SƠN TRUNG * HÒ TRAO DUYÊN QUẢNG BÌNH

SƠN TRUNG * HÒ TRAO DUYÊN QUẢNG BÌNH

  Tranh NGuyễn Đức Toàn (1929)

HÒ TRAO DUYÊN QUẢNG BÌNH

Chuyện nam nữ là chuyện bình thường trong mọi xã hội, trong mọi quốc gia.. Trai gái lớn lên đều có tình yêu. Trước khi đi đến tình yêu, trước khi thành chồng vợ, nam nữ cần có môi trường gặp gỡ. Trai gái trong thôn xóm thường gặp nhau trên ruộng đồng, giữa buổi chợ hay nơi hội hè đình đám. Ngoài những dịp trên, trai gái Việt Nam thường gặp nhau vào mỗi tối tại các tư gia.

Đèn dầu lạc

 Nước ta là một nước nông nghiệp, ban ngày nam nữ lo việc cày bừa, tối đến con gái, đàn bà thường làm các công việc phụ để tăng thu nhập. Nhiều nơi ở miền Trung thường làm nón, xe chỉ kéo sợi hay dệt vải. Tối đến, các cô, các bà thường tụ họp tại một nhà nào đó rộng rãi để làm việc chung với nhau cho vui và để

 Quay sợi

tiết kiệm dầu đèn.  Môi tình giữa Nguyễn Du và gái phường nón ,và phường vải là ở trong môi trường thơ mộng này.
Lúc Pháp đến, nước ta có nhà thắp đèn khí đốt hay đèn măng sông, sau này mới có đèn điện. Còn trước đó là đèn dầu. Đèn là một cái bát thường là bằng đĩa sâu, trong đổ dầu hay mỡ, lấy chỉ hay vải làm bấc đốt cháy. Có đèn một ngọn hay hai ba ngọn. Dầu là dầu phụng (lạc)  hay mỡ heo. Đèn hết dầu thì châm thêm dầu vào.

Quay sợi

Ở Bắc hát quan họ là một cuộc họp mặt văn nghệ có tổ chức, quan khách nhiều nơi xa đến cho nên nghi lễ và cần y phục chỉnh tề. Còn đây là trai gái trong làng, trong xóm cho nên ăn mặc giản dị hơn. Ngày xưa, nơi thôn quê, ra khỏi nhà là người phụ nữ phải mang áo dài, đầu thường để trần chứ không đội khăn hoặc vấn khăn như miền Nam, miền Bắc. Còn con trai thì có thể mặc áo dài hay áo cộc tới tham dự buổi hò hát đối đáp.

                                                         Quay sợi

Các cô gái trong xóm thường là 10 hay 20 cô tụ họp tại một nhà, còn bên ngoài nhà, ở trong sân, khoảng mười hay hai muơi trai tới  dự cuộc vui. Cũng có khi, các cậu trai cũng được mời vào nhà.  

 

     Làm  nón

Không ai bày ra quy tắc, nhưng các cuộc họp đã tạo nên quy luật, gồm các giai đoạn như trước tiên là chào hỏi, sau là đối đáp, bày tỏ tâm tình. Phần cuối là lời từ giã trước khi ra về. Khi hò hát, thường là đồng thanh, đồng ca nhưng cũng có trường hợp một người hò vì câu hò mới sáng tác, chưa phổ biến.

 

 Làm nón

A. CHÀO HỎI
Có nhiều cách chào hỏi.


NỮ -Tối trời chẳng biết mít hay là gai,
Chẳng biết quen hay lạ, biết ai mà chào!

NỮ-Bạn đến mời bạn vào nhà,
Hai bên nam nữ xướng ca vui vầy!

Đêm nay gặp hội rồng mây,

Trai tài gái sắc hội này nên duyên.

NỮ-Bạn đến mời bạn vào nhà,
Đừng đứng ngoài ngõ mà đạp gãy vườn cà nhà em!

NỮ -Túi (tối ) ) trời không biết bạn là ai.
Cho tui (tôi) chào chung một tiếng rạng mai tới tìm.
NỮ -Chào chung chào chạ chào bậy chào bạ, chào cả và cươi (sân)
Chào người ngang vế bằng vai
Có ai ân tình đạo hạnh lắng tai nghe chào

NỮ - Bạn đến mời bạn vào nhà
Thiếp xin dâng bạn chén trà ướp sen
NAM-Trà thơm sánh với trầu cay,
Đôi ta như loan với phượng có ngày nên duyên.

B. ĐỐI ĐÁP


NỮ-Nghe đồn anh là người hay chữ,
Em xin hỏi thử một vài câu.
Thư sinh sánh với má đào, 
Bên tài bên sắc ai nào hơn ai?

NAM- Tối hôm nay rồng mây hội ngộ,
Em hỏi câu gì anh xin giải tỏ cùng em.
Chữ rằng thiên định nhân duyên,
Trước vui văn tự sau nên vợ chồng.

NỮ -Bạn mày râu ai giỏi quốc văn
Về đây tranh giải với bạn thoa quần thử chơi 

  NAM - Gái Tây Thi chẳng ai bì bên nước Việt
Gái Văn Khương lại ở bên nước Tề
Nực cười cô gái nhà quê
Đến đây mà dám trổ nghề văn chương

NỮ: Em lên lưng voi em hỏi cái đường vạn tượng
Tay em lại dắt dê hỏi chốn lan dương
Đố anh mà đối đặng gương vàng em trao.
NAM : Dây bí ngô trèo trên cây trụ tàu
Cờ thượng mã phất sau đuôi ngựa
Anh đối đặng rồi em lật ngữa gương ra.

NỮ- Anh về thưa với hai họ rõ ràng
Mời hai bên cha mẹ lại, em ngữa gương vàng cho anh  coi
NỮ:Nghe đồn anh hay chữ
Cho em xin hỏi thử một câu.
Biển Đông Hải có mấy trượng sâu?
Ở trên cung Quảng có mấy cái lầu Hằng Nga?

NAM- Bể Đông Hải có vạn trượng sâu,
Ở trên cung Quảng có mấy trăm lầu Hằng Nga.
Em ơi, em mà chịu lấy ta,
Ta về xây sẵn mấy tòa lầu cao!


NỮ - Chuối không qua Tây răng (sao)  gọi là chuối sứ ?
Cây không biết chữ răng (sao)  gọi là thông ?
Nam nhơn đà đối đặng quyết làm chồng nữ nhi
NAM- Chuối không qua Tây nhưng qua Tàu, qua Nhật nên gọi là chuối sứ
Cây thông không biết chữ nhưng bốn mùa xanh tốt nên gọi là cây thông.
Anh đây đối đặng, em lấy anh làm chồng nghe em!

NỮ: Mấy lời hỏi thử học trò,
Ai dàn quân Bái Thượng, ai chèo đò Ô giang?
NAM-Việc chi mà phải hỏi học trò,
Lưu Bang dàn quân Bái Thượng, ông Đình trưởng chèo đò Ô giang.

NỮ -Em đi qua đò Quán Hàu
Gặp một o đội nón xoáy ốc
Tay bắt hến, miệng hát nghêu ngao
Trai nam nhi anh mà đối đặng
Em sẻ mở lời chào đón anh

NAM - Anh đi qua đò chàng Ếch
Gặp ông xã cóc
Tay nhét xâu nhái
Đi bán chợ Mỹ Hương
Trai nam nhi anh đà đối được
Lời chào nọ em có mở đường đón anh?.


NỮ-Đố anh con rết mấy chân,
Cầu Ô mấy nhịp, nuớc Tần ở đâu?
-NAM-Em ơi, con rết trăm chân
Cầu Ô mười hai nhịp, nước Tần ở bên Ngô.

NỮ-Bánh đầy mâm sao gọi là bánh it?
Trầu đầy đĩa sao gọi trầu không?
Trai nam nhi mà đối được sẽ làm chồng nữ nhi.
NAM- Bánh đầy mâm mà không thương nên gọi là bánh it,
Trầu đầy đĩa mà không nhớ nên gọi trầu không.
Anh đây đối đặng em phải bằng lòng theo anh!

NỮ - Đố anh con rết mấy chân
Núi Đầu Mâu mấy trượng chợ Dinh Xuân mấy người?
NAM- Em ơi con rết có trăm chân,
Cầu Ô mười hai nhịp, chợ Dinh Xuân có vạn người.

NỮ- Đố anh cây chi không lá,

Cá chi là cá không xương,

Con chi là ngựa Long vương không ai dám cưỡi.

Anh mà đối đáp rõ ràng,

Em xin đem chiếc gương vàng tặng anh.

NAM- Cây cầu là cây không lá,

Cá cược là cá không xương,

Con cọp là ngựa Long vương không ai dám cưỡi

Anh đây đối  đã rõ ràng,

Xin em lật ngữa gương vàng cho anh coi.

NỮ- Anh về thưa với mẹ cha,

Trình cùng hai họ, thì em sẽ trao ra gương vàng.

C. BÀY TỎ TÂM TÌNH


NỮ -Thân em như giọt nước giữa dòng
Thấy anh là  thấy mặt biết lòng anh  cạn  sâu?

NAM - Qua đây cũng như sợi dây dài
Lòng sông sâu cạn dò hoài phải thông!

NỮ- Thân em như hạt mưa rào
Hạt sa xuống giếng, hạt vào vườn hoa,
Em buồn cho duyện phận đôi ta
Kẻ đây người đó cách xa ngàn trùng.


NAM -Em ơi em sớm lấy chồng,
Để có con cái ẵm  bồng trên tay!
NỮ -Em ra lấy chồng biết bỏ mẹ cho ai
Chiều hôm quạnh vắng khuya mai một mình!
NỮ -Ai bưng cau trầu tới đó, chịu khó bưng về
Em đây vốn thiệt không chê
Nhưng muốn ở với  cha mẹ cho trọn bề hiếu trung.
-Em ra lấy chồng bỏ mẹ cho ai
Thu đông tiết lạnh mẹ ngồi hoài trông con!

NỮ -Anh lui về sửa cậy mối dong
Trầu mâm rượu hũ đẹp lòng mẹ cha
Kể từ ngày mẹ đẻ con ra
Mem cơm trún sữa lớn mà từng ni
Em nghe anh mà bỏ ra đi
Thất hiếu với phụ mẫu, tội ni ai đền?

NỮ - Phụ mẫu sơ sinh em để cho phụ mẫu em định
Trong việc vợ chồng chờ lịnh mẹ cha!
NAM- Sợ đó không ưng, đây anh mừng biết mấy
Hễ anh thấy thương rồi cha mẹ thấy cũng thương!

NỮ-Gặp anh em chẳng dám chào,
Sợ rằng chị Cả dắt dao trong mình.
NAM-Anh đây chưa vợ
Xin em đừng có sợ ai ghen.
Đôi ta xin vẹn lời nguyền
Đá mòn sông cạn không quên ân tình!

NỮ-Gặp anh em những muốn chào,
Sợ rằng thiên hạ xì xào nọ kia.
NAM- Đôi ta như thể con dao,
Năng liếc thì sắc, năng chào thời quen!
Dù ai nói  ngã nói nghiêng,
Lòng ta vẫn vững như kiềng ba chân

NỮ-Đất Quảng Bình chưa mưa đã thấm,
Rượu Quảng Trị chưa nhấm đã say.
Anh quen em chưa được mấy mươi ngày,
Mà người thiên hạ đã bày đặt ra.
NAM-Đất Quảng Bình chưa mưa đã thấm,
Rượu Quảng Trị chưa nhấm đã say.
Mặc ai nói đông, nói tây,
Đôi ta vẫn vững như cây giữa rừng!

NỮ-Anh đừng qua lại nơi đây,
Cô bác không chịu, mẹ thầy không ưa.
NAM-Trời năng mưa thì giếng năng đầy
Anh năng qua lại mẹ thầy thêm thương.

NỮ-Đi đâu cho thiếp đi cùng,
Đói no thiếp chịu, lạnh lùng có đôi!
NỮ- Lên non em cũng lên theo,
Xuống thuyền em cũng đấp đeo mạn thuyền

NAM NỮ-Nước lên cuốn sáo nhổ say,
Quen nhau từ thuở trên tay mẹ bồng.
Hai ta lòng đã hẹn lòng,
Trăm năm kết nghĩa vợ chồng sắt son. 

-NAM-Nhà anh thơm ngát hương lan,
Nhà em xanh mướt mấy giàn trầu không.
Anh ước cùng em kết nghĩa vợ chồng,
Cho loan ấp phượng, cho phượng bồng lấy loan.

NỮ-Chợ Đồn một tháng sáu phiên,
Anh đi anh để ưu phiền cho em.
NAM-Chợ Đồn một tháng sáu phiên,
Sông Gianh dù rộng, ghe thuyền thiếu chi.
Sáng đi thì chiều lại về,
Quanh năm suốt tháng anh luôn cận kề bên em!

-NAM NỮ- Dù cho lên Troóc xuống Bùng,
Dù Đèo  Ngang cao, sông Gianh rộng, ta cùng có nhau!

NAM,NỮ -Hữu duyên thiên lý năng tương ngộ,
Vô duyên đối diện bất tương phùng.
Đôi ta gặp hội  mây rồng,
Ước cùng kết nghĩa vợ chồng trăm năm!

NAM NỮ:-Nhất ngộ đồ trung,
Nhị ngộ tương phùng.
Đôi ta một dạ thủy chung,
Cầu xin nguyệt lão  tơ hồng xe duyên..


NAM.-Khi nao hết cát truông Ngừ
Mòn đường Đá Nhảy, anh mới từ ngãi em
NAM. Khi nao cạn nước Đồng Nai
Nát chùa Thiên Mụ mới sai lời nguyền.

NỮ:-Thiên sinh nhân hà nhân vô lộc
Địa sinh thảo hà thảo vô căn.
Một mình giữa lòng thuyền dưới nước trên trăng
Biết cùng ai troa duyên gửi phận cho bằng thế gian?

 NAM- May mô (sao) may,Khéo mô (sao) khéo
Như cây cỏ héo gặp trộ (trận) mưa dông,
Anh đây chưa vợ, em đó chưa chồng,
Hai ta gặp lại như rồng gặp mây.

NAM NỮ-Một vũng nước trong, mười dòng nước đục,

Một trăm ngườì tục mới được một người thanh,

Biết ai tâm sự như mình,

Mua vôi tô lấy tượng Bình NGuyên Quân.

NAM NỮ-Tài tử sánh với giai nhân,

Tư Mã sánh với Văn Quân duyên trời

Đôi ta tài sắc  một đôi,

Cá nước gặp gỡ do trời xe duyên,

Việc chi mà em than thở buồn phiền?

NAM, NỮ -Chim khôn khó vượt Thanh Hà,
Người khôn cũng khó vượt qua Lũy Thầy.
Ta  yêu nhau cho trọn kiếp này,
Dù  no dù đói tháng ngày có nhau.

NAM-Dốc  nào cao bằng dốc Cao Maị,
Không nơi nào khó qua lại như sông nước Rào Nan.
Dù cho vạn thủy thiên san,
Yêu em anh quyết vượt suối băng ngàn tìm em !


NỮ- Một lần chờ mười lần đợi
Một lần nhớ vạn lần thương.
 Em yêu anh ruột héo gan vàng,
Tiếc rằng thầy mẹ, họ hàng không thương!

NAM- Anh đây như con chuồn chuồn,
Khi vui thì đậu, khi buồn thì bay.



NỮ:- Họa hổ họa bì nan  họa cốt,
Tri nhân tri diện bất tri tâm.
May mô (May sao) chút nữa thì em lầm,
Khoai lang khô xắt (cắt) lát mà em tưởng là Cao ly sâm bên Tàu!

NỮ: Trách ai tham đó, bỏ đăng,
Tham lê quên lưu, tham trăng quên đèn.

NỮ- Trách ai tham ván bỏ bìa,
Khi thương thì thương vội, khi lìa thì lìa xa!


 NAM - Em ơi,  em đã thương anh   thì thương cho chắc
Mà đã trúc  trắc thì trục trặc cho luôn
Đừng như con thỏ  nó đứng đầu truông
Khi vui thì  giỡn bóng, mà khi buồn  thì giỡn trăng!

NAM:- Em nói với anh như rìu chém xuống đá,
 như rạ (rựa) chém xuống đất,
như mật rót vào tai.
Sao  chừ (giờ ) em lại nghe ai,
Qua cầu nghiêng nón chạm vai không chào! 

NỮ- Anh nói với em như rìu chém xuống đá,
 như rạ (rựa) chém xuống đất,
như mật rót vào tai.
Sao  chừ (giờ ) anh  lại nghe ai,
 Bỏ em giữa chốn non Đoài thảm chưa?

NỮ:- Anh về để áo lại đây,
Để đêm em đắp kẻo ngọn gió tây lạnh lùng.
Cơn lạnh thì có cơn nồng,
Cơn  đắp áo ngắn  cơn chung áo dài.
Răng  chừ ( sao giờ) anh lại nghe ai,
Áo ngắn không đắp áo dài không chung?


NAM, NỮ- Cầm vàng mà lội qua sông,
Vàng rơi không tiếc, tiếc công cầm vàng.


NAM NỮ -Huệ xa lan, lan tàn, huệ héo,
Lựu xa đào, lựu ngã, đào nghiêng.
Vàng cầm trên tay, rớt xuống không phiền,
Phiền vì một nỗi nợ duyên không thành .

NAM -Cửa Nhật Lệ, Sông Gianh còn mãi
Ngọn Chùa Non sáng mãi Mâu Sơn
Lòng bên anh cong quẹo, thất nhơn có trời

NỮ- Ai làm cho đó xa đây,
Cho chim chèo bẻo xa cây măng vòi!
Anh ơi nghĩ lại mà coi
Tấm lòng em ở gương soi nào bằng

NAM- Em đừng than ngắn thở dài
Nghĩa anh giữ nào phai tấc lòng
Đôi ta đã tạc chữ đồng
Tử sinh, sinh tử một lòng có nhau


D.CHIA TAY

NỮ - Hết mùa đồng cạn, nước khô,
Bậu về quê bậu, biết nơi mô kiếm tìm?
NỮ -Anh về để áo lại đây
Đêm khuya em đắp kẻo ngọn gió tây lạnh lùng
NAM -Trăng đã lên cao, trời sao vằng vặc
Mỗi tiếng hò réo rắt lòng anh
Nhắm chừng đêm đã sang canh,
Anh về mà dạ không đành em ơi!

NỮ- Chim xa bầy thương cây nhớ cội,
Người xa người tội lắm người ôi!
Chẳng thà không biết thì thội,
Biết mà mỗi đứa một nơi cũng buồn

NỮ- Mẹ thương con ra cầu Ái tử
Vợ trông chồng đứng núi Vọng phu,
Mai tê (kia)  rồi bóng xế trăng lu,
Bạn về quê bạn, biết nơi mô mà tìm!
NAM- Yêu nhau tam tứ núi cũng trèo,
Thất bát sông cũng lội, cửu thập đèo anh cũng qua.

NỮ-Ra về em chẳng cho về
Nắm tay lôi lại xin đề câu thơ
Câu thơ ba chữ rành rành
Chữ trung, chữ Hiếu, chữ tình là ba
Chữ Trung thì để phần cha
Chữ Hiếu phần mẹ, đôi ta chữ tình.

NỮ : Ra về em nắm cổ tay
Em dặn câu này anh chớ có quên.
Đôi ta đã nặng lời nguyền,
Đá mòn sông cạn chớ quên tấc lòng.

Sau đây là phần âm thanh do Sơn Trung thực hiện 








ĐỀ TÀI LIÊN HỆ: 

SƠN TRUNG * HÁT RU & HÁT DẶM NGHỆ TĨNH BÌNH
http://son-trungblotspot.com