Hai anh em Lệnh Kế Hoạch (phải) và Lệnh Hoàn Thành - Ảnh: Reuters
Anh em Lệnh Kế Hoạch “khai” hết bí mật hạt nhân Trung Quốc với Mỹ? Các
cán bộ Đảng Cộng sản Trung Quốc được thông báo rằng nước này hiện đối
mặt với trường hợp phản quốc gây tổn thất lớn nhất kể từ khi lập quốc
năm 1949.
Theo tờ The Sunday Times ngày 27.12 dẫn lại thông tin từ hai tạp chí ở
Hồng Kông, trong một bài phát biểu với các cán bộ đảng mới đây, Bí thư
Ủy ban Chính pháp của Đảng Cộng sản Trung Quốc Mạnh Kiến Trụ tiết lộ
rằng các bí mật được bảo vệ gắt gao nhất của nước này, bao gồm cả mã
phóng hạt nhân, đã lọt vào tay nước Mỹ.
Kẻ đào tẩu nguy hiểm
Những thông tin trên được Lệnh Hoàn Thành, em trai cựu Chánh văn phòng
T.Ư Đảng Cộng sản Trung Quốc Lệnh Kế Hoạch, cung cấp cho giới chức Mỹ
sau khi đào thoát đến nước này.
Ông Lệnh Kế Hoạch, từng là một phụ tá thân tín của cựu Chủ tịch Hồ Cẩm
Đào, đã bị khai trừ đảng và điều tra về hàng loạt tội trạng vào tháng 7.
Trong đó đáng chú ý là các hành vi vi phạm kỷ luật và quy củ chính trị,
kỷ luật tổ chức và kỷ luật bảo mật, lợi dụng chức vụ để mưu lợi cho
nhiều người và nhận hối lộ trực tiếp hoặc thông qua người thân. Theo Tân
Hoa xã, ông Lệnh còn thu thập số lượng lớn các bí mật cốt lõi của đảng
và nhà nước Trung Quốc.
Sau khi Lệnh Kế Hoạch bị giới chức an ninh Trung Quốc bắt giữ, người em
trai Lệnh Hoàn Thành đã ôm theo 2.700 tài liệu mật bỏ trốn với mục đích
mặc cả cho số phận của anh trai
Trong nỗ lực hạn chế tổn thất phát sinh từ vụ đào tẩu, giới lãnh đạo
Trung Quốc đã cử một phái đoàn an ninh do ông Mạnh Kiến Trụ dẫn đầu đến
Mỹ để thương thuyết về việc dẫn độ ông này nhưng phải ra về tay trắng.
“Khi đứng đầu các tổ chức T.Ư đảng, giữ chức chánh văn phòng T.Ư đảng,
Lệnh Kế Hoạch đã cả gan đánh cắp các bí mật hàng đầu từ kho lưu trữ mà
ông ta được giao phó trông coi và các tài liệu này sau đó được chuyển
giao cho Mỹ”, tờ The Sunday Times dẫn phát biểu của ông Mạnh với các cán
bộ. Người đứng đầu ngành an ninh Trung Quốc cũng mô tả đây là vụ rò rỉ
bí mật nghiêm trọng nhất của Trung Quốc trong hơn 60 năm qua.
Thông tin sống còn
Theo hai tạp chí Tiền Tiêu và Tranh Minh ở Hồng Kông, có ba loại thông
tin tuyệt mật được chuyển giao cho phía Mỹ. Đầu tiên là các bản đồ địa
hình khu vực Trung Nam Hải, quần thể các tòa nhà được bảo vệ cẩn mật ở
phía tây Tử Cấm Thành, nơi đặt trụ sở T.Ư đảng và Quốc vụ viện. Các
thông tin này bao gồm cả mật mã an ninh và mật mã liên lạc.
Loại thứ hai là các thông tin về hệ thống chỉ huy và kiểm soát phục vụ
kết nối liên lạc giữa T.Ư đảng với Quốc vụ viện và Quân ủy T.Ư trong
trường hợp phát sinh biến cố.
Loại thứ ba là trình tự và thao tác kiểm soát vũ khí phi quy ước, bao gồm cả vũ khí hạt nhân, của T.Ư đảng và Quân ủy T.Ư
Theo chuyên gia về chính trị Trung Quốc thuộc Viện Brookings (Mỹ) Lý
Thành, với cương vị chánh văn phòng T.Ư đảng trước đây, ông Lệnh Kế
Hoạch chịu trách nhiệm bảo vệ an toàn, sức khỏe và bí mật của các Ủy
viên Thường vụ Bộ Chính trị, nên có điều kiện thu thập các tài liệu
tuyệt mật. “Ông ta cũng chịu trách nhiệm soạn thảo các văn kiện then
chốt, thu thập các thông tin quan trọng dành cho việc đưa ra quyết sách
và theo dõi việc thi hành chỉ thị và hướng dẫn của các lãnh đạo hàng
đầu”, ông Lý viết.
Theo nhận định của giới quan sát Trung Quốc, bài phát biểu của ông Mạnh
Kiến Trụ có thể bị rò rỉ một cách cố ý nhằm chuẩn bị dư luận cho việc
xét xử và kết tội ông Lệnh Kế Hoạch. Phía Trung Quốc hiện chưa bình luận
về các thông tin của tờThe Sunday Times.
Số phận của nguyên Chánh Văn phòng Trung ương ĐCS Trung Quốc Lệnh Kế
hoạch hiện vẫn “lơ lửng”, do người em trai Lệnh Hoàn Thành tiếp tục lá
bài mặc cả cực lớn.
Em trai Lệnh Kế Hoạch trốn sang Mỹ mang theo bí mật động ...
dantri.com.vn
Dân trí Bắc Kinh mới đây đã yêu cầu chính quyền Mỹ dẫn độ doanh nhân Lệnh Hoàn Thành, em trai cựu Chánh văn phòng trung ương ...
Ông Thành hiện đang sống ở Mỹ, tại một địa điểm bí mật ở California và
nhiều khả năng đang tìm kiếm quy chế tị nạn chính trị tại Mỹ - tờ Tin
tức Duwei chuyên về các vấn đề chính trị Trung Quốc đặt trụ sở ở Mỹ,
bình luận.
Tháng 12/2014, ông Lệnh Kế Hoạch, 58 tuổi và là cựu Chánh Văn phòng
Trung ương ĐCS Trung Quốc dưới thời chủ tịch Hồ Cẩm Đào bị điều tra do
nghi ngờ “vi phạm nghiêm trọng nguyên tắc kỉ luật” và chính thức bị khai
trừ đảng hôm 20/7 vừa qua với các cáo buộc vi phạm kỉ luật đảng, lạm
dụng quyền lực, nhận hối lộ, tiếp cận các thông tin “tối mật quan trọng”
của Đảng và Nhà nước. Ngoài ra, ông còn bị buộc tội có quan hệ tình ái
phức tạp.
Nhà của Lệnh Hoàn Thành ở California
Chưa mở phiên tòa xét xử, nhưng cơ quan chống tham nhũng Trung Quốc đã
ra thông báo chính thức, nói rằng vụ việc của ông Hoạch coi như đã được
“đóng gói”. Tuy nhiên, tờ Tin tức Duwei thì nhận định, số phận cựu Chánh
văn phòng Trung ương đảng này hiện vẫn ở tình cảnh lơ lửng, lý do là
bởi người em trai út Lệnh Hoàn Thành được cho là đang nắm giữ nhiều
thông tin tối mật nhờ thời gian quá dài làm “người liên lạc” cho anh
trai.
Theo tờ Tin tức Duwei, Lệnh Hoàn Thành đang sống ở Mỹ tại một địa điểm
chưa xác định cụ thể và ông này có thể sử dụng thông tin, tài liệu mật
để gây sức ép, buộc chính phủ Trung Quốc phải phóng thích người anh
trai. Nhiều nguồn tin cho thấy, ông Thành nắm trong tay nhiều tin tức
nhạy cảm và quan trọng hơn nhiều so với trường hợp cựu Giám đốc Công an
Trùng Khánh Vương Lập Quân, người từng chạy trốn vào Lãnh sự quán Mỹ ở
Thành Đô hồi năm 2012. Thậm chí, các tài liệu của Lệnh Hoàn Thành được
cho là còn có sức “công phá” mạnh hơn nhiều so với tin tức mà kẻ đào tẩu
Edward Snowden từng công bố về hoạt động do thám của chính quyền Mỹ.
Nếu như thông tin tìm kiếm tị nạn chính trị ở Mỹ là đúng, thì Lệnh Hoàn
Thành chính là bản sao Snowden của Trung Quốc – tờ báo viết.
Thông tin đăng tải trên Tin tức Duwei cũng được củng cố bởi báo cáo do
tờ Thời báo New York (The New York Times) công bố hôm 2/8. Theo đó, Lệnh
Hoàn Thành có thể đang sở hữu nhiều thông tin nhạy cảm về những vấn đề
chính trị tại Trung Quốc trong quá khứ và hiện tại và ông này có thể sẽ
trở thành một trong những “kẻ đào tẩu nguy hại nhất” trong lịch sử Trung
Quốc hiện đại một khi nhận được quy chế tị nạn chính trị từ Washington.
Tờ báo Mỹ dẫn lời cựu chuyên gia phân tích CIA Christopher Johnson cho
biết, Bắc Kinh rất muốn bắt giữ Lệnh Hoàn Thành để phục vụ việc xét xử
người anh trai và quan trọng hơn cả là không để những thông tin nhạy cảm
rơi vào tay người Mỹ.
Tác động quan hệ Mỹ - Trung
Theo tờ Thời báo New York, Trung Quốc trong vài tháng gần đây đã gây sức
ép đòi Mỹ trao trả Lệnh Hoàn Thành, dù phát ngôn viên Nhà Trắng Josh
Ernest ngày 3/8 phủ nhận điều này. Bộ Ngoại giao Mỹ từ chối bình luận
trực tiếp về số phận của ông Thành, chỉ nói một cách chung chung rằng,
Bắc Kinh và Washington sẽ phối hợp trong lĩnh vực buộc các quan chức
Trung Quốc tham nhũng chạy sang Mỹ phải về nước. Bộ này cũng nhấn mạnh,
Bắc Kinh phải có trách nhiệm cung cấp những thông tin, bằng chứng rõ
ràng, đầy đủ, tin cậy để giới chức pháp luật Mỹ khởi động việc điều tra,
chuyển trả hoặc kết tội nghi phạm.
Trung Quốc dường như đang là bên “yếu thế” hơn. Nước này chưa ký với Mỹ
hiệp định dẫn độ, nhưng vẫn có một số biện pháp khác. Bắc Kinh có thể
gửi yêu cầu dẫn độ tới Bộ Ngoại giao Mỹ để bộ này phối hợp với Bộ Tư
pháp xem xét yêu cầu này có đáp ứng các tiêu chuẩn quy định về dẫn độ
hay không. Nếu có, đề nghị sẽ được chuyển tới một tòa án để xem xét
quyết định dẫn độ Lệnh Hoàn Thành có hợp pháp hay không. Nếu câu trả lời
là có, Ngoại trưởng Mỹ John Kerry sẽ là người thông báo cuối cùng.
Một cách khác là thông qua hệ thống nhập cư tại Mỹ. Trường hợp này liên
quan đến trách nhiệm của Bộ An ninh Nội địa. Hồi tháng Tư vừa qua, chính
bộ này đã ký với đối tác Trung Quốc thỏa thuận về hồi trả những quan
chức chạy trốn truy nã sang Mỹ, nhưng kèm theo đó là điều khoản họ vi
phạm hoặc tình nghi vi phạm luật pháp Mỹ. Chưa có dấu hiệu nào cho thấy
Lệnh Hoàn Thành là đối tượng rơi vào trường hợp này. Cho đến lúc này,
Nhà Trắng phản ứng theo hướng không muốn làm rùm beng vụ việc, mà muốn
xử lý thông qua thảo luận kín giữa hai bên mà ở đó Mỹ là người chiếm ưu
thế. Dẫn việc ông Bí thư Ủy ban Kiểm tra kỉ luật Trung ương Vương Kỳ Sơn
hoãn chuyến đi Mỹ hồi đầu năm, tờ Tin tức Duwei nói rằng quá trình đàm
phán thời gian qua không hề dễ dàng. Vụ Lệnh Hoàn Thành cũng sẽ có tác
động đến chuyến thăm chính thức tới Mỹ của Chủ tịch Tập Cận Bình dự kiến
vào tháng 9 tới.
Theo Hoài Thanh/Nytimes, WCT
Trung Quốc sẵn sàng từ bỏ 600 triệu USD tiền thu hồi tài sản bất hợp
pháp và nhận lại 25.000 người nhập cư trái phép vào Mỹ, để đổi lấy việc
dẫn độ Lệnh Hoàn Thành - em trai cựu trợ lý Lệnh Kế Hoạch của Chủ tịch
Hồ Cẩm Đào
Trang tin Duowei News cho biết thông tin trên, và nói thêm một trong
những mục tiêu của cuộc gặp giữa Chủ tịch Tập Cận Bình và Tổng thống
Obama tại Washington là tìm cách hồi hương Lệnh Hoàn Thành về Trung
Quốc.Lệnh Hoàn Thành được tin là trốn sang Mỹ từ năm 2013-2014. Anh trai
Lệnh Hoàn Thành, Lệnh Kế Hoạch - cựu trợ lý Chủ tịch Hồ Cẩm Đào - bị
điều tra tham nhũng từ tháng 12.2014 và bị khai trừ khỏi Đảng Cộng sản
Trung Quốc ngày 20.7.2014.
Bí mật hạt nhân trung cộng
Duowei cho biết, Bắc Kinh gây sức ép với Washington trao trả Lệnh Hoàn
Thành trong hàng tháng đàm phán bí mật. Lý do Bắc Kinh khẩn thiết muốn
bắt Lệnh Hoàn Thành là do ông này được cho là nắm giữ hàng loạt bí mật
tối quan trọng mà ông anh trai đã tích lũy được trong 15 năm làm chánh
văn phòng Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc.
Ngoài ra, còn có báo cáo cho biết thông tin mà Lệnh Hoàn Thành nắm giữ
bao gồm cả danh sách gián điệp Trung Quốc ở nước ngoài. Nếu danh sách
này được trao cho Mỹ, ngoài việc Trung Quốc mất số điệp viên này, thì
điều đó còn cho phép thực thi các chính sách nhằm mục tiêu chống Trung
Quốc, và tạo điều kiện cho Mỹ có lợi thế chiến lược áp đảo.
Theo Duowei, đó có lẽ là lý do Bắc Kinh tăng cường nỗ lực hồi hương Lệnh
Hoàn Thành trước chuyến thăm của Chủ tịch Tập Cận Bình. Hồi đầu tháng,
Trung Quốc cử Meng Jianzhu, Thư ký Ủy ban Chính pháp tới Mỹ để bàn thảo
về vấn đề an ninh mạng. Tuy nhiên, theo nguồn tin của Duowei, câu chuyện
thảo luận chính là Trung Quốc trực tiếp yêu cầu Mỹ hồi hương Lệnh Hoàn
Thành và Miles Kwok, một doanh nhân Trung Quốc đang sống lưu vong vì có
liên quan đến một cuộc điều tra tham nhũng.
Theo nguồn tin của Duowei, Bắc Kinh nhượng bộ 2 lần trong các cuộc đàm
phán. Đầu tiên, Trung Quốc cho biết sẽ từ bỏ nỗ lực thu hồi toàn bộ tài
sản bất hợp pháp mà Lệnh Hoàn Thành cất giấu ở Mỹ, vào khoảng 600 triệu
USD. Sau đó, Trung Quốc đồng ý nhận lại 25.000 người nhập cư bất hợp
pháp đang sống ở Mỹ.
< Ông Meng đã đưa ra đề nghị trong cuộc họp với Bộ trưởng An ninh nội
địa Jeh Johnson, Giám đốc FBI James Comey và Cố vấn An ninh quốc gia
Susan Rice. Tuy nhiên, phía Mỹ cho biết sẽ không trao trả hai nghi phạm
trừ khi Trung Quốc cung cấp đủ bằng chứng phạm tội.
Nhà văn Việt Nam nói về Xuân đầu ở Mỹ, 40 năm trước
>1- Xuân đầu ở hải ngoại nhất là ở Hoa Kỳ của người Việt lưu vong là
Xuân Bính Thìn, ngày Tết Nguyên Đán Bính Thìn nhằm ngày Thứ Bảy, 31
tháng 1, 1976. Xuân đang tới năm nay, Bính Thân, ngày Tết Nguyên Ðán
nhằm ngày Thứ Hai, 8 tháng 2, 2016, vừa chẵn không thiếu một ngày là
đúng 40 năm tròn Việt Nam lưu vong, khứ quốc, xa cách xuân Tổ Quốc. Là
người làm báo từ thuở thiếu niên, tôi đã ghi chép những cái người vô can
chẳng công đâu mà ghi chép, tốn giấy mực và thì giờ. Như đã từng viết,
một câu thơ của Thế Lữ đã nằm lòng trong tâm trí một học sinh trung học,
chỉ cậu ta nằm lòng câu thơ ấy: “Ta là ai giữa mùa thay đổi ấy?”
Ảnh bìa báo Xuân Lửa Việt Bính Thìn 1976 của nhiếp anh gia Lê Văn Khoa. (Hình: Viên Linh cung cấp)
Ta là ai: Anh phải tự hỏi mình, đặt câu hỏi cho chính mình, nghĩa là
cũng chính mình phải trả lời câu hỏi của mình, không cần ai khác hết.
Cái quan trọng không phải là ta, cái quan trọng cũng không phải là ai,
cái quan trọng nhất trong bảy tiếng của câu thơ “Ta là ai giữa mùa thay
đổi ấy” là mấy chữ “giữa mùa thay đổi ấy.” Giữa thay đổi, giữa những đảo
lộn xoay vần, giữa cái cũ và cái mới, ta là ai? Ta tên là gì, ta bao
nhiêu tuổi, ta đang làm gì, ta vừa mất cái gì hoặc được cái gì, giữa lúc
ấy, Lúc là khoảng thời gian ngắn, nhưng mùa cũng rất nhanh và rộng lớn
hơn: Mùa là Xuân Hạ Thu Đông trong một năm, mỗi mùa ba tháng, ba tháng
còn gọi là quí, quí 1 quí 2 quí 3 quí 4, quí lại chia ra làm ba phần,
gọi là mạnh trọng quí; mùa Đông chẳng hạn gọi là mạnh đông, trọng đông,
quí đông, tức là tháng thứ nhất của mùa Đông gọi là mạnh đông, tháng thứ
hai gọi là trọng đông, tháng thứ ba gọi là quí đông. Lối gọi này được
dùng nhiều khi ngày xưa người ta đặt tên cho con cái, bố tôi con cả
trong gia đình họ Nguyễn, có tên đệm là Nguyễn Mạnh A, chú kế bố tôi là
Nguyễn Trọng B, chú tiếp theo là Nguyễn Mậu C... Cứ phân tích như thế sẽ
hiểu câu thơ của Thế Lữ đã tác động lên một trong những người đọc nó
những gì: Và ngay những ngày đón xuân đón Tết đầu tiên ở hải ngoại,
tháng 1, 1976, không những tự hỏi mình, tôi nhân trường hợp mình đem câu
hỏi đó hỏi hơn 10 nhà văn bằng hữu hay đồng nghiệp quanh tôi, và nhờ họ
viết xuống giấy cho tôi. 40 mùa xuân trước, họ đã viết, tôi gom lại
thành bài “11 nhà văn nhà thơ nghệ sĩ ghi nhận sau gần 1 năm sống trên
xứ người.” Đó là bài phỏng vấn các nhà văn Việt Nam lưu vong đầu tiên
trong 40 mươi năm qua.
2- Các tác giả đã trả lời tôi là Nghiêm Xuân Hồng, Mặc Đỗ, Phạm Duy, Hà
Mai Phương, Võ Phiến, Lê Văn Khoa và một số nhà báo khác như Ngô Vương
Toại, Trần Phong Vũ, ... Hai câu hỏi chính là “Đối với anh (chị) khác
biệt nào đáng kể nhất giữa đời sống ở Việt Nam trước kia và đời sống của
anh (chi) tại Hoa Kỳ hiện nay.” “Cái Tết đáng nhớ nhất ở quê hương là
một cái tết như thế nào, anh (chị) vui lòng cho biết.”
Trước khi đăng phần trả lời của một tác giả, tôi đều viết vài dòng giới
thiệu tác giả đó, nay đăng lại như lúc đầu, để giữ lại tâm tình thuở đó
dù có thể thiếu sót, còn chỗ nào sai sẽ sửa cho đúng.
Nhà văn Nghiêm Xuân Hồng: Xã hội Mỹ thiếu một cái gì
Luật Sư Nghiêm Xuân Hồng là tác giả hơn mười bộ sách biên soạn công phu ở
Việt Nam, được xuất bản trong những năm 50 và 60, như: “Đi tìm một căn
bản tư tưởng,” “Luyến Ái Quan,” “Con đường giải thoát trong đạo Phật.”
Ông còn là tác giả những kịch bản nổi tiếng: “Người lữ hành cô độc,”
“Người viễn khách thứ mười.” Hiện tạm cư ở Seattle tiểu bang Washington.
1- Tôi nghĩ điểm khác biệt nhất ở đây, đời sống tuy ít sợ đói kém chiến
tranh, nhưng lại sợ nhất là buồn. Xã hội Mỹ này quá tổ chức, tổ chức đến
độ không để lại một bất ngờ nào cho cuộc đời. Tôi thấy hình như Mỹ
thiếu một cái gì. Thiếu một chút thơ mộng, một chút phi lý, một chút hỗn
độn, một chút tình người, một chút nhân sinh quan tiêu dao. Trước kia
sống ở Sài Gòn bấp bênh loạn lạc, nhưng vui hơn. Nhưng bây giờ Sài Gòn
chắc cũng chẳng vui gì.
2- Tôi không có cái Tết nào đáng nhớ nhất ở quê hương. Vì ở quê hương
thì cái Tết nào cũng đáng nhớ cả. Nhưng đậm đà nhất là những cái Tết ở
Hà Nội. Có tình người, có chút rét, có rừng hoa đào đỏ ối. Tôi không
biết những cái Tết ở vùng quê miền Nam, nhưng Tết Sài gòn thì kém Hà
Nội: Tình người loãng hơn và hoa ít thắm hơn. Nguyên nhân là do một phần
sự thay đổi hoàn cảnh, phần lớn ở sự thay đổi tâm tư mình.”
Nhạc sĩ Phạm Duy: Tết năm nay không phải là Tết
Phạm Duy ở Hoa Kỳ, hiện anh cùng Thái Hiền thường đi hát cho những nơi
có nhiều người Việt Nam ở, như New Jersey, New York City (sau khi đã hát
ở hai trại Fort Chaffee và Indiantown Gap) hiện đang chuẩn bị hát Tết ở
Chicago Grand Rapids Michigan.
1- Đời sống của tôi ở đâu cũng chỉ có một mục đích: Ca hát! Khi hát bài
buồn khi hát bài vui, tùy theo cảm xúc! Có khác biệt thì chỉ ở chỗ khi ở
Việt Nam thì ít lo về đời sống, còn ở đây thì phải lo nhiều.
2- Cái khác biệt nhất là ở Việt Nam ngày nào cũng là ngày Tết đối với
tôi. Còn ở Hoa Kỳ (hoặc ở bất cứ đâu chưa phải là quê hương mình) thì
chắc Tết năm nay không phải là cái Tết!
Bài sẽ rất dài nên dưới đây mỗi tác giả sẽ chỉ được trích dẫn một hai câu tiêu biểu.
Nhà văn Võ Phiến
1- Ở Sài Gòn tôi là một người hữu ích, ở đây tôi là một cục nợ. Mặt khác
ở Sài Gòn tôi sống; ở Minneapolis tôi giương mắt xem người ta sống.
2- Đó là cái Tết... Mậu thân. Anh thấy sao?
Trang
báo Lửa Việt Xuân Bính Thìn, tháng 1, 1976, đúng 40 Xuân trước, trong
có bài phỏng vấn 11 văn nghệ sĩ về sự khác biệt giữa Tết Việt Nam xưa và
Tết hải ngoại. (Hình: Viên Linh cung cấp)
Nhà báo Ngô Vương Toại
Nhà báo... đã được Việt Cộng tặng 3 phát đạn vào ngực và bụng nhưng
không chết, và nhờ đó đã bảo vệ được diễn đàn đại học Văn Khoa Sài Gòn
do anh tổ chức. Viết nhiều báo ở Sài Gòn trong có Diễn Đàn, Tìm Hiểu,
hiện sống ở Arlington, Virginia.
1- Cố gắng lột xác. Tôi như con ve sầu cố lột cái lớp vỏ Sài Gòn để hòa
trộn với nếp sống mới ở đây. Cố gắng thích nghi càng nhiều thì lại càng
thèm cái nếp sống cũ.
2- Những cái Tết thời niên thiếu. Tôi khoái đốt pháo và đi trên xác pháo
đỏ. Từ khi pháo bị cấm đốt, tôi không còn thích Tết như ngày cũ. Tôi bị
hố to vì tưởng pháo nổ Tết Mậu Thân khi mấy anh “đồng chí” tấn công vào
thành phố biết cái Tết thành những ngày tàn sát. Nhớ vụ này tôi càng
căm mấy anh phá bĩnh.
Kịch sĩ Lê Tuấn
Kịch sĩ, diễn viên điện ảnh, vai chính trong phim Yêu đối diện Thanh
Lan, được Giải Văn Học Nghệ Thuật Toàn Quốc về Dịch Thuật (dịch một kịch
bản Don Quichote ra Việt ngữ) năm 1972. Cùng làm việc với tác giả bài
này trong Đài Mẹ Việt Nam ở Nhà Số 7 Hồng Thập Tự Sài Gòn.
1- Sự khác biệt đáng kể nhất giữa đời sống ở Việt Nam và đời sống hiện
nay ở Hoa Kỳ với tôi là sự chối bỏ tất cả quá khứ, một làm lại từ đầu,
cả vật chất lẫn tinh thần. Tôi có cảm tưởng nhiều người xem đó là một
điều hay, hoặc may mắn, nhưng riêng tôi xem đó là một bất hạnh.
2- Cái Tết đáng nhớ nhất ở quê hương đối với tôi là năm Đinh Mùi 1967,
anh ruột tôi đền nợ nước. Còn cái Tết nào đáng nhớ bằng cái Tết đó?
Nhà giáo nhà thơ Vi Khuê
Dạy học và chủ trường trung học tư ở Đà Lạt, nhà thơ, hiện sống ở Arlington, Virginia.
1- Tất cả đều là những khác biệt lớn bắt đầu từ khác biệt căn bản: Nghề
nghiệp và môi sinh. Về vật chất khác biệt lớn là về thực phẩm. Về tinh
thần đó là sự cô đơn.
2- Nếu là một cái Tết vừa ý thì đã lâu rồi không có, dù là ở quê hương.
Nhạc trưởng Lê Văn Khoa
Từng là ca trưởng ca đoàn Cơ Đốc, Trùng Dương, ban hợp ca hòa tấu Tiếng
Nhạc Trầm tư đài truyền hình Sài Gòn, tác giả nhiều sách đủ loại, nhiều
giải thưởng về nhiếp ảnh.
1- Ở Việt Nam tôi làm việc cả ngày lẫn đêm, mệt nhoài nhưng thích thú... Hiện tại ở đất Mỹ này tôi chưa có gì làm.
2- Tết Mậu thân là cái Tết đáng nhớ nhất vì nhiều lẽ. Chiều 29 Tết lãnh
lương, trừ nợ hết chỉ còn 55 đồng. Mượn tiền thêm không được chán quá
định tuyệt thực 3 ngày Tết cho bõ ghét cuộc đời. Lúc đó nhận được thư
của một khán giả tí hon của màn ảnh nhỏ, than không tiền lo cho Ba trong
ngày Tết. Tôi nhờ một người bạn đem 50 đồng đi tặng giùm tôi, còn lại 5
đồng để hôm sau mua bánh mì lạt ăn rồi nhịn luôn 3 ngày Tết.
Đêm đó anh Trần Đại tìm đến chỗ tôi trọ ở Phú Nhuận, nhét vào tủ một xấp
tiền, 6,000 đồng bảo là tiền nhuận bút và hình bìa tôi chụp in trên báo
Phụ Nữ Mới của anh Ngọc Sơn. Đêm sau tôi được rước xuống tòa báo ở
đường Phan Văn Hùm để đốt pháo lấy hên đón giao thừa. Phong pháo dài 2
thước mà chỉ nổ chừng 10 cây là tắt... Việt Cộng tấn công vào thủ đô,
lịnh giới nghiêm 24/24 được ban hành. Nhưng tôi với chiếc máy ảnh leo
lên chiếc Lambretta cũ kỹ đi “thị sát” các mặt trận Thị Nghe, Bình Lơi,
Ngã ba Cây thị, Bảy Hiền, Chợ Lớn, v.v... và lo tiếp trợ đồng bào tị
nạn.
Tôi không gọi đây là một khảo luận văn học, tôi gọi bài viết này là
tập tài liệu văn học. Bài này sẽ đi ngược dòng thời gian, từ Thi sĩ Tản
Đà Nguyễn Khắc Hiếu, nửa đầu Thế Kỷ 20, đi ngược về những nhà thơ đời
Lý, Thế Kỷ 11. Đây chỉ là công trình ghi chép rất nhỏ về một chủ đề,
giúp các bạn yêu văn học đỡ mất công tìm kiếm. Trong Thơ của người
xưa chúng ta gập một số hình ảnh đàn bà Việt Nam mà ngày nay, và mãi mãi
về sau, xã hội Việt Nam không còn họ nữa: những người đàn bà làm nghề
cô đầu, một nghề phục vụ đàn ông đã có trong xã hội ta kể từ những năm
giữa Thế kỷ 19 – khi nền đô hộ của người Pháp được đặt vững vàng trên
đất nước ta, và suy tàn đi vào những năm 1940 – khi Việt Nam đi vào chu
kỳ loạn và thay đổi. Dù có tinh thần bài Trung Hoa nặng đến đâu chăng
nữa, tôi nghĩ ta cũng phải nhận rằng người Việt Nam, từ mấy ngàn năm,
đã học tập rất nhiều thứ của người Trung Quốc, trong số có “nghề chơi”
là một. Hát ả đào, hay hát cô đầu ở nước ta, là một biến thể của nghề ca
kỹ ở Trung Quốc. Hình ảnh đậm nét nhất, gây ấn tượng nhất của những
nàng ca kỹ Trung Hoa là hình ảnh và tâm sự người thiếu phụ bến Tầm
Dương, do Bạch Cư Dị vẽ lên và để lại, sống mãi trong thơ văn từ hơn
ngàn năm trước đến nay.
Hai ông Đỗ Bằng Đoàn, Đỗ Trọng Huề, trong quyển Việt Nam Ca Trù Biên Khảo, viết: “
Lối hát ả đào có từ thời nhà Lý. Năm Thuận Thiên thứ 16 – 1025 – Vua Lý
Thái Tổ đặt chức quản giáp cho giới con hát. Trong đời nhà Lý, có Tống
Đạo sĩ là người nước Tầu sang ngụ nước ta, dậy con gái nước ta múa hát. “Cuối
đời nhà Hồ – 1400-1407 – có người con hát họ Đào, quê ở làng Đào Xá,
tỉnh Hưng Yên, lập mưu giết được giặc Minh. Khi nàng chết, dân làng nhớ
ơn lập đền thờ, gọi thôn nàng là thôn Ả Đào. Từ đấy, những cô gái đi hát
được gọi là Ả đào, hoặc Đào nương.” Nghệ thuật múa hát ông cha ta
học được của người Tầu đó truyền đến Thế kỷ 19 chia thành hai ngành
chuyên biệt và chuyên nghiệp, nhiều người làm hai ngành này có thể sống
được với nghề: trình diễn ca múa trên sân khấu: chèo, tuồng, và hát
trong phòng: hát ả đào. Hát ả đào, hay hát cô đầu, có nhiều cách,
thể, điệu: Hát nói, Hát ru, Gửi thư, Kể chuyện, Bồng mạc, Sa mạc vv...
Không có ý chuyên khảo về đề tài Hát Ả Đào nên tôi chỉ viết thoáng qua
phần này. Lời của các điệu hát giống nhau, thường là thơ lục bát, lời
Hát Nói là một thể riêng. Hát Nói là điệu ca phổ biến nhất trong những
điệu ca ả đào. Các thi sĩ xưa của ta sáng tác khá nhiều bài Hát Nói. Như
thểâ thơ Lục bát, Hát Nói là thể thơ hoàn toàn Việt Nam; trong Hát Nói
có rất ít ảnh hưởng của thơ Đường luật. Tản Đà, Tú Xương, Nguyễn
Khuyến, Nguyễn Công Trứ, Cao Bá Quát đều sáng tác Hát Nói, nhiều bài
được làm ra với dụng ý rõ ràng là để cho các cô đào hát. Một số vị quan
lại thời ấy, tuy không phải là thi sĩ theo nghĩa thi sĩ chúng ta hiểu
hiện nay, đã sáng tác Hát Nói, đặc biệt là sáng tác của những ông quan
lại họ Dương: Dương Khuê, Dương Lâm, Dương Tự Nhu. Nghề cô đầu ở
nước ta thịnh vươnïg nhất cùng với thời hiển đạt của những ông Án sát,
Tuần phủ, Tổng đốc nhà Nguyễn. Thời xưa ấy các ông chơi trò hát cô đầu
mà không có mặc cảm tội lỗi. Thi sĩ Tú Xương công khai tuyên dương thú
hát cô đầu của ông trong bốn câu: Có phải rằng ta chẳng học đâu, Mỗi năm ta học một vài câu. Ví dù Vua mở khoa thi Trống, Lạc nhạn, xuyên tâm, đủ ngón chầu.
Lời thơ vừa ngông, vừa hài hước, nhưng cũng có nhiều thực tế. Nếu như
Vua mở khoa thi đánh trống cô đầu thật, biết đâu Ông Tú Xương đã chẳng
đỗ ông Nghè – Nghè Trống cũng là Nghè – đường công danh của ông đã không
lận đận như với khoa thi chữ. Chúng ta hãy nghe ông Tú diễn tả nhân
sinh quan của ông qua bài: Hát Cô Đầu Nhân sinh quí thích chí Chẳng gì hơn hú hí với cô đầu. Khi vui chơi năm ba ả ngồi hầu, Chén rượu cúc, đánh chầu năm ba tiếng. Tửu hậu khán hoa nhàn bất yếm, Hoa tiền chước tửu hứng vô nhai. Hỡi ai ơi..Chơi lấy kẻo hoài, Chơi cũng thế mà không chơi cũng thế. Của trời đất xiết chi mà kể, Nợ công danh thôi thế cũng xong. Chơi cho thủng trống tầm bông.
Nhân sinh quí thích chí: người ta ở đời cốt thỏa thích ý mình. Uống
rượu, xem hoa mãi chẳng chán, trước hoa, uống rượu thú không biết ngần
nào. Trống tầm bông: trống hai mặt, thắt lại ở giữa, đánh lên tiếng kêu
nhẹ là tầm, tiếng kêu nặng là bông. Thi sĩ nói: Chơi là lãi. Chơi
cũng thế mà không chơi cũng thế! Người trẻ tuổi chưa có kinh nghiệm
sống, nếu nghe theo lời khuyên này, có thể mang hại. Có làm mới có thể
có chơi. Chúng ta phải làm rồi mới chơi được. Dù cho ta có điều kiên đi
nữa nếu ta chỉ sống để chơi, để hưởng thụ không mà thôi, cuộc sống của
ta cũng bị lệch. Theo tôi, điều kiện để chơi là phải làm việc. Nhưng chỉ
hùng hục làm mà không chơi, không biết chơi, không biết hưởng lạc thú ở
đời, cũng là hỏng. Về một mặt, nói một chiều, tính ra quả “chơi là
lãi” thật. Trong thời gian nằm trong tù tôi có dịp suy nghĩ – lơ mơ thôi
– về đề tài ấy. Nằm cùng với tôi trong nhà tù cộng sản có những anh nhà
buôn, nhà bán, cả đời ăn mắm, mút ròi, chuyên tính lợi cho mình, hại
cho người, buôn gian, bán lận, một vốn, bốn lãi, chất chứa, ký cóp, bòn
mót của cải để làm giầu. Cộng sản vào Sài Gòn, các anh này mất hết,
không những chỉ bị mất hết của cải, nhà cửa, các anh còn bị bọn cộng sản
cho vào tù vì cái tội giầu tiền. Sống trong cái gọi là chế độ xã hội
chủ nghĩa – quái thai của quái quỉ Cộng sản – anh ăn chơi cũng tù mà anh
không ăn chơi cũng tù. Chỉ có điều khác là những anh giầu tiền đã bị tù
rồi còn phải khai báo, phải nộp của, đã mất trắng những của nổi nhà
cửa, kho hàng, tiền vàng, các anh còn bị bóp cho lè những của chìm ra,
những anh đã ăn chơi đã đời rồi thì nằm phây phây, các anh này không còn
gì để bọn cộng sản có thể lột. Trong trường hợp ấy – đúng như lời ông
Tú Xương nói – quả thật sống ở đời “chơi là lãi” đấy. Nói đến hát cô
đầu, nhiều người Việt – những người chưa từng bao giờ biết cái thú hát
cô đầu – cũng ít nhiều biết bài Hát nói, như bài này :
Hồng Hồng, Tuyết TuyếtNgày xưa Tuyết muốn lấy ông Ông chê Tuyết bé, Tuyết không biết gì. Bây giờ Tuyết đã đến thì Ông muốn lấy Tuyết, Tuyết chê ông già. Hồng Hồng, Tuyết TuyếtMới ngày nào chửa biết cái chi chi, Mười lăm năm thấm thoắt có xa gì Ngoảnh mặt lại đã đến kỳ tơ liễu. Ngã lãng du thời quân thượng thiếu, Quân kim hứa giá ngã thành ông. Cười cười, nói nói thẹn thùng Mà bạch phát với hồng nhan chừng ái ngại. Riêng một thú thanh sơn đi lại Khéo ngây ngây, dại dại vì tình. Đàn ai một tiếng Dương tranh!
Hồng Hồng, Tuyết Tuyết – nghe nói, nghe nói thôi, người viết gần như mù
tịt về chuyện này – là bài hát được hát nhiều nhất trong những chầu hát
cô đầu. Vì lời hay, đủ khổ, dễ hát, bài HHTT còn được dùng làm bài mẫu
cho các em cô đầu tập hát – Cô đầu có hai loại: cô đầu hát và cô đầu
rượu, cô đầu rượu không biết hát, chỉ để hầu khách – Tác giả HHTT là
Dương Khuê, người được Nhà thơ Yên Đổ khóc trong thơ: Bác Dương.. .Thôi đã thôi rồi... Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta…
Vân Trì Dương Khuê, sinh năm 1836, mất năm 1898, quê làng Vân Đình,
Hà Đông, đỗ tiến sĩ năm Tự Đức 21 – 1868 – từng làm Tổng Đốc Nam Định và
Ninh Bình. Hồng Hồng, Tuyết Tuyết diễn tả tâm trạng những tay chơi
hào hoa khi đã có tuổi. Vào những năm 1960 tâm trạng này được diễn tả
bằng câu :”Đừng gọi anh bằng chú...” Cô bé mười tuổi chưa biết chuyện
đời năm ta bốn mươi tuổi, số tuổi sung mãn nhất của người đàn ông, trở
thành cô gái hai mươi tươi mởn khi ta năm mươi tuổi, thể xác ta đã suy
nhược nhưng lòng ta vẫn còn đầy những tham lam chưa thỏa. Ta thấy hạnh
phúc đã ở ngoài tầm tay của ta. Khi ta đang ăn chơi, em còn nhỏ. Nay em
đến tuổi lấy chồng, ta già rồi. Xưng chú, xưng anh với em đều ngượng
miệng, xưng ta thì nhạt nhẽo và phách lối. Gọi nàng là em thì kỳ kỳ mà
gọi nàng là cháu thì vô luân. Tình trạng ngang phè, vô duyên, ngôn không
chính mà danh chẳng thuận một ly ông cụ nào. Sau Tháng Tư 1975 vợ
chồng tôi trôi dạt về căn nhà nhỏ trong cư xá nghèo này, cư xá có tên Là
Cư Xá Tự Do. Lúc chúng tôi mới về đây cô bé nhà trước cửa mới mười
tuổi, còn chơi trò nhẩy dây, đánh cầu ngoài đường. Những mùa mưa, mùa
nắng Sài Gòn qua đi, tôi võ vàng, gầy ốm, méo mó, răn reo, ngồi bó gối
sau khung cửa sổ, buồn phiền nhìn ra con đường nhỏ. Rồi một sáng bọn đầu
trâu, mặt ngựa đến nhà tôi, tôi xách cái túi du hành cũ lên xe bông đi
tu.ø.. Những mùa mưa, mùa nắng Sài Gòn qua đi, tôi xách cái túi rách trở
về mái nhà xưa. Tôi lại ngồi bó gối sau khung cửa sổ nhìn ra con đường
sám ngắt. Tôi già hơn, mệt mỏi hơn, võ vàng, gầy ốm hơn, méo mó hơn. Cư
xá nghèo hơn, đổ nát hơn, rêu phong hơn, u ám hơn. Một sáng tôi sững sờ
nhìn cô gái mười bẩy, mười tám tuổi nhà trước cửa. Chưa bao giờ tôi thấy
thời gian qua rõ ràng đến như thế... Bẩy, tám năm trời qua mau ơi là
mau... Dương Vân Trì có mấy bài Hát Nói diễn tả tâm tình tiếc ngày
xưa, thương người cũ, ngậm ngùi vì thời gian qua mau: “Đêm khuya chợt
nhớ chuyện thời trẻ. Trong mắt người ta đã già rồi…” thật cảm động:
Tặng Cô Đầu Phẩm Dạ thâm hốt ức thiếu niên sự Giận hồng quân ghen ghét kẻ hồng quần. Trải nắng mưa gầy biết mấy phần xuân, Mà son phấn cũng phong trần thế nhỉ? Nhãn trung chi nhân ngô lão hĩ! Lệ Giang Châu chan chứa bởi vì ai! Tân tri, cựu hận bời bời, Tình duyên ấy lôi thôi bao kể xiết. Ướm hỏi khách biết chăng, chẳng biết ? Thương cho tình mà lại tiếc cho tài. Hay là nhớ chốn Chương Đài, Xạ lan mùi cũ, hán hài lối xưa? Hay là nhớ chốn mây mưa.
Gập Cô Đầu CũHốt ức lục, thất niên tiền sự Nợ phong lưu chưa trả hương nguyền. Đến bây giờ lại gập người quen, Nỗi lưu lạc, ghét ghen là thế thế. Thiếp tự thân khinh, lang vị khí. Thần tuy tội trọng, đế do liên. Can chi mà tủi phận, hờn duyên, Để son phấn đàn em sau khúc khích. Ý trung nhân chỉ khả tình tương bạch. Thôi bút nghiên, sênh phách cũng đều ai. Trông nhau nói nói, cười cười.
Giải nghĩa mấy câu chữ Hán: Chợt nhớ chuyện sáu, bẩy năm về trước.
Thiếp tự thân khinh: Em biết cái thân em không ra gì nhưng chàng chưa nỡ
bỏ em. Thần tuy có tội nhưng vua vẫn còn thương. Ý trung nhân: người có
tình với nhau chỉ nên nói thật nỗi lòng với người tình… Trong một
tỉnh nhỏ nào đó ở miền Bắc Việt Nam một đêm cách đêm nay một trăm ba
mươi, một trăm bốn mươi năm, người lãng du Dương Vân Trì đi hát cô đầu.
Cô đào hát có chồng là kép đàn, theo đúng quy luật đã thành văn: Cô đầu, cô đách Lấy quan, quan cách, Lấy khách, khách về Tầu, Lấy nhà giầu, nhà giầu phải tội tiêu xưng, Trở về lấy chú tửng tưng Tốt bền cố hỉ.
Những người đàn bà chơi bời thường không lấy được chồng tử tế, dù có
nhiều thiện chí muốn trở về cuộc sống lương thiện, có nhiều cố gắng đến
mấy đi nữa, thường họ cũng không gập được hạnh phúc trong cuộc sống vợ
chồng. Có lẽ vì họ đã quen với nếp sống ăn chơi sa đọa, chỉ quen hưởng
thụ, phần vì thành kiến của xã hội không tin tưởng họ, vì chẳng có mấy
người đàn ông dại dột làm cuộc thử nghiệm vợ chồng với họ. Nhưng trong
đời ta cũng thấy có nhiều em chơi bời thực sự trở thành vợ hiền khi có
người yêu thương họ. Và một khi đã hiền, các em hiền hơn nhiều những em
con nhà lành đổ đốn khi có chồng. Người đào hát trong bài Hát Nói
dưới đây có chồng là kép đàn, ông kép đàn mới chết. Nhà hát có khách,
nàng hát vài bài rồi xin phép ngừng, vì đang có tang chồng, không tiện
ngồi lâu. Ta có thể cười chê việc nàng làm là trò giả dối: đã là cô đầu
tiếp khách thì dù hát vài bài hay hát suốt đêm cũng là tiếp khách, còn
bầy đặt làm gì. Nhưng đôi khi chúng ta cũng quá dễ dãi trong việc khen
chê. Cuộc sống còn có đạo đức là do những giữ dìn nho nhỏ ấy. Và giữ dìn
lễ nghĩa nho nhỏ như vậy cũng là tốt rồi, ta không nên đòi hỏi gì hơn.
Chỉ khi nào chúng ta không còn giữ dìn gì cả, không còn biết ngượng
ngùng chi hết, dù là giả vờ, lúc đó chúng ta và cuộc sống mới thật là
khốn nạn. Cô đào xin phép ngừng hát vì chồng nàng mới chết, ông khách
lãng du có biết chồng nàng, từng nhiều lần được nghe vợ chồng nàng đàn
hát, tức cảnh làm bài hát nói:
Tặng Cô Đầu Hai Lấy ai là kẻ đồng tâm Lấy ai là kẻ tri âm với nàng. Đêm khuya luống những bàng hoàng Người đi đâu vắng mà đàn còn đây?
Nghe đàn nhớ lão Trung kỳ Vợ mi ở đó, mi đi mô chừ? Sớm khuya xe tẩu phụng thờ Hóa chồng cũng thể như chưa có chồng.
Nhân vong cầm tại Nhớ chàng Hai mà gặp lại cô Hai Tiện đây hỏi một đôi lời Đàn bản ấy cùng ai so phím cũ? Hồng phần kỷ nhân vi quả phụ? Bạch đầu nan lão Trác Văn Quân! Thế thì khi gió gác, lúc trăng sân Chừng Bạch Tuyết, Dương Xuân còn tưởng nhớ. Hãy ngồi lại hát chơi khúc nữa Có trách chi tang trở xóm Bình Khang. Xưa nay nghề nghiệp thế thường.
Ngắn thôi nhưng đủ ý, bài hát nói vừa trữ tình, vừa hiện thực, vừa
cảm thương, đường hoàng, vừa hóm hỉnh và khéo nói. Hiện thực ở câu:” Sớm
khuya xe tẩu phụng thờ..” Một câu thôi mà nói lên được một số sự kiện:
hát cô đầu là có đàn bà, rượu và thuốc phiện. Tửu, sắc, yên, đổ, bốn
món ta quen gọi là Tứ Đổ Tường, ba món tập hợp trong nhà cô đầu, chỉ
thiếu có cờ bạc. Đổ: cờ bạc, thường đi một mình. Đổ cờ bạc, đổ bác,
không phải là chữ “đổ” trong Tứ Đổ Tường. Thường cờ bạc là không có đàn
bà, không có rượu, thuốc phiện. Những ông kép đàn cho cô đầu hát thường
nghiện thuốc phiện, có thể nói trăm ông kép đàn thì có đến 101 ông
nghiện á phiện. Nhiều cô đầu biết tiêm thuốc phiện. Qua bài hát nói ta
thấy anh kép đàn nghiện hút đã qua đời, vợ anh bầy bộ bàn đèn của chồng
lên bàn thờ để thờ. Chi tiết này rất hiện thực. Nó ghi lại hình ảnh một
thời kỳ đã qua trong xã hội ta, khi việc dùng á phiện được nhà cầm quyền
coi là hợp pháp, khi Nhà Nước Bảo Hộ tổ chức việc nhập cảng á phiện và
bán á phiện cho dân. Người kép đàn là người miền Trung. Dương Vân Trì đã
khéo léo dùng tiếng Trung Kỳ để gợi lại việc Bá Nha Chung Tử Kỳ cảm
nhau qua tiếng đàn. “Mi” trong câu “Vợ mi ở đó mi đi mô chừ..?” không
mang ý khinh thường mà là tiếng gọi nhau thân mật của người miền Trung.
“Nhân vong, cầm tại: người mất, đàn còn” lấy ở điển Bá Nha-Tử Ky, diễn
tả thật đúùng cảnh người kép đàn không còn nhưng cây đàn của anh vẫn còn
đó. Phải tài hoa và tài tình lắm mới tức cảnh làm ngay được bài thơ
nhiều ý hay như Dương Vân Trì làm bài này. Đó chưa kể kinh nghiệm sống:
đàn bà đẹp khó có thể ở góa lâu được; các nàng có muốn ở góa bọn đàn ông
cũng không chịu, những anh yêu nàng, muốn các nàng, thường làm đủ mọi
cách để ép buộc các nàng phải bước đi bước nữa. Đa tình như nàng Trác
Văn Quân làm sao có thể ở góa cho đến lúc bạc đầu cho được? Đó chỉ là
qua kinh nghiệm thôi, và kinh nghiệm đó đúng. Ta có câu:” Chẳng ai
giầu ba họ, chẳng ai khó ba đời..” Tôi thấy kinh nghiệm trên chỉ đúng
trong thời loạn, khi xã hội có những biến động lớn, có sự thay đổi lớp
người cầm quyền, nhưng trong những thời xã hội yên bình, một số gia đình
nào đó nắm quyền thống trị xã hội trong vài trăm năm, ta thấy có những
nhà quyền quí cha truyền, con nối không phải chỉ ba đời mà là cả chục
đời. Vì vậy ta có câu ca dao: Con vua thì lại làm vua Con lão sãi chùa lại quét lá đa.
Nhưng một dòng họ không thể nắm quyền thống trị xã hội được mãi mãi.
Tranh dành và chiếm giữ quyền làm chủ xã hội là việc mà loài người đã
làm dài dài từ ngày họ sống thành xã hội. Sau năm 1954 ở miền Bắc, ta
thấy tình trạng: Con anh mõ làng lên làm chủ tịch, Con nhà chánh tổng ra ở chuồng vịt ngoài đồng. Những năm 1930 trong số những người sống ở bên sông Nhĩ, Hà Nội, có câu: Con ơi đừng khóc, mẹ sầu, Cha con đốt lửa dưới tầu Long Môn. Bao giờ con lớn, con khôn Thì con lại xuống Long Môn con làm…
Từ năm 1975 câu hát trên có thay đổi chút ít để hợp với hiện cảnh: …Bây giò con lớn, con khôn Con làm chủ tịch để con thằng tư sản nó xuống Long Môn nó làm…Ta vừa đi lạc chút síu ra ngoài đề tài:” Tình Yêu và Hình Ảnh Đàn Bà trong Thơ Xưa”, nay ta trở lại:
Gập Cô Đầu Khanh Cầm tay nhớ những bao giờ Mười lăm năm lại tình cờ gặp nhau. Cuộc vui chớ gợi tiếng sầu Tri âm ta lại bắt đầu tri âm. Thế thượng tri âm tối nan đắc Độc khanh tri ngã, ngã tri khanh. Đem má hồng ánh với mắt xanh, Ấy ai ấy với mình duyên ngộ nhỉ! Ngã thính khanh ca tần quán nhĩ, Khanh tri ngã túy thả vong tình. Thôi thời thôi, ta hãy mần thinh, Chẳng túc trái cũng tiền sinh chi đấy tá. Liên khanh đáo để hoàn liên ngã, Hữu tình ta dám há vô tình. Ái khanh thị dĩ khanh khanh!Dương Tự Nhu* Bổ di còn chuyện trích tiên Có người họ Chử ở miền Khoái Châu Ra vào nương náu hà châu Phong trần đã trải mấy thâu cùng người. Tiên Dung gặp buổi đi chơi Gió đưa Đằng Các, buồm xuôi Nhị Hà Chử Đồng ẩn chốn bình sa Biết đâu gặp gỡ lại là túc duyên Thừa lương nàng mới dừng thuyền Vây màn tắm mát kề liền bên sông Người thục nữ, kẻ tiên đồng Tình cờ ai biết vợ chồng duyên ưa…
Bạn vừa đọc truyện tình Chử Đồng Tử-Tiên Dung, một truyện tình cổ
trong những chuyện tình cổ nhất của dân tộc ta. Truyện được ghi lại bằng
thơ trong Đại Nam Quốc Sử Diễn Ca – ĐNQSDC -- thi phẩm được in năm
1870, đồng soạn giả là hai ông Lê Ngô Cát, Phạm Đình Toái. Bản ĐNQSDC
được dùng trong bài này là bản do ông Hoàng Xuân Hãn hiệu đính, sọan
lại, viết tựa, xuất bản năm 1949 ở Sài Gòn. Chuyện tình Chử Đồng
Tử-Tiên Dung là dã sử. Nàng là công chúa đời vua Hùng ngày xửa, ngày
xưa, công chúa không thích sống trong cung cấm, công chúa lãng du giang
hồ; nàng là thủy tổ của giới thiếu nữ thích đi du lịch, một thứ bụi đời
vương giả, một Công Chúa Giang Hồ. Chàng là con nhà nghèo. Chuyện kể họ
Chử bị nạn cháy nhà, của cải, đồ đạc mất hết, hai bố con chỉ còn một cái
khố thay phiên nhau đóng. Họ kiếm ăn bằng nghề bắt cá. Khi ông bố, hay
anh con đem cá ra chợ bán, phải gặp người ta, thì đóng khố, người kia
trần truồng không khố trốn nép trong bụi rậm. Ông bố trước khi chết dặn
anh con chôn mình trần truồng, giữ lấy cái khố mà mặc. Chử Đồng Tử không
nỡ chôn bố trần truồng, chàng mặc khố cho bố còn mình ở truồng. Chuyện
kể rõ là vì không có khố Chử không dám lên bờ, khi bắt được cá thì ngâm
nửa mình dưới sông, đến bán cá cho những người trên thuyền đậu bến. Cuộc
sống của Chử kéo dài như thế cho đến một chiều ngày hè, thuyền của Công
Chúa Tiên Dung tới nơi, Chử không kịp chạy, phải vùi mình trong cát để
trốn. Thị nữ của Tiên Dung quây màn ngay chỗ Chử nằm trốn để Tiên Dung
tắm; họ không biết có chàng trai nằm vùi mình dưới cát ở trong chỗ họ
quây màn. Như vậy là Tiên Dung tắm sông nhưng không tắm dưới sông mà sai
múc nước sông lên tắm trên bãi cát. Nàng dội nước tắm, nước trôi cát
làm lộ ra chàng. Nàng và chàng cùng trần truồng ở trong màn. Chẳng cần
phải có óc tưởng tượng ta cũng biết trong màn lúc ấy phải có, ít nhất,
hai em thị nữ hầu công chúa tắm, dội nước, sát sà bông, kỳ lưng vv...
nhưng chàng họ Chử không dính em thị nữ nào mà lại dính ngay công chúa. Chuyện
tình dục thứ hai trong lịch sử ta là cuộc tình Lê Đại Hành Lê Hoàn –
ông này có tên đường ở khu trường đua Phú Thọ, Sài Gòn – với Thái Hậu
Dương Vân Nga nhà Đinh. Năm 968, Vạn Thắng Vương Đinh Bộ Lĩnh dẹp xong
loạn 12 Sứ Quân, thống nhất đất nước, lên ngôi vua, xưng là Đinh Tiên
Hoàng Đế, đặt tên nước là Đại Cồ Việt, đóng đô ở Hoa Lư. ĐNQSDC ghi Đinh
Tiên Hoàng không phải là ông vua tốt, vua áp dụng hình phạt quá tàn ác,
nuôi hổ cho vồ người, đặt vạc dầu nấu người phạm tội. Vua có năm bà
hoàng hậu. Năm 979, Vua uống rượu say, bị cận thần là Đỗ Thích giết chết
cùng với con trai tên Liễn. Các quan giết Đỗ Thích, lập con thứ của Vua
là Đinh Tuyền lên làm vua. Khi lên ngôi vua, Đinh Tuyền mới 6 tuổi.
Dưới đây là chuyện ghi trong ĐNQSDC: Chơi bời gần lũ tiểu nhân Rượu hoa ngọt giọng, đền xuân mơ màng Trùng môn thưa hở đề phòng Để cho Đỗ Thích gian hùng nỡ tay Nối sau Thiếu Đế thơ ngây Lê Hoàn tiếp chính từ rày dọc ngang Tiếm xưng là Phó quốc vương Ra vào cùng ả họ Dương chung tình…
Và đây là chuyện tình Lê Hoàn-Dương Vân Nga trong Việt Sử Tiêu Án,
tác giả Ngọ Phong Ngô Thời Sĩ. Bản dịch của Hội Nghiên Cứu Văn Hóa Á
Châu, xuất bản ở Sàigòn năm 1960. Trích: ..Vệ Vương mới 6 tuổi, Lê
Hoàn giữ binh quyền, ra vào cung cấm, Thái hậu là Dương thị tư tình với
Lê Hoàn, cho Lê Hoàn làm nhiếp chính, Hoàn cậy được Thái hậu yêu, tự
xưng là Phó vương. Ngưng trích. Năm 1979, Việt Cộng và Tầu Cộng tình
hữu nghị thắm thiết, ngoài là đồng chí, trong là anh em, sông liền sông,
núi liền núi, khắng khít như môi răng, trở mặt đánh nhau chí chạt, hai
tên cùng hộc máu. Bắc Cộng lăng-xê tuồng Thái Hậu Dương Vân Nga, đào
Thanh Nga, cải lương chi bảo của Sài Gòn 1970 đóng vai Dương Thái Hậu. Ý
đồ của việc trình diễn vở tuồng ấy là khêu gợi tinh thần đánh Tầu của
nhân dân Việt, và rủ rê nhân dân Việt Nam Cộng Hòa làm như Thái Hậu
Dương Vân Nga: Thái hậu bỏ nhà Đinh, quên chồng, quên quyền lợi của con,
yêu và trao quyền bính cho Tướng Quân Lê Hoàn trẻ tuổi, uy dũng, khỏe
mạnh, nhân dân VNCH nên quên quốc gia VNCH bại trận, nên bỏ rơi bọn tù
nạn nhân cộng sản để đi với những người Việt Cộng chiến thắng. Đào Thanh
Nga Thái Hậu Dương Vân Nga một đêm bị bắn chết khi từ trong xe hơi về
tới trong sân nhà. Bắc Cộng đổ cho bọn Bắc Kinh giết Thanh Nga vì nàng
đóng tuồng Thái Hậu Dương Vân Nga bài Tẫu. Vụ án mạng Thanh Nga bị cho
chìm suồng. Và như thế là Vua Ta – Đinh Bộ Lĩnh Cờ Lau anh hùng, có
công thống nhất đất nước, xây nền độc lập – bị giết cùng với con trai,
vợ trẻ về vòng tay người khác, nghiệp vua chỉ có 11 năm! Vua được nhân
dân biết ơn, Sài Gòn thủ đô Quốc Gia VNCH có đường Đinh Tiên Hoàng dài
và lớn. Chuyện tình thứ ba: Lý Chiêu Hoàng-Trần Cảnh. ĐNQSDC ghi: Chiêu Hoàng là bậc nữ nhi Phấn son gánh việc gian nguy được nào! Xây vần cơ tạo khéo sao Bỗng xui Trần Cảnh hiện vào hầu trong Người yểu điệu, kẻ thư phong Bén hơi rơm lửa, động lòng mưa mây Vẩy nước chậu, vắt khăn tay Khi đêm đạp bóng, khi ngày ngồi chung Hoa đào đã giạn gió đông Vua tôi phận đẹp, vợ chồng duyên may…
Ở đây có câu tục ngữ: “Lửa gần rơm lâu ngày cũng bén”. Con trai, con
gái cứ ở gần nhau là thể nào chuyện tình dục cũng xẩy ra. Đừng nói lửa
gần rơm, lửa mà gần gỗ lim thì chẳng cần lâu ngày gỗ lim cũng cháy. Đây
là mưu của Trần Thủ Độ – ông này không có tên đường ở Sài Gòn – Vua Cô
mới bẩy, tám tuổi, cho Trần Cảnh trai mười, mười một tuổi vào cung ăn ở
chung phòng với Vua là chít Vua dzồi!. Hai trẻ tắm chung nên mới có
chuyện té nước nghịch đùa nhau. Trẻ đùa té nước nhau mà cho là: “Vua đem
nước cho Trần Cảnh...”, phải là Trần Thủ Độ, người nói câu “Nhổ cỏ phải
nhổ cả rễ”, mới có thể suy diễn như thế. Quả núi Tiêu Sơn có nhớ công, Mà em bán nước để mua chồng?
Kết tội Chiêu Hoàng” bán nước” là không đúng, là quá đáng. Tản Đà chỉ
dùng tiếng “bán nước” để hạ tiếng “mua chồng.” Vua chỉ nhường ngôi, vua
không bán nước, Vua cũng không mua chồng. Đây là cuộc cướp ngôi – dân
chủ là đảo chính -- không đổ máu. Ông Tổ nhà Lý là Lý Công Uẩn, nguyên
là chú tiểu Chùa Tiêu Sơn, Bắc Ninh. Nhà Lý làm vua được 219 năm, truyền
9 đời vua. Và đây là hai chuyện dâm tình đời Trần. Trích ĐNQSDC: Bởi ai đầu mở hôn phong Khiến nên một đạo khuê phòng thẹn riêng Thuần bôn dong thói ngửa nghiêng Họ đương lấy lẫn nào kiêng sợ gì Thiên Thành công chúa vu qui Sao Trần Quốc Tuấn cướp đi cho đành Sính nghi đem tiến thiên đình Thụy Bà lăng líu, Thiên Thành ngẩn ngơ…
Đời Trần, Vua Trần Thái Tông, vua Trần đầu tiên, tức Trần Cảnh, người
khi còn là chú nhỏ, được Trần Thủ Độ cho vào cung nhà Lý, chơi với Vua
Cô Lý Chiêu Hoàng rồi làm chồng Chiêu Hoàng, được Chiêu Hoàng truyền
ngôi, làm mất nhà Lý. Trần Thái Tông ở ngôi 33 năm, một ông vua tương
đối tốt. Trong đời vua Thái Tông, Trần Quốc Tuấn, người sau là Hưng Đạo
Vương, mới mười sáu, mười bẩy tuổi. Vì nhà Trần người trong họ lấy nhau
công khai nên mới sinh ra chuyện tình độc đáo như sau: Việt Sử Tiêu Án. Ngọ Phong Ngô Thời Sĩ. Trích: …..Con An Sinh Vương là Quốc Tuấn đoạt hôn (bắt cô dâu sắp kết hôn với người khác làm vợ mình). Thiên
Thành Công chúa là em vua Thái Tông, được vua hứa gả cho Trung Thành
Vương. Ngày cưới, Vua cho mở hội, đưa dâu. Lúc bấy giờ Công chúa đã đến ở
nhà Nhân Đạo Vương – thân phụ của chú rể Trung Thành Vương – Quốc Tuấn
yêu Công chúa, muốn đoạt lấy làm vợ, đương đêm lẻn vào phòng Công chúa
mà thông gian. Thụy Bà Công chúa, chị của Thái Tông và chị của Thiên
Thành Công chúa, từng nuôi Quốc Tuấn làm con nuôi, thấy chuyện xẩy ra
như thế sợ có tai họa cho Quốc Tuấn, vội đến tâu trình với Vua, xin Vua
thương mà cứu mạng Quốc Tuấn; bà tâu Quốc Tuấn đã bị Nhân Thành Vương
bắt. Vua sai quan quân đến dinh Nhân Thành Vương, tìm thấy Quốc Tuấn
đang ở trong buồng nằm của Thiên Thành Công chúa. Đến lúc ấy Nhân Thành
Vương mới biết có Quốc Tuấn ở trong dinh mình. Thụy Bà Công chúa đem
10 mâm vàng làm lễ cưới, xin Vua gả Thiên Thành Công chúa cho Quốc Tuấn.
Vua bất đắc dĩ phải bằng lòng… Ngưng trích. Đấy là chuyện tình thời
trẻ của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn, anh hùng lịch sử số một của dân
tộc ta. Ta có nhiều vua, nhiều tướng đánh thắng quân xâm lược đến từ
phương Băùc, nôm na, dễ hiểu là Ba Tầu, oanh liệt nhất là Hưng Đạo Vương
Trần Quốc Tuấn, rồi Bình Định Vương Lê Lợi và Bắc Bình Vương Nguyễn
Huệ. Ngay cả thời bây giờ khi văn minh Âu Á trời đã thu sạch, luân
thường đảo ngược từ lâu, việc làm của chàng thanh niên Quốc Tuấn cũng
không thể chấp nhận được: Cướp vợ của anh họ mình, dâm Công chúa ngay
trong ngày cưới Công chúa. Lấy công chúa là bà cô, em gái của bà mẹ nuôi
mình. Điều đáng nói là Công chúa chịu, Công chúa không phản đối cũng
không kêu cứu, không tố giác. Chuyện lấy Công chúa là cô – cô họ cũng là
cô – làm vợ không phải lỗi của Quốc Tuấn, họ Trần của chàng người
trong họ chuyên lấy nhau. Nhân Thành Vương, ông bố chồng, ù lì đến cái
độ không biết có trai lạ nằm trong phòng ngủ của con dâu mình ngay trong
nhà mình! Kể cũng lạ! Chuyện đáng nói là tuy lãng mạn và liều mạng
vì tình như thế, Trần Quốc Tuấn vẫn là đấng anh hùng kiệt xuất nhất lịch
sử dân tộc ta. Như vậy có nghĩa là dâm không làm cho con người tồi tệ,
chỉ có những con người tồi tệ bị tồi tệ thêm vì dâm. Đời Trần Anh
Tôn, Vua Chiêm là Chế Bồ Đài, tên nữa là Chế Mân, dâng hai châu Ô, Lý
làm lễ cưới Công chúa Huyền Trân. Vua gả Công chúa cho Bồ Đài. Được một
năm Bồ Đài chết. Theo tục lệ Chiêm Thành, hoàng hậu phải lên dàn hỏa
chịu chết thiêu cùng với xác Vua. Vua sai Khắc Chung vào kinh đô Chiêm
Thành điếu tang, Khắc Chung nói với triều đình Chiêm là Hoàng hậu phải
ra bờ biển làm lễ chiêu hồn, rước linh về, thì khi lên hỏa đàn mới linh
thiêng được. Người Chiêm tin thật, để cho Khắc Chung đưa Huyền Trân ra
bờ biển làm lễ, Khắc Chung đưa Huyền Trân xuống thuyền chạy luôn ra
biển. Một cuộc cướp người đầy kịch tính, gay cấn, giật gân, hấp dẫn,
nhiều tình tiết. Người đây là đàn bà, không phải đàn bà thường mà là
công chúa, hoàng hậu. Một thứ Mission Impossible. Huyền Trân và Khắc
Chung yêu nhau. Lợi dụng cơ hội ngàn năm một thưở này hai người yêu nhau
làm cuộc du thuyền tình, đi du dương trên biển tình mãi đến một năm sau
mới về đến kinh đô Thăng Long. Hưng Nhượng, một vị vương nhà Trần, rất
ghét chuyện Huyền Trân làm tình với Khắc Chung, nói về Khắc Chung: - Cho nó sống là không tốt. Tên nó lại là Trần Khắc Chung. Rất có thể nó sẽ làm cho nhà Trần ta bị mất..! Trần
Khắc Chung nguyên họ Đỗ – Đỗ Khắc Chung – vì có công nên vua Trần cho
phép nhập họ Trần. Nhà Trần có hai ông Trần Khắc: Trần Khắc Chân có công
bắn chết Chế Bồng Nga trên cửa biển – Chế Bồng Nga là ông tổ mười ba
đời của Chế Bồng Thẹo -- Sài Gòn thủ đô ta có Đường Trần Khắc Chân ở
Tân Định, bên Đường Trần Quang Khải, cùng khu với hai Đường Đặng Dung,
Đặng Tất, hai vị tướng cuối đời Trần – Đặng Dung: Thế sự du du... Vô
cùng thiên địa... Thời lai đồ điếu... Vận khứ anh hùng – Công Chúa
Huyền Trân là tên con đường sau Dinh Đôïc Lập, trước Vườn Tao Đàn. Đường
này trước 1956 là Đường Miss Cawell, một nữ y tá người Anh phục vụ ở
chiến trường Âu châu trong Thếù Chiến Thứ Nhất. Anh Cu Công An Việt
Cộng Huỳnh Bá Thành, trong thời “đồ điếu thành công” của anh, những năm
1977-1978, viết truyện Vụ Án Hồ Con Rùa, tả Đường Huyền Trân Công Chúa
là “con đường duy nhất ở Sài Gòn không có số nhà”ø. Nhiều người cho lời
Huỳnh bá Thành là đúng. Huỳnh bá Thành tỏ vẻ khoái chí vì phát kiến của
anh. Nhưng phát kiến ấy sai. Đường Huyền Trân Công Chúa có số nhà. Đường
ngắn. Một bên là dẫy tường sau của Dinh Độc Lập, dẫy này không co ùnhà
nên không có số nhà, chỉ có một cổng sau của Dinh. Bên kia đường là một
phần Hội Quán Thể Dục Sài Gòn, thời Tây là Cercle Sportif Saigonnais,
hội quán trước 1956 là của các ông Tâøy, bà Đầm thuộc địa, sau 1956 là
hội quán của những anh chức vụ cao trong chính quyền: bộ trưởng, giám
đốc, và bác sĩ, kỹ sư, nhà giầu, rồi cổng vào sân Tao Đàn, trước 1956 là
sân Vườn Ông Thượng. Sân Đá Banh Tao Đàn không có số nhà. Nhưng ngã
ba Đường Huyền Trân- Nguyễn Du có một nhà của Sở Điêïn Lực Sài Gòn, nhà
này mang số 2. Nói đường Công Chúa Huyền Trân không có số nhà là nói
bậy, là không biết gì về Sài Gòn, là không phải người Sài Gòn chân
chính. Nhà Số 2 Đường Huyền Trân Công Chúa lù lù ra đấy, có đui mới
không thấy, có ngu tận mạng mới mở mồm nói đường Huyền Trân Công Chúa
không có số nhà! Chiêu Quân là thủy tổ của những phụ nữ Tầu lấy
chồng ngoại quốc, Huyền Trân là thủy tổ của những phụ nữ Việt lấy chồng
ngoại nhân. Công Chúa Huyền Trân của ta xứng đáng được ta tôn vinh, tri
ân; gần như tất cả những người phụ nữ Việt lấy chồng ngoại nhân đều
không mang một chút lợi lộc gì về cho dất nước, cho dân tộc, Công Chúa
Huyền Trân đem về cho đất nước hai châu Ô Lý, tức hai tỉnh Phan Rang,
Phan Rí, mở đường cho ông cha ta đi xuống miền Nam. Trần Khắc Chung
và Trần Huyền Trân không cùng họ. Tuy có công cứu Huyền Trân khỏi chết
trên dàn hỏa kinh đô Đồ Bàn, nhưng Khắc Chung can tội "hưởng" Công Chúa
suốt một năm dài trên thuyền tình lênh đênh ở Vịnh Hạ Long. Một cuộc
tình thật đẹp, một chuyến du tình tuyệt vời, một cốt truyện để làm phim
xi-nê thật hấp dẫn. Năm 1986 Đảng Cộng Sản Việt Nam họp Đại Hội
6, theo chân xuống hố của Đảng Cộng Sản Liên Xô, Tổng Bí Thư Nguyễn văn
Linh công bố chính sách đổi mới, yêu cầu đảng viên nói thật, nói thẳng
và làm một số “những việc cần làm ngay”, trong số có việc “cởi trói cho
văn nghệ”. Sau hơn mười năm bị cấm, truyện tiểu thuyết đủ loại lại được
in, bán loạn cào cào ở Sài Gòn. Những năm nền văn nghệ xã hội chủ nghĩa
bị rọ mõm mới được cởi trói, chưa được tháo rọ mõm – 1988-1990 – việc
xuất bản tiểu thuyết ở Sài Gòn là việc hốt bạc. Sau hơn mười năm không
được đọc tiểu thuyết, dân Sài Gòn xếp hàng ở những tiệm sách để mua
truyện mới. Tôi ở tù về năm 1990, còn hưởng được hai năm viết truyện
linh tinh, kể cả truyện võ hiệp, loại truyện dễ viết nhất, dễ xuất bản,
dễ bán nhất. Truyện tôi viết được mua, được xuất bản nhưng tôi không
được để tên thật. Đến năm 1992 Việt Cộng lại xiết ngành xuất bản, truyện
võ hiệp bị cấm, truyện dã sử Việt Nam thì được. Giới thợ viết xoay sang
viết truyện dã sử. Nhiều quái phẩm ra đời, như truyện Nguyễn Trãi đấu
chưởng với cao thủ võ lâm Tầu, Nguyễn Huệ đấu kiếm với bọn thích khách
đến ám sát Vua ở Thăng Long, bọn võ sĩ Bắc Hà bắt cóc Công Chúa Ngọc
Hân, Nguyễn Du sang Tầu, đến Thiếu Lâm Tự học võ vv... Khi ấy tôi đã
định viết truyện tình Khắc Chung-Huyền Trân. Với cốt truyện có thật
truyện sẽ tha hồ có những màn đấu chưởng, đấu kiếm, kể cả đấu phép kịch
liệt giữa Khắc Chung cùng các võ sĩ Việt với những cao thủ Chiêm Thành,
Tầu, Miên, Xiêm La, Lào tùm lum tòa loa.. Khắc Chung tài
hoa, can đảm, từng được Vua Trần cho làm sứ giả sang dinh quân Nguyên
nói chuyện với Ô Mã Nhi. Khắc Chung ứng đối giỏi, Ô Mã Nhi phải phục.
Rất có thể Khắc Chung và Huyền Trân đã có tình ý với nhau từ trước khi
Huyền Trân đi sang Chiêm Quốc, hoặc Khắc Chung đã yêu Huyền Trân từ lâu
nay được dịp đi cứu nàng, tất nhiên chàng phải hưởng nàng. Và nàng sẵn
sàng cho chàng hưởng. Tội gì mà không thuyền tình một lá lênh đênh trên
sóng nước Hạ Long đẹp tuyệt vời. Thuyền đi từ biển Quảng Nam – Quảng
Ngãi mà một năm mới về đến Hà Nội. Thật đã. Sử không viết gì về đoạn
cuối của cuộc tình đẹp ấy: khi về Đông Kinh, tức Thăng Long, lại tức Hà
Nội, cuộc sống của đôi tình nhân lịch sử, vương giả ấy ra sao? Hoàng
gia có cho Huyền Trân làm vợ Khắc Chung hay không? Nếu không được chung
sống vợ chồng với Khắc Chung, Công Chúa Huyền Trân đi đâu, về đâu? Nếu
tôi viết truyện cuộc tình Khắc Chung-Huyền Trân, tôi sẽ cho khi về
Thăng Long, Khắc Chung bị tống xuống hầm đá tử tù, Huyền Trân tổ chức
cứu chàng. Hai người yêu nhau lại xuống thuyền ra đi. Họ bỏ kinh đô, bỏ
những người chuyên cản trở, phá hoại tình yêu, họ đưa nhau đi đến những
nơi chân trời, góc biển, cuối bãi, đầu ghềnh, sơn cùng, thủy tận; họ đi
và sống với nhau, sống với Tình Yêu – Tình Yêu viết hoa hai chữ T, Y.
Nếu làm phim, tôi sẽ đạo diễn cảnh cuối cùng: Hoàng hôn, mặt trời vàng
ối xuống trên biển, chiếc thuyền buồm trôi về phía mặt trời lặn, tiếng
hát theo cánh buồm bay lên:” Biển tình ái xá gì phương hướng nữa. Thuyền
tình ơi theo gió hãy cho ngoan…” Hết phim. Khán giả ra về, ngơ ngẩn vì
mối tình quá đẹp! Những khán giả nam, nữ đi xem phim một mình chưa bao
giờ cảm thấy họ cô đơn, họ thiếu thốn, họ thiệt thòi, họ bất hạnh đến
như thế! Chuyện tình dục trở thành thảm kịch bi thảm nhất trong lịch sử ta là thảm kịch Nguyễn Trãi-Thị Lộ - Lê Thái Tông. Việt Nam Sử Lược. Trần Trọng Kim. Trích: Khi Vua Thái Tông lên làm vua thì Ngài mới có 11 tuổi… ..Vì ít tuổi lại không có người phụ tá, cho nên sau thành ra say đắm tửu sắc, làm nhiều điều không được chính đính. Tháng
Bẩy năm Nhâm Tuất (1442), Thái Tông đi duyệt binh ở huyện Chí Linh. Bấy
giờ ông Nguyễn Trãi đã về trí sĩ ở trại Côn Sơn, thuộc huyện Chí Linh.
Khi vua đi qua đó có vào thăm, và thấy người hầu của ông ấy là Nguyễn
thị Lộ có tài sắc, bèn bắt theo hầu. Đi đến huyện Gia Định, nay là huyện
Gia Bình ở Bắc Ninh thì vua mất. Triều đình đổ tội cho Nguyễn thị Lộ
giết vua, bắt ông Nguyễn Trãi làm tội và tru di cả ba họ. Vua Thái Tông làm vua được 9 năm, thọ được 20 tuổi. Ngưng trích. Chính
sử chỉ ghi ngắn gọn và mơ hồ như thế. Ngoại sử, dã sử làm dài dòng và
thần bí hóa sự việc: kể Thị Lộ là con rắn hiện thành người vào báo oán
ông Nguyễn Trãi. Nhưng viết như tác giả Trần Trọng Kim về cuộc tình Thái
Tông-Thị Lộ như thế là không đúng. Thái Tông là một anh trẻ tuổi có tật
thích dâm đàn bà hơn tuổi. Làm vua năm 11 tuổi, 20 tuổi chết thượng mã
phong, như vậy là ngay từ những năm mới 15, 16 tuổi Vua ta đã hành dâm
loạn cào cào châu chấu. Trước khi "làm" Thị Lộ – hơn vua 10 tuổi – Thái
Tông đã "làm" bà Ngô Ngọc Dao, bà này có thai, được tuyển vào cung làm
Tiệp Dư, bà Ngọc Dao sinh ra Vua Lê Thánh Tông, ông vua thứ ba rất anh
minh đời nhà Lê. Đọc sử nước nhà tôi vẫn lấy làm lạ về chuyện ông
Vua Cha anh hùng, thông minh, nhân đức, sinh ra ông Vua Con hết sức dâm
dục, hoặc tàn ác, ngu độn. Đó là trường hợp Vua Lê Thái Tổ Lê Lợi sinh
ra Vua Lê Thái Tông Thị Lộ. Ông vua Thái Tông chuyên dâm đàn bà hơn tuổi
và chết vì thượng mã phong lại sinh ra Vua Lê Thánh Tông Tự Thành rất
hiền đức, thông minh, tài hoa. Lại như đời Tiền Lê, Vua Lê Đại Hành anh
dũng sinh ra Vua Lê Long Đĩnh Ngọa Triều tàn ác, bạo ngược khủng khiếp. Đây là truyện ngoại sử viết về thảm kịch Nguyễn Trãi-Thị Lộ-Thái Tông. Khoa Cử Việt Nam. Tác giả Đỗ Bằng Đoàn-Đỗ Trọng Huề. Xuất bản năm 1999 ở Calgary, Canada. Trích: Ông
(Nguyễn Trãi) có người thiếp yêu Nguyễn Thị Lộ, nhan sắc hoa cười, ngọc
nói, lại giỏi văn chương. Thị Lộ cha mẹ mất sớm, nhà nghèo, phải lên
Thăng Long ở gần Hồ Tây, bán chiếu, nuôi em ăn học. Vì duyên văn tự,
được ông để ý, cho vào hàng tì thiếp. Nàng thường cùng ông làm thơ xướng
họa, những chiếu, thư, từ, trát do ông thảo ra, phần nhiều đưa cho nàng
xem trước. Thái Tông nghe tiếng Thị Lộ là bậc tài nữ, bèn triệu vào
cung, phong làm Lễ Nghi Nữ Học Sĩ, giao cho trông coi việc lễ nghi ở
trong cung và chầu hầu bên cạnh. Kể tuổi Vua kém nàng đến gần 10 tuổi. Tháng
Bẩy năm Đại Bảo thứ ba (1442) ông về trại Côn Sơn. Ngày 4 Tháng Tám Vua
ghé vào trại Côn Sơn. Mồng 5 Vua hồi loan, Thị Lộ theo hộ giá. Đi đến
trạm Lệ Chi, làng Đại Lai, phủ Gia Bình, tỉnh Bắc Ninh, Vua truyền nghỉ
lại, gọi Thị Lộ vào hầu rượu. Nửa đêm Vua băng hà. Triều đình buộc cho
Thị Lộ tội giết vua, bắt hạ ngục tra xét. Ông Nguyễn Trãi bị buộc tội
thông đồng giết Vua, bị bắt hạ ngục. Trong ngục ông làm bài thơ tù: Oan ThánPhù tục thăng trầm ngũ thập niên, Cố sơn tuyền thạch phụ tình duyên. Hư danh, thực họa, thù kham tiếu, Chúng báng cô trung, tuyệt khả liên. Số hữu nan đào, tri thị mệnh, Văn như vị táng dã quan thiên. Ngục trung độc bối không tao nhục, Kim khuyết hà do đạt thốn tiên!
Than thở nỗi oan Nổi chìm trong cõi tục trải năm mươi năm, Đã phụ tình duyên với suối và đá nơi núi cũ. Danh hư mà vạ thực, nghĩ cũng buồn cười, Chúng đều dèm pha người trung cô thế rất đáng thương tâm. Số khó tránh mới biết là do mệnh, Văn chương như chưa mất ấy là tự Trời. Trong ngục đọc mặt sau tờ giấy thật tủi nhục, Biết làm sao đưa được thư lên cửa Vua? ... Chìm nổi trong vòng năm chục năm, Non xưa, suối cũ phụ tình thâm. Danh hư, họa thực, cười ta dại, Đời ghét người ngay, biết đã lầm. Tình thế khó qua do số mệnh, Văn chương chưa dứt hoặc thiên tâm. Thân tù luống những nhìn sau giấy, Cửa khuyết dâng thư cách vạn tầm.
Khi bị tra khảo Thị Lộ hết sức kêu oan, sau bị cùm kẹp quá đau, phải
nhận liều là Nguyễn Trãi xui nàng giết Vua. Thế là ông bị ghép vào tội
thí nghịch, phải tru di tam tộc. Quyến thuộc nhà ông bị bắt hết, con
trai đem xử trảm, con gái sung vào làm tì bộc trong các nhà quan. Ngày
16 tháng 9 năm Nhâm Tuất (1442) ông cùng họ hàng bị giải ra pháp trường
xử trảm. Năm ấy ông 63 tuổi. Nguyễn thị Lộ bị kết án trầm hà, bỏ vào
cũi, thả xuống giữa sông Nhĩ Hà. Ngưng trích. Khả năng tưởng tượng
của nhân dân ta thật đáng nể. Không biết ai là tác giả chuyện rắn báo
oán để giải thích nguyên nhân cái chết bi thảm của đại công thần Nguyễn
Trãi. Nhân dân không muốn nói ông và gia tộc bi xử tử vì Vua Thái Tông
chết trong khi đang hành dâm với vợ bé của ông là Thị Lộ, rõ hơn là Vua
Thái Tông chết trên bụng Thị Lộ, nên nhân dân đặt ra chuyện rắn báo oán
nhà họ Nguyễn. Thảm kịch Nguyễn Trãi làm tôi thắc mắc. Chuyện kể Nhà
Đại Nho-Đại Quan Nguyễn Trãi – Vua Lê Thái Tổ phong ông là đại công
thần, ông từng làm Tể Tướng -- bị tru diệt một cách thê thảm vì một
nguyên nhân lảng nhách. Tôi nghĩ chuyện ông gặp Thị Lộ đi bán chiếu ở
giữa đường, làm bài thơ Hỏi cô bán chiếu là chuyện do nhân dân đặt ra: * Ả ở đâu mà bán chiếu gon? Chẳng hay chiếu ấy hết hay còn? Xuân xanh chừng độ bao nhiêu tuổi? Đã có chồng chưa. Được mấy con?
* Tôi ở Tây Hồ bán chiếu gon, Can chi ông hỏi hết hay còn? Xuân xanh mới độ trăng tròn lẻ, Chồng còn chưa có, hỏi chi con?
Lời thơ, kiểu thơ có vẻ là thơ của một tay chơi Cầu Ba Cẳng thả lời
ong bướm với em bán chiếu rong gặp ở quán cóc bên chợ Kim Biên hơn là
lời thơ và kiểu hỏi chuyện gái lạ giữa đường của một đại nho-đại quan.
Người như quan Tể Tướng không thể làm thơ cóc nhái ve vãn gái ngoài
đường sàm sỡ như thế. Lời thơ cũng chẳng hay ho gì. Người phụ nữ Việt
bán chiếu rong năm 1430 gánh chiếu đi bán chứ không để chiếu trên xe ba
bánh đẩy đi bán rong như những phụ nữ bán chiếu rong ở Sài Gòn những năm
1970, 1980. Vì họ gánh chiếu đi bán nên họ còn chiếu hay hết ta biết
ngay, khỏi cần hỏi chẳng hay chiếu ấy còn hay hết. Và người ta hỏi còn
chiếu hay hết để người ta mua, ả bán chiếu không thể ngang ngược hỗn,
chanh chua láo, hỏi lại khách can gì đến ông mà ông hỏi hết hay còn? Sự
kiện làm tôi thắc mắc là Ức Trai Tiên sinh là một nhà trí thức, các ông
nho học ngày xưa ngoài kinh sử, còn thông thạo ba mục y, lý, số. Mà
chẳng cần phải có học, phó thường dân thôi cũng biết phòng thân, cũng
biết khi chị vợ bé của mình làm trò dâm dục với anh đàn ông khác mình
phải lập tức cho ả đi chỗ khác chơi không thì có ngày mình thân bại,
danh liệt vì sự dâm dục của ả. Phó thường dân chữ nhất không biết còn
biết như thế, huống chi Ức Trai Tiên sinh là bậc đại nho? Vua Lê
Thái Tông, 20 tuổi, là ông Vua duy nhất của ta chết vì thượng mã phong –
Vua cũng có thể là ông vua duy nhất trên thế giới chết trên bụng đàn
bà. Ông Nguyễn Trãi là đại công thần duy nhất không những chỉ trong lịch
sử ta mà là trong lịch sử quân chủ thế giới bị chết thảm vì sự dâm dục
của ông vua của mình. Tôi sẽ viết về một số nhân vật Đàn Bà Việt khác trong Thơ ta và lịch sử. HOÀNG HẢI THỦY(Virginia, USA)
Thoạt tiên tôi nhớ lại thời kỳ thơ ấu theo chị đi học trường làng, rồi
trường huyện (Đức Phổ và Quảng Điền) gặp mùa đông mưa gió tầm tã, mang
tơi đội nón, quần sắn lên tới đầu gối, gió phía nào thì xoay tơi nón về
phía ấy, vì cả tơi lẫn nón chỉ che được nửa người mà thôi! Còn hai chân
không, với mười ngón phải xòe ra, bám chặt vào đường lầy đê ruộng, để
khỏi trượt té. Lúc đến cái hói có cái cầu tre bắc ngang, nước lụt ngập
cả cầu, thì phải mò mẫm với hai bàn chân mà tìm những thân tre lồ o mà
bám víu, còn hai tay thì một tay vịn vào sào tre ngang thấp nhất, một
tay thì ôm chặt sách vở vào lòng, để trong lồng ngực, nơi ấm nhất và
chắc chắn nhất, để may ra lúc đến trường hoặc lúc về đến nhà, còn có
sách vở mà học tập! Tôi còn nhớ quyển sách đầu tiên của tôi lúc bấy
giờ là quyển Quốc Văn (lớp Đồng Ấu) của Đỗ Thận, Trần Trọng Kim và Đặng
Đình Phúc. Đó là ba ông thầy đầu tiên của tôi và của chúng ta trong lứa
tuổi "lục thập nhi nhĩ thuận" và "thất thập nhi tòng tâm". Sáu mươi
tuổi thì nghe thuận lỗ tai, còn bảy mươi tuổi thì theo lòng mình. Ngoài
ra, tôi còn nhớ thi sĩ Tản Đà đã mở đầu tập sách Vỡ Lòng của ông bằng
mấy câu thơ: Quốc ngữ là chữ nước ta Con cái trong nhà phải lo mà học
Và từ thuở xa xăm ấy, tôi vẫn ghi nhớ mãi câu này, cho tới khi khôn
lớn, bắt đầu viết lách, tôi vẫn cố gắng trau dồi Quốc Ngữ, là vì Quốc
Ngữ là chữ nước ta. Mãi về sau này, tôi đọc thêm sử sách mới hiểu
vì đâu mà người Trung Hoa gọi dân mình là Giao Chỉ (hai ngón chân cái
giao nhau, xòe ra để thêm vững chắc cho sự đi đứng). Cả một dân tộc
chuyên về nông nghiệp, cày cấy quanh năm nơi ruộng nước bùn lầy, khai
mương, đắp đập, chân lấm tay bùn, trải qua mấy mươi thế kỷ, thì tất
nhiên thân thế con người cũng phải biến hóa phần nào để đáp ứng với nhu
cầu và ngoại vật. Tôi không quên thêm rằng: cũng có người giải
thích chữ Giao Chỉ là "bờ nước có con giao long sinh sống". Mỗi cách
giải thích đều tùy theo tính cách viết chữ Hán của hai chữ đó. Và cả
hai cách đều có liên hệ đến nhân chủng học và nguồn gốc, cùng cách sinh
hoạt của dân tộc Lạc Việt. Nếu dân Bách Việt phát xuất từ miền
Duyên Hải và miền Nam Trung Hoa, thì giống dân Lạc Việt mới thực sự phát
minh từ ngan xưa ngay tại lãnh thổ miền Bắc Việt Nam hiện tại. Xét
về ngôn ngữ vốn là cái di sản xưa nhất do tổ tiên truyền lại - thì ngôn
ngữ người Mường hiện tại rất gần với ngôn ngữ của người Lạc Việt thời
xưa. Người Mường là sắc dân Lạc đã chạy vào ẩn núp trong núi rừng và cao
nguyên để tránh né xâm lăng và đô hộ của người Tàu. Nhờ thế mà họ giữ
nguyên được ngôn ngữ, phong tục, tập quán và kỹ thuật, nhất là kỹ thuật
đúc Trống Đồng mà trước thời kỳ Bắc Thuộc, đã được đúc tại miền Duyên
Hải Bắc Việt và lưu vực sông Mã. Các nhà nhân chủng học cho rằng: "người
Mường là Tiền - Việt" (proto-Vietnamiens) Chúng ta hãy so sánh hai mẫu văn Mường - Việt sau đây nói về sự tích sông Pờ, sông Rờ tức sông Hồng Hà ngày nay:
khây klước măng pâu pô. Khi trước nghe người ta nói rằng cỏ mốc ông,
thên hốp là rằng có một ông tên gọi là ông Tùng, mà cả hai bơ chồng; ông
Đồng, mà có hai bợ chồng nã rú ra tế nã lấp cải nó rủ nhau để nó lập
cái ksông Pơ. Nã tan lẽ ksông sông Bờ. Nó toan lấy sông Pờ pao tất Thạch
Pi. Bơ nã Bờ vao đất Thạch Bi. Vợ nó mê, ti lê ksu tệ nã lấp mới đi lấy
đá, để nó lấp ksông. Lòng klởi ksinh tha sông. Lòng trời sinh ra mốch
ông hốp là ông Sách; một ông gọi là ông Sắt; mê thuỗng mê thếch pất bởi
mói xuống mới thách vật với ông Tùng. Nã mê pao lò, nã ông Đồng. Nó mới
vào lò; nó tỏ ming nã pât ông Tùng đỏ mình nói mới vật ông Đồng. Ông
Tùng mê chẩn hết mình, ông Đồng mới cháy hết mình, mê chết. Cho đênh cải
ksông mới chết. Cho đến cái sông dỉ chăng lấp ản, mê dênh cải ấy chẳng
lấp được, mới nên cái Thác pở dỉ. Thác bở ấy. Trong bản văn trên
kia (mà tôi đã tìm thấy trong quyển "Course de Langue Annamite" của A.
Cheon, do nhà in F-H Scheider xuất bản tại Hà Nội năm 1899-1901) có rất
nhiều từ ngữ Mường Việt giống nhau, na ná giống như nhau. Lại có nhiều
âm lấp láy, gọi là tạp âm hay là nhị trùng âm (diphtongue) như chữ ks,
kl, tr. Mường ngữ có chữ p thay cho chữ b của ta và chữ b lẫn lộn với
chữ v, như bơ chồng và vợ chồng, vào lò và phao lò. Sở dĩ những nguyên
âm b p v m phát âm lẫn lộn nhau trong cả hai ngôn ngữ Mường - Việt là vì
cùng một cơ thể phát âm là môi (lèvre, lip) cho nên các nguyên âm đó
đều được xếp vào loại "Labiale", và đương nhiên có thể tương hoán
(permutable), ví dụ: vua quan cũng đọc và viết là bua quan, vui lắm cũng
có nơi nói bui lắm, chữ vụng (vụng về) ngày xưa cũng là bống, mống, như
còn thấy di tích trong câu ca dao: Lênh đênh qua cửa Thần phù, Khéo tu thì sống, bống tu thì chìm.
Tiếng Việt thời xưa có nhiều đa âm (polysyllabe) bên cạnh đa số đơn âm
(monosyllabe) nhưng vì tiếp xuc lâu đời với văn hoá và ngôn ngữ trung
Hoa mà phải phiên âm những tiếng đa âm thành nhiều đơn âm của Hoa Ngữ.
Ví dụ như danh từ "Pô tờ rinh", có nghĩa là gia trưởng, tộc trưởng, tù
trưởng, còn sử dụng nơi xứ Mường và vài nơi Cao Nguyên miền Trung, đã
biến hoá thành Bồ Đinh tại các vùng quê Bắc Việt và được phiên âm Hán Tự
là Phụ Đồ trong đó chúng ta tìm thấy chữ bố, bô, phụ đều có nghĩa là
cha, là bố, là bu. Chúng ta nhớ lại thời kỳ cổ cơ: hàng trăm đứa
con dại của bà Âu Cơ, bị bỏ rơi nơi hoang dã, đã đồng thanh kêu gọi Lạc
Long Quân: "Bố ơi, bố đi đâu rồi, mau mau về với chúng con!" Chứ bố là
bố đã xuất hiện từ thời huyền sử của dân tộc ta, và sau đã đẻ ra chữ bố
lão, tỉ như "Lá Thư Bố Lão" của Tuệ Minh Trịnh Minh Cầu ở Gia Nã Đại.
Chúng ta cũng tìm thấy những con sông lớn như sông Mã (Mạ) ngày xưa,
cũng có nghĩa là sông Mẹ, đồng nghĩa với sông Cả, sông Cái, lớn lao hùng
dũng như bố mẹ đã từng nuôi dưỡng cả một dân tộc lớn mạnh cho tới ngày
nay. Trả qua mấy nghìn năm lịch sử, giống dân Việt đã nối liền ba
con sông lớn nhất Á Châu: sông Dương Tử, sông Bờ (tức Hồng Hà) và sông
Mê - Klông, Mê-Krong, có nghĩa là sông Mẹ, chính là danh từ Klong đã
phát sinh và được phiên âm ra Cửu Long. Trở về thời kỳ huyền sử,
lúc nàng Tiên Cơ và người dân ruộng Lạc Long chia tay, mỗi người đi một
ngã, mỗi người mang theo 50 con, kẻ thì lên miền núi, người thì về miền
duyên hải, bỗng có một người con trai đi được nửa đường thì đành bỏ cha
theo mẹ trở về mạn ngược. Đến ngã ba sông, nơi vùng Việt Trì, Phú Thọ,
người ấy ngập ngừng mà than rằng: Ai đem ta đến chốn này Bên kia là núi, bên này là sông
Người ấy không sang sông mà tách về phía trái, đi về Sơn Tây, leo núi,
trèo đèo, lên tới ngọn Tản Viên hùng vĩ. Từ trên đỉnh núi nhìn xuống,
người con của giống dòng Âu Lạc nhìn thấy con sông Đà uốn khúc, phơi
mình thoải mái cho tới sông Bờ. Lịch sử dân tộc Mường đã xác nhận điều
này. Từ đó, người Mường đã tôn thờ Thần Tản Viên như vị Tiên Tổ của họ
vậy. Như thế trong tổng số 100 người con, có 51 người theo mẹ lên
mạn ngược và 49 người theo cha về miền xuôi, đúng với tỷ số 51/49 tức là
đa số tuyệt đối mà dân Lạc Việt đã phát minh từ thời huyền sử. Núi Tản
sông Đà là quê hương của thi bá Tản Đà Nguyễn Khắc Hiếu (1889-1939) Trời sinh ra bác Tản Đà Quê hương thì có, cửa nhà thì không (Thú Ăn Chơi) Con đường vô hạn khách đông tây Ta nhớ ai mà mãi đứng đây Nước rợn sông Đà con các nhảy Mây trùm non Tản cái diều bay (Quê Nhà Chơi Mát Cảm Hứng)
Qua những lời thơ đượm tình non nước, thi sĩ Tản Đà được gia tộc thờ
phụng và xem như là hiện thân, hậu duệ của thần núi Tản Viên. Tản
Đà là một trong những vị có công lớn trau dồi Quốc Văn, Quốc Ngữ, cùng
với Phạm Quỳnh, Trần Trọng Kim, Nguyễn Văn Vĩnh, Phan Kế Bính, Đông Hồ
Lâm Tấn Phác, Nhất Linh Nguyễn Tường Tam... Người đâu tiên ta phải
ghi nhớ công ơn là Nguyễn Văn Vĩnh (1882-1936). N8am 1906, tiên sinh
được cử đi dự cuộc đấu xảo ở Marseille (Pháp). Lúc về, ông xin từ chức
công chức Toà Sứ, để doanh nghiệp. Thoạt tiên, tiên sinh hợp tác với một
người Pháp tên là Schneider, mở một nhà in và xuất bản quyển "Kim Văn
Kiều" và bộ "Tam Quốc Chí Diễn Nghĩa" dịch ra quốc ngữ. Trong bài tựa
quyển sách này, tiên sinh viết câu này: "Nước Nam ta mai sau này, hay dở
cũng ở như chữ quốc ngữ". Ông Schneider có người con trai tên Paul
Schneider rất thông thạo thi văn Việt Nam. Năm 1981 ông đã xuất bản bản
dịch Pháp Ngữ "Kim Vân Kiều Tân Thảo", nouvelle edition critique de Paul
Schneider, Edition Diệu Pháp, 2 rue de Bois, 92230 Sevres, France. Dịch
rất hay, vừa sát nghãi, vừa văn hoa, lại thêm chú thích rành mạch khiến
cho độc giả thích thú mà đọc và học Việt Văn qua truyện Kim Vân Kiều.
Kế đến là Tản Đà sáng tác hai quyển Giáo Khoa: Lên Sáu và Lên Tám,
trong năm 1919. Năm 1920, Tản Đà 32 tuổi, đã cùng với cụ Bùi Huy Tín vào
Huế, rồi Đà Nẵng, chiêm ngưỡng cảnh đẹp núi sông, cung điện lâu đài,
bèn hứng khởi lúc trở về Hà Nội viết truyện ngắn: "Thề Non Nước", trong
đó có bài thơ "Thề Non Nước" tiếng tăm vang dội khắp ba kỳ: Nước non nặng một lời thề Nước đi đi mãi, không về cùng non Nhớ lời "nguyện nước thề non" Nước đi chưa lại, non còn đứng không Non cao những ngóng cùng trông Suối khô dòng lệ chờ mong tháng ngày
Năm 1921, Tản Đà nhận làm chủ bút báo "Hữu Thanh", cơ quan của hội
"Trung Bắc Kỳ Nông Công Thương Hội" bèn viết bài "Kính Cáo Quốc Dân"
trong đó có bài thơ dài, mà chúng tôi trích mấy câu sau đây: Tôi làm văn quốc ngữ In bán trong mấy năm Sang hèn cũng thể sinh nhai Một sự văn chương vui với Bút nghiên cùng giấy mực Hay dở mặc cho công luận Trăm năm tâm sự, gửi cùng cây cỏ với núi sông Bước văn chương chẳng nợ thì duyên Cõi nhân thế không duyên thì nợ "Kể xa từ Hồng Lạc dựng cơ đồ, vua chúa có đổi, sĩ phu trường tồn, ấy trải bao bể đúc non sông, bồi nguyên khí cho dân nước."
Nay được thời tế thế đương khai hoá, vận mở quốc văn, cơ bay báo giới,
ai có nhẽ châu chìm ngọc náu, phụ công đức với giang sơn. Bước văn minh hoạ may có cơ vận tự giới Công tiến bộ thực cũng bởi nhân tài trong nước. Đọc
bài thơ trên, chúng ta không khỏi bùi ngùi hoài cảm tâm sư của Tản Đà
Nguyễn Khắc Hiếu. Người phải sống chật vật bằng cách "làm văn quốc ngữ,
in bán trong mấy năm, một công việc thật cao quý, mà thế gian lại cho là
hèn, không sang trọng bằng nghề thầy thông, ông phán "tối sâm banh,
sáng sữa bò"... Trước cảnh nhân tình thế thái đó, Tản Đà đành phải
"ngậm bồ hòn làm ngọt" mặc dầu bồ hò rất chua chát, khiến cho Tản Đà lắm
lúc cũng phải than lên rằng: Văn chương hạ giới rẻ như bèo và tưởng chừng như: Văn minh Âu, Á trời thu sạch Đạo lý luân thường đảo ngược ru.
Cũng trong lãnh vực Quốc Văn, Quốc Ngữ, chúng ta không quên Phạm Quỳnh
(1892-1945) bút hiệu Thượng Chi, đã sáng lập ra tạp chí Nam Phong
(1917-1933) gốm có 210 số, đã quy tụ nhiều học giả, văn giả, thi sĩ tài
hoa, và đã có công lớn trong sự nghiệp bồi bổ văn chương. Học thuật Việt
Nam, đồng thời quảng bá tư tưởng đông tây kim cổ. Trong bài diễn thuyết
bằng Quốc Văn kỷ niệm Tiên Điền Nguyễn Du, tổ chức ngày 8-9-1924 (tức
10-8 âm lịch Giáp Tý) tại Hội Khai Trí Tiến Đức Hà Nội, Phạm Thượng Chi
đã nói lên những lời thống thiết sau đầy về truyện Kiều: "Truyện
Kiều là cái văn từ của giống Việt Nam ta đã "trước bạ" với non sông đất
nước này. Trong mấy nghìn năm ta chôn nhau cắt rốn, gửi thịt, gửi xương ở
cõi đất này mà ta vẫn hình như ăn trọ ở nhờ, đối với đất nước non sông
vẫn chưa từng có một cái văn tự văn khế phân minh chứng nhận cho ta cái
quyền sở hữu chính đáng. Mãi cho đến thế kỷ mới rồi mới có một đấng quốc
sĩ(...) rõ máu làm mực, "tá tả" một thiên văn khế tuyệt bút(...) Đấng Quốc sĩ đó là ai? Là Cụ Tiên Điền ta vậy. Thiên văn khế ấy là gì? Là quyển truyện Kiều ta vậy(...)
Cuộc kỷ niệm hôm nay là chủ ý tỏ lòng quốc dân sùng bái cảnh mộ cụ
Tiên Điền ta (...) Nhưng còn có một ý nghĩa nữa, là nhân ngày giỗ này,
đốt lò huong, so phím đàn, chiêu hồn quốc sĩ "Thác là thể phách, còn là
tinh anh" ánh tinh trung thấp thoáng dưới bóng đèn, chập chùng trên ngọn
khói, xin chứng nhận lời thề của đồng nhân đây. Thề rằng: "Truyện Kiều
còn, tiếng ta còn, tiếng ta còn, nước ta còn, còn non nước còn dài chúng
tôi là kẻ hậu sinh xin rầu lòng giốc chí cố gia công trau chuốt lấy
tiếng quốc âm nhà, cho quốc hoa ngày một rực rỡ, quốc hồn ngày một tinh
cao, quốc bộ ngày một tấn tới, quốc vận ngà một vẻ vang, ngõ hầu khỏi
phụ cái chí hoài bão của tiên sinh, "ngậm cười chín suối hãy còn thơm
lây"!" Trong số những nhân sĩ đã hợp tác với Nam Phong Tạp chí,
chúng ta cũng phải kể Đông Hồ Lâm Tấn Phác (1906-197?) quê quán Hà Tiên,
Nam Việt. Bút hiệu Đông Hồ lấy trong "Hà Tiên Thập Vinh Tập" của Mạc
Thiên Tích (con Mạc Cửu) trong đó cảnh đẹp số một là Đông Hồ ấn nguyệt
(hồ Đông in bóng trăng) tức là Phá Hà Tiên. Trong bài "Gia Đình Giáo Dục
Ký" đăng trong Nam Phong số 115 ấn hành tháng Ba 1927, trang 211-217,
tóm lược bài giảng dậy học trò trường Khai Trí Tiến Đức Học Xá Hà Tiên
ngày 19-11-1926, Đông Hồ có dậy như sau: Ba Điều Đáng Tiếc Ở đời có ba điều đáng tiếc Một là hôm nay bỏ qua Hai là đời này chẳng học Ba là thân này lỡ hư Quốc ngữ, Quốc gia Tiếng là nước, tiếng còn thì nước còn Tiếng mất thì nước mất Truyện Kiều còn, tiếng ta còn Tiếng ta còn, nước ta còn. Paris (Chiêu Anh Các) Mạnh Xuân, Bính Tí (1996)
Tôi
nghĩ gọi phe bênh thơ mới đả kích thơ cũ là một mặt trận cũng không là
quá đáng : chính bọn họ khai chiến, ngay cả lúc bên mà họ cho là địch
không có ai ra ứng chiến. Thực vậy, lai rai từ lâu trước với Phạm Quỳnh,
Nguyễn Văn Vĩnh, Trịnh Đình Rư và ngay cả chính Phan Khôi, nhưng đến
năm 1932 lại cũng chính cái ông Phan Khôi lai rai lúc đầu đã ra tay làm
cách mạng. Bỏ ngoài phần lớn các tài liệu mà Hoài Thanh và Hoài Chân đã
trưng ra ở đầu cuốn Thi Nhân Việt Nam của các ông vì chưa tìm ra, tôi
xin phép trình bày với các bạn theo tài liệu những sách vở báo chí mà
tôi có trong tay. Tôi mong các bạn hợp tác với tôi để bổ túc vào sau.
Vậy cũng theo chỗ tôi biết hiện nay thì, tuy báo Phụ Nữ Tân Văn đã là
nơi xuất phát trận tuyến do Phan Khôi chỉ huy, nhưng tham gia thật sự
vào trận mạc lúc ban đầu này lại không phải Phụ Nữ Tân Văn mà là tuần
báo Phong Hoá của Tự Lực Văn Đoàn.Ngay
từ số 14, ra ngày 22-9-1932, Phong Hoá, như các bạn đã thấy ở trên, đã
có lời chửi thơ cũ và hô hào theo thơ mới :" Bỏ luật, niêm, đối, bỏ điển
tích, sáo ngữ, nghĩa là tóm tắt, đừng bắt chước cổ nhân một cách nô lệ.
Thơ ta phải mới, mới văn thể, mới ý tưởng ". Thực
ra, đòi cho thơ phải mới về tinh thần tức mới ý tưởng thì đã có nhiều
người nói từ lâu rồi, nhưng mới về văn thể thì chỉ có từ Phan Khôi (Phụ
Nữ Tân Văn số 122, 10-3-1932). Tiếp
sang Phong Hoá số 15 ngày 29-9-1932 nối bài " Sầu thảm nhiều rồi ",
Việt Sinh chẳng những chửi thơ cũ mà chửi tất cả văn chương theo lối cũ
là chỉ biết khóc, khóc một giọng rên ư ử từ ngàn xưa :" Xã hội ta xưa
nay vốn là một xã hội tiêu điều nhạt nhẽo. Hơn một nghìn năm chịu đè nén
dưới đạo Khổng đứng đắn nghiêm trang, hiểu lầm chăng, nên chỉ khuôn con
người ta vào vòng lễ phép chật hẹp vô cùng. " Nói không dám nói mạnh, cười không dám cười to, cái gì cũng như bó buộc, cằn cỗi già sói... "
Văn thơ của ta gần đây thực như khóc như đầm đìa huyết lệ. Một chữ là
một giọt nước mắt để ngậm ngùi cho " Đạm Thuỷ với Tố Tâm ", xót thương
cho " Lê Ảnh với Mộng Hà "...Ta hãy nghe ông Trần Tuấn Khải an ủi lòng
người " Anh ơi ! anh ngồi xuống đây, anh xơi chén rượu này, anh nằm ngủ,
anh ngủ cho say...kiếp trần thong thả ngày là tiên ! ". Ấy thế mà chưa
ai ngủ, chỉ riêng Trần Tuấn Khải đó " phận kém duyên hèn " này mới tự
mình du ngủ lấy mình đến nay ông thật ngủ yên rồi mà ngọn bút quan hoài
hẳn từ nay ráo mực. Ông Đặng Trần Phất cũng đã yên giấc ngàn năm không
bao giờ dậy nữa... "
Mà nào đã hết cái " thái sầu muôn kiếp không tan được " của bà Tương
Phố, cái " tân sầu " khóc ve kêu hoa soan rụng của ông Nguyễn Tiến Lãng
đã làm rơi biết bao nước mắt " (Phong Hoá số 15, 29-9-32). Rồi
cũng trên Phong Hoá số 15 ấy, nơi bài " Quốc văn nó đi như sao ? " với
một giọng châm biếm tác giả khi thì nhái văn Tản Đà, khi thì nhái văn
Hoàng Tích Chu, đã viết một lối văn bông đùa để chửi khéo tất cả các nhà
thơ cũ :" Cho đến ngày nay thì biết bao nhiêu văn nhân thi sĩ toàn loạt
trứ danh nào Hiếu Nguyễn Khắc, nào Bi Hoàng Tăng, nào Quỳnh Phạm, nào
Dư Lê, nào Việt An họ Nguyễn, nào Tuấn Khải họ Trần kể có vài muôn, nhớ
tên sao viết vậy (Phỏng theo lối văn Đức Trần Hưng Đạo)...số văn sĩ
nhiêu phong như thế thì đáng lý ra quốc văn được bành trướng một cách
cấp tốc lắm mới phải ! hà cố các áng văn tuyệt tác về vận văn, về tản
văn vẫn hạn hữu ? Vì cứ tầm quan sát của bỉ nhân thì chỉ về vận văn mấy
tập Kim Vân Kiều, Chinh Phụ Ngâm, Cung Oán ngâm khúc,còn dáng đăng lục
luận đề, chứ về tản văn thì thực tịnh vô nhất quyển " (Phỏng theo văn
Phạm Quỳnh)... "
Thiếu ý sáng kiến, lối văn mới ta không có một. Thành thử không ai có "
Xịch tin " riêng. Ta viết bá láp : lăng nhăng. Hoặc ta theo người xưa :
lòng thòng. Còn ý tưởng ? Càng tệ càng cũ không mấy khi dám bước ra
ngoài lũy tre trí thức nước Lỗ (Khổng Mạnh) và nước Sở (Lão Tử). " Quốc văn muốn giàu. Phải có nhiều lối, nhiều lối mới. Lối cũ nào không hợp thời : ta phích ! " Lại phải có tư tưởng mới ! " Mới lên ! " Nào chúng ta nhúng tay vào làm việc " (Phỏng theo lối văn Hoàng Tích Chu) Từ
đó, hầu như chẳng có số báo nào mà Phong Hoá không dành giăm ba bài để
chửi bới, trêu chọc tất cả các nhà văn, nhà thơ cũ. Nhưng mũi dùi hình
như chĩa thẳng vào lãnh tụ của thơ cũ là Tản Đà. Phong Hoá, số 28, 30-12-1932, nơi bài " Hoạ nguyên vận ", đã mô tả Tản Đà là anh say rượu :
" Anh lên giọng rượu khuyên Phong Hoá Sặc sụa hơi men khó ngửi quá Đã dạy bao lần tai chẳng nghe Hẳn còn nhiều phen mồm bị khoá ! Thân mềm chưa chắc đứng ngay đâu ! Lưỡi ngắn thì nên co lại nhá ! Phong Hoá mà không hoá nổi anh, Tuý nhân quả thực là nan hoá "
Chẳng
phải vô tình mà Phong Hoá đánh các nhà thơ cũ : nó nằm trong chính sách
văn học của Tự Lực Văn Đoàn mà chính sách của hội nhà văn này là theo
mới. Dĩ nhiên, Thơ Mới phải được Tự Lực Văn Đoàn tích cực bênh vực. Như
tôi đã nói gián tiếp ở phần trên, nơi bài " Lối Thơ Mớỉ (P.H. số 31, tức
số Xuân 1933), trong khi cho đăng bức thư Lưu Trọng Lư ca ngợi thơ mới,
Phong Hoá đã nhắc lại lập trường của họ đối với thơ mới, lập trường mà
họ đã bày tỏ từ số 14 ra ngày 22-9-1932 :" Trong số 14, Phong Hoá đã bàn
về những chỗ không hay, không hay vì bị bó buộc vào trong khuôn sáo của
lối thơ Đường luật...Nay bản báo nhận được bức thư của cô Liên Hương để
gửi cho ông Phan Khôi, nói về lối thơ điệu mới của ông, " ý tưởng có nhiều chỗ giống với ý tưởng của bản báo. Vậy bản báo vui lòng đăng lên mục văn học và sẽ lục đăng các bài thơ mới của các bạn thi nhân " (Phong Hoá số 31, 25-1-1933).Thế
là từ đây, ngoài việc viết bài chửi thơ cũ, bênh thơ mới, Phong Hoá còn
chú trọng nhất đến việc đăng tải " thơ mới của các bạn thi nhân " như
họ vừa hứa.
Việt Sinh chê thơ cũ
Thực vậy, cùng ở nơi số 31, tức số Xuân này, Việt Sinh và Nhất Linh đã chế diễu các ông làm thơ cũ :Việt
Sinh chế Nguyễn Tiến Lãng làm thơ sáo, đánh cắp văn mà không biết :"
Trong bài nhớ Tết năm ngoái " ở sách " Xem tết ", ông Lãng hồn thơ lai
láng, cảm vì xuân nên " vụt nghĩ " ra hai câu thơ :
Bức tranh vân cẩu treo rồi xoá Gánh nợ tang bồng trả lại vay !
" Vì ông Lãng " Vụt nghĩ " nhanh quá, nên ông quên không nhớ đến hai câu thơ Vịnh nhà hát San nhiên năm xưa :
" Bức tranh vân cẩu treo rồi cuốn " Một cuộc tang thương xoá lại bầy !
"
Nếu chúng ta không nhầm thì hai câu dưới cũng hơi hơi giống hai câu
trên. Mà nếu chúng ta không nhầm thì cái " Vụt nghĩ ra " của ông Lãng nó
" cũng lâu lâu thì phải ".Sau
Nguyễn Tiến Lãng thì đến Trần Tuấn Khải là một nhà thơ lừng danh ở thế
hệ trước, cũng bị Việt Sinh chửi là nhai lại cái cũ rích thành ra đạo
văn : " Trong " Sách chơi xuân " của Nam Ký, ông Á Nam vì Xuân làm bài thơ rất hay, rất mới :
" Một đời được mấy gang tay, Một năm được mấy mươi ngày là xuân Gặp xuân ta phải chơi xuân Kẻo mai hạ tới thì xuân không chờ ! "
" Hay tuyệt ! Câu đầu, cả ý lẫn chữ là câu sáo cũ. " Câu thứ hai cũng hay như câu thứ nhất. " Câu thứ ba cũng hay như câu thứ hai. " Còn câu thứ tư không hay thì là của ông Á Nam ".Còn
Nhất Linh thì chế diễu thơ của Phương Lang : " Vậy tôi chỉ nói đến bài
thơ của ông Phương Lang và xin chép lại bài thơ ấy ra đây lần nữa :
Mặt bẩn sao chưa lau ? Con ra lấy cái thau Đổ nước mang khăn mặt Mau !
"
Thơ như thế sao gọi là thơ được. Đó chỉ là mấy câu sai con mà có vần.
Bài sai đầy tớ của Ôn Như Hầu cũng chỉ là mấy câu sai đầy tớ mà có vần
và đúng khuôn phép niêm luật. Nó cũng như thơ con cóc mà thôi..." Nhất Linh lại xin bắt chước ông Phương Lang làm bài thơ như thế nữa :
LẠC QUAN
Trông vào nồi, cơm hết. May còn miếng cháy ròn Ăn với cá kho mặn, Ngon !
MỪNG KHỎI BỆNH
Tay tôi mụn ghẻ đầy May sao gặp thuốc hay Bôi được một tuần lễ Khỏi ngay !
"
Chắc ông Công Luận phục hai bài thơ này lắm, vì theo ý ông tôi đã tránh
được những tiếng cao nhã (mots nobles) mà toàn dùng cái giọng thông
thường (langage vulgaire) đi thẳng một hơi trôi chảy vô cùng " (P.H. số
31).
Tứ Ly chế diễu Tản Đà
Sang
số 34, 17-2-1933, Tứ Ly lại diễu Tản Đà trở lại : " Ông Hiếu với thầy
Nhan Hồi. Trước kia Tứ Ly ví ông Hiếu với anh Tề Ngã. Nhưng nghĩ cho kỹ,
có lẽ ông Hiếu giống thầy Nhan Hồi. Thầy Nhan Hồi đeo bầu, ông Hiếu
cũng đeo bầu. Bầu Thầy Nhan Hồi đựng nước. Bầu ông Hiếu cũng đựng nước.
Nước trong bầu Thầy Nhan Hồi không có men. Nước ông Hiếu lại có men.
Cũng vì thế, ông Hiếu giống thầy Nhan ".Nếu Tứ Ly viết văn xuôi nhạo Tản Đà thì Vân Dương làm thơ, mà là thơ mới chửi xỏ Tản Đà, tuy không có gọi tên tuổi Tản Đà :
" Ngày xuân ngồi ngắm hoa thuỷ tiên Lòng thơ bỗng thấy sôi nổi lên Bắt chước thi nhân ngồi bóp trán Cố vịnh một bài " đứng ngoài hiên ". Ngoài hiên đứng chờ người bạn quen Chờ mãi khống thấy dạ ưu phiền Mây bay, gió thổi, lá bàng rụng Thi nhân bất nguyện càng buồn thêm Không thấy bạn quen, ôi ! một thú Thà vào trong nhà đắp chăn ngủ Nghĩ vậy vừa toan quay lưng vào Bỗng thấy một người nắm cái hũ, Người đó ung dung đi lại gần Cất giọng lè nhè " Kìa Dương quân, Ngày tết sao không say tuý luý Tội gì đứng đấy, rét cực thân ". Chưa kịp trả lời, khách lại nói : " Người trần ai cũng có tội lỗi Nên ngày hăm ba cúng ông Táo Để ngài lập bô cho ít tội. Chẳng biết ông có cúng gì không ? Riêng tôi chẳng dám để ngài giận Một cái tầu bay, nghìn tờ công, Gọi chút " vi thiềng " dâng ngài nhận Thế giới có lắm sự khốn nạn Tôi đều liệt vào tờ cáo trạng Đốt, nhờ ông Táo đem lên trời Để Đức Ngọc Hoàng coi, xét đoán Này, đứa ngông cuồng, ưa theo mới Đứa đem quốc tuý, riễu trên báo Bọn gái đua nhau, mở, lập hội Tôi đều liệt vào trong tờ cáo Phải chăng lời tôi nói là đúng Bác có cùng tôi cùng một bụng Thôi, nói lâu rồi, tôi xin về, Về nhà còn phải sửa cỗ cúng... " Khách khom lưng chào, ung dung đi, Tôi nhịn không được, bật cười khì Khách ngoái cổ lại, trợn mắt quát : -Ô hay Bác này giống người gì ! "
Tứ Ly chế thơ cũ trong vở kịch " Tuồng cổ Tân thời "
Chẳng
những viết văn xuôi chửi Tản Đà, làm thơ diễu Tản Đà, Phong Hoá còn
soạn kịch bêu xấu thi sĩ Núi Tản Sông Đà. Tứ Ly soạn vở tuồng lấy tên là
" Tuồng cổ tân thời " đăng liên tiếp trên năm số Phong Hoá, tức các số
38 (17-3-1933), số 39 (26-3-1933), số 40 (31-3-19363), số 41 (7-4-1933),
số 42 (14-4-1933).Trong
vở " Tuồng cổ tân thời " này, các nhà văn nhà thơ cũ được trình bày như
là tập họp nhau uống máu ăn thề lập sào huyệt để đánh cướp và thanh
toán bọn Phong Hoá Tự Lực Văn Đoàn. Chủ trại là Hoàng Tăng Bí, tham mưu
là Nguyễn Khắc Hiếu và Nguyễn Văn Vĩnh, lâu la là các ông Nguyễn Tiến
Lãng, Dương Bá Trạc, Nguyễn Công Tiễu, Trịng Đình Rư, Lê Công Đắc vv...
Còn bên địch là cả tụi Phong Hoá, nhất là Tứ Ly, Việt Sinh, Nhất Linh,
Nhát dao cạo... Cuộc tranh hùng được trình bầy cực gay cấn, sôi nổi, tàn
nhẫn nhưng cũng cực là trò hề, buồn cười, tố cáo cái ngây ngô, nhiều
khi ngu xuẩn của phe cũ. Cuộc
giao phong của phe cũ tuy nói thì hăng lắm mà vào việc chưa gì đã mỗi
anh chạy tháo thân, kết cục bị Phong Hoá đánh tan tành. Sự tan tành của
đảng bí mật trong Tuồng cổ tân thời là sự tan tành của lớp văn sĩ, thi
sĩ cũ trước sức đi lên của bọn văn sĩ thi sĩ mới vậy. Thực thế, Tứ Ly đã
đặt vào miệng của các nhân vật cũ những lời lẽ ngây ngô, và để vào
người họ những cử động điên khùng, khiếp nhược. Tôi chỉ trích cho các
bạn nghe một vài đoạn Tứ Ly đặt vào miệng Tản Đà, vị tướng soái của làng
thơ cũ. Đây Tản Đà hét nhạc : "
Tản Đà thi sĩ, Khắc Hiếu nãi danh, làm tham mưu lạm dự chút quyền, chỉ
một việc rượu chàn quí tị, thơ sẵn có khối tình bé tí, văn thời nào mộng
lớn, mộng con, rượu càng say ngâm giọng càng ròn, tiếng ngông đã vang
trời dậy đất. " Ngâm :
Say sưa nghĩ cũng hư đời Hư thời hư vậy, say thời cứ say Đất say đất cũng lăn quay Trời say mặt cũng đỏ gay ai cười
" TÁN : Rứa mà chừ, có tin chủ trại triệu đến trướng tiền việc dữ lành chưa rõ căn nguyên, mau tới đó cho tường hắc bạch."
Cười nói : Kha kha ! hay chủ trại nhớ tên lính cũ, phố hàng Bông bán đủ
hạng văn, mà bây giờ cho uống cho ăn, để cho được say lăn lóc (Tham mưu
Hiếu cầm hũ ra). . . . . . . . . . . . . " Hữu tham mưu Hiếu rót rượu uống. "
TÁN : Say chuyếnh choáng non xanh còn chẳng thấy, thời mưu cao kế diệt
biết đâu tìm, hay bây giờ bọn ta hoá ra chim, theo giấc mộng bay về nơi
tiên cảnh, hay bây giờ ta đem rượu cúc rủ quân thù đặng chén say sưa,
bao giờ cho say đứ say đừ, khi ấy sẽ ra tay trừ khứ ! " (Nói đến đây, hữu tham mưu tuý luý, gục xuống bàn không còn biết gì nữa) (Hồi thứ thứ nhất số 38 17-3-1933). Sang
đến hồi thứ hai (Phong Hoá số 40, 31-3-1933), Tứ Ly cho Tản Đà ra
nghênh chiến với bọn Phong Hoá :" Trong thành Phong Hoá vẫn có tiếng
cười đáp lại : Ha ha ! (Tả tham mưu Hiếu a bạch :- Thét -) : Bớ a ! "
Phong Hoá ! Phong Hoá ! Bọn ngươi thực là láo quá, ta đây còn chẳng xá
kể chi, ta say sưa nào có hại cái gì, mà chẳng để tuỳ ta sở thích. Ta
đây giống Lưu Linh thủa trước, đích thực là Lý Bạch đời nay, trừ bọn mi,
ta quyết ra tay, đem thành quách thu vào trong hũ. " (Hát khách) : Tự cổ thánh hiền giai tịch mịch Duy hữu ẩm giả lưu kỳ danh (Tham mưu Hiếu mở hũ ra say lảo đảo) " TÁN : Cái thành, cái quách nó ngả, nó...với giềng, hỡi đồ mách qué. " NGÂM : Văn minh Đông Á trời thu sạch Này lúc luân thường đảo ngược ru ? " (Hồi thứ hai). Cũng
lại Tứ Ly trong mục " Từ nhỏ đến lớn " (P.H. số 56, 21-7-1933), đã lấy
số tử vi cho nhà thơ Tản Đà một cách rất ư là " xỏ lá " nói theo tiếng
Phan Khôi : " Số ông Nguyễn Khắc Hiếu "
Lấy văn chương mà suy xét thì ông ấm Hiếu đáng lẽ cũng được văn khúc,
văn xương như ông cử Trạc, nhưng xét đến đường công danh thì không có
thể được : hoặc giả văn xương phùng hình cho nên lao lực linh đinh, chịu làm ông ấm suốt đời chăng ? Nếu thế thì di hận biết thủa nào nguôi. " Nhưng ông được sao tham lang thủ mệnh, nên lòng hận của ông không lâu. Vì có câu rằng :
" Tham lam tính bẩm thung dung, Say miền gái đẹp rượu nồng mùi ngon.
" Gái đẹp thì không có, hay có cũng không được biết, chứ rượu nồng thì hẳn ông không còn chối vào đâu được !" Nhưng thế cũng chưa đủ : ông còn là người cả lo, ông lại còn là một nhà thi sĩ. Nếu vậy thì mệnh ông còn phải có các sao bạch hổ, tang môn quan phù điếu khách, hoặc chính vị hoặc phụ chiếu. Vì rằng : " Hổ tang chẳng việc mà lo. " Quan phù điếu khách hay phô rộng nhời. Rồi
cũng nơi Phong Hoá số 56, 21-7-1933, Tú Mỡ đã làm bài văn tế viếng báo
An Nam tạp chí của Tản Đà vừa chết một cách, theo tiếng nói của Phan
Khôi, vừa xỏ lá vừa ba que. Đây các bạn thử đọc bài văn tế đó. Thật là tàn tệ. " Ngày 12 tháng năm dư năm Quý dậu : " Ngu hữu là Phong Hoá tuần báo đứng trước linh vị An Nam tạp chí, hậm hực mà than rằng :
- Đỉnh non Tản mây đen mù mịt, quấn băng tang lặng lẽ âu sầu (1), - Giải sông Đà nước xám lờ đờ, cuộn giòng lệ rền rĩ buồn bã (2). - Than như không mà khóc cũng như không, - Im cũng giở mà nói ra cũng giở. - Nhớ bạn xưa : - Giấy trắng mực đen, - Nhà không tiếng cả, - Dượng tiểu nghiệp văn chương đất Bắc, kế sinh nhai khen đã cố công thay ! - Lấy đại danh tạp chí nước Nam, tuyên chủ nghĩa thực đà to truyện quá ! - Duy trì đạo đức, dương Đông kích Tây. - Bồi bổ văn minh, dung Âu, hợp Á.
" Nhồi độc giả năm pho kinh cổ, nhai lại chi, hồ, giả, dã, rõ cơ quan tiến thủ giật lùi, " Ru quốc dân hay hũ thơ sầu, mơ màng tiên, cuội, trời, răng, khiến niên thiếu liên miên bả lả. " Ố kim Nệ cổ, đã từng phen nắm đuôi ngựa Phan Khôi. Ghét cợt, chê cười, còn nhớ trận vuốt râu hùm Phong Hoá. " Dằng dai như đỉa đói, chết đi sống lại bao lần, " Siêu bạt tựa vịt trời, nay đó mai đây mấy thủa. " Hơn bẩy, tám năm lăn lóc, khi Hà-thành, khi Nam-định ngoẻm trăm ấy, veo nghìn khác, than ôi, thua vẫn hoàn thua ; " Non ba mươi tháng vật vờ, hết Hàng lọng đến Hàng khoai, thay dạng nọ, đổi hình kia, ngán nỗi khá không thấy khá. " Vẻ vang thay nghìn rưởi số in, " Hân hạnh lắm được một trăm độc giả. " Cứ tưởng tạm ngơi ít bữa, lấy đà dưỡng sức, cho qua thời kinh tế lung lay. " Nào hay đánh giấc nghìn thu, bặt tiếng im hơi, chẳng thoát nạn lý tài trắc trở. " Hay là ngán trần tục, viết văn không kẻ hiểu, luống uổng công phu. " Cho nên thăng thiên đường, tái bản để Trời xem cho cao phẩm giá.
" Than ôi ! " Cùng làng ngôn luận, tân cựu đôi đường, Nửa kiếp kinh doanh, âm dương hai ngả, Bâng khuâng luống xót xa lòng, Tưởng nhớ thêm ngao ngán dạ, Vừa độ nào ta đây bạn đó, điều phải chăng còn rũa bút luận bàn, Mà bây giờ kẻ khuất người còn, thơ chua chát biết cùng ai xướng hoạ. Thôi ! chẳng may mỏng phận ngắn đời, Song nay đã yên mồ đẹp mả. Ngu hữu gọi là lễ mọn vi thiềng : Rượu lậu một bầu, trứng tươi hai quả ; Mực nướng vài con, sò huyết một tá, Bạn có khôn thiêng, Xin về chứng quả.
Thượng hưởng. TÚ MỠ
Tứ Ly chế thơ cũ trong hài kịch " Hội nghị Văn học "
Trong một hài kịch,
một hồi một cảnh, tiêu đề là " Hội Nghị văn học ", diễn viên gồm có các
ông Huỳnh Thúc Kháng, Hoàng Tăng Bí, Dương Bá Trạc, Phạm Lê Bổng, Phan
Khôi, Nguyễn Công Tiểu, Lê Dư, Tùng Vân, tay hài hước Tứ Ly lại một lần
nữa đưa các nhà học giả ra làm trò cười. Mà nhân vật được chọn làm hề số
một vẫn là vị nguyên soái của làng thơ cũ, thi sĩ Tản Đà :"
Ông Nguyễn Khắc Hiếu (ngồi một xó, mặt đỏ gay, từ nẫy, chốc lát lại thò
tay vào bọc lấy bầu hồ lô ra nốc, loạng choạng đứng dậy) :Thưa các
ngài, Viện ta là Hàn lâm viện về...(giọng rượu) văn chương, không phải
về khoa học, ông tú Khôi lý luận xằng xì ! (lau trán). Văn chương
là...là... (lưỡi líu dần) mâm gỏi...là...rượu. Cổ nhân có câu " hoả nhập
thi xuất ", tưởng anh em ta nên uống rượu cho nhiều, rồi làm việc mới
có ích cho nước. " Nhát dao cạo : Cho rượu... "
Ông Hiếu :-..Tôi nói gì rồi nhỉ...(cố nghĩ) À phải...nên nhắm
rượu...(rút hũ rượu ra) mời các ngài, văn chương là... thịt chim (say
quá ông ngã gục xuống hũ rượu ngủ...) " Như
vậy, các bạn thấy, buổi đầu này, Phong Hoá xem ra chưa bày tỏ lập
trường minh bạch về thơ mới, thơ cũ mà thường chỉ làm hai công việc :
một là đem ra chế diễu các nhà thơ cũ, nhất là vị lãnh tụ thơ cũ là Tản
Đà được mô tả như là anh chàng hề điên điên khùng khùng ; hai là trịnh
trọng cho đăng vào chỗ đích đáng trên hầu hết các số báo những bài thơ
mới của Tú Mỡ, của Thế Lữ, của Nhất Linh, của Tứ Ly, của Huy Thông vv... Nhưng
vào khoảng cuối năm 1933 sang đầu năm 1934, thì Phong Hoá đi hẳn vào
con đường bênh vực, biện hộ cho thơ mới, phê bình ca ngợi thơ mới. Nhị
Linh trên Phong Hoá số 67 (6-10-1933) đã lên tiếng chống báo Văn Học tạp
chí để bênh thơ mới trong bài điểm báo : "
Một cuốn tạp chí văn học ngoài Bắc nơi nổi tiếng là đất văn vật - mà
luôn mấy kỳ nay toàn rút bài của báo khác làm xã thuyết, thì cái giá trị
của báo ấy cũng đáng ngờ lắm. Dẫu sao Văn Học tạp chí đã lấy những ý
tưởng của báo khác làm ý tưởng của mình, chịu những ý tưởng ấy là đúng,
là hay mà nêu lên trang đầu thì ta cũng cứ bình phẩm bài xã thuyết kia
như là của Văn Học tạp chí. " Tác giả TR, GI bắt đầu : "
Thường thường các tay thợ thơ ta bây giờ hay có cái khẩu khí : thơ cốt
sao tứ cho cao, lời cho mạnh là được rồi, chứ hơi nào mà ngồi đẽo từng
chữ. " " Biết bao ý tưởng mâu thuẫn trong một câu nhập đề. "
1. Dù ở Tây phương hay ở Đông phương, trong làng thơ bao giờ cũng có
hai hạng : một hạng là thi sĩ (poète), hai là thợ thơ (versificateur).
Các thi sĩ thì trước hết cốt tứ cho cao, lời mạnh rồi mới nghĩ tới văn
thể. Còn hạng thợ thơ thời chỉ hì hục ngồi gọt đẽo đục, chạm từng câu,
từng chữ như người thợ mộc hay người thợ khắc đục chạm gỗ... "
2. Người đẽo từng chữ là công việc một thi gia tầm thường. Đây có lẽ
tác giả muốn nói cân nhắc cẩn thận từng chữ. Song muốn có lời mạnh mà
không chịu lựa từng chữ đích đáng thì mạnh sao được . Muốn tả một sự
hùng vĩ mà không chọn những chữ có ý nghĩa, có âm điệu hùng vĩ thì tả
sao nổi. " Ta coi đó đủ biết tác giả viết chỉ để viết chứ không có nghĩ ngợi gì. "
Nhất Linh công kích thơ cũ
Cũng
Nhất Linh, tức Nhị Linh, nơi Phong Hoá số 69, 20-10-1933, đã đi xa hơn
bài công kích trên đây mà làm công việc so sánh thơ mới với thơ cũ : thơ
cũ chỉ cần chọn tiếng, chọn chữ cho thật đối, đọc cho kêu, còn thơ mới
cần chọn chữ cho hợp ý. Nhất Linh cho rằng xét chung, về điểm này, thơ
mới hơn hẳn thơ cũ. Ông viết bài " Sự cân nhắc chữ trong thơ cũ và thơ
mới "."
Trong mục " Cuộc điểm báo " số Trung Thu, Nhị Linh có nói đến bài xã
thuyết của Văn Học tạp chí, mục đích chỉ để công kích bọn thi sĩ mới,
cho bọn này có tứ cao lời mạnh, nhưng không biết cân nhắc chữ dùng. "
Văn Học tạp chí, một tờ báo văn học mà như không muốn khuyến khích các
trào lưu mới về văn học, vì chân thành thủ cựu hay vì không có tài theo
kịp bọn mới, nên mới tìm cách dìm bọn này đi. Có biết đâu là làm như thế
mà tự mình dìm mình. " Đây tôi không muốn bàn xem thơ cũ hay thơ mới hơn, nên làm thơ cũ hay nên làm thơ mới. "
Tôi chỉ xin nói ngược lại ông TR, GI ở Văn Học : các nhà làm thơ mới
cũng chọn chữ như các nhà làm thơ cũ. Nhà làm thơ cũ cân nhắc từng chữ,
cốt ý để câu văn được chỉnh, đọc lên nghe cho kêu, có những chữ đối chọi
một cách thần tình, khéo léo. "
Nhà làm thơ mới cân nhắc từng chữ để đo đắn xem chữ nào diễn được cái
cảm của mình, tả được cái ý của mình đúng hơn hết,xem phải cần đến chữ
nào, câu thơ mới có cái điệu khả dĩ diễn được sự rung động của linh hồn
mình một cách rõ rệt hơn. " Đó, hai bên cùng chọn chữ cả : khác nhau chỉ ở mục đích của sự kén chọn ấy. " Xin lấy mấy câu thơ cũ nổi tiếng là những câu tuyệt tác làm thí dụ :
Hai bàn tay trắng làm nên thế, Một tấm lòng son ở với đời, . . . . . . . . . . . Nhớ nước đau lòng con quốc quốc, Thương nhà mỏi miệng cái gia gia.
"
Cái hay của mấy câu thơ cũ này không phải ở ý nghĩa mà ở những chữ :
hai một, trắng son, thế đời, nhớ thương, nước nhà, lòng miệng, cái con,
quốc gia đối với nhau chan chát, hay ở chữ quốc (là con cuốc) vận lên
chữ nước ; chữ gia (con gia gia) vận lên với chữ nhà mà chữ nhà lại đối
rất chỉnh với chữ nước. Kể về cách xếp chữ thì thật là một công trình
tuyệt sảo. Nhưng tiếc thay vì quá thiên về cách xếp cho tài tình nên
quên mất cái hồn của câu thơ." Trái lại nếu lấy câu thơ mới như :
" Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối, Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan... ; . . . . . . Mau ! bay, trèo mau ! đừng lần nữa ! Phải cao, cao nữa, xa, xa nữa... . . . . . . . . . . . . . Ái ân, bờ cỏ ôm chân trúc... . . . . . . . Rặng lau già xao xác tiếng reo khô..., . . . . . . . . . ...Như khuyên van, như dìu dặt, Như hắt hiu cùng hơi gió heo may
" Ta sẽ thấy nhà làm thơ mới chọn chữ một cách khác hẳn."
Chữ vàng không cần phải đối với chữ bạc, mà cốt tả cho thật đúng cái
mầu của một đêm trăng trong rừng. Những chữ ái ân, ôm, để tả sự dịu dàng
sự âu yếm của cỏ cây, những chữ hắt hiu, hơi gió heo may phần nhiều bắt
đầu bằng chữ h để tả đúng được tiếng sáo. "
Vẫn biết rằng trong thơ cũ cũng có chữ dùng đúng chỗ, diễn đúng ý, và
trong thơ mới cũng nhiều câu chỉ kêu mà không có hồn, song nói về toàn
thể, thì khác nhau như trên. Một
bên chỉ cốt cân nhắc để tìm những chữ nào đối chọi nhau, cho ý là phụ,
một bên cố cân nhắc để tìm những chữ nào hợp điệu thơ, diễn đúng ý. "
Nguyễn Tường Bách công kích thơ cũ
Cũng
như Nhất Linh, Nguyễn Tường Bách, trong bài " Thơ mới " (P.H. số 97,
11-5-1934) tuy có công kích một ít thơ mới lố lăng, thơ thẩn, nhưng đã
cực tán thơ mới, cho thơ mới chẳng những không lo bị tiêu ma, trái lại
đã xây dựng được cơ sở rất vững chắc mà còn cho thơ mới về hầu hết các
phương diện đã hơn hẳn thơ cũ : thành thực hơn, mạnh mẽ hơn, hợp tình
hợp cảnh hơn :"
Thơ mới đã bị nhiều người công kích, cho là chỉ mới ở ngoài vỏ, còn bề
trong vẫn cũ rích, và khó đọc khó nhớ vì không có âm điệu âm luật gì cả. "
Lẽ tự nhiên là trong bao nhiêu bài thơ mới thế nào cũng có bài chỉ nhặt
nhạnh những ý tưởng sáo nhét vào một hình thể mới. Nhưng đấy chỉ là một
số ít. Ta có thể mang nhiều bài ra làm chứng rằng thơ mới bây giờ đã
xứng đáng với tên gọi. "
Thơ cũ chưa bao giờ tả được như thơ mới,những cảnh vui buồn, âm thầm
hay lộng lẫy, những nỗi yêu thương, nhớ tiếc hay lo sợ, những tính tình
trong lòng người, cao hơn nữa, những sự huyền bí nhiệm mầu của đời người
và của vũ trụ. Những bài thơ của ông Thế Lữ, đã tỏ ra rằng thơ mới đã
vượt qua những khuôn sáo chật hẹp của thi văn cũ mà đi vào một con đường
khác rộng rãi, tốt đẹp hơn nhiều. "
Nhưng thơ mới bị công kích nhất là về phần hình thức. Vì nhiều người
làm thơ không biết đặt câu cho có điệu, thành ra bài thơ chỉ là những
câu nói thường có vần thơ. Như thế, không thể gọi là thơ được. Ta thử
nghe mấy câu sau này :
(Trích trong Nhật Tân)Như những hạt lệ của người bạn lẻ loi, Khóc chồng trong lúc đêm khuya lòng sôi (Trong Bạn Trẻ) ...Anh khen cái nhăn mặt của Tây Thi Anh quên cơn cau mày của gái quê Anh để ông dật khách là cao phẩm Anh quên bác thợ cày bùn lấm...
(Trong Phụ Nữ Thời Đàm)
...Vừa rao vừa lạy mãi mới có người mua Tiền chưa kịp trả xe chạy vù...
" Đọc lên nó lủng củng, chúc chắc, lại có vẻ ngớ ngẩn, tuy rằng ý tưởng cũng mới."
Thơ mới hay thơ cũ cũng cần phải có điệu, chỉ khác là làm thơ mới phải
tìm lấy điệu chứ không theo khuôn mẫu sẵn. Như thế tìm được điệu cũng
khó, nhất là khi dùng câu không có hạn chữ. "
Dùng những câu tám hay chín chữ để đặt điệu hơn cả, tuỳ ý mình muốn
dùng vần liền (rimes plates) hay vần cách (rimes croisées). Trong một
câu lại phải biết đặt những chỗ nghỉ (coupes, césures) cho điệu lên
xuống. Mấy câu thơ của Thế Lữ để làm mẫu :
VẦN LIỀN :Trời xanh dịu, sợi mây hồng vơ vẩn Trên bờ sông, cô em đương thơ thẩn Đứng lặng nhìn, mặt nước chiếc thuyền trôi. Với ánh chiều thu, bầm tím chân trời. . . . . . . . . . . . . . . Chính vì, hồn thu vi vút ban chiều Đã nhắc cho cô, thấy lòng cô yêu VẦN CÁCH (BÀI HOÀI XUÂN) : Tiếng ve ran, trong bóng cây râm mát Giọng chim khuyên, ca ánh sáng mặt trời Gió nồng reo trên hồ sen rào rạt Mùa Xuân còn, hết ? Khách đa tình ơi ! Tiếng vi vút như khuyên van như dìu dặt Như hắt hiu cùng hơi gió heo may.
"
Đọc những câu thơ trên đủ biết rằng thơ mới đã có điệu cũng ngâm được,
du dương, êm ái không khác gì thơ cũ. Mà âm điệu lại có thể thay đổi
theo những cảnh, những tính tình êm đềm hay dữ dội trong bài thơ. Trong
bài " Con Hổ " của Thế Lữ có những câu rất mạnh mẽ :
... Ta sống mãi trong tình thương, nỗi nhớ, Thủa tung hoành hống hách những ngày xưa, Ta bước chân lên giõng dạc, đường hoàng ! . . . . . . . . . . . . Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan,
" Những ý tưởng ấy, nếu diễn ra bằng thể thất ngôn hay là lục bát sẽ thấy yếu ớt ngay." Hai bài thơ cũ chỉ khác nhau về ý tưởng, nhưng bài thơ mới vừa khác nhau ở tinh thần lại vừa ở hình thức nữa. "
Người ta đã có thể làm một bài " thơ mới " nhưng ý tưởng cũ hay một bài
" thơ cũ ", nhưng ý tưởng mới (xem bài : Lời than thở của nàng Mỹ
thuật, Tiếng sáo Thiên thai của Thế Lữ ) : " Tuy theo luật thơ cũ, nhưng chỗ nghỉ và chỗ xuống câu khác hẳn trong thơ cũ :
Em thấy chàng yêu mới nhớ ra Tên em là Đẹp, bạn em là Bao nhiêu cảnh tượng muôn hình sắc Ánh sáng, non sông, mây, cỏ, hoa. . . . . . . . . . . Trời cao xanh ngắt ! Ơ kìa Hai con hạc trắng bay về Bồng lai .
" Nhưng hay hơn cả là đạt diễn những tư tưởng mới vào một hình thể mới."
Thơ mới chắc sẽ đưa văn nghệ nước ta trên con đường tương lai rực rỡ,
vì hiện nay đã sản xuất được nhiều tác phẩm có giá trị ! "
Tứ Ly tính sổ văn học để ca ngợi thơ mới
Tôn
chỉ của Tự Lực Văn Đoàn đã là theo mới, mới trăm phần trăm, thì dĩ
nhiên Phong Hoá phải ủng hộ thơ mới triệt để và phải coi đó là một bổn
phận nữa là khác. Thực vậy, Phong Hoá đã tranh đấu cho Thơ Mới và sau
hơn hai năm tranh đấu cho thơ mới, Phong Hoá đã tự kể công lao mình. Đây
lời Tứ Ly tính sổ văn học năm 1934 đã có mấy lời về thơ mới như sau,
đăng Phong Hoá số 134, 30-1-1935, nơi bài " Thơ mới và quần áo mới "."
Về phương diện văn chương và mỹ thuật, thì trong năm vừa qua, Phong Hoá
gây nên hai phong trào mới : phong trào kiểu áo mới và phong trào thơ
mới. "
Thơ mới bắt đầu có từ bài " Tình già " của ông Phan Khôi. Nhưng vì
thiếu người bênh vực có can đảm, thiếu thi sĩ mới có kiên chí, nên độ ấy
không ai ngó tới nó nữa. Đến nay, thơ mới nghiễm nhiên chiếm một địa vị
quan trọng trong làng văn : thi sĩ làm thơ mới rất nhiều, tương lai của
thơ mới rất là rực rỡ. Tuy vậy, các nhà thi sĩ lối xưa vẫn nhất định
rằng chỉ có thơ làm theo lối xưa là thơ, còn mới không phải là thơ, tuy
nó vẫn là thơ. "
Phong trào mặt áo tân thời cũng bồng bột lên như phong trào thơ mới. Kẻ
công kích, người khuyến khích. Những áo tân thời kể cũng đã làm tốn
mực, giấy cho các nhà văn. Dẫu sao, có thay đổi mới có tiến bộ. Mỹ thuật
bắt họ phải ăn vận mỗi người mỗi khác, nhưng nền luân lý chặt chẽ của
Tống nho lại bắt họ phải ăn vận giống nhau : để lệch một bên ngôi cũng
đã là phạm một tội nặng, huống hồ lại đổi cả kiểu một cái quần ! Tội
thật đáng đầy chung thân...Đến bây giờ chính những bà những cô lên giọng
đạo đức ấy vội vàng đi cạo răng, đi may áo mới...Ý chừng họ lấy làm
sung sướng được chung thân...chung thân với áo quần kiểu mới. " Mong rằng sau hai thứ mới này còn có nhiều thứ khác cần phải mới mà năm trước chưa phải lúc có thể thực hiện được. "
Ngộ Không phê bình Nguyễn Văn Hanh
Đàng
khác hình như từ trước tới nay Tự Lực Văn Đoàn có chửi thơ cũ, cũng
chửi bâng quơ, chửi trống không vậy, chứ chưa có ra mặt bắt bẻ đích danh
ai bằng những bài tranh luận. Nhưng từ đầu năm 1935, thì Tự Lực Văn
Đoàn đã tiến thêm một bước. Ngộ Không đã ra mặt bắt bẻ Nguyễn Văn Hanh
từng điểm một bài diễn thuyết mà ông này đọc ngày 9 tháng 1 năm 1935 tại
hội quán S.A.M.I.P.I.C., Saigon.Ông
Nguyễn Văn Hanh đưa ra năm lý do để bảo thơ cũ hay hơn thơ mới. Trước
khi vào việc bác bỏ năm cái lý của ông Hanh và đưa ra năm cái lý là thơ
mới hay hơn thơ cũ , Tứ Ly đã dùng cái ngón châm biếm để vẽ ra một
Nguyễn Văn hanh dốt đặc mà lại kênh kiệu muốn học làm sang. Các bạn nhận
thấy tất cả sự cay cú của Tứ Ly nơi bài " Một cuộc diễn thuyết ở Saigon
: Vấn đề Thơ Mới...và Thơ Cũ (P.H. số 135, 8-2-1935). "
Tối thứ tư, 9 janvier vừa rồi, tại hội quán S.A.M.I.P.I.C. đường
Galliéni, ông Nguyễn Văn Hanh diễn thuyết về thơ cũ và thơ mới bằng
tiếng Nam, người ta tới đông lắm, vì hai năm nay mới lại có diễn thuyết
bằng tiếng Nam. Thấy báo " Tân Văn " giới thiệu ông Hanh là một nhà giáo
" có học vấn " và đã từng có " thịnh danh trong văn giới " nên Ngộ
Không tất tả chạy tới S.A.M.I.P.I.C. thì thấy quả nhiên là ông Hanh " có
học vấn " : ông tỏ cho bà con cái học vấn của ông bằng những tiếng Pháp
chen luôn luôn vào bài diễn thuyết tiếng Nam, tuy rằng những tiếng Nam
ông dùng, bà con đều hiểu cả. "
Nhưng ông không cần, cứ mỗi tiếng Nam ông lại dịch ra bằng một tiếng
Pháp, ngộ nhỡ người Nam không ai hiểu tiếng Nam chăng. Chu đáo lắm vậy ! "
Ông nói : "Một bài thơ là một cõi thế giới, " univers "... " thơ không
nên coi là một món chơi phiếm " bagatelle "... " thuyết nghệ thuật vì
nghệ thuật " l'art pour l'art "...trụy lạc ; " dégénéré "...những tay
thợ " les artistes " (tuy artiste không phải là tay thợ, nhưng có hề gì
cái đó)... " những cái hay ở ngoài và những cái hay ở trong, beauté
extérieure et beauté intérieure "... " tiếng ta là tiếng độc âm, "
monosyllabique " còn tiếng Pháp là tiếng liên âm, " polysyllabique ",
chữ tây không có dấu, " accents "... " thơ ta không nên làm "
enjambement " ... vân vân. "
Mỗi lúc ông đọc nhầm, ông vội chữa ngay bằng một tiếng " à, bạc đồng ! "
rất cứng cỏi. Có lúc ông đọc một câu rất dài bằng tiếng Nam, rồi tiếp
ngay một câu rất dài bằng tiếng Pháp :" c'est le langage... " làm cho ai
nấy giật mình tưởng ông sẽ tiện mồm diễn phăng ngay bằng tiếng Pháp
thời nguy to. "
Nhưng may sao ông hãm phanh kịp, nên ai nấy mới hoàn hồn. Ông bảo đó là
câu văn của một thi sĩ người Anh. Nhưng ông đọc bằng tiếng Pháp ? giá
ông đọc luôn bằng tiếng Ăng lê có phải càng tỏ cái học vấn của ông một
cách hùng hồn không. Ông còn có chỗ hở, tuy rằng ông đã có " thịnh văn
trong văn giới " theo lời báo Tân Văn... "
Chưa xét đến nội dung bài diễn văn, cứ nghe ông nói đã thấy vui tai, vì
tiếng Pháp, tiếng Nam chen lẫn, thật là :" nghe ra tiếng sắt tiếng vàng
chen nhau ". Đến nỗi người ta có thể nói là ông Hanh diễn thuyết bằng
tiếng Pháp, chen lẫn tiếng Nam cũng được. "
Người ta chỉ tiếc rằng có một vài chữ (rất hiếm) ông không dịch ra
tiếng Pháp như chữ " tôi " chẳng hạn. Giá ông cứ dịch là " moa " có phải
lý thú bao nhiêu :" Hôm nay moa nói chuyện về thơ với các toa, moa lấy
làm bố cu hân hạnh honoré, vân vân et coetera ". "
...Nhưng ông vẫn chê thơ mới. Lạ nhất là ông đọc mấy bài thơ cũ, thất
ngôn, ông nhất định bảo đó là thơ mới, rồi ông nói :" Tôi không thấy mới
ở chỗ nào ". Thế thì còn ai cãi được nữa. Ông lại có cái nhã nhặn đọc
mấy câu thơ của cô Nguyễn Thị Kiêm, vừa đọc, vừa nhìn vào tận mặt cô
Kiêm ngồi trước mặt ông, rồi ông cười một cách ranh mãnh mà hỏi cô Kiêm
:" Thơ của cô như thế thì mới ở chỗ nào, mà hay ở chỗ nào ? ". Ông
nghiễm nhiên đóng vai ông giáo " chuy " học trò của mình, ông lấy thế
làm khoái trí lắm. Tuy vậy, ông còn chưa cho là nhã nhặn lắm, ông còn
muốn nhã nhặn hơn nữa kia, ông nói một cách tinh quái :" Của cô dài lắm,
đây là tôi bỏ đầu , bỏ đuôi, chỉ lấy quãng giữa thôi "...và " cô còn
cứng đấy, tuy thơ của cô có chữ " xìu dégonflée ". Chắc hẳn tối hôm ấy,
ông về ngủ ngon giấc lắm vì đã rất nhã nhặn với thính giả, và tự cho
mình là hóm hỉnh hơn người, tuy cô Kiêm có cự cho ông mấy câu làm ông
lúng túng một lúc lâu và chối bay chối biến :" Không, không, tôi có công
kích cô đâu, tôi, tôi...tôi có mạt sát cô đâu ! "
" CÁI ĐINH VÀ... CÁI ROI "
"
Nhưng lúng túng nhất là khi ông đánh rơi một cái đinh ! Vâng, ông đánh
rơi một cái đinh, loay hoay mãi không tìm thấy. Thính giả cũng có mấy
ông đứng dậy quanh co tìm hộ ông hồi lâu mà không thấy. Ông tìm đinh để
đóng hai bức tranh lên bảng đen, hai bức tranh dùng để cắt nghĩa thế nào
là loi de symétrie (A) và loi d'alternance (B) :
" Ông nhổ lên, cắm xuống trong nửa giờ đồng hồ không treo xong hai bức tranh, rồi ông lúng túng mãi với cái đinh đánh rơi.Mất
mười phút đồng hồ mới xong cuộc tìm đinh đóng tranh. Xong hai tay nắm
chặt một cây gậy tre, ông chỉ lên hình A bảo đó là symétrie, lên hình B
bảo đó là alternance. Ông kết luận hình B đẹp hơn hình A, vì ông có một
người bạn " học mathématiques supérieures " bảo ông như vậy. Xem chừng
thính giả không tin mấy, ông tức mình hỏi phăng ngay ông Hồ Văn Lái họa
sĩ, ngồi ngay đó :" Ông Hồ Văn Lái là nhà mỹ thuật hẳn ông đồng ý với
tôi rằng hình B đẹp hơn A ? " Ông Lái gật đầu thế là ông Hanh đắc chí
lắm, vênh mặt lên nói với thính giả, rồi bỉu môi mà leo lên diễn đàn. "
Thính giả ngơ ngác nhìn nhau có ý hỏi : hai bức tranh đó có liên hệ gì
với thơ ? hay có bao hàm ý nghĩa gì sâu xa ? Nhưng chẳng ai hiểu hết. " Sau mới vỡ lẽ là ông định cắt nghĩa cái hay của luật Bằng Trắc của thơ Đường. "
Nếu bằng bằng bằng bằng bằng ...thì không hay, nếu trắc trắc trắc trắc
trắc...cũng không hay phải BBTTTBB thì mới hay. À ra thế ! Chỉ có thế
thôi mà ông phải cầm lăm lăm cái gậy tre ở tay gõ mãi lên bảng đen như
nhà giáo dạy học, làm cho thính giả cứ tưởng mình là học trò, mà nơm nớp
sợ cái roi vô tình của ông. Nhất là cô Kiêm. Biết đâu lúc cáu tiết, ông
lại không nện cho vài roi, theo thói quen của nhà nghề. "
Cái roi của ông từ đấy không rời tay ông ra. Khi ông lên ghế ngồi, vẫn
để cái roi trên bàn, và luôn tay mân mê đến nó một cách khoái lắm. " Đồng hồ đánh mười tiếng mà ông không cho học trò ra chơi, à quên, ông không cho thính giả về ngủ ! Ông
Hanh bênh thơ cũ một cách rõ rệt, tuy ông nói là " Không nghịch với thơ
mới ". Cứ kể ông đã có công trình vất vả chép đầy hai cái bảng đen hai
bên, nào những bài thơ cũ của Yên Đổ, nào những TTBBBTTB,
BBTTTBB,BBTTBBT, TTBBTTB... "
Trước hết ông đậy kín bằng mấy tờ giấy nhật trình, sau mới long trọng
bóc ra để giảng nghĩa cho thính giả, ông thích chí lắm, hình như đã cho
chúng ta biết một cái kỳ quan. " Tóm tắt đại ý của ông, ông cho thơ cũ là hay, vì có những đặt điểm sau này : "
1.- Câu trước câu sau đối chọi nhau, đọc câu trên cố ý đợi chữ đối ở
câu dưới, khi đọc đến chữ mình đương đợi thì sướng lắm. Cũng như trông
thấy một cái tai, rồi lại trông thấy một cái tai nữa thì sướng lắm. Vả
khi trông thấy một cái mũi, có lẽ nếu thấy một cái mũi thứ hai ở sau gáy
thì chắc cũng sướng lắm. Chắc ông Hanh này thích cửa sổ giả (fausses
fenêtres) như ông Pascal đã nói. " 2.- Thơ cũ có những lối yết hậu, chiết hạ...mà thơ mới không thể có được. Những câu thơ tuyệt cú mà ông thích là :
" Ước gì ta được mà ta để... " Ta để đem về để nữa ta... "
" Ông thích nhất là những chỗ có chấm lửng (...) hóm lắm !"
3.- Thơ cũ có lề lối, có khuôn khổ. Còn thơ mới chẳng có lề lối, khuôn
khổ gì cả thì hay làm sao được. Vậy con chim phải ở trong lồng mới đẹp,
nếu bay lượn không trung thì còn có lề lối gì nữa, đẹp sao được. "
4.- Thơ cũ theo luật bằng trắc, nên mới có âm hưởng nhịp nhàng, chứ thơ
mới có theo luật nào đâu, ai muốn viết sao thì viết. Nói đến âm hưởng,
ông đọc câu thơ của cụ Nguyễn Du : "
Tiếng mau rập rập như trời đổ mưa ". Cụ Nguyễn Du có nghe thấy cái âm
hưởng của hai chữ " rập rập " cũng phải đến bực tức mà gắt : " - Đọc láo đến thế thì thôi ! "
5.- Lẽ thứ năm ông yêu thơ cũ...vì...vì lẽ gì không biết. Ông liền hỏi
thính giả :" Những bài thơ cũ còn sống đến giờ là vì lẽ gì ? Nếu không
hay sao còn sống mãi đến tận bây giờ ? Rồi ông đứng dậy, không kịp để
thính giả hỏi lại ông :" thế cái búi tóc của đàn ông nếu không hay ho,
sao còn lủng lẳng mãi tới bây giờ trên đầu Lý Toét ? Vậy nó hay vì cái
gì ?
" ÔNG HANH CŨNG LÀ THI SĨ "
"
Không những ông là thi sĩ, mà ông lại là thi sĩ của phái thơ mới nữa
mới kỳ. Nói đáng tội, ông có làm hai câu thơ mới thật, song làm để chế
riễu thơ mới. Nhân công kích cái lối câu trên rớt xuống câu dưới
(enjambement) ông liền đọc hai câu thơ của ông làm và viết sẵn trong
bảng đen :
" Tôi đi đầu trần. Vì tôi không " Biết trên đầu có ai "
"
Rồi ông chế nhạo lối rớt chữ của thơ mới. Kỳ thực, ông không hiểu "
enjambement " là gì cả. Và hai câu thơ của ông, ngớ ngẩn đã đành là ngớ
ngẩn, mà chẳng chế riễu được ai hết. Nhất là ông thích rung đùi lúc ngâm
thơ, nên ông lại càng là thi sĩ nữa. Ông có hứa sẽ nói tại sao khi ngâm
thơ lại rung đùi, nhưng trước khi kết luận, ông tự hỏi :" Tại sao rung
đùi ? " Rồi chính ông cũng không biết tại sao cả, nên ông lại thôi không
cắt nghĩa cho ai biết nữa.
" CÁCH LẬP NGÔN CỦA ÔNG HANH "
"
Ông chê thơ mới mà ông chỉ đọc những câu ngớ ngẩn của những thi sĩ lơ
mơ. Mà ông bênh thơ cũ, ông lại đọc những câu thơ vô nghĩa của Thượng
tân Thị, và đôi câu đối viếng ông toàn quyền Pasquier cũng của Thượng
tân Thị. Thành thử ông cũng không che chở cho thơ cũ được tí nào. "
Một điều nhầm to của ông là ông tưởng lầm rằng người ta thích làm thơ,
là vì không có lề lối bắt buộc, nên dễ làm. Ông khoái chí lắm, kêu lớn
lên, làm ai nấy đương lim dim ngủ đều giật mình tỉnh dậy :" À, tôi biết
rồi, làm thơ cũ có khuôn khổ, lề lối, nên khó, còn thơ mới không có lề
lối dễ làm, nên họ thích làm thơ mới...
" NHƯNG ÔNG HANH LẠI LÀ TRI KỶ CỦA PHONG HOÁ "
"
Và nhất là tri kỷ của Tú Mỡ và Lê Ta (Tất nhiên là ông không đội trời
chung với Thế Lữ). Ông đọc đến tên báo Phong Hoá luôn, hân hạnh cho báo
Phong Hoá lắm thay mà cũng ân hận cho Thế Lữ lắm thay vì ông thích văn
của Lê Ta, đọc thơ của Tú Mỡ, chứ không hề nói đến Thế Lữ. "
Ông yêu Tú Mỡ, vì Tú Mỡ làm thơ...lối cũ, như bài " Văn sách bà nghị
khuyên ông nghị ". Ông đọc trọn bài cho thính giả. Ông yêu Lê Ta vì...Lê
Ta công kích thơ mới của Nguyễn Vỹ, ông đọc từng đoạn văn rất dài của
Lê Ta, lấy làm yêu mến lắm. Nhưng ông yêu ông nhất, vì ông đã công kích
thơ mới, lối thơ yêu của Phong Hoá. "
Thành thử đối với ông, P.H. không biết nên cám ơn hay nên trách. Cứ kể
trong cuộc diễn thuyết này, ông nói đến P.H. rất nhiều và giới thiệu Tú
Mỡ với thính giả, cũng là tri kỷ lắm vậy.
" CÒN CÔ KIÊM ? "
"
Cô Nguyễn Thị Kiêm bất bình vì ông Hanh đã mạt sát cô, và đã trái ý cô
về vấn đề " mới cũ ", nên cô đứng dậy nói với thính giả sẽ tiếp câu
chuyện ấy bằng một bài diễn thuyết tối thứ tư sau (16-1) cũng ở
S.A.M.I.P.I.C. " Chắc hẳn tối hôm đó, ta sẽ được xem cô Kiêm mắng lại ông Hanh như ông Hanh đã mắng cô ngày hôm nay, chắc là kịch liệt lắm. "
Rồi ông Hanh lại diễn thuyết cốt để mắng lại cô Kiêm, rồi cứ như thế
mãi cho đến ngày nào cả hai người hoá đá có lẽ cũng vẫn còn mắng nhau. "
Ngộ Không tường thuật cô Kiêm diễn thuyết bênh thơ mới
Sau
khi thuật lại cuộc diễn thuyết của Nguyễn Văn Hanh công kích thơ mới và
công kích đích danh cô Nguyễn Thị Kiêm, Phong Hoá có loan báo là cô
Nguyễn Thị Kiêm sẽ có bài trả lời vào tuần sau. Cô Kiêm đã giữ lời hứa.
Ta sẽ nói đến bài diễn thuyết của cô Kiêm khi nói đến Phụ Nữ tân văn với
vấn đề thơ mới. Đây ta chỉ thuật lại bầu không khí rất hài hước của
buổi nói truyện của cô Kiêm do Ngộ Không, đặc phái viên của Phong Hoá
tường thuật. Theo lời Ngộ Không thuật như các bạn sẽ đọc sau dây, thì
hôm cô Kiêm nói truyện, Nguyễn Văn Hanh đã huy động lâu la đến để yểm
trợ ông ta hầu phá rối cuộc nói chuyện của cô Kiêm. Đây là một tài liệu
rất đặc thù, nó tố cáo sự hăng say của hai phe cũ mới, coi như là một
cuộc ganh đua canh bạc chứ không phải chỉ là một cuộc thảo luận về thơ
là cái gì mông lung mơ mộng. Bài của Ngộ Không thật linh động và hài
hước hết chỗ nói, nó cho ta thấy thương cô Kiêm, thương thơ mới và khinh
ông Hanh làm trò " mất dậy " và mất cảm tình với thơ cũ."
Đúng như tối hậu ngôn của cô Kiêm quả nhiên tối thứ tư 16-1, hội quán
Samipic biến thành một chiến trường rất náo nhiệt, hay nói cho đúng hơn,
diễn đàn ở Samipic hôm đó đã thành ra một lôi đài thí võ. Người đi nghe
thì ít, người đi coi rất đông, mà người trợ chiến lại đông hơn hết.
Chưa đến 9 giờ, trong gian phòng ẩm thấp dưới nhà hầm của hội Samipic đã
đông chặt những người, không còn chỗ nào lách chân, mà những cái mũi
của thính giả ngơ ngác không biết đặt đâu để thở được một chút không
khí. Không khí trong hầm lúc đó nồng những hơi người và đầy những sát
khí. "
Cuộc tranh đấu bắt đầu. Cô Kiêm, sau mấy lời giới thiệu của bác sĩ Trần
Văn Đôn, lên diễn đàn. Cô đứng trước bàn trong 10 phút đồng hồ, mà chưa
nói gì được. "
Ngay hàng ghế thứ nhất, ông Nguyễn Văn Hanh ngồi lăm le chỉ chực vọt
lên diễn đàn tuy không phải là phiên ông diễn thuyết. Tay xách một cái
cặp da, đựng những giấy má gì không biết, làm cho mấy người chưa trả
xong tiền nhà, tiền điện, cứ giật mình thon thót. Mấy ông bạn ngồi cạnh
ông và xun xoe khắp mấy góc phòng đều mắm môi mắm lợi, xắn tay áo, để cố
ý trấn tĩnh và cũng để nạt cô Kiêm nữa. "
Cô Kiêm biết mình dại, không sớm đề phòng thuê một ít người...trợ
lực... Nhưng đã chót lên đến thì thôi cũng phải nói qua loa cho xong
truyện. Thành ra cô bênh vực thơ mới không được hùng hồn lắm, và công
kích ông Hanh cũng rất là nhè nhẹ. "
Ngay bên cạnh chỗ tôi ngồi, có một ông to béo, ý chừng là phe đảng ông
Hanh. Mỗi lần cô Kiêm đọc một câu thơ mới của Thế Lữ, hay của Tường Bách
hay của một thi sĩ nào ở báo Phong Hoá, thì ông rún vai bỉu ra một cái
môi rất dài và " ứ ừ " một tiếng dài gần bằng cái môi ấy. Tiếng ứ ừ của
ông ta được những cái mồm đồng đảng họa theo làm cho cô Kiêm xịu hẳn nét
mặt lại và ông Hanh thì nở phồng hai lỗ mũi vốn nó cũng không nhỏ gì
cho lắm. Cái ông to béo, có lúc nóng nảy dạng hai cái đùi u những thịt
ra, như người đứng tấn một bài võ tầu làm cho mình suýt nữa bắn xuống
đất, vì...thiếu chỗ ngồi, tôi chỉ được ghé một mẩu ghế của ông và một
mẩu ghế nữa của ông bạn nhỏ người. Cũng may ông ta chỉ đứng vậy thôi chứ
không đi bài võ tầu nào, nên không đến nỗi thành án mạng. "
Cái không khí lúc bấy giờ không phải là không khí một phòng diễn thuyết
mà rõ là không khí một đài thí võ. Trong khi cô Kiêm khua môi trên võ
đàn, như nàng Sử Cẩm Bình (trong truyện Anh hùng náo) múa võ trên lôi
đài, thì ở dưới bọn đi xem, phe đảng ông Hanh cũng xắn áo, xắn quần, mắm
môi mắm lợi như chư anh hùng, phe đảng của Lý Quảng. "
Cái không khí ấy đè nén một cách nặng nề, mãi cho đến khi cô Kiêm nói
xong. Cô vừa đứng dậy thì ông Hanh lấy hơi vọt lên ...lôi đài. "
Xưa nay ông giáo Hanh trước mặt học trò vẫn phải giữ dè lời nói, thì
tội gì hôm đó được dịp nói nhảm lại không nói. Người ta phải tuỳ từng
lúc mà lịch sự, chứ lúc nào cũng lịch sự, cũng nhã nhặn thì còn có nghĩa
lý gì. Vì thế, nên ông Hanh hôm đó quyết trút hết những cái lịch sự,
nhã nhặn để lộ hẳn chân tướng trên diễn đàn một lần nữa, để tỏ cho bà
con biết rằng nếu con em ít giáo dục thì về sau ăn nói như vậy. " Ông Hanh leo lên diễn đàn, hỏi thính giả : -Anh em chị em có muốn cho tôi nói không ? " Những tay trợ chiến của ông đều trả lời : " Có, có "
Tức thì ông Hanh toét một cái miệng rất tình và rất rộng, cười mà trả
lời cô Kiêm một cách đắc chí lắm. Ông gọi cô Kiêm là " Nữ thi sĩ " rồi
ông quay lại thính giả cười một cách ranh mãnh...Những người trợ chiến
lại vỗ tay và cười rất hùng hổ. "
Ông Hanh nói :" Tôi, Nguyễn Văn Hanh, cô, Nguyễn Thị Kiêm, hay là cô,
Nguyễn Thị Kiêm, và tôi Nguyễn Văn Hanh lật lại theo lối tây... "Rồi
ông ra hiệu cả hai tay, cười một cách khoái lắm. Trong đám thính giả, có
bao nhiêu con nít láu lỉnh, đều cười rộ lên. Những người đang ngáp hay
đang cãi nhau cũng giật mình quay lại rồi cười theo và vỗ tay theo. "
Ông Hanh nói tiếp :" Tôi với cô cùng đi trên một con đường tối tăm, mà
cô không biết. Ông định nói : Ông không phản đối thơ mới và đồng ý với
cô Kiêm. Nhưng ông có một lối nói bóng bẩy mà xuyên tạc làm vui lòng một
số đông thính giả. "
Ông lại nói : Cô đẩy một cái cửa đã mở rồi " vous enfoncez une porte
ouverte. Một số đông lại cười rộ vì họ tưởng rằng cô Kiêm đến đẩy cửa
nhà ông Hanh. Nhưng ông Hanh chỉ định nói là cô Kiêm phản đối ông vô
ích, vì ông có công kích thơ mới đâu. Phải, ông không công kích thơ mới
ông chỉ chê thơ mới thôi. Nhưng ông không dám nói là :" Tôi, Nguyễn Văn
Hanh chê thơ mới " ông chỉ chê thôi, mà ông không nói là chê. Nhưng ông
Hanh lại được mãn nguyện quá sức mong, là vì không một mình cô Kiêm "
mắc cỡ " mà tất cả bao nhiêu nữ thính giả đều mắc cỡ, vì những lời lẽ,
những dáng điệu của ông. Thực là kết quả mỹ mãn không ngờ. "
Ông nói với cô Kiêm :" Cô bảo cô không xìu (dégonflée) thế là cô còn
cứng, vậy tôi xin xìu trước ". Rồi ông lại toét miệng ra cười và lom
khom bước xuống ghế ngồi. " Thế là ông lại được hoan hô một lần nữa. "
Có mấy bà ngồi hàng ghế đầu nhấp nhỏm đứng dậy mắng cho ông mấy câu,
nhưng thấy vây cánh ông lớn quá, và nhất là cái quả đấm của ông nắm chặt
quá, nên lại ngậm ngùi mà ngồi im. Có một bà, trái hẳn lại, vỗ tay dữ
hơn mọi người để khen ông Hanh ; mọi người trông lại thì bà...bà Nguyễn
Văn Hanh. "
Bỗng một ông nữa vọt lên diễn đàn. Thôi nguy to rồi, cô Kiêm lại phải
một phen run sợ. Nhưng may sao, ông này tuy đem một cái mũi rất lớn lên
diễn đàn cũng không đáng sợ bằng ông Hanh. Ông ôn tồn nói một hồi, không
ai hiểu ông nói gì, chỉ thấy ông quanh quẩn mắng hết ông Hanh, lại cự
đến cô Kiêm cho là hai bên đều vô lý hết, rồi ông lại cự cả ông, vì ông
cũng vô lý nốt. "
Ông Hanh ngứa tiết lại nhẩy lên lôi đài. Hai ông giở tài ngọn lưỡi
trước mặt cô Kiêm, làm cho cô Kiêm hậm hực muốn khóc ; cô muốn chui
xuống đất, nhưng hiềm đất rắn quá, cô lại muốn bay lên trời, thì cái hầm
lại thấp quá. Cô Kiêm cầu cứu ông huyện Tri, nhưng ông huyện Tri không
động đậy ; cô cầu cứu ông Phan Văn Hùm, nhưng vẫn thấy ông Phan Văn Hùm
nét mặt thản nhiên, lạnh lùng làm cho cô cuống quít ở giữa cái mồm rộng
của ông Hanh và cái mũi lớn của ông nọ.
" Ông đốc tờ Đôn lúc bấy giờ vẻ mặt hớn hở lắm. Ông chắc lẩm : thế nào
chẳng có anh vỡ đầu, sát trán, dập sọ, gẫy xương. Nếu không cũng có một
vài ba thính giả hoảng sợ mà ngất đi chăng. " Nhưng bà con thấy quang cảnh nguy ngập, xô nhau mà chạy trốn làm cho người ngao ngán nhất là ông đốc tờ Đôn. "
Thạch Lam tường thuật cô Kiêm diễn thuyết bênh thơ mới
Cùng
một buổi diễn thuyết của cô Nguyễn Thị Kiêm mà Phong Hoá có tới bốn bài
tường thuật. Sau bài tường thuật của Ngộ Không tôi còn kể thêm ba bài
tường thuật của Thạch Lam, của Lê Ta và của Ngym. Tất cả chúng đều cho
ta thấy thính giả say mê tới vấn đề, đến chen chúc nhau thừa sống thiếu
chết. Đây mấy lời mở đầu bài tường thuật của Thạch Lam :" Đến cuộc diễn thuyết của cô Nguyễn Thị Kiêm ở quán hội K.T.T.Đ. "
Người đến nghe và đến xem chắc hẳn là đông lắm. Vì một cái lẽ rất giản
dị, diễn giả là một người con gái. Một cô con gái diễn thuyết tất có
nhiều cô con gái đến nghe, những cô tân thiếu nữ ở Hà thành, áo tha
thướt và nhiều màu tóc mượt và đen nhánh. " Người ta đến đây cũng như một cuộc vui chơi. Trong một sự hỗn độn, bao giờ cũng lắm cái bất ngờ, lắm cái may rủi. "
Buổi tối hôm ấy không một ai nghe rõ được câu gì. Người ta chỉ thấy cô
Kiêm chốc chốc lại đưa khăn tay lên lau mồ hôi trên trán, thấy đôi môi
mấp máy. Thành thử không phải như bà Lê Dư diễn thuyết cho bà ấy nghe ở
hội Trí Tri. Cô Kiêm dẫu có muốn nghe lời mình nói cũng không nghe thấy
gì ".
Lê Ta tường thuật cô Kiêm diễn thuyết bênh thơ mới
Và đây đến lượt Lê Ta tuờng thuật :"
Công chúng mỗi lúc một đông thêm. Tiếng ồn ào mỗi lúc một lớn. Trên kia
cô Kiêm vẫn nói . Dưới này họ lục đục chen nhau, cãi nhau về chỗ ngồi.
Một ông to béo luôn tay run người này ấn người kia để bênh vực cái đồng
hồ đeo tay của ông. " Giữa lúc mồ hôi dang đua nhau làm ướt áo mọi người, thì bỗng cái quạt điện bừng chạy. " Một ông dẫm lên chân một cô ngồi cạnh để tỏ ý bất mãn, rồi đứng lên diễn thuyết với hai người đằng sau xô lên. " Dần dần, cả những người ngồi đầu đều đứng lên, rồi muốn cho cao hơn, họ đứng cả lên ghế. "
Một vài ông cố sức mở một đường " huyết đạo " xông vào gần chỗ tôi,
phàn nàn rằng mình vẫn mộ tiếng diễn thuyết mà không được nghe lấy một
tiếng nào. Các ông đứng lau mồ hôi một lúc trèo mám lên một cái ghế
nghiển cổ trông. Lúc thấy được mặt diễn giả các ông sung sướng chen ra
tỏ ý mãn nguyện lắm. "
Cái nóng bức trong hội quán cùng với sự náo động cứ tăng mãi lên, đến
lúc những cánh quạt vì lòng nguyện vọng nhiệt liệt của công chúng lại
bắt đầu quay, mà trật tự vẫn không giữ được...Những người ở dưới muốn
nghe rõ lần lượt rủ nhau lên gác muốn mát lại rủ nhau xuống. Cứ thế mãi
không thôi ".
Nguym tường thuật cô Kiêm diễn thuyết bênh thơ mới
Sau cùng là lời thường thuật của một người ký tên là Ngym, chẳng biết là ai :" Thính giả, cả hai giống, có đến bảy tám trăm đầu. " Các bà các cô đến đông. Phần nhiều không được trắng như mọi khi, ý chừng nóng quá mồ hôi ra trôi cả phấn. "
Nhưng vì đến sau, phải đứng cả. Có độ hơn 400 ghế thì các ông râu mày
ngồi mất đến ngoài ba trăm rưỡi ghế. Ông huyện Trị thân sinh ra cô Kiêm,
đứng lên xin các ông râu mày nhường chỗ cho các bà quần thoa " íu đúi
". Cái gì chứ cái ấy thì cố nhiên là thính giả phái khỏe không chịu nghe
viện lẽ rằng họ không lẳng (nếu tôi có thể dịch chữ " galant " là lẳng
được). "
Muốn cho thính giả lẳng lặng mà nghe, các tổ chức viên dùng " suỵt ".
Sau có người " chừng cũng thạo về khoa học ", nghĩ ra được một kế rất
điệu là đi mượn cái chuông. Anh hàng kẹo hay anh hàng dầu nào cho mượn
cái chuông ấy, chắc cũng được biệt đãi.
Lê Ta phê bình tập thơ " Những bông hoa trái mùa "
Sau
đấy Lê Ta, nhân đọc một tập cũ " Những Bông Hoa trái mùa " của hai ông
Tường Vân và Phi Vân làm ra để thách đố, đua vai với thơ mới. Lê Ta đã
phân tích tập thơ của hai ông và trích những câu văn vừa sáo, vừa rỗng,
vừa đạo văn, vừa ngây ngô để minh chứng thơ cũ mà các ông ca ngợi đã hết
sinh khí rồi. Thực bài trả lời của Lê Ta là cay độc, khiến cho làng thơ
cũ phải một phen bể mặt. Đây bài phê bình " Những Bông Hoa trái mùa "
của Lê Ta (P.H. số 148, 10-5-1935)."
Sau khi góp sức chế tạo ra được ngót ba mươi trang thơ (Những bông hoa
trái mùa) hai nhà văn Tường Vân và Phi Vân " một ngày tốt đẹp kia ", đem
in thành sách. In sách để tỏ cho thiên hạ biết hai ông cũng có triết lý
về cuộc đời, mà hai ông coi như một buổi hát :
Còn lạ lùng chi cái thói đời. Trăm năm cũng một lớp tuồng thôi
(Cuộc Đời)
"
Để trách trăng, trách gió, trách người bạn gái, khóc ý trung nhân và để
than cái nỗi đời xoay chuyển mãi, " dặm liễu " đã mòn chân " ngựa ký "
mà " đường mây " chưa thẳng cánh " chim đồng " cho nên " anh hùng " còn
thẹn mặt trần ai, luống lo tưởng đến " nợ kiếm cung " ( !) chưa biết đến
bao giờ trả được."
Tác giả thực là người có tâm huyết, có khí khái, có tình cảm và có
những giọng cụ đồ cổ bất đắc chí ngồi cạy ghét móng tay mà giận đời
không biết đến mình. "
Bởi thế, cái mới là cái đáng thù, cả sự chân thực cũng vậy. Đứng trên
núi cao trông cảnh giang sơn dưới ánh trăng vằng vặc, các ông ngẫm, các
ông cảm động bằng đôi mắt và trái tim của bà Huyện Thanh Quan :
Tuế nguyệt thành xưa trơ lớp đá, Tang thương ngõ cũ nhạt làm meo.
(Trên núi Thiên nhẫn)
" Các ông tả cái sắc đẹp của giai nhân trên thuyền bằng văn Cung oán :
Cá dưới nước ra chiều lảng bảng, Hoa trên giòng ra dáng lênh đênh. Hoa kia ngơ ngẩn với tình, Cô kia ngơ ngẩn như hình ai nghe.
(Trên mặt hồ tây)
"
Các ông phục cái khí phách của bà Triệu Ẩu bằng lời của một nhà làm thơ
cũ, tôi quên mất tên, nhưng vẫn nhớ kỹ cái nghệ thuật giở hơi và kiểu
cách :
Dãi nắng dầm mưa đôi má phấn, Xông tên đột pháo một đầu voi
(Triệu Ẩu)
"
Các ông khen âm điệu thơ cũ thánh thót âm thầm như tiếng đàn năm cung.
Không ai cãi hai ông, nhưng tiếc rằng khi nghĩ đến đàn, các ông lại nghĩ
đến tính tình của người khác, các ông lại xúc động bằng tâm hồn của
người khác vì trong lòng các ông không có một thi cảm riêng nào." Thi sĩ Nguyễn Du tả tiếng đàn như thế này :
Trong như tiếng hạc bay qua, Đục như nước suối mới sa nửa vời ; Tiếng êm như gió thoảng ngoài, Tiếng mau sậm sập như trời đổ mưa.
" Các ông liền lấy những ý trên lập lại. Các ông cũng viết :
Trong như tiếng hạc mới bay qua, Đục tựa lưng vời nước suối pha, Êm ái tiếng khoan như gió thoảng, Tiếng mau sầm sập lại mưa sa.
"
Cái tài của các ông là cái tài xào nấu lại những món ăn cũ. Các ông lấy
lời văn, ý tưởng, tình cảm của người khác làm của mình. Trong văn thơ
các ông đầy rẫy những cành tuyết, mai, thông, liễu, ở những chỗ sông
Tân, vườn Thuý, chơi sông đêm trăng các ông bắt chước người ta nhớ câu
thơ Xích bích, ngắm nước hồ Tây các ông cũng chỉ nghĩ đến cảnh Bắc quân
xô xát với truyện con trâu vàng. Các ông đi sau cổ nhân để lượm nhặt
những rơm rác ấy là " Những bông hoa trái mùa "."
Các ông đem bó hoa không đáng gọi hoa kia dùng làm thứ khí giới để công
kích lối thơ chân thực dồi dào, phóng khoáng mà người ta thường gọi là
thơ mới. " Là vì các ông không làm được thơ mới. "
Các ông không phải là người biết tìm cái đẹp mới mẻ, biết tả đúng tâm
sự mình trước cảnh vật, cái cảm hứng của các ông không thể ra ngoài
khuôn sáo, chỉ quanh quẩn ở những điển tích mà đã mấy nghìn lần người ta
nhắc đến, nghe quen tai quá, chẳng khác gì những lời chúc tụng của bọn
người hát " súc sắc súc sẻ " đầu năm. "
Các ông trách lối thơ bây giờ không theo niêm luật cũ, vì các ông không
biết rằng thơ bao giờ cũng phải có luật. Không phải cái luật hẹp hòi
hạn câu chọn chữ là một lối rất tiện cho những người khúm núm thi thố
cái tiểu sảo của mình. Nhưng thơ phải có thứ luật cao siêu hơn, thiêng
liêng hơn : mình biểu lộ cảm tưởng, tâm trạng mình một cách êm ái, tha
thiết hay hùng tráng du dương theo cái bản lĩnh riêng mình, không bao
giờ chịu theo tư tưởng, tình cảm của người khác. Như thế thì trái với
thứ biệt tài của hai ông lắm, nên hai ông không bằng lòng. "
Các ông chỉ ưa và chỉ tìm được những lời văn hoa sẵn có để tra vào cái
khuôn khổ sẵn có. Khi tiễn đưa, tất nhiên phải dùng đến những chữ :
chuốc chén qua nhà với duổi dong dặm kỳ ; khi vinh hoa tất nhiên phải
chắp nhặt những tiếng : sắc nước hương trời. Mà cuộc đời bao giờ cũng là
một tấn tuồng cũng như lúc mặt trời về chiều, bao giờ cũng là ác, là
chênh chếch, giọt sương dùng để chỉ nước mắt, là ngô vàng rụng để tả mùa
thu. Các ông cũng không quên những chữ cảnh biếc, biển quế, bụi hồng,
mắt xanh, không quên những câu :
Lơ thơ dăm cụm lục chen hồng, Thượng uyển là đây có phải không ? Hương ngự ( !) ngạt ngào đôi khóm cúc, Nhạc thiều ( !) reo rắt mấy cành thông (trang 15)
"
Để tả những cảnh...trong vườn bách thú ( !). Nghĩa là những câu thơ có
thể tả được bất cứ cảnh vườn nào, mà tả cảnh vườn nào cũng rỗng, cũng
sáo, cũng không có nghĩa lý chi hết." Ấy thế mà các ông đi công kích bọn làm thơ lối mới ; các ông lấy những giọng oanh liệt để mắng họ :
Lạy bác xin đừng nói đến thi, Nghĩa thi chưa hiểu hãy im đi.
" Và gọi họ là bọn mù :
Chẳng khác anh mù lại nói mơ, Chẳng qua một bọn dốt làm thơ...
"
Vâng, họ dốt vô cùng, dốt vì không biết theo kinh điển, vì không biết
nhai lại những lời cổ nhân mà các ông quý trọng, vì không biết để cho
cái khuôn khổ buồn cười của thơ (bát cú) kìm kéo, thắt buộc tính tình,
cảm hứng của họ."
Vâng, họ dốt và mù lắm, họ không thể sáng như hai ông Tường Vân và Phi
Vân được, mà như thế, theo ý tôi, thì thực là may cho quốc văn. "
Vì quốc văn cần phải tiến. Quốc văn không phải thứ trò chơi dí dỏm ở
trong ấy có những luật lệ bày ra để một ít người thợ khéo chắp nhặt cái
tiểu sảo nọ để ghép vào cái tiểu sảo kia. Thơ văn của ta bây giờ mới
biết theo khuynh hướng mới cũng đã quá chậm rồi, không cần phải có những
bọn văn sĩ như hai ông Tường Vân và Phi Vân với cô Bích Ngọc ngăn cản
lại. "
Nói đến cô Bích Ngọc, người đề tựa cho quyển " Những bông hoa trái mùa "
tôi lại tưởng tượng đến một bậc nữ lưu đoan trang, trầm mạc. Tôi còn
tưởng tượng lên thêm một bực nữa, tuy không được vừa ý cô nhưng tôi cũng
cứ mạn phép cô tôi nói : tôi tưởng tượng ra một bực nữ lang... bà già. " Bởi vì những ý tưởng của cô cũng đã già như cái cây cổ thụ. "
Cô cũng đồng lòng với hai nhà thi sĩ của cô ham mến cái cổ, coi lối thơ
luật cũ rích như những bông hoa thơm, cô lại viết một bài thơ tám câu,
có ý cho chúng tôi thấy thí dụ. Cái cụm hoa thơm là bài thơ quý hoá ấy
cũng có đủ những biền ngẫu : nhị vàng đi dôi với cành thắm, lòng bướm
với kiếp hoa, dậu cúc với cành hồng, nghĩa là những chữ sáo đi đôi với
những chữ sáo. "
Cô thực là người biết yêu trọng quốc hồn, quốc tuý. Nhất thiết cái gì
là mới, là lạ, cô đều ghét cay, ghét đắng lấy lẽ rằng cái mới lạ ấy
không phải là của nhà. Câu phong dao :
Ta về ta tắm ao ta,
"
Có lẽ là câu châm ngôn của cô. Cô thiết tha khuyên người ta chê bỏ và
tự mình chê bỏ " ao ngoài ", để về tắm " ao nhà " dù ao nhà ấy đầy những
bùn, những vẩn." Tôi buồn rằng người " thục nữ " có duyên đến thế lại kém vệ sinh.
Nhà của Lệnh Hoàn Thành ở California
No comments:
Post a Comment