• Mới hay năm tháng đã thay mùa.

  Ra đi từ thuở làm ly khách,

  Sầu xứ hai xuân chẳng đợi chờ.

  Trôi giạt từ Đông sang cõi Bắc.

  Hành trình trơ một gánh ưu tư.

  Quê người nghĩ xót thân lưu lạc.

  Đất lạ đâu ngờ buổi viễn du.

  Thanh Nam với bài thơ thôi, với vài hình ảnh thật gợi xúc động đã giúp ta kéo dài thời gian trở

  về ngày cũ, đem không gian nghìn trùng của quê nhà về cho ta nơi Đất Khách. Ông sống với quá

  khứ, với Saigon,ông phủ nhận thời gian và không gian bây giờ, ông diễn tả hộ ta tâmsự tư cố

  hương, ông trình bày với đờihoài cảm vọng minh nguyệtUgiùm cho thế hệ ly hương thứ nhất

  bằng những từ ngữ chững chạc, đứng đắn, với một thái độ thật trầm tĩnh, nghiêm túc, rất phù hợp

  với thơ.

  Những ngày đánh vật với bệnh trạng ở Seattle,Thanh Nam vẫn thiết tha cùng văn nghệ như thuở

  nào. Ông viết hồi ký. Ông kể những kỷ niệm về nhà văn kháng chiến chống Pháp của giai đoạn

  45-50, ông nói về Lý Văn Sâm, về Vũ Anh Khanh… Hình như ông đã lờ mờ muốn đặt vấn đề

  đem đến một sự công bằng cho những nhà văn không may viết và sống trong một hoàn cảnh vô

  cùng đặc biệt về chính trị và văn học này. Ở phạm vi bài này tôi không thể đi sâu vào vấn đề đó.

  Đại khái các nhà văn kháng chiến chống Pháp đã bị người CS loại ra khỏi các cuốn sách viết về

  văn học đấu tranh mà họ gọi là văn học cách mạng Việt Nam vì những người nầy không được

  chỉ thị khi viết mà tự động viết từ một ý thức tự phát. Trong khi đó sách vở miền Nam cũng rất ít

  nói đến, do sự thiếu thốn tài liệu và ngại ngùng những hiểu lầm tai hại từ những người ít biết về

  động lực cơ bản của văn học thời đặc biệt của giai đoạn. Trong suốt hai chục năm của nền Cộng

  Hòa, chúng ta chỉ có hai người viết về vấn đề nầy là Thế Phong và Nguyễn Văn Sâm. Qua thời

  gian vấn đề tài liệu càng trầm trọng hơn và nếu tình trạng này kéo dài, vài mươi năm nữa chắc sẽ

  không ai biết gì về những người đã đánh Pháp bằng ngòi bút, bằng suy luận, bằng tư tưởng như

  Hồ Hữu Tường, Thẩm Thệ Hà (đã mất), Sơn Khanh, Thê Húc (hiện ở một tiểu bang miền Bắc),

  Nguyễn Đạt Thịnh (ở Hawaii). Đặng Thị Thanh Phương (tức nhà văn nữ Thanh Phương ở Pháp)
• và CS sẽ mặc tình nói rằng lúc đó chỉ có những nhà văn CS mới dám đặt vấn đề chống thực dân

  Pháp, chỉ có nhà văn CS mới yêu nước!

  Sẵn đây cũng nên nói thêm để chứng tỏ sự trầm trọng của vấn đề tài liệu.

  1. Bài phỏng vấn nhà văn Xuân Vũ của Nguyễn Mộng Giác đăng trên Văn Học số 4 ngày 5/86,

  Xuân Vũ có câu “Vũ Anh Khanh củaNửa Bồ Xương Khô, Trắc Bá Diệpvà những bài thơ nổi

  tiếng khác…” Thật ra Vũ Anh Khanh không có viết bài thơ nào tênTrắc Bá Diệp, Nửa Bồ

  Xương Khôlà tên truyện dài trong đó, ở quyển 2, Vũ Anh Khanh đã vụng về tuyên truyền cho

  chế độ CS – Sau này ông đã trả cái giá sai lầm của mình bằng cái chết khi toan vượt sông Bến

  Hải vào năm 1957 – vàCây Ná Trắc(không phảiTrắc Bá Diệp) là tên tập truyện ngắn ca tụng

  sự Kháng chiến không có một chút hơi hướm nào của CS trong đó. Cũng nên nhắc lại Vũ Anh

  Khanh đã cống hiến cho chúng ta bài thơ Tha La (đã được phổ nhạc từ lâu) nổi tiếng nhưMàu

  Tím Hoa SimhayĐôi Mắt Người Sơn Tâyở Bắc cùng giai đoạn.

  2. Báo Làng Văn số tháng 5/86 trong bài phỏng vấn Cựu Thủ Tướng Nguyễn Văn Lộc, tức nhà

  văn Sơn Khanh người phỏng vấn cho biết Sơn Khanh có viết cuốnToàn Binh(1950). Thật

  raTàn Binh(không phảiToàn Binh) là một cuốn tiểu thuyết rất khá của Sơn Khanh diễn tả tâm

  trạng của một người vì hoàn cảnh, bỏ chiến đấu trở về thành nhưng không lúc nào nguôi được

  mặc cảm đã không làm tròn bổn phận với tổ quốc…

  Trở về chuyện Thanh Nam, điều làm tôi chú ý và suy nghĩ, đó là tình thương vô bờ của đa số bạn

  văn đối với ông. Khi ông nằm xuống, rất nhiều người viết về ông, về tình bạn, về kỷ niệm, về

  lòng mến tiếc. Mới đây bài của Phan Lạc Tiếp cũng rất xúc động, mấy câu thơ của Vĩnh Lộc

  (Quãng đường tri kỷ thoáng qua. Trạm buồn ga nhỏ còn ta ngậm ngùi) cũng rất…ngậm ngùi.

  Tại sao? Không hẳn chỉ vì Thanh Nam đã cầm bút. Hồng Liên Lê Xuân Giáo mới mất, Xuân

  Hiến đã từ trần sao không được một sự bày tỏ thân tình rộng rãi như vậy?

  Phải chăng nhờ một thứ tình bằng hữu tốt đẹp như Thanh Nam đối với bạn bè văn giới? Phải

  chăng vì tư cách của ông trong suốt cuộc đời? Phải chăng vì tính phóng khoáng củanhà thơ, khi

  đánh canh bạc đời?

  Chỉ có thể giải thích và đưa ra lời đáp từ các thân hữu của Thanh Nam, kẻ viết bài này rất tiếc

  trong suốt đời mình chưa bao giờ được hân hạnh gặp ông. Đó là một sự thiệt thòi, một điều quá
• uổng bởi vì được gặp, được tiếp chuyện với nhà văn mà tác phẩm của họ đã tạo được ấn tượng

  sâu đậm trong lòng mình lúc còn trẻ là một điều rất đáng thú vị.

  Biết đâu được sự gặp gỡ đó tôi đã có thể thêm vào bài loạn bút này vàidật sử về ông để đỡ nhạt.

  Nguyễn văn Sâm

  (Viết vài tháng sau ngày Thanh Nam từ trần)

  Nguồn: Tác giả gửi