Vietnam War: 'Cuộc chiến day dứt tất cả chúng tôi'
Cô gái rất trẻ giơ tay hỏi nữ đạo diễn Lynn Novick:
“Tại sao trong những trích đoạn được xem, tôi chỉ thấy những nhân vật
được phỏng vấn từ miền Bắc Việt Nam? - Vậy trong bộ phim tài liệu sắp
chiếu có những người từ miền Nam được trả lời phỏng vấn không?”
Khán phòng im lặng chờ đợi.
Nhưng
đó không phải người đầu tiên đặt câu hỏi đó trong buổi chiếu giới thiệu
phim “The Vietnam War” - bộ phim tài liệu 10 tập do Ken Burns và Lynn
Novick thực hiện trong 10 năm về cuộc chiến tranh Việt Nam - sắp được
công chiếu.
Câu hỏi đại diện cho rất nhiều vết nứt hồ nghi và đầy
ngờ vực của những khán giả trẻ đã có mặt tại Tổng Lãnh sự quán Mỹ tại
Sài Gòn ngày hôm ấy, muốn tìm kiếm một diện mạo khác của cuộc chiến đã
đóng vẩy trên thân thể mình suốt hàng chục năm dài.
Một cuộc chiến
luôn được viết và giới thiệu bằng cái nhìn hằn học và rạn vỡ từ cả hai
phe, nơi chúng tôi học trong sách giáo khoa về một miền Nam “bù nhìn”,
dơ dáy, bẩn thỉu, đàng điếm; hoặc đọc trên mạng về một miền Bắc đói kém,
sĩ diện, ngu xuẩn và tàn bạo.
Phần
trích được chiếu trong Tổng Lãnh sự Mỹ mở đầu bằng mái đầu bạc của Bảo
Ninh với một câu nhận định hùng hồn: “Chiến tranh không ai thắng hay
thua hết. Những ông không bao giờ đánh nhau mới bàn luận ai thắng
thua.”… Và tiếp sau đó, là những câu chuyện mở ra từ những cánh cửa tinh
thần đóng chặt lại sau hàng chục năm dài tham chiến. Bảo Ninh thú nhận
khi ông trở về nhà sau trận mạc, mẹ ông im lặng không dám vui mừng vì
chợt nhớ ra người hàng xóm cũng có đứa con trai đi bộ đội - và bên ấy
chưa có người về.
Một đoạn phỏng vấn mà một cựu binh Mỹ tên Bill
Erhart nhớ lại khi ở Huế 1968. “Mỗi ngôi nhà là một chiến trường. Đó là
một trận đánh xấu xí. Chúng tôi phải cho nổ từng bức tường, từng
nhà…”….”thật là một nỗi xấu hổ khi phá hủy một thành phố đẹp như thế…”
Đoạn
trả lời khác của người lính Mỹ, thú nhận về một điều tàn bạo đã xảy ra:
“… nhưng tôi 19 tuổi, tôi đã chứng minh được mình can đảm như thế nào….
Nhưng lẽ ra tôi phải nói mình không được làm như thế. Tôi nghĩ về nó
như một sự hổ thẹn. Mẹ tôi là một phụ nữ. Vợ tôi, con gái tôi cũng là
phụ nữ. Tôi có mọi cơ hội để nói không.”
Một người lính Việt Nam
nói: “Thế hệ của họ hi sinh cho cái gì chứ? - Trong nhà tôi có sáu ông
đàn ông đi lính, chỉ có mình tôi về thôi.”
Nhiều đoạn phim rời rạc
cùng câu chuyện của bộ đội Việt Nam, Hoa Kỳ trôi qua suốt hai giờ chiếu
trích dẫn. Trong đó, hiếm hoi xuất hiện hình ảnh người lính nào của
miền Nam Việt Nam Cộng Hòa. Câu hỏi đó của cô gái trẻ bật lên, như biểu
tượng chất vấn cho sự công bằng của một lịch sử thoi thóp đã nằm im hơn
nửa thế kỷ. Lynn Novick mỉm cười nói: “Có, chúng tôi có phỏng vấn những
người từ miền Nam. Nội dung đó sẽ có đầy đủ khi bạn xem bộ phim được
công chiếu trên trang web của PBS.”
Câu trả lời của Lynn đào thêm
một ngờ vực khó chịu khác: Có nghĩa là đoạn phim được chiếu giới thiệu
ngày hôm đó đã đi qua bàn tay kiểm duyệt thô bạo và thiếu độ lượng -
trước khi nó xuất hiện được dưới những ánh mắt trẻ măng đã rất thành tâm
muốn hiểu cuộc chiến tranh Việt Nam theo nhiều hơn một nghĩa của cờ đỏ
hay cờ vàng. Như mọi khi, có những kẻ vẫn tìm cách che mắt lịch sử, dù
dưới nhân danh hay ngọn cờ nào. Lịch sử không dễ chịu, chúng tàn bạo khi
ta cố nhìn vào đáy mắt người từng trải - hỏi về điều xảy ra- và bắt gặp
một tia bối rối - bởi họ không đủ can đảm cúi đầu trước những người đã
gục đổ thây mình vì một lý tưởng hùng hồn ngu ngốc nào đó.
Một
người đàn ông khác giơ tay hỏi trong buổi chiếu: “Tôi nghĩ bộ phim phải
tên là American War mới đúng, chứ sao lại là Vietnam War?” - Tôi không
còn nhớ câu trả lời của ekip làm phim về câu hỏi hằn học đó. Nhưng gần
cuối buổi trả lời khán giả, nữ đạo diễn Lynn Novick nói - có lẽ phù hợp
để trả lời cho câu hỏi đó:
“Trước khi làm bộ phim, tôi đã xem và thấy những khó
khăn, nhưng chúng tôi muốn biết CÁI GÌ ĐÃ XẢY RA Ở ĐÂY. Chúng tôi phải
tìm ra câu trả lời trước khi bắt đầu làm phim, với những tiêu chí: mô tả
hiện thực chiến tranh, chiến trường, sự chết chóc, sự hi sinh. Chúng
tôi không bọc đường cuộc chiến. Chúng tôi cố gắng không phán xét. Chúng
tôi nói về những trải nghiệm tối tăm nhất trong cuộc đời của nhân vật.
Chúng tôi cố gắng trung thực với những bi kịch, kể câu chuyện từ nhiều
phía, và tìm cách thể hiện rất nhiều trải nghiệm của người Việt Nam
trong cuộc chiến.”
Và những hình ảnh trong phần chiếu trích dẫn
tôi coi, đó không phải là một cuộc chiến với tên gọi đầy biểu tượng là
“Vietnam War” hay “American War”, đó là những khung hình im lặng, nơi
tiếng nói của những người Việt Nam thật, những người Mỹ thật, những ai ở
đâu đó đã mất từng mảnh thân thể, tinh thần và trái tim sau nhiều chục
năm dài gục ngã và đứng dậy trong cuộc chiến tàn bạo đó.
Những nhân vật con người đó không cố gắng gồng mình
để thể hiện biểu tượng thời đại hay chính trị nào, đã gần nửa thế kỷ kết
thúc, giờ là lúc họ bình tĩnh kể lại trong sự nghẹn ngào, cay đắng,
trong lòng hàm ơn, trong nước mắt về cách mình đã chiến đấu cho một phe
nào đó.
Lynn Novick nói về lòng biết ơn những nhân vật đã chịu trả
lời phỏng vấn bà: “Họ nói họ sẽ kể lại câu chuyện của mình. Nếu chuyện
của họ không được kể lại, nó sẽ không được truyền cho thế hệ kế tiếp. Họ
muốn câu chuyện của họ được kể cho thế hệ kế tiếp.”
Khi
kết thúc buổi chuyện trò, tôi hỏi Lynn về nhân vật hai vợ chồng lái xe
tải trên đường Trường Sơn, vì sao bà tìm được họ. Lynn nói: “Chúng tôi
mời những người trong cùng hội cựu chiến binh đó gặp mặt. Chúng tôi đã
nói rất nhiều, nhưng tôi nhận ra hai vợ chồng họ thật đáng yêu và quấn
quýt với nhau. Và họ thành thật sẵn sàng chia sẻ chuyện tình yêu của họ ở
đó. Họ cởi mở. Họ sẵn sàng kể lại.”
Đó là cách “Vietnam War” được làm, dù biết gương mặt cuộc chiến sẽ khác đi sau 25 năm, sau 50 năm, sau khi tư liệu mới được tiết lộ, giải mật, sau khi những “trận địa” chính trị quốc tế thay đổi, sau khi con người đã già đi và hấp hối… thứ họ ước muốn để lại: là một thế hệ nhỏ đầy chất vấn và hồ nghi cha mẹ mình, sẽ nhìn cuộc anh em tương tàn và nước Mỹ can dự đó theo một cách trưởng thành và bình tĩnh hơn.
Lịch sử không cố định. Nhưng máu và lửa không bao giờ nên được nhen lại…
Bài viết thể hiện văn phong và quan điểm của tác giả, một cây bút sống và làm việc tại Tp HCM. Bài đã đăng trên trang cá nhân của tác giả. Bộ phim tài liệu Vietnam War 10 tập sẽ được chiếu tại Hoa Kỳ từ ngày 17/9. Bộ phim cũng sẽ được chiếu trên mạng với phụ đề tiếng Việt.
No comments:
Post a Comment