Phạm Toàn: 'Sống đẹp khó hơn chết đẹp vạn lần'
Để khóc hoặc hát
cho một người vừa lìa cõi, còn gì vui hơn khi ta có thể nói về người
đó, như nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã hát "Đã bay cao trong vòm trời đầy".
Chết
đẹp đã là rất khó. Nhưng chết đẹp là quyết định của một khoảnh khắc.
Còn để sống đẹp, là cả một đời, là dằng dặc những chuỗi lựa chọn và từ
bỏ cám dỗ, thật ít ai làm được.
Những "người trần mắt thịt" dám bay cao tìm vòm trời đầy khát vọng là một cách sống đẹp.
Nhà
văn, nhà giáo, dịch giả Phạm Toàn không là phi công, nhưng càng về cuối
đời, ông càng gắng gỏi bay lên, vừa là để tiếp cận ánh sáng tri thức
và tự do, vừa là mong góp chút sức nhỏ "dặm vá" lại bầu trời Việt Nam
vốn tròn đầy nhưng đã bị nhiều phần thâm thủng bởi những kẻ cai trị ích
kỷ và lừa mỵ.
Phạm Toàn, những năm bốn mươi năm mươi của thế kỷ
trước đã từng là người lính hăng hái lên chiến khu trong ảo tưởng
"Chiến trường đi chẳng tiếc ngày xanh" (thơ Quang Dũng) để rồi kết cục
bị "ngộ độc" sự thật phũ phàng khi phải trải qua Cải cách ruộng
đất, vụ án Nhân văn giai phẩm với chủ trương của đảng cộng sản "Trí phú
địa hào đào tận gốc trốc tận rễ"...
Phạm Toàn, cũng như những người thuộc thế hệ ông, đều
không may mắn, bất đắc dĩ chứng kiến những bi kịch thuộc vào hàng tàn
nhẫn nhất của lịch sử VN: phong kiến lạc hậu, nạn đói, bốn cuộc chiến
tranh, sự thống trị gần trăm năm của thể chế cộng sản ngày càng chứng
tỏ sự bất lực trong việc bảo vệ chủ quyền đất nước, hệ thống công
quyền đầy sâu mọt tham nhũng cho đến nay.
Nhưng sự thật phũ phàng
đã không quật ngã được ông. Phạm Toàn với những bạn bè cùng thời hoặc
những đàn anh, thế hệ văn sĩ trí thức quý giá như Phùng Quán, Trần
Dần, Quang Dũng, Lê Đạt, Nguyễn Hữu Đang, Bùi Ngọc Tấn, Nguyên Ngọc,
Dương Tường,... cái thế hệ vàng chịu nhiều khổ nhục ấy đã gắng gỏi biết
bao để ngưỡng vọng ánh trời chân thực, tha thiết đem về chia lại cho
dân Việt, hòng vươn tới vòm trời tròn đầy nhân văn, tự do, công bằng
và bác ái cho người Việt Nam.
Phạm Toàn sẽ còn được người VN biết ơn, ít nhất vì ba thành tựu đáng kể. Thứ nhất, ông đã cùng một số trí thức sáng lập trang Bauxite Việt Nam
nhằm bảo vệ môi trường sống của người Việt và chủ quyền VN, chống lại
sự xâm lược tinh vi của TQ đội lốt các dự án đầu tư kinh tế và thương
mại...
Trang này đã tạo được tiếng vang và tầm ảnh hưởng mạnh mẽ
trong xã hội khiến cho những kẻ âm mưu bán nước phải run sợ và ra đòn
thù. Trang này cũng cổ vũ trí thức và người dân dám công khai tôn vinh
sự thật và công lý. Ông cũng là một trong những nhà tham gia và ủng
hộ nhóm sáng lập Văn đoàn độc lập Việt Nam.
Thứ hai, ông viết
khá nhiều truyện ngắn và tiểu thuyết nhưng quan trọng nhất là ông đã
dịch một số tác phẩm mang tính khai sáng nhằm cung cấp kiến thức, cổ
vũ nền dân chủ và tự do cho Việt Nam, đặc biệt là cuốn "Nền dân trị
Mỹ".
Thứ ba, ông là một nhà cải cách giáo dục thực sự kiên định
và đầy tinh thần hy sinh. Ông sáng lập nhóm Cánh Buồm, cùng các cộng
sự vét những đồng tiền riêng vốn đã rất eo hẹp của mình để thực hiện
dự án dài cả chục năm nhằm viết lại sách giáo khoa cho học sinh phổ
thông từ lớp 1 đến lớp 9.
Quan trọng hơn nữa, nhóm này đưa ra
một triết lý, một phương pháp giáo dục văn minh, cập nhật cách dạy
của một số nền giáo dục tiên tiến. giải phóng sự sáng tạo của học sinh,
dẫu chưa phải đã hoàn thiện nhưng là hành động thiết thực góp phần
„phá vòng nô lệ" về giáo dục VN vốn đang khủng hoảng.
Phạm Toàn là người sống đẹp, vì những lý do ấy.
Mộ phần của kẻ "nhẹ tênh"
"Gia đình xin không chấp điếu (không nhận vòng hoa
và tiền phúng viếng)". Đó là thông báo về đám tang Phạm Toàn do gia đình
ông công bố.
Dẫu rất thương tiếc ông, nhưng cũng như khi đã viết
về Phùng Quán, Lê Đạt, Quang Dũng, Nguyễn Hữu Đang, Bùi Ngọc Tấn, Bùi
Tín... ngày họ lìa đời, tôi không cảm thấy hụt hẫng. Vì những người cầm
bút và những bậc thức giả dám đấu tranh cho sự thật, cho công lý, góp
phần cho nền khai sáng, dẫu họ có ra đi thì ảnh hình của họ vẫn lấp đầy
nhân thế bởi di sản của họ, bởi lòng da diết phụng sự quên mình cho sự
tròn đầy tự do và bác ái cho người dân Việt Nam.
Qua đây, không thể không nhận ra tại Việt Nam có hai cách hành xử trái ngược.
Kẻ
thức giả - những trí thức có kiến thức uyên thâm, có tinh thần và hành
động khai sáng- càng tài năng, càng cống nạp bản thân cho sự bình an
của cộng đồng thì càng biết mình bé nhỏ.
Kẻ thức giả biết đời là hữu hạn nên càng cố công chịu
nhọc nhằn kiếp nạn cho đến những phút cuối cùng để tiếp tục sứ mạng của
mình. Sứ mạng ấy, cây thánh giá trĩu nặng ấy là do mình tự đặt lên
vai, một ngày không vác được nó lên đỉnh đồi thì lòng đầy ăn năn.
Kẻ
đó, trước khi lìa đời, đinh ninh dặn con cháu thậm chí một vòng hoa
của người viếng cũng không nhận vì sợ ngay cả làm đau và lạm dụng cây
cỏ, còn nói chi đến chuyện nhận tiền bạc phúng viếng của người khác.
Đương nhiên họ ghê sợ lăng mộ rình rang chiếm đất người sống. Phạm
Toàn là một trong những người như vậy.
Vâng, đương nhiên kẻ thức
giả hành xử ngược lại với lũ ô trọc tham lam lấy việc cướp đoạt của
người làm lẽ sống. Nuối tiếc sự xa hoa ô nhục, đám ấy sợ chết đến mức
chiếm nhiều ha đất của dân xây đền đài lăng tẩm nguy nga chờ sẵn đến
ngày chui xuống.
Phạm Toàn ra đi nhẹ tênh, chẳng chút tham lam và rổn rảng còn trong đời tiếng cười ông hào sảng.
Vì thế, chỉ nói lời tạm biệt thôi, đâu có gì mà vĩnh biệt.
Như từ năm 1986, nhà thơ Phạm Toàn đã viết trong chính một bài thơ của ông "Sao lại nói bên mồ lời tạm biệt":
"Khi người đi mãi mãi đã ra đi
Cây nghĩa trang có nghe gió thầm thì
Người nằm đó đâu nào còn nghe biết
Sao chẳng nói bên mồ lời vĩnh biệt
Dù Chúa cho ta rồi sẽ gặp nhau
Đời bắt ta còn nấn ná dài lâu
Mà nói nhịu lúc ngỏ lời tâm huyết
Mà suy sụp mỗi lần bên cái chết
Sống đẹp khó hơn chết đẹp vạn lần
Dẫu băm bổ đường dài
Dẫu bịn rịn bước chân
Vẫn đứng lại đi hoài đi tiếp
Song vẫn nói bên mồ lời tạm biệt
Dù người đi mãi mãi đã ra đi
Cây nghĩa trang đứng nghe gió thầm thì".
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả, nhà thơ và nhà báo Võ Thị Hảo, người đang sinh sống và làm việc ở Berlin, CHLB Đức.
