Cá tháng Tư
| Cá tháng Tư | |
|---|---|
Một trò đùa ngày Cá tháng Tư đánh dấu việc xây dựng Ga Copenhagen vào năm 2001
| |
| Tên gọi khác | Ngày nói đùa, ngày nói dối |
| Kiểu | Văn hóa phương Tây |
| Ý nghĩa | Trò đánh lừa, chơi khăm |
| Ngày | 1 tháng 4 |
| Cử hành | Hài |
| Lần tới | cùng ngày năm sau |
| Tần suất | Hàng năm |
Cá tháng tư dù không phải là ngày nghỉ lễ chính thức nhưng vẫn là phong tục truyền thống tại nhiều quốc gia kỷ niệm hàng năm vào đúng ngày 1 tháng 4, bằng cách tung nhiều tin đồn hoặc nói xạo, nói đùa vô hại về rất nhiều chủ đề khác nhau nhằm tạo niềm vui hay trêu chọc ai đó. Những tin giả như thế thường được tung ra trong cả ngày 1 tháng 4 ở hầu hết các quốc gia như Hoa Kỳ, Pháp, Ireland,... trong khi tại một số quốc gia khác, nó phải được chấm dứt vào giữa trưa như Anh, Canada, Úc, New Zealand.
Tại Ý, Pháp, Bỉ, và các khu vực nói tiếng Pháp của Thụy Sĩ và Canada, 1 tháng 4 truyền thống thường được gọi là "Cá tháng Tư" (Poisson d'avril tiếng Pháp hoặc Pesce d'aprile trong tiếng Ý). Điều này bao gồm cả cố gắng để lén dán một con cá bằng giấy vào lưng của nạn nhân mà không bị phát hiện. Những cá giấy như vậy cũng nổi bật trên nhiều bưu thiếp tại Pháp ngày đầu tháng tư vào cuối thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20.
Ghi nhận sớm nhất về ngày đùa tháng tư có thể tìm thấy trong tập The Canterbury Tales của nhà thơ Geoffrey Chaucer (1392). Một số ý kiến cho rằng sự phục hồi ngày 1 tháng Giêng là ngày đầu năm mới trong thế kỷ 16 đã là lý do tạo thành phong tục này, nhưng giả thuyết này không được ghi chép trong các tài liệu tham khảo trước đó.
Lịch sử
Một chiếc vé năm 1857 với phần thưởng là "tắm cho sư tử" tại Tháp Luân Đôn. Nhưng thực tế chẳng có sự kiện nào như vậy diễn ra cả.
Phong tục dành riêng cho một ngày để bày ra những trò chơi khăm vô hại với hàng xóm được phổ biến trên khắp thế giới.[1] Tiền thân của ngày Cá tháng Tư, bao gồm lễ hội La Mã của Hilaria (Hilaria (tiếng Hy Lạp: ἱλάρια; Latin: hilaris, "vui nhộn") là lễ hội tôn giáo thời La Mã cổ đại tổ chức vào ngày xuân phân để vinh danh nữ thần Cybele) được tổ chức ngày 25 tháng 3,[2] và lễ của kẻ đùa thời Trung Cổ
(lễ hội dân gian, thường xuyên được tổ chức bởi các giáo sĩ và giáo dân
từ thế kỷ thứ 5 cho đến thế kỷ thứ 16 ở một số quốc gia châu Âu, chủ
yếu là Pháp, Tây Ban Nha, Đức, Ba Lan, Anh và Scotland) được tổ chức
ngày 28 Tháng 12, vẫn còn là một ngày mà trò đùa được bày ra ở các quốc
gia nói tiếng Tây Ban Nha.[3]
Theo thần thoại La Mã, thần cai quản địa ngục Pluto đã bắt cóc nàng
Proserpina và đưa nàng tới sống cùng ông ở địa ngục. Cô gái đã gọi mẹ
nhưng nữ thần Ceres chỉ nghe thấy âm vang giọng nói của con gái và đi
tìm kiếm cô trong tuyệt vọng. Những cuộc tìm kiếm vô vọng đó, hay các
cuộc rượt đuổi ngỗng trời, đã trở thành chuyện cười phổ biến tại châu Âu
trong các thế kỷ trước.[4]
Bertha R. McDonald, trong Harper's Weekly đã giải thích nguồn gốc của ngày Cá tháng Tư, nói rằng "một số nhà cầm quyền đã nghiêm túc trở lại với thời kì Nô-ê và con tàu của ông. Trên tờ Public Advertiser
ở Luân Đôn đăng ngày 13 tháng 3 năm 1769 đã in một đoạn trích liên quan
đến thuyết này: "Sai lầm của Nô-ê khi đưa chim bồ câu ra khỏi tàu trước
khi mực nước giảm, vào ngày đầu tiên của tháng tư, và để ghi nhớ ký ức
về sự giải thoát này, mọi người đã quên mất một tình huống đáng chú ý
này..."[5]
Trong Canterbury Tales của Chaucer (1392), Các nữ tu Priest Tale được đặt tên là Syn March bigan thritty dayes and two.[6] Các nhà học giả hiện đại tin rằng có một lỗi sao chép trong bản thảo vẫn còn tồn tại, và Chaucer thực sự viết Syn March was gon.[7] Do đó đoạn văn ban đầu nghĩa là 32 ngày sau tháng ba - 2 tháng 5, lễ kỉ niệm đính ước của Vua Richard II với Anne xứ Bohemia diễn ra vào năm 1381.[8] Những người đọc hiểu lầm dòng này nghĩa là 32 tháng 3, tức ngày 1 tháng 4.[9]
Năm 1508, nhà thơ người Pháp Eloy d'Amerval đã nhắc đến Poisson d'avril ("Cá tháng Tư"), có thể là ý nói đến ngày này.[10] Nhà thơ flemish Eduard de Dene đã viết về một nhà quý tộc sai những người đầy tớ của mình làm những chuyện vặt ngu ngốc vào ngày 1 tháng 4.[8] Năm 1686, John Aubrey đã đề cập ngày lễ là "một ngày lễ thánh của kẻ ngốc" (Fooles holy day).[8] Ngày 1 tháng 4 năm 1698, hàng ngàn người bị lừa đến tháp Luân Đôn để xem sư tử tắm.[8]
Trong thời Trung cổ, cho đến cuối thế kỷ 16, ngày đầu năm mới đã được tổ chức vào ngày 25 tháng 3 (Lễ Truyền Tin) trong hầu hết các thị trấn châu Âu.[11] Trong một số khu vực của nước Pháp, năm mới là một kỳ nghỉ kéo dài một tuần kết thúc vào ngày 1 tháng 4.[2][3] Năm 1564, vua Pháp là Charles IX, lúc đó 14 tuổi, quy định ngày 1 tháng 1 là ngày đầu năm, thống nhất trong toàn quốc. Quyết định này được áp dụng năm 1567.
Tuy nhiên, do phương tiện liên lạc rất lạc hậu nên nhiều người không
nhận được tin đổi lịch, những người này tiếp tục coi ngày 1 tháng 4 là
năm mới và bị những người khác cười vì điều này. Sau này nhiều người cho
rằng phong tục Cá tháng Tư bắt nguồn từ đây.[2]
Nhiều người lại tìm lý do khác để giải thích vì sao ngày đầu
tháng Tư là ngày để cười đặc biệt. Nhà thần học Manfred Becker-Huberti
cho là trong tín ngưỡng dân gian cổ xưa, nhiều người tin rằng đây là
ngày không may mắn (tương tự như Thứ Sáu ngày 13).[12] Vì theo truyền thuyết, ngày 1 tháng 4 được cho là ngày sinh và ngày chết của Judas Iscariot, người đã phản bội Chúa Giêsu Kitô và cũng được cho là ngày quỷ Lucifer bị đày xuống địa ngục.
Tại Hà Lan, nguồn gốc của ngày tháng tư tượng trưng cho chiến thắng của người Hà Lan tại Brielle
năm 1572, nơi công tước người Tây Ban Nha Álvarez de Toledo bị đánh
bại. "Op 1 april verloor Alva zijn bril" là một câu tục ngữ Hà Lan, có
thể dịch là "Ngày 1 tháng tư, Alva mất kính".[13]
Trong trường hợp này, chiếc kính ("bril" trong tiếng Hà Lan) nhằm ẩn dụ
cho Brielle. Tuy nhiên thuyết này không cung cấp lời giải thích nào về
lễ kỉ niệm quốc tế của ngày Cá tháng Tư.
Phong tục
Một trò đùa ngày Cá tháng Tư, đánh dấu việc xây dựng tàu điện ngầm Copenhagen vào năm 2001.
Pháp
Một câu chuyện được kể lại là Henry IV,
vua nước Pháp trong những năm 1589-1610, đã gửi thư cho một cô gái mười
sáu tuổi, không rõ tên, bí mật hẹn hò trong một lâu đài. Khi Henry đến
nơi hẹn, đã ngạc nhiên khi người chào đón ông lại là hoàng hậu Marie de
Medici, vợ ông còn khiêm tốn cảm ơn ông vì ông đã theo lời mời của bà để
đến dự dạ vũ vui nhộn. Những người hay đùa thường dính cá vào những
người theo truyền thống cũ, nên mới có tên gọi là “Poisson d'Avril” hay
Cá tháng Tư. Nhưng giả thuyết này cũng không lý giải được tại sao ngày
hội nói dối lại lan sang nhiều nước khác ở châu Âu vốn không sử dụng
lịch Gregorian cho tới tận sau này.[4]
Scotland
Tại Scotland, ngày Cá tháng Tư xưa kia có tên gọi là săn chim cúc-cu (Hunt-the-Gowk)
("gowk" trong phương ngữ Scotland là tên khác của một loài chim cúc cu
hay là kẻ ngốc). Những trò đùa truyền thống là yêu cầu một người nào đó
chuyển giúp một tin nhắn được niêm phong có yêu cầu xin được giúp đỡ.
Thông điệp trong tin nhắn ghi: "Dinna cười to, dinna cười mỉm. Hãy săn chim cúc cu ở nơi khác" ("Dinna laugh, dinna smile. Hunt the gowk another mile") và người nhận được yêu cầu tiếp tục chuyển tiếp tin nhắn đến "nạn nhân" khác.[14] Nguồn gốc của tấm biển “Đá tôi” cũng có thể xuất phát lễ kỷ niệm ngày April “Gowks” của người Scotland.[4]
Anh Quốc
Tại Anh, một trò đùa tháng tư là bất ngờ la hét "April fool!" (trò lừa hay là kẻ ngốc tháng Tư)
và người nghe sẽ là "kẻ ngốc tháng Tư". Một nghiên cứu vào những năm
1950 của nhà nghiên cứu văn học dân gian Iona và Peter Opie, phát hiện
ra rằng ở Anh, và ở các quốc gia có truyền thống bắt nguồn từ Vương quốc
Anh, bao gồm Úc, các trò đùa chấm dứt vào buổi trưa.[14] Một người mà đùa giỡn sau buổi trưa thì cũng tự là "kẻ ngốc".[15]
Iran
Tại Iran, những trò vui nhộn được chơi vào ngày thứ 13 của năm mới Ba Tư (Nowruz), thường rơi vào ngày 1 hoặc ngày 2 tháng 4. Ngày này, được ghi nhận tổ chức từ năm 536 trước Công nguyên,[16] được gọi là Sizdah Bedar
và là trò đùa-truyền thống lâu đời nhất trên thế giới và vẫn còn tồn
tại đến nay, thực tế này đã khiến nhiều người tin rằng ngày Cá tháng Tư
có nguồn gốc từ truyền thống này.[17]
Ấn Độ
Tại Ấn Độ,
đã có rất nhiều điều liên quan về Ngày Cá tháng Tư trong cả điện ảnh và
văn học phổ thông và mọi người đều vui vẻ với ngày này.[18] Trong nền điện ảnh Ấn Độ, phim April Fool (phim năm 1964) của Hindi cùng với bài hát chủ đề rất phổ biến.[19]
Romania
Tại Romania,
một trò đùa ngày Cá tháng Tư được tiết lộ bằng cách hét lên "Păcăleală
de 1 Aprilie!" (nghĩa là chơi khăm ngày Cá tháng Tư) với người đối diện
và người đó trở thành "kẻ ngốc tháng tư".[20]
Những cú lừa Cá tháng Tư ngoạn mục
Một trò đùa ngày cá tháng tư tại vườn công cộng Boston cảnh báo mọi người không chụp ảnh điêu khắc.
Năm 1957, đài BBC đã lập một trò đùa, được gọi là "Mùa thu hoạch mì ống Thụy Sĩ" (Swiss Spaghetti Harvest), khi mà họ phát sóng một bộ phim giả của nông dân Thụy Sĩ đang thu hoạch mì ống (Spaghetti)
tươi từ những cành cây. BBC sau đó đã được tràn ngập bởi những yêu cầu
để hỏi mua một "cây spaghetti" như thế, buộc họ phải thú nhận bộ phim là
một trò đùa trong những tin tức ngày hôm sau.[4][21]
Trong một cuộc phỏng vấn của đài phát thanh BBC Radio 2, diễn ra vào
sáng ngày 1 tháng 4 năm 1976, Patrick Moore, nhà thiên văn học lỗi lạc
được phong tước hiệp sĩ người Anh, thông báo cho biết, đúng 9h47 (giờ
địa phương), một sự kiện thiên văn học chỉ xuất hiện một lần trong đời
sẽ xảy ra và thính giả nghe đài có thể trải nghiệm sự kiện đặc biệt này
ngay tại nhà: Đó là sao Diêm Vương sẽ ở vị trí ngay phía sau sao Mộc và thẳng hàng với Trái Đất.
Nhiều người đã thử tuy nhiên, không phải ai cũng cảm thấy thú vị. Một
người đã giận dữ gọi đến BBC để than phiền rằng tốc độ bay lên khỏi mặt
đất của ông này quá nhanh, khiến ông bị va đầu vào trần nhà, và ông ta
đòi BBC bồi thường.[22]
Năm 1980, BBC đưa tin rằng đồng hồ Big Ben sẽ chuyển sang chế độ đồng
hồ điện tử và người ta sẽ sớm lắp bảng hiện số mới thay cho mặt đồng hồ
cũ. Tin tức này ngay lập tức khiến thính giả Anh bị sốc, họ bức xúc,
thậm chí giận dữ gọi điện đến yêu cầu phải bảo vệ đồng hồ Big Ben.[22]
Năm 1986, báo Le Parisienn làm cho bạn đọc được một phen hoảng hồn vì đưa ra thông tin chính phủ Pháp quyết định dỡ bỏ tháp Eiffel. Sau khi dỡ bỏ, tháp sẽ được chuyển đến và dựng lại tại công viên Disneyland. Thay cho tháp sẽ là sân vận động dành cho Thế vận hội 1992.[22]
Năm 2003, CNN đưa tin, Chủ tịch tập đoàn Microsoft William H. Gates III đã bị ám sát tại Los Angeles
trong khi đang tham gia một sự kiện từ thiện được tổ chức tại MacArthur
Park. Tin ông Gates bị ám sát đã đồng loạt được 3 kênh truyền hình MBC,
YTN và SBS của Hàn Quốc đồng loạt đưa tin. Theo BBC, trên thực tế,
thông tin đó là một trò lừa bịp lấy từ website CNN.[22] Ngày 1 tháng 4 năm 2006,
Tổ chức quyền động vật PETA đã công bố kết quả nghiên cứu một
công nghệ mới giúp ngụy trang hoàn toàn cho các chú hươu. Công nghệ này
bao gồm các bước bắn thuốc mê hươu, sơn lên người chúng bằng một loại
sơn đặc biệt không phai giúp "hòa lẫn" vào môi trường, sau đó thả trở
lại rừng. Đến tận cuối ngày hôm ấy, bài báo trên bị gỡ bỏ và thay vào đó
một câu ngắn gọn: “Bạn biết hôm nay là ngày gì không?”.[22]
Trang chính của Wikipedia tiếng Anh vào ngày 1 tháng 4 năm 2007. Bài viết chọn lọc cố tình gây nhầm lẫn giữa Tổng thống Hoa Kỳ George Washington với một nhà phát minh cùng tên.
Vào ngày Cá tháng 4 năm 2007, công cụ tìm kiếm trên internet Google
đã thông báo cung cấp dịch vụ mới Gmail Paper, nơi người sử dụng dịch
vụ thư miễn phí có thể lưu giữ email vào kho lưu trữ giấy mà Google sẽ
in ra và rồi gửi cho họ miễn phí. Năm 2008, Google đã mời mọi người tham
gia dự án thám hiểm sao Hoả.[4]
Ngày Cá tháng 4 năm 2013, Google tung clip đóng cửa Youtube. Ngày 1
tháng 4 năm 1962, chuyên gia kỹ thuật của trạm, ông Kjell Stensson, xuất
hiện trên các tin tức thông báo rằng nhờ có công nghệ mới mà người xem
có thể chuyển đổi ti vi của mình để có thể xem hình ảnh với màu sắc sinh
động. Tất cả những gì chủ nhân của các ti vi cần làm là trùm một chiếc
nilon màu lên màn hình tivi. Để thuyết phục hơn, Stensson đã làm mẫu
ngay trong chương trình.[22]
Ngày 1 tháng 4 năm 2008, kênh BBC phát một đoạn video về bầy chim
cánh cụt biết bay và khẳng định rằng họ đã phát hiện ra loài này tại
Đảo King George gần Nam Cực. Thực tế là các nhà làm phim đã sử dụng hình
ảnh về những loài chim trông giống chim cánh cụt và bắt chước chuyển
động của chúng để tạo ra hình ảnh về một loài mới được phát hiện. Một
ngày sau khi xuất hiện, đoạn video đã thu hút 100 nghìn lượt xem.[22]
Vào ngày Cá tháng 4 năm 2016, kênh tin tức bóng đá trực tuyến Goal.com đã đưa tin tiền đạo câu lạc bộ Barcelona Lionel Messi đã đạt thỏa thuận 500 triệu € để kí hợp đồng với Real Madrid. Tên của phóng viên sử dụng trong bài viết là "Lirpa Loof", viết ngược lại của từ "April Fool".[23]
Với sự xuất hiện của dịch vụ internet và các dịch vụ tin tức toàn
cầu sẵn có, những trò lừa Cá tháng Tư có thể xuất hiện và lừa số đông
khán giả hơn bao giờ hết.[24]
Những ngày đùa khác trên thế giới
1 tháng 5 cũng được tổ chức tại Thụy Điển
như một ngày đùa thay thế. Khi một người nào đó đã bị lừa ở Thụy Điển,
và sau khi được tiết lộ rằng đó là một trò đùa, các kẻ đùa giỡn thường
hay nói vần "april april din dumma sill, jag kan lura dig vart jag vill"
("tháng Tư, tháng Tư, bạn cá trích dại khờ, tôi có thể đánh lừa bạn bất cứ khi nào tôi muốn")
28 tháng 12 là ngày tương đương ở Tây Ban Nha và nam châu Mỹ.
No comments:
Post a Comment