Luật Đặc khu bị phản đối, nhưng sao VN quyết mở khu kinh tế Vân Đồn?
Khi dịch bệnh
Covid-19 vừa tạm lắng ở Việt Nam, chính phủ bất ngờ công bố thành lập
Ban Quản lý (BQL) khu kinh tế thí điểm Vân Đồn, một khu vực nằm trong Dự
luật Đặc Khu Kinh tế (Vân Đồn, Bắc Vân Phong, Phú Quốc) đã bị dư luận
cả nước phản đối năm 2018.
Vì sao chính phủ Việt Nam quyết thành
lập khu kinh tế này, vào thời điểm Trung Quốc đang tăng cường gây áp lực
trên Biển Đông? Liệu các chuyên gia từng lên tiếng về Dự luật Đặc khu
trước đây có được tham vấn lần này? Vì sao công luận không có cơ hội lên
tiếng góp ý?
Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan và Nguyễn Trí Hiếu
trao đổi với BBC News Tiếng Việt các ý kiến có phần trái chiều quanh vấn
đề này.
'Đánh úp người dân'
Chuyên
gia kinh tế Phạm Chi Lan nói với BBC rằng bà 'không được ai tham vấn,'
'hoàn toàn không biết', và 'thực sự bị bất ngờ' với việc thành lập và
đưa vào vận hành thí điểm khu kinh tế Vân Đồn của chính phủ Việt Nam.
"Có những lợi ích người ta theo đuổi mà bị đông đảo
công chúng phản ứng, kể cả ở diễn đàn Quốc hội, thì người ta sẽ tìm con
đường đi lặng lẽ, kín đáo hơn, có thể gọi đùa là 'đánh úp' với xã hội,'"
bà Chi Lan nói.
"Họ có thể có những cách vận động lặng lẽ hơn so
với trước đó. Trước đây với Dự luật Đặc khu, có thể họ đã quá tự tin về
khả năng được thông qua nên làm rất ồn ào, quảng bá rất ghê. Nào là Tổ
Phượng Hoàng, nào là đầu tư một lãi mười lãi trăm. Nên khi bị bác bỏ thì
nay họ rút kinh nghiệm."
"Nhưng đáng tiếc là kể cả quay lại, cho
thành lập mang tính thí điểm thì chính phủ cũng nên tham vấn lại các các
chuyên gia, những người đã phản biện mạnh mẽ luật này về nhiều mặt, thì
khi ra quyết định sẽ chắc chắn hơn."
"Vừa
rồi do bận tập trung vào dịch bệnh nên công luận ít để ý đến các vấn đề
khác. Tôi chắc bây giờ một số chuyên gia đang quan tâm sẽ quay lại và
lên tiếng, phân tích cho xã hội thấy những bất cập của khu kinh tế này
thì xã hội sẽ có phản ứng của mình. Gì chứ với Trung Quốc thì xã hội
Việt Nam rất nhạy cảm và quyết liệt."
Về thời điểm chính phủ Việt
Nam đưa vào vận hành khu kinh tế Vân Đồn khi Trung Quốc đang tăng sức ép
trên Biển Đông, bà Chi Lan cho rằng đây là sự 'tình cờ'.
"Chứ
không ai ngu dốt, vô trách nhiệm tới mức khi Trung Quốc đang lấn vào
Biển Đông rất mạnh mà lại đi mở khu kinh tế Vân Đồn để cho Trung Quốc
vào lãnh thổ của mình. Nếu cố tình như vậy thì vừa ngu dốt, vừa thiếu
trách nhiệm, có thể nói là hành động phản quốc."
Sức ép từ Trung Quốc?
Bà
Chi Lan nói bà không dám võ đoán Việt Nam chịu sức ép từ Trung Quốc hay
không để thành lập một khu kinh tế như vậy. Nhưng bà cho rằng có khả
năng lớn là Trung Quốc rất mong có được một đặc khu kinh tế như Vân Đồn ở
Việt Nam.
"Về tiêu chí địa lý, Vân Đồn nằm đúng tâm điểm Vành
đai Con đường mà TQ vẫn mong muốn. Việt Nam có tham gia vào ngân hàng hạ
tầng châu Á mà Trung Quốc khởi xướng nhưng lại chưa thực sự tham gia dự
án cụ thể nào của Vài đai Con đường, nên Trung Quốc rất muốn lôi Việt
Nam vào, nhất là khi Việt Nam đang vực dậy từ dịch Covid-19."
"Nhưng
kể cả nếu họ tạo sức ép thì đó cũng là một chuyện, Việt Nam để sức ép
đó đẩy tới việc ra quyết định thành lập khu kinh tế như vậy là chuyện
khác. Điều tôi mong là lãnh đạo đủ sáng suốt để thấy những điều bất cập
không thể chấp nhận được nếu khu kinh tế thí điểm Vân Đồn được hình
thành trên những ý tưởng cũ của Dự Luật Đặc khu, gây đe dọa cho an ninh
quốc phòng của Việt Nam."
TS Nguyễn Trí Hiếu cũng cho hay ông
không đánh giá được có phải do sức ép từ Trung Quốc hay không, nhưng khi
chính phủ đã ra quyết định rồi thì người dân không làm gì khác được.
Điều duy nhất hiện nay có thể làm, là đề xuất chính phủ đưa ra các hướng
dẫn cụ thể về cách thức vận khành khu kinh tế Vân Đồn để người dân biết
và Quốc hội giám sát.
"Tôi không rõ chính phủ có bàn với Quốc hội hay có ủy
ban nào của Quốc hội đã duyệt qua đề án này hay chưa. Tôi không thấy báo
chí trước đó nói gì. Nhưng cũng khó để kết luận đây là quyết định đơn
phương của chính phủ. Nếu không hỏi ý kiến Quốc hội và các thành phần
khác thì có nghĩa chính phủ đặt người dân vào trong sự đã rồi. Nhưng tôi
không chắc về việc này."
"Tôi có đề xuất rằng nếu chính phủ chưa
có kế hoạch gì thì đây là thời điểm tốt để đưa ra kế hoạch. Chính phủ
cần có hướng dẫn cụ thể gắn liền với dự án được ban hành, để mọi người
chưa biết thì được biết về khu này. Không chỉ cho dân biết mà cần trao
đổi trên diễn đàn Quốc hội. Chúng ta không thể làm gì khác hơn vì không
thể yêu cầu thủ tướng rút quyết định được."
'Phải siết lại quyền hạn BQL khu Vân Đồn'
Cả bà Phạm Chi Lan
và ông Nguyễn Chí Hiếu đều nói 'không hay biết gì' về nội dung cụ thể và
các quy định được đưa ra trong khu kinh tế thí điểm Vân Đồn.
Nhưng
bà Chi Lan nói 'cần siết lại' quyền hạn BQL và cắt bỏ các đề xuất từng
đưa ra trong Dự luật Đặc khu. Còn TS Nguyễn Chí Hiếu thì nói không cần
có luật riêng cho Trung Quốc nhưng cần hoạt động trên cơ sở tuân thủ
luật pháp.
Bà Chi Lan nói với BBC:
"Tôi cho rằng chính phủ
phải rút lại các đề án mà trước đây Vân Đồn đã đưa ra, đính kèm theo như
phụ lục của Dự Luật Đặc khu Kinh tế - vốn dự định là nếu dự luật được
thông qua thì các phụ lục này cũng được thông qua luôn. Bởi nếu làm theo
các đề án đó thì rất dở."
"Những chi tiết như cho thuê đất 99
năm. Những người ở các nước có chung biên giới với Quảng Ninh được tự do
ra vào; được mua nhà cửa, được quyền sở hữu nhà và thừa kế cho con cháu
họ. Nghĩa là mở cửa cho người Trung Quốc và con cháu họ, tự do mua đất,
tự do sinh sống ở đó hết đời cha mẹ đến đời con cháu chắt. Và như vậy
là quyền vĩnh viễn thuộc về họ. Như vậy là cho người Trung Quốc quyền
cao hơn quyền của người Việt Nam ở nước ngoài - được mua nhà ở Việt Nam
nhưng chỉ được sử dụng chứ không được sở hữu, bán lại hay chuyển nhượng
theo luật hiện hành. Tất cả những cái đó là không thể được."
"Hay
đề xuất cho nước ngoài đầu tư nhà máy điện hạt nhân, đầu tư sản xuất
quân trang quân dụng. Những điều này vô lý quá mức. Đây là những điều
công luận đã phản ứng rất mạnh mẽ. Trong đó tôi cũng từng phản ứng rất
nhiều."
"Ngoài ra, phải siết lại, và làm thật rõ quyền hạn BQL đến
đâu, chứ không được làm mọi thứ. BQL này phải chịu giám sát của những
đâu cũng phải quy định rõ ra, chứ không phải chỉ đối với tỉnh. Tỉnh có
thể chỉ coi đây là một khu nhỏ trong địa bàn của mình, nhưng khu nhỏ đó
có thể trở thành một cứ điểm để Trung Quốc vào và gây nguy cơ đối với an
ninh quốc phòng của cả quốc gia Việt Nam."
"Lúc đó nó không còn
là vấn đề của một huyện, một tỉnh nữa mà đó là vấn đề của quốc gia. Do
đó những người có trách nhiệm của quốc gia phải có trách nhiệm giám sát
và phải siết kỷ cương, quyền hạn của khu này."
"Còn nếu chính phủ
không rút lại các đề án trên, chúng tôi sẽ lên tiếng. Xã hội Việt Nam
rất nhạy cảm với các vấn đề liên quan đến Trung Quốc."
Bà Chi Lan
cũng nêu quan ngại rằng sau đại dịch Covid-19, kinh tế toàn cầu thay
đổi, mọi thứ không còn như trước đại dịch. Chẳng hạn, mở sòng bạc ra, có
'hốt bạc' được như người ta từng mơ hay không khi dịch bệnh rình rập?
"Nên
phải tính toán lại. Thậm chí nếu tình hình ở Biển Đông căng nữa thì
chính phủ hoàn toàn có thể cho tạm ngừng luôn dự án này, như đã áp dụng
khi dịch Covid-19 xảy ra, là cho đóng cửa biên giới với Trung Quốc," bà
Chi Lan nói.
Còn theo TS Nguyễn Trí Hiếu, do đây là khu vực nhạy
cảm, "đảng và chính phủ phải lên kế hoạch bảo đảm an ninh quốc phòng ở
những khu như vậy không bị phương hại; luật lệ Việt Nam được áp dụng
đồng đều; mở cửa cho nhiều nhà đầu tư và có sự khống chế về tỷ lệ ngay
từ đầu. Ví dụ 80% đầu tư từ Trung Quốc là không hợp lý."
"Cần có
nhiều biện pháp chế tài cho các nước tham gia vào đặc khu kinh tế này.
Nhưng tôi cho rằng không nên có biện pháp chế tài cho riêng Trung Quốc
vì có thể tạo ra cách đối xử không công bằng tại khu này."
Nỗ lực thoát Trung
Theo
bà Chi Lan, dịch Covid-19 cho thấy nền kinh tế Việt Nam có rất nhiều
vấn đề. Cấu trúc kinh tế Việt Nam quá lệ thuộc Trung Quốc, nên phải xem
xét mọi cách để giảm bớt sự lệ thuộc này, chứ không phải lại mở cửa
thông qua khu kinh tế Vân Đồn để tăng sự lệ thuộc.
"Mà sự lệ
thuộc đó còn nguy hại hơn vì nó diễn ra ngay trên chính đất nước mình.
Một khi người ta vào quá xá rồi thì không quản lý được nữa. Riêng việc
người Trung Quốc lén lún ở Nha Trang mua nhà mua đất còn không quản lý
nổi nữa là cho vào công khai với thời gian dài như vậy thì sẽ xảy ra cái
gì."
Theo bà Chi Lan, hiện các nước trên thế giới đều đang cố
gắng thoát khỏi lệ thuộc vào Trung Quốc bằng cách nỗ lực đón các luồng
đầu tư mới và dịch chuyển dần sang đầu tư ở các quốc gia khác thì không
có lý gì Việt Nam lại phát triển lệch hướng chung đó.
"Việt Nam
đáng lẽ cũng phải chuẩn bị đón những dòng đầu tư đó, thì lại mở ra khu
kinh tế Vân Đồn với những mục tiêu hết sức tùm lum."
"Hiện nay có
nhiều ý kiến đề xuất với chính phủ đẻ sớm đưa ra một luật về an ninh
quốc phòng về kinh tế. Ngay Nghị quyết 52 mà Bộ Chính trị về đầu tư nước
ngoài cũng nêu rõ không chấp nhận những dự án gây tác hại đến an ninh
quốc phòng. Nghị quyết này phải được đưa vào thành quy định pháp lý và
thực hiện."
"Nhất là lúc này, nhiều nước, kể cả Mỹ, đã từ chối một
số dự án đầu tư nước ngoài từ Trung Quốc. Việt Nam cũng có quyền đó. Xu
hướng hiện nay tạo ra những cơ hội mới cho Việt Nam để có thể phát
triển, giảm bớt lệ thuộc vào Trung Quốc và tăng cường quan hệ kinh tế
với các quốc gia khác trên cơ sở tương đồng về lợi ích, như với Mỹ, Nhật
Bản, EU, v.v.."
"Trong lĩnh vực công nghiệp phụ trợ, các nước
hiện đang muốn giảm bớt nguồn cung từ Trung Quốc và chuyển sang các nước
khác, Việt Nam có thể tận dụng cơ hội này. Tất nhiên Việt Nam không đủ
khả năng để chấp nhận tất cả, nhưng có một số lĩnh vực Việt Nam làm
được, cái chính là cần cải cách mạnh mẽ, nâng cao năng lực để đáp ứng,
và chứng tỏ mình có khả năng tốt."
Dù đồng tình rằng Việt Nam có
thể tận dụng cơ hội này để đón nhận các luồng đầu tư mới từ các quốc gia
khác ngoài Trung Quốc, nhưng TS Nguyễn Trí Hiếu cho rằng cần phải xem
'thoát Trung' là gì, có cần thiết không và có thể thực hiện được không.
Ông Hiếu phân tích:
"Hàng
nghìn năm qua hai nước Việt-Trung đã có số phận gắn chặt với nhau.
Trong lịch sử hiện đại, 50 năm qua cho thấy những thách thức ghê gớm hơn
cả. Dù Việt Nam-Trung có xung đột, căng thẳng về chính trị, xung đột
trên Biển Đông, nhưng họ vẫn luôn là hai đồng minh về mọi phương diện,
từ chính trị, quân sự, cho đến thương mại, kinh tế, xuất nhập khẩu và
đầu tư - rõ ràng, Trung Quốc luôn thị trường nhập khẩu lớn nhất của
Việt Nam. Đây là mối quan hệ vô cùng phức tạp, vừa là bạn, vừa là đối
thủ. Hai bên có mâu thuẫn, nhưng vẫn phải làm việc với nhau, hợp tác về
kinh tế."
"Việc lệ thuộc Trung Quốc thì Việt Nam từ lâu vẫn luôn
như vậy. Nhiều chuyên gia bàn thoát Trung nhân dịch bệnh này, nhưng
thoát cách nào? Tỷ trọng hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc vào Việt Nam
rất lớn. Nghe 'thoát Trung' thì sướng tai đấy nhưng có làm được không,
có cần thiết hay không? Ngoài ra cũng có thể hiểu 'thoát Trung' dưới
nhiều khía cạnh, thương mại, kinh tế, chính trị, văn hóa. Vậy thoát khỏi
toàn bộ ảnh hưởng của Trung Quốc là điều không tưởng. Số phận hai quốc
đã gia gắn bó với nhau hàng ngàn năm qua."
Cái giá phải trả 'có đáng không?'
Hồi
tưởng lại Dự luật Đặc khu Kinh tế, bà Chi Lan nói những người vận động
cho luật đó đều nói đó là vì lợi ích của tỉnh Quảng Ninh và đó sẽ là một
điển hình chứng minh cho nước Việt Nam thấy là nên và cần có những đặc
khu như thế. Nhưng cái mà bà Chi Lan lo lắng là cái giá phải trả để đạt
được khát vọng đó.
"Lúc đó có nhiều người ủng hộ, khát vọng ghê
lắm. Họ có ý chê những người không tán thành, là nhát quá, là không đủ
táo bạo. Luôn luôn có những ý kiến khác nhau như vậy."
"Tôi không
phê phán những người có ý kiến khác mình. Có thể họ chân thành muốn vì
lợi ích chung thật chứ không vì lợi ích nhóm. Tôi chỉ nghĩ sự táo bạo đó
phải đặt trong bối cảnh đất nước có nhiều chuyển biến phức tạp, có
nhiều yếu tố bất ngờ, như dịch Covid-19, và rồi khi mọi người đang lo
dịch, thì Trung Quốc khuấy đảo trên Biển Đông. Những cái này đều ngoài
dự kiến của mọi người."
"Lẽ ra những người đề xuất khu kinh tế Vân
Đồn vào thời điểm này phải nghĩ đến mọi yếu tố đó, chứ không được quyền
không nghĩ đến. Ví nó là vấn đề quan trọng với quốc gia, là chủ quyền,
là an toàn lãnh thổ, là an ninh quốc phòng."
"Có việc làm, có tăng
trưởng,có thêm ngành nọ ngành kia, thì có thể có. Nhưng vấn đề là nó
được trả bằng giá nào? Có đáng hay không? Khi nhìn vào phần trăm tăng
trưởng của Việt Nam, tôi vẫn luôn luôn lo lắng là cái giá phải quá đắt,
hưởng lợi thực sự lại không phải người Việt Nam. Ví dụ Việt Nam được coi
là thành công trong thu hút FDI, nhưng cái giá là kinh tế Việt Nam rơi
vào lệ thuộc nhiều hơn, người được hưởng lợi nhiều nhất là doanh nghiệp
nước ngoài chứ không phải doanh nghiệp trong nước. Tính lợi mà lờ đi
thiệt hại hoặc giá phải trả cho nó thì không thấy được toàn diện, không
sòng phằng."
Trong khi đó, TS Kinh tế Nguyễn Trí Hiếu lại đưa ra ý
kiến có phần trái chiều với bà Chi Lan. Ông nói ông ủng hộ đặc khu kinh
tế nếu hoạt động dựa trên nguyên tắc công bằng.
Theo TS Hiếu,
trước đây chưa có khảo sát chính thức bao nhiêu phần trăm dân chúng đồng
ý hay ủng hộ Dự luật Đặc khu Kinh tế, dù chắc chắn có những tiếng chỉ
trích liên quan tới kinh tế và anh ninh quốc phòng.
TS Nguyễn Trí Hiếu phân tích:
"Về
dự án này, Việt Nam đang muốn mở cửa nền kinh tế của mình cho nước
ngoài, kể cả với Trung Quốc. Nếu có một đặc khu để hấp thu vốn của họ
thì đây là thời điểm thuận tiện vì nền kinh tế thế giới và châu Á đang
bị tác động vì dại dịch. Và nhiều nhà đầu tư đang muốn rời Trung Quốc để
đến các nước khác ở châu Á. Do đó, nếu khu kinh tế Vân Đồn đón cả các
nhà đầu tư khác chứ không chỉ Trung Quốc thì tôi ủng hộ.
"Dĩ nhiên
khu vực Vân Đồn gần biên giới với Trung Quốc, nếu khu kinh tế này lại
được thành lập để giành riêng cho Trung Quốc nữa thì lo ngại Việt Nam
trở thành bàn đạp của Trung Quốc là có cơ sở. Nhưng cho tới thời điểm
này không rõ khu kinh tế Vân Đồn có giành riêng cho Trung Quốc hay
không."
"Do đó, chúng ta cần phải có thêm thông tin từ chính phủ
về đặc khu này. Trước hết xem liệu đó có phải là khu kinh tế đặc biệt
dành cho Trung Quốc hay cho một quốc gia nào đó không. Nếu vậy thì tiếp
đó cần xem chế tài ra sao, các quy định pháp luật hiện hành liên quan có
được triệt để áp dụng hay không, hay có các điều chỉnh để thuận lợi cho
nhà đầu tư của quốc gia đó. Đặc biệt, cần tuân thủ pháp luật Việt Nam
về lĩnh vực sử dụng tiền tệ."
"Không chấp nhận đặc khu này sử dụng
tiền của quốc gia khác bên cạnh tiền đồng của Việt Nam, kể cả đồng đô
la Mỹ. Dù biết rằng nhiều chuyên gia và người lao động nước ngoài sinh
sống ở khu vực này. Đó là nguyên tắc mà hiện Việt Nam đang áp dụng:
người dân có thể giữ ngoại tệ ở các ngân hàng nhưng không được niêm yết
hàng hóa hay giao dịch bằng đồng ngoại tệ. Điều này cũng phải áp dụng
với đặc khu kinh tế để đảm bảo về chủ quyền tiền tệ."
"Ngoài ra,
các nhà đầu tư vào khu kinh tế này phải tuân thủ luật pháp quốc gia như
hợp đồng, hành chính, nhập cảnh, công đoàn, v.v… Nếu hoạt động dựa trên
nguyên tắc công bằng và tuân thủ pháp luật thì tôi ủng hộ. Kể cả có nhà
đầu tư Trung Quốc thì tôi vẫn hoan nghênh. Dĩ nhiên sẽ có những điều
khoản giành riêng cho đặc khu kinh tế như về thuế xuất nhập khẩu v.v…"
"Thời
gian sắp tới, nếu Việt Nam tiếp tục kiểm soát đại dịch tốt như hiện
nay, thì cho đến cuối quý hai, quý ba, Việt Nam có thể bắt đầu quy trình
phục hồi rất sớm, và kêu gọi đầu tư nước ngoài là rất quan trọng. Không
những Vân Đồn mà các khu chế xuất khác nên mở ra để đón đầu tư nước
ngoài. Đây là cơ hội tốt cho Việt Nam."
No comments:
Post a Comment