng.
No comments:
Post a Comment