Dân ca Quan họ Bắc Ninh là gì và nguồn gốc
Du lịch Bắc Ninh nổi tiếng không chỉ bởi những danh lam thắng cảnh đẹp nổi tiếng, đặc sản nổi tiếng dân dã mà còn ở những điệu quan họ Bắc Ninh có sức mạnh “đi xa là nhớ” của những liền anh, liền chị.
Mục Lục [Ẩn]
Nguồn gốc quan họ Bắc Ninh
Hàng năm, cứ mỗi độ xuân về và khi mùa
thu tới, người dân 49 làng Quan họ gốc thuộc xứ Kinh Bắc (bao gồm cả Bắc
Ninh và Bắc Giang ngày nay), dù ở bất cứ nơi đâu cũng trở về quê hương
để trẩy hội đình, hội chùa, những lễ hội hết sức độc đáo bởi đã gắn liền
với trình diễn Quan họ tự bao đời nay.
Vì ra đời từ rất lâu về trước nên Quan họ Bắc Ninh có rất nhiều câu chuyện kể về thời điểm ra đời, có ý kiến cho là Quan họ
có từ thế kỷ 11, số khác cho là từ thế kỷ 17, nhưng tất cả, các công
trình khảo sát, nghiên cứu từ trước tới nay tuy có khác nhau nhưng đều
đã khẳng định giá trị to lớn của di sản văn hóa phi vật thể Quan họ, đặc
biệt là dân ca Quan họ, loại hình nghệ thuật được coi là cốt lõi của
văn hóa xứ Kinh Bắc ngàn năm văn hiến.
Theo điều tra của Sở văn hóa Hà Bắc
(thuộc hai tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang ngày nay) thì trước cách mạng
tháng Tám năm 1945 có 49 làng quan họ rải rác ở các huyện Tiên Sơn, Yên
Phong, Quế Võ, Việt Yên và thị xã Bắc Ninh. Mỗi làng quan họ ở Bắc Ninh
lại có nét độc đáo riêng.
Dân ca Quan họ là một trong những loại hình nghệ thuật truyền thống của xứ Kinh Bắc (Ảnh: ST)
Dân ca quan họ Bắc Ninh là gì?
Dân ca Quan họ Bắc Ninh là
một hình thức hát giao duyên giữa các liền anh liền chị. Đây là một
trong những làn điệu dân ca tiêu biểu của vùng châu thổ sông Hồng.
Những liền anh trong trang phục truyền
thống khăn xếp, áo the và những liền chị duyên dáng trong bộ áo mớ ba,
mớ bẩy, đầu đội nón thúng quai thao, cùng nhau hát đối những câu ca mộc
mạc, đằm thắm, cách hát theo lối truyền thống không cần nhạc đệm mà vẫn
đầy chất nhạc, thể hiện nét văn hóa tinh tế của người hát Quan họ.
Theo Giáo sư Vũ Ngọc Khánh và Phạm Minh
Thảo, trong sách “Kho tàng diễn xướng dân gian Việt Nam” có thể chia hát
quan họ thành những dạng sau:
– Hát quan họ ở hội còn gọi là hát Hội.
– Hát quan họ ở đám còn gọi là hát Mừng.
– Hát quan họ ở cửa đình, cửa đền còn gọi là hát Thờ hát Cầu.
– Hát quan họ tại nhà giữa hai nhóm quan họ trai gái mời nhau còn gọi là hát Canh.
Trong các dạng hát quan họ kể trên, hát hội và hát canh là hai hình thức hát quan họ nổi bật có giá trị văn hóa cao.
Hát Canh Quan họ Bắc Ninh (Ảnh: ST)
Trang phục trong hát Quan họ Bắc Ninh
Trai thường mặc áo lụa, áo the, quần sớ,
khăn xếp; gái thì mặc mớ bảy mớ ba, áo tứ thân nhiều điều nhiều tía,
yếm đào xẻ con nhạn, thắt lưng hoa đào, hoa lý, đeo khuyên vàng xà tích.
Khi hát ở ngoài trời, nam thường che ô còn nữ che nón thúng quai thao
để tăng thêm vẻ lịch sự duyên dáng.
Các liền chị trong những bộ áo hát Quan họ trong Hát Hội (Ảnh: ST)
Cách hát
Nhìn chung trong Quan họ người ta bao
giờ cũng hát đôi. Khi một đôi trong Quan họ bạn hát thì bên kia cũng
chuẩn bị một đôi để hát đối lại. Chính vì vậy hát Quan họ là loại hát
đối đáp, hát giao duyên. Những người hát Quan họ thường được gọi là liền
anh, liền chị.
Kết cấu của mỗi điệu hát lại được hình
thành từ những lễ kết nghĩa. Lễ kết nghĩa được bắt đầu bằng những lời
thăm hỏi tận tình hoặc những lời thề thốt. Sau đó, họ lại có buổi gặp
nhau ở bên nam. Tại đây họ có thể hát thâu đêm suốt sáng để thổ lộ với
nhau về tình cảm.
Căn cứ vào sự đồng nhất về cữ giọng, âm
sắc, họ xếp thành từng cặp: anh Cả – chị Cả, anh Hai – chị Hai, anh Ba –
chị Ba, anh Tư – chị Tư… Lời ca trong quan họ chủ yếu nói về tình yêu
nam nữ, sự gắn bó thủy chung. Nhưng trên thực tế họ không hề nghĩ đến
chuyện yêu nhau mà chỉ quan hệ trên cơ sở bình đẳng tôn trọng lẫn nhau.
Họ gọi nhau bằng anh, chị và xưng em hoặc tôi. Thời gian kết nghĩa của
người Quan họ có thể từ đời này sang đời khác hay có khi chỉ một vài
năm. Địa điểm ca hát thường là ở sân nhà, trước cửa đình, cửa chùa,
dưới gốc đa, bên sườn đồi, trên thuyền, bến nước…
Quan họ là được hình thành từ sự kết nghĩa, nghĩa tình (Ảnh: ST)
Theo quan niệm của người Quan họ, nghệ nhân là những ngưòi có kỹ năng hát “vang, rền, nền, nẩy” điêu luyện, thuộc nhiều bài, nhiều “giọng” Quan họ.
Họ chính là những bậc thầy dân gian thực hành việc sáng tạo, lưu giữ và
trao truyền vốn di sản quý báu đó cho các thế hệ mai sau nên rất xứng
đáng được tôn vinh.
Quan họ Bắc Ninh trong xu thế xã hội
Ngày nay, trước sức ép của xu thế toàn
cầu hóa về kinh tế, quốc tế hóa về văn hóa và sự phát triển mạnh mẽ, đa
dạng, nhiều ưu thế của các loại hình văn hóa, nghệ thuật, cũng như nhiều
loại hình di sản văn hóa phi vật thể khác, Quan họ Bắc Ninh cổ
cũng phải đối mặt với một thách thức lớn là nguy cơ bị mai một, thậm
chí có thể bị mất hẳn nếu không kịp thời có biện pháp bảo vệ lâu dài cho
thế hệ trẻ. Bởi vậy, lề lối sinh hoạt ca hát Quan họ cổ, những giọng
hát cổ với kỹ thuật “vang, rền, nền, nẩy” vốn đã làm nên giá trị đặc sắc
của dân ca Quan họ hiện đang lưu tồn trong trí óc và trái tim say nghề
của các cụ “Liền anh, Liền chị” nay đã trạc tuổi 70 đến 90 rất cần được
trao truyền và tiếp nối.
Quan họ nhí là hình ảnh đẹp, nối tiếp truyền thống một điệu dân ca tuyệt vời của Việt Nam (Ảnh: ST)
Cho tới nay, hằng năm cứ từ ngày mồng 4 tháng giêng âm lịch, các làng quan họ Bắc Ninh
bắt đầu rộn ràng tiếng hát của các liền anh liền chị để chuẩn bị cho
ngày hội quan họ. Những câu ca quan họ mộc mạc, nhưng rất trọng nghĩa
tình giống như con người của vùng quê Kinh Bắc. Ngày 10 và 11 tháng
giêng âm lịch, ở Bắc Ninh thường tổ chức những cuộc thi hát quan họ.
Có thể bạn quan tâm:
No comments:
Post a Comment