Địa phương Nga mắc nợ
03262014-ddkt-vh-nxn.mp3
Mọi người xếp hàng để rút tiền gửi tại một chi nhánh của Ukraina PrivatBank tại Sevastopol hôm 19/3/2014
AFP photo
Trong vụ Ukraine với biện pháp chế tài được Liên bang Nga và các nước
Tây phương hăm dọa áp dụng với nhau, có một chi tiết kinh tế đáng lưu ý
là núi nợ của các địa phương Nga. Diễn đàn Kinh tế sẽ tìm hiểu về nhược
điểm kinh tế và chính trị này của Nga, qua sự phân tích của chuyên gia
kinh tế Nguyễn-Xuân Nghĩa do Vũ Hoàng thực hiện sau đây.
Vũ Hoàng: Xin kính chào ông Nghĩa. Thưa ông, Khi
Liên bang Nga sát nhập bán đảo Crimea và hăm dọa nhiều khu vực của
Ukraine thì mâu thuẫn gia tăng giữa Nga và các nước Tây phương. Trong
mâu thuẫn này, thế giới theo dõi biện pháp chế tài mà đôi bên sẽ thi
thố, với hiệu ứng toàn cầu.
Giữa bối cảnh ấy thì hôm 20 vừa qua, hai công ty lượng giá trái
phiếu là Fitch và Standard & Poor's đánh sụt mức khả tín của tín
dụng Nga và còn dự báo nạn suy trầm kinh tế của Nga. Khi đó, ta nhớ lại
là trong chương trình vào đầu Tháng Ba, khi nói về hiệu ứng kinh tế của
vụ Ukraine ông nhắc tới việc 63 trong số 83 địa phương của Nga còn có
thể bị vỡ nợ. Vì vậy, kỳ này xin đề nghị ông giải thích chuyện vỡ nợ đó
cho thính giả của chúng ta. Trước hết là về các địa phương Nga, thưa
ông, đấy là gì?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Nước Nga theo thể chế liên bang khá đặc
biệt. Tính đến ngày 18 Tháng Ba tuần trước thì họ có 85 địa phương, gọi
là "chủ thể liên bang". Trong số này, hai chủ thể mới là "Cộng hoà
Crimea" trong ngoặc kép và Thành phố Liên bang là Sevastopol trong bán
đảo Crimea, vừa do Liên bang Nga cưỡng đoạt của Ukraine nên không được
quốc tế công nhận. Nói về tổ chức trước khi thôn tính Crimea thì Liên
bang Nga có 83 địa phương, chia làm sáu loại, gồm 21 Cộng hoà, chín vùng
lãnh thổ gọi là "krais", 46 tỉnh gọi là "oblasts", hai thành phố liên
bang, một "oblast" tự trị của dân Do Thái và bốn khu tự trị gọi là
"okrugs". Chúng ta sẽ đơn giản gọi chung là "các địa phương" để thính
giả khỏi nhức đầu.
Chi tiết thứ hai đáng nhớ là trên lãnh thổ quá rộng, trải lên chín
múi giờ, thì chính quyền trung ương, Phủ Tổng thống hay điện Kremlin,
không thể trực tiếp cai trị mà phải tản quyền cho lãnh đạo địa phương,
gọi là Chủ tịch nước Cộng hoà hoặc thống đốc, thị trưởng, v.v... Bài
toán của trung ương là kiểm soát được sự thần phục của địa phương để
tránh nạn ly khai hay độc lập như đã thấy sau khi Liên Xô tan rã năm
1991. Cái yêu cầu muôn thuở, từ thời Đế quốc Nga qua Liên bang Xô viết
rồi Liên bang Nga ngày nay, dẫn tới một mâu thuẫn kinh tế là trung ương
trưng thu hay tài trợ cho các địa phương để duy trì được hệ thống chính
trị của họ?
Đấy không là vấn đề trừu tượng vì khi Nga bị hiệu ứng của vụ khủng
hoảng Đông Á năm 1997 thì nhiều địa phương đòi ly khai để lo lấy thân.
Sau khi Liên Xô sụp đổ năm 1991 thì vụ khủng hoảng 1998 này là biến cố
thứ hai đe dọa sự tồn vong của Liên bang. Thời đó, ông Vladimir Putin
lên làm trùm mật vụ liên bang, hậu thân của cơ quan KGB, trước khi làm
Thủ tướng rồi Tổng thống, nên ý thức được mối nguy đó. Ta có nhắc chuyện
xưa thì mới hiểu ra rủi ro hiện tại.
Vũ Hoàng: Thính giả của chúng ta quen với cách phân
tích của ông là dẫn từ bối cảnh xa xưa đến chuyện hiện tại. Thời đó, vào
năm 1998, Liên bang Nga bị khủng hoảng tài chính và ngoại hối, thực tế
vỡ nợ. Khi ấy chuyện các địa phương đòi ly khai đã diễn tiến ra sao?
Dư luận quá chú ý đến hậu quả khủng hoảng thời 2008 của các nước công nghiệp hoá nên ít thấy ra mối nguy vỡ nợ của các địa phương Nga và khả năng chống đỡ rất kém của trung ương vì thật ra phương tiện cũng có hạn.
- Nguyễn-Xuân Nghĩa
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Năm đó, Liên Xô mới tan rã có sáu bảy năm,
công khố Liên bang Nga kiệt quệ và nạn khủng hoảng Đông Á dội về khiến
chính quyền trung ương chấn động, lãi suất lên tới 150% và nhiều địa
phương bị thiệt hại nặng, thậm chí thiếu ăn, mà không được trung ương
cấp cứu. Nhiều khu vực bị nạn bèn giữ lại tài nguyên và thực phẩm trong
lãnh thổ để lo cho cư dân của họ, hoặc bất chấp sự cấm đoán của trung
ương mà bán đất hay vay nước ngoài như trường hợp của St Petersburg.
Trung ương bất lực và Bộ Tư pháp cho rằng gần hai phần ba địa phương vi
phạm luật lệ liên bang! Tổng thống Boris Yeltsin bèn đưa ông Putin lên
cầm đầu cơ quan An ninh Liên bang FSB rồi vào Hội đồng An ninh để thẳng
tay thanh trừng địa phương nào có ý nổi loạn. Qua năm 1999, do sự lãnh
đạo của những người thân tín của trung ương, có 46 trong số 89 địa
phương theo quy định thời ấy đã đồng ý tập trung quyền lực về trung
ương.
Sau khi lên làm Tổng thống từ năm 2000, ông Putin tiếp tục chiều
hướng tập quyền và có tám năm tương đối ổn định nhờ thương phẩm và năng
lượng lên giá. Rồi vụ Tổng suy trầm năm 2008 làm Nga lại bị khủng hoảng
vào năm 2009 với hậu quả là trung ương thu vén phương tiện cho mình giữ
được quân bình ngân sách và trút thiệt hại xuống địa phương. Hậu quả
ngày nay là nguy cơ vỡ nợ của nhiều địa phương. Dư luận quá chú ý đến
hậu quả khủng hoảng thời 2008 của các nước công nghiệp hoá nên ít thấy
ra mối nguy vỡ nợ của các địa phương Nga và khả năng chống đỡ rất kém
của trung ương vì thật ra phương tiện cũng có hạn.
Vũ Hoàng: Chúng ta đi vào hồ sơ vỡ nợ ấy. Thưa ông, tình hình thực tế đã diễn tiến thế nào?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Từ vụ khủng hoảng 2009, khi kinh tế Nga bị
suy trầm nặng, các địa phương đều thiếu tiền và phải đi vay. Tiền vay
của nhiều tỉnh đã tăng hơn gấp đôi, từ kim ngạch tương đương với khoảng
35 tỷ đô la vào năm 2010 nay đã lên tới gần 80 tỷ. Cũng S&P còn dự
báo là qua năm 2015 thì khoản nợ này sẽ vượt trăm tỷ đô la.
Nguy cơ vỡ nợ
Chi nhánh ngân hàng
Investbank tại thị trấn Pionersk bị Ngân hàng Trung ương Nga thu hồi
giấy phép. Ảnh chụp hôm 13/12/2013. AFP photo
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Tổng số công trái của liên bang và địa phương của Nga chỉ khoảng 300 tỷ, bằng 14% Tổng sản lượng, tức là không nhiều. Nhưng cái khó ở đây là các địa phương không có cơ chế và quy cách xóa nợ hay giảm nợ như chính quyền liên bang tại trung ương. Chúng ta phải tìm hiểu sự kiện chuyên môn ấy thì mới thấy ra ách tắc nguy ngập cho tương lai trước mặt.
Số là các địa phương mà bị thâm hụt ngân sách thì có thể đi vay qua
ba ngả, là ngân hàng, phát hành công trái hay vay ngân sách của trung
ương chẳng hạn, mà phải được trung ương cho phép vì khi đi vay là họ mặc
nhiên cạnh tranh với trung ương trên thị trường tài chính. Ngân hàng mà
cho địa phương vay thì tính lãi suất cao hơn và kỳ hạn chỉ bằng phân
nửa của trung ương. Vì vậy, các địa phương đều ưa vay ngân sách của
trung ương mà trung ương lại thấy việc tài trợ ấy kém lời nên cũng muốn
hạn chế trước sau chỉ cho vau có vài tỷ đô la mà thôi. Hậu quả là các
địa phương thiếu tiền mà vay ngân hàng thì lại bị lãi suất đắt hơn, và
cao quá khả năng hoàn trái. Theo cơ quan S&P ước lượng thì trong 83
tỉnh thành địa phương thì chỉ có 20 khu vực là có quân bình ngân sách
hoặc thặng dư nho nhỏ, còn 63 địa phương kia bị chết kẹt và có thể vỡ
nợ.
Chuyện thứ hai là từ vụ khủng hoảng năm 2009, kinh tế Nga bị suy trầm
và thay vì tăng trưởng cỡ 3-4% thì năm ngoái chỉ được 1,3%, và năm nay
còn ít hơn như tuần qua nhiều nơi đã dự báo. Vào hoàn cảnh đó, trung
ương lúng túng chẳng thế tung tiền chuộc nợ hay cấp cứu địa phương bị
nạn và đến hạn kỳ trả nợ. Đã vậy, các địa phương còn bị chính quyền
trung ương của ông Putin đòi tăng mức đầu tư và lương bổng để tránh sự
bất mãn của dân chúng. Hậu quả là vòng luẩn quẩn vì đầu tư giảm, nợ
tăng, ngân hàng mất nợ và tư bản tháo chạy khỏi thị trường Nga, nhiều
tập đoàn kinh tế nhà nước phải đóng cửa hãng xưởng ở địa phương.
Vũ Hoàng: Qua những gì ông trình bày thì hình như
trung ương và địa phương đang giành nhau một cái bánh nhỏ hơn trước. Nếu
nhớ lại kinh nghiệm từ vụ khủng hoảng 1998 hay 2009, phải chăng bài
toán muôn thuở của nước Nga sẽ là làm sao san xẻ quyền lực chính trị và
quyền lợi kinh tế giữa trung ương với địa phương?
Theo cơ quan S&P ước lượng thì trong 83 tỉnh thành địa phương thì chỉ có 20 khu vực là có quân bình ngân sách hoặc thặng dư nho nhỏ, còn 63 địa phương kia bị chết kẹt và có thể vỡ nợ.Nguyễn-Xuân Nghĩa: Thưa đúng vậy vì Liên bang Nga chỉ là một xứ nghèo mà có lắm võ khí.
- Nguyễn-Xuân Nghĩa
Mâu thuẫn kinh tế tài chính giữa trung ương với các địa phương đang
là vấn đề thuộc loại hữu cơ vì nằm trong cơ chế chính trị của chế độ.
Trung ương ngày nay đã mạnh hơn, có gần 700 tỷ đô la trong khối dự trữ
ngoại tệ và các quỹ đầu tư hay dự phòng của nhà nước, nhưng các địa
phương khó trông đợi gì ở sự cấp cứu của trung ương như ta đã từng thấy
năm 2009. Việc một số địa phương nay mai có thể vỡ nợ là điều ngày càng
rõ khiến trung ương phải nghĩ tới biện pháp triển hạn nợ hoặc cho ngân
hàng quốc doanh lớn nhất là Sberbank tung tiền tài trợ và trông đợi vào
nguồn thu nhờ năng lượng vẫn còn cao giá. Nhưng sau vụ khủng hoảng
Ukraine, tình hình sẽ đổi khác. Ngoài ra, ông Putin còn gặp nhiều khó
khăn trong nội bộ nên thật ra cũng khó xoay trở.
Vũ Hoàng: Thưa ông, những khó khăn đó là gì?
Nguyễn-Xuân Nghĩa: Trước hết là sự thần phục chẳng có gì là
chắc chắn của nhiều địa phương vì cư dân ở dưới chưa chắc đã nghe theo
lãnh tụ do trung ương cất nhắc ở trên. Thứ hai là sự chuyển dịch dân số
với đà sút giảm của tỷ trọng của người Nga, da trắng, theo Chính thống
giáo, so với các sắc tộc hay tôn giáo khác và so sánh với các di dân
nhập cư vào Nga. Vì thế, để giữ quyền thống trị của dân Nga, trung ương
phải gánh vác khó khăn của nhiều địa phương bất mãn vì mức sống sa sút.
Thứ ba, ngay trong nội tình Nga thì phong trào chống đối ông Putin đã
manh nha từ năm 2011-2012 và dù có bị dẹp thì tình hình chưa hẳn ổn
định. Việc chiếm đoạt Crimea và uy hiếp Ukraine có thể khích động tinh
thần dân tộc của người Nga và giúp ông ta có thêm uy thế nội bộ. Nhưng
nhiều người Nga quá khích thì không đồng ý với việc trung ương chi tiền
trợ giúp di dân và các nước Cộng hòa Hồi giáo ở miền Bắc Caucasus. Ngược
lại, không phải người Nga nào cũng đồng ý với chế độ thật ra độc tài và
thiếu dân chủ lại dùng võ lực uy hiếp xứ Ukraine.
Bây giờ, trong hoàn cảnh kinh tế càng thêm khó khăn vì vụ Ukraine và
đòn trừng phạt của Tây phương, mối nguy vỡ nợ và ly khai của nhiều địa
phương trở thành chuyện có thật. Nếu ông Putin lại dùng bạo lực trấn áp
như vào năm 1998, nội tình Liên bang Nga sẽ gặp biến động mới. Đâm ra
việc thôn tính Crimea có thể dẫn tới hậu quả bất lường về kinh tế và lan
rộng thành khủng hoảng chính trị. Kết luận ở đây vẫn là lực bất tòng
tâm, càng muốn bành trướng thì càng gặp khó khăn kinh tế bên trong một
quốc gia thật ra vẫn lạc hậu chỉ sống nhờ bạo lực và năng lượng. Chúng
ta rất nên theo dõi chuyện nợ nần của các địa phương bên trong nước Nga.
Vũ Hoàng: Xin cám ơn ông rất nhiều.
No comments:
Post a Comment