Duterte đơn phương hủy bỏ VFA với Mỹ tác động thế nào đến tình hình Biển Đông
Hình minh họa. Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte
(trái) bắt tay Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình ở Đại lễ đường Nhân dân ở
Bắc Kinh hôm 25/4/2019
AFP
AFP
Tuyên bố gây shock
Tổng thống Duterte mới đây lại gây “shock” dư luận với
việc yêu cầu các giới chức dưới quyền huỷ bỏ Thoả thuận Thăm viếng Quân
sự (Visiting Forces Agreement - VFA) giữa Philippines và Hoa Kỳ.
VFA là Thoả thuận song phương giữa Philippines và Hoa
Kỳ, với nội dung cho phép quân đội Hoa Kỳ và quân đội Philippines thực
hiện các hoạt động huấn luyện chung trên lãnh thổ Philippines. VFA được
Thượng viện Philippines phê chuẩn và có hiệu lực từ năm 1999. VFA là văn
bản nối tiếp trên tinh thần của Hiệp ước Hỗ tương Quốc phòng (Mutual
Defense Treaty - MDT) ký kết 1951 giữa Hoa Kỳ và Philippines. MDT cho
phép Hoa Kỳ sẽ bảo vệ Philippines trong trường hợp Philippines bị xâm
lược có vũ trang. Năm 2014, Hoa Kỳ và Philippines cũng ký kết thêm Thoả
thuận Tăng cường Hợp tác Quốc phòng (Enhanced Defense Cooperation
Agreement - EDCA), EDCA có hiệu lực năm 2016.
Hình minh họa. Tập trận chung giữa Mỹ và Philippines ở thị trấn San Antonio, Philippines hôm 11/4/2019
AFP
Việc yêu cầu đơn phương huỷ bỏ Thoả thuận song phương
này phản ánh mối quan hệ càng ngày càng xấu đi giữa chính quyền của Tổng
thống Duterte với Hoa Kỳ. Ông Duterte đã chiến thắng trong cuộc bầu cử
và nắm giữ chức vụ Tổng thống Philippines từ năm 2016. Người phát ngôn
Chính phủ Manila cho biết Tổng thống có thẩm quyền đại diện nhà nước
Philippines đơn phương huỷ bỏ hiệu lực của VFA, và nước này đang trong
quá trình huỷ bỏ Thoả thuận này.[1]
Hướng về Trung Quốc
Trung Quốc đang là một cường quốc khu vực, trên đà phát triển thành “siêu cường”, và đó cũng là mục tiêu tối hậu của Trung Quốc.
Tuy nhiên, sự phát triển của Trung Quốc cũng khiến
nhiều quốc gia lo ngại về các tham vọng lãnh thổ của họ. Trung Quốc
không giấu giếm ý đồ muốn độc chiếm gần như toàn bộ biển Đông. Trung
Quốc cũng phớt lờ việc tuân thủ luật quốc tế, trong đó có Công ước Luật
biển của Liên Hợp Quốc. Nhiều nước ASEAN lo ngại trước tham vọng và các
hành động hung hăng của Trung Quốc trên biển Đông. Tuy nhiên, nhiều
chính phủ vẫn muốn phát triển quan hệ với Trung Quốc bởi các hấp dẫn từ
đầu tư của Trung Quốc là rất lớn. Chính phủ Duterte là một trường hợp
như vậy.
Ngay từ lúc tranh cử, ông Duterte đã tỏ ý muốn “dựa”
vào Trung Quốc để thực hiện các mục tiêu chính trị của mình. Một trong
những cố vấn thân cận của ông Duterte - người có nhiều ảnh hưởng lên
chính sách đối ngoại của ông Duterte là Cựu Tổng thống Macapagal-Arroyo.
Bà Arroyro đã từng bị phát hiện “đi đêm” với Trung Quốc trong vụ “dàn
xếp” căng thẳng tại Scarborough.[2]
Chính vì vậy, việc ông Duterte lựa chọn Trung Quốc như là “bệ đỡ chính
trị” của ông ta trong suốt thời kỳ tại nhiệm cũng là điều dễ hiểu.
Khi vừa giữ chức Tổng thống, ông Duterte đã luôn “công
kích” Hoa Kỳ và thực hiện chính sách “hướng về Trung Quốc” (Pivot to
China). Một trong những lý do ông Duterte công kích Hoa Kỳ bởi vì nhiều
quan chức nước này lên án các hành động vi phạm nhân quyền, gây ra các
cuộc tàn sát tại Philippines khi thực hiện chiến dịch chống ma tuý ở
quốc gia này.
Lý do huỷ bỏ VFA
Tuyên bố huỷ bỏ VFA của ông Duterte như là một hành
động “trả đũa” lại Hoa Kỳ khi mới đây, ngày 22/1/2020, Thượng nghị sĩ
Ronald “Bato” dela Rosa, một “đồng minh” thân cận của Tổng thống Duterte
cho báo chí biết là ông ta bị phía Mỹ từ chối cấp visa sang quốc gia
này.[3]
Mặc dù phía Mỹ không đưa ra lý do bác visa của ông Rosa, nhưng người ta
có thể biết rằng việc từ chối cấp visa của phía Mỹ nhằm thực thi Đạo
luật Magnitsky bởi vì ông Rosa đóng vai trò quan trọng trong chiến dịch
bài trừ ma tuý của Tổng thống Philippines, mà bị nhiều cáo buộc là “lạm
quyền và vi phạm nhân quyền”. Để đáp trả hành động này từ phía Hoa Kỳ,
ông Duterte đã tuyên bố huỷ bỏ VFA mà hai bên đã ký kết trước đó. Tuy
nhiên, dư luận cũng đặt câu hỏi về lập trường “hai mặt” của chính quyền
ông Duterte vào hồi tháng 6 năm 2019, khi chính quyền Trung Quốc từ chối
cho phép Cựu Ngoại trưởng Philippines Del Rosario nhập cảnh Hong Kong,
người phát ngôn Chính phủ Philippines lại tuyên bố: “Chúng tôi không thể
yêu cầu điều gì, quyền của một quốc gia về việc ngưng hay điều tra bất
cứ một vị khách nào đến nước họ là thẩm quyền đặc biệt của quốc gia đó.”[4]
Mặc dù phía Philippines tuyên bố “mạnh miệng” về việc
đơn phương huỷ bỏ VFA, nhiều khả năng đây chỉ là tuyên bố “mồm” của ông
Duterte. Việc duy trì VFA không chỉ có lợi cho Hoa Kỳ với sự hiện diện
tiếp tục tại Philippines - một đồng minh của Hoa Kỳ mà còn có lợi cho
chính Philippines khi phía Mỹ đã trợ giúp rất nhiều về mặt quân sự cho
nước này chống lại các lực lượng phiến quân.
Hình minh họa. Người Philippines biểu tình
phản đối Trung Quốc ở Manila hôm 13/7/2019 nhân kỷ niệm ngyaf Tòa Trọng
tài quốc tế ra phán quyết về vụ kiện giữa Philippines và Trung Quốc
AFP
Ông Duterte mặc cho các quyền lợi của đất nước bị xâm
hại, đã quyết tâm theo đuổi chính sách “ngủ với kẻ thù”, chạy theo “ve
vãn” Trung Quốc, cho dù Trung Quốc không giấu giếm ý đồ độc chiếm biển
Đông, đe doạ trực tiếp tới chủ quyền quốc gia và lợi ích của dân tộc
Philippines trên biển Đông. Năm 1995, Trung Quốc đã dùng vũ lực cướp
đoạt Bãi Vành Khăn từ tay quân đội Philippines. Năm 2012, Trung Quốc đã
dùng chiến thuật “cải bắp” để đẩy lui sự hiện diện của Hải quân
Philippines, giành quyền kiểm soát thực tế Bãi cạn Scaborough. Mặc dù
chính quyền của Tổng thống Aquino III đã tìm mọi cách để khai thông các
chiến dịch ngoại giao nhưng Trung Quốc đã chặn mọi cửa đàm phán. Cạn
kiệt các giải pháp, Philippines đã khởi kiện Trung Quốc ra một Toà trọng
tài theo Phụ lục VII của UNCLOS. Năm 2016, Toà đã phán quyết
Philippines thắng kiện. Tuy nhiên, chính quyền Duterte đã từ chối nhắc
lại Phán quyết 2016 để đổi lấy các lợi ích kinh tế từ Trung Quốc. Mới
đây, năm 2019, các tàu Trung Quốc đã xâm phạm vùng đặc quyền kinh tế
(EEZ) của Philippines tại khu vực Bãi Cỏ Mây trong suốt 215 ngày, khu
vực Scaborough 162 ngày.[5]
Mặc dù Trung Quốc luôn hứa hẹn sẽ đầu tư hàng chục tỉ
USD vào Philippines, nhưng đó chỉ là “bánh vẽ”. Học giả Philippines cho
biết, cho tới chuyến thăm Manila cuối 2018 của Tập Cận Bình, chỉ 1 trong
10 dự án xây dựng hạ tầng được triển khai tại Philippines với số tiền
60 triệu USD, mặc dù, từ 2016, Trung Quốc đã hứa hẹn đổ hơn 20 tỉ USD
đầu tư vào đất nước này.[6]
Chính sách đối ngoại thân Trung Quốc của ông Duterte
cũng không phản ánh được thái độ thực sự của người dân Philippines.
Trong một thăm dò hồi đầu năm nay của Viện ISEAS-Yusof Ishak, Singapore,
tỉ lệ người Philippines bi quan về Trung Quốc chiếm tỉ lệ cao nhất
trong ASEAN, lên tới 78,9 %.[7]
Biển Đông bị ảnh hưởng
Nếu thực sự Duterte đơn phương huỷ bỏ VFA, sẽ có những
tác động không nhỏ đến tình hình an ninh khu vực biển Đông. Bởi vì Hoa
Kỳ có thể phản ứng lại bằng cách xem xét huỷ bỏ các văn bản song phương
với Philippines mà hai bên đã ký kết trước đó, bao gồm EDCA và MDT. MDT
là Hiệp ước đặc biệt quan trọng với Philippines, vì nó cho phép Hoa Kỳ
giúp bảo vệ Philippines trong trường hợp bị tấn công xâm lược.
Hình minh họa. Tàu cá Trung Quốc đậu cạnh các tàu cá Philippines ở bãi Scarborough. Hình chụp hôm 4/9/2017.
Reuters
Sự hiện diện của Hoa Kỳ rất cần thiết trong tình hình
biển Đông hiện nay, bởi vì nhu cầu gìn giữ khu vực biển Đông thành một
khu vực an ninh, ổn định và tự do cần có sự tham gia của Hoa Kỳ - một
cường quốc biển. Nếu không có sự hiện diện của Hoa Kỳ thì sự cân bằng
quyền lực tại khu vực biển Đông sẽ bị phá vỡ. Bởi vì sự chênh lệch cán
cân quyền lực giữa Trung Quốc và ASEAN rất lớn. Trung Quốc, như lời
Ngoại trưởng Trung Quốc nói tại Singapore năm 2010 “là một nước lớn,
lớn hơn tất cả các nước ASEAN cộng lại”. Chính vì vậy, Trung Quốc đang
tìm cách “đẩy” Hoa Kỳ ra khỏi khu vực biển Đông. Trước đây, hồi năm
1992, khi Hoa Kỳ rút quân khỏi hai căn cứ quân sự tại Philippines là
Subic và Clark đã tạo ra một tình trạng “chân không quyền lực”. Trung
Quốc đã nhanh chân tạo ảnh hưởng thay thế Hoa Kỳ tại khu vực này. Chính
vì lẽ đó, Việt Nam, trước đây vốn là “cựu thù” với Hoa Kỳ, nhưng nay,
Việt Nam đã phát triển quan hệ với Hoa Kỳ trên nhiều lĩnh vực, đặc biệt
là hợp tác quân sự, để nhằm cân bằng chiến lược trước các hành động hung
hăng của Trung Quốc ở biển Đông.
Nếu VFA bị Duterte đơn phương huỷ bỏ, đây sẽ là dấu
hiệu Trung Quốc thấy được sự thắng thế của mình, và chắc chắn Trung Quốc
sẽ tiếp tục có những hành động hung hăng tại khu vực biển Đông, đặc
biệt trước bối cảnh cuộc “so găng” Mỹ - Trung, cộng với hậu quả của đại
dịch virus Vũ Hán, khiến tình hình kinh tế Trung Quốc đang chịu ảnh
hưởng xấu. Trong bối cảnh đó, Chủ tịch Tập Cận Bình và Đảng Cộng sản
Trung Quốc sẽ tìm cách hướng dư luận trong nước ra bên ngoài để xoa dịu
những bất bình của dân chúng Trung Quốc.
Việt Nam chịu tác động ra sao?
Nếu Duterte đơn phương huỷ bỏ VFA, tình hình biển Đông
sẽ căng thẳng hơn. Việt Nam là một quốc gia trực tiếp liên quan đến
tranh chấp biển Đông nên sẽ chịu nhiều áp lực từ Trung Quốc. Kể từ 2007
tới nay, Việt Nam phải vất vả đối phó với các hành động hung hăng đơn
phương của Trung Quốc ở biển Đông. Trước khi Duterte trở thành Tổng
thống, Philippines là một trong những quốc gia hăng hái nhất trong việc
chống lại các hành động gây hấn của Trung Quốc. Tuy nhiên, từ khi
Duterte trở thành Tổng thống và thi hành chính sách “Hướng về Trung
Quốc” của ông ta thì Việt Nam dường như phải “đơn độc” trong các cuộc
chiến chống lại các hành động hung hăng của Trung Quốc. Chính vì vậy,
nếu Duterte thực sự đơn phương rút khỏi VFA, đây sẽ là tín hiệu xấu cho
Việt Nam trên khu vực biển Đông.
Tiền hậu bất nhất
Tuy nhiên, có nhiều khả năng đây chỉ là “tuyên bố nhất
thời” của ông Duterte. Ông Duterte vốn nổi tiếng với nhiều phát biểu
nhất thời, sau đó lại đưa ra những tuyên bố trái ngược. Sau khi tuyên bố
“mạnh miệng” về việc huỷ bỏ VFA, thông tin mới nhất từ báo Rappler cho
biết là chính quyền Duterte đã có một bước lùi khi yêu cầu Bộ Tư pháp
đánh giá các tác động nếu Philippines huỷ bỏ VFA. Tờ báo này cũng dẫn
lời Bộ trưởng Tư pháp Menardo Guevarracho biết là: “Theo hiểu biết của
tôi thì Tổng thống mới chỉ đe doạ, nhưng vẫn chưa đưa ra yêu cầu chính
thức để huỷ bỏ VFA. Đó là lý do vì sao văn phòng Tổng thống lại yêu cầu
Bộ Tư pháp đánh giá về tác động của việc huỷ bỏ này”.[8]
Khi phóng viên hỏi vì sao Phủ Tổng thống lại đột nhiên
yêu cầu báo cáo đánh giá tác động, trong khi tuần trước thì tuyên bố
rằng tiến trình huỷ bỏ VFA đang được tiến hành? Bộ trưởng Bộ tư pháp trả
lời: “Chỉ có Malacanang (Phủ Tổng thống) mới có thể trả lời được về vấn
đề này”.[9]
Kết luận
Tuyên bố đơn phương huỷ bỏ VFA của Tổng thống Duterte
đã gặp nhiều phản đối từ các nhân vật chính trị khác của Philippines.
Thượng nghị sĩ Lacson - Người đứng đầu Uỷ ban An ninh và Quốc phòng Quốc
gia của Thượng viện cho rằng “việc cấp visa hay cho một người nước
ngoài tới Mỹ là thẩm quyền của Mỹ. Họ có thể từ chối mà không cần nêu lý
do. VFA là thoả thuận song phương giữa Philippines và Mỹ nên cần xem
xét cẩn thận và thông qua trao đổi ngoại giao”.[10]
Có lẽ, sắp đến ngày kết thúc nhiệm kỳ, nên Duterte đang
cố giành những lợi ích kinh tế cho riêng mình trong cảnh “chợ chiều”,
chứ cũng khó mà ngoảnh mặt trước Hoa Kỳ được? Liệu người nắm giữ chức vụ
tổng thống sắp tới của Philippines sẽ có chính sách đối ngoại điều
chỉnh lại những gì ông Duterte đã “tàn phá” quan hệ đối ngoại của quốc
gia này?
[1] https://globalnation.inquirer.net/184479/ph-to-start-process-of-vfa-termination-locsin
[2] https://thanhnien.vn/the-gioi/di-dem-voi-trung-quoc-tong-thong-philippines-bi-to-phan-quoc-54893.html
[3] https://www.philstar.com/headlines/2020/01/23/1987122/us-cancels-batos-visa
[4] https://globalnation.inquirer.net/176761/panelo-to-del-rosario-did-you-purposely-do-that
[5] https://amti.csis.org/signaling-sovereignty-chinese-patrols-at-contested-reefs/
[6] https://amti.csis.org/xi-historic-visit-exposes-faultlines-philippine-politics/
[7] https://www.iseas.edu.sg/images/pdf/TheStateofSEASurveyReport_2019.pdf
[8] https://www.rappler.com/nation/250291-malacanang-asks-impact-assessment-vfa-termination#cxrecs_s
[9] https://www.rappler.com/nation/250291-malacanang-asks-impact-assessment-vfa-termination#cxrecs_s
[10] https://twitter.com/iampinglacson
No comments:
Post a Comment