Saturday, 12 November 2016

THẾ GIỚI * THIỀN *

TIN THẾ GIỚI

Bắc Kinh không úp mở : Biển Đông là sân nhà của Trung Quốc

Trong một cuộc họp báo ngày 08/03/2015 tại Bắc Kinh, Ngoại trưởng Vương Nghị đã bác bỏ thẳng thừng những phản đối của nước khác về việc Trung Quốc đang đẩy mạnh các công trình bồi đắp đảo nhân tạo tại vùng quần đảo Trường Sa, nơi có tranh chấp với các láng giềng trong đó có Việt Nam. Ông Vương Nghị đã không ngần ngại khẳng định : Biển Đông là « nhà » và là « sân » của Trung Quốc.

Dựa theo câu hỏi của Tân Văn Xã (China News Service) - hãng tin chính thức thứ hai tại Trung Quốc sau Tân Hoa Xã - theo đó phải chăng là hoạt động bồi đắp các bãi đá và rạn san hô của Trung Quốc ở Biển Đông báo hiệu một sự thay đổi trong chính sách của Trung Quốc đối với Biển Đông và thậm chí đối với cả các láng giềng, ông Vương Nghị đã tại khẳng định là chính sách Trung Quốc không thay đổi.

Vấn đề là Ngoại trưởng Trung Quốc đã nhân dịp này đả kích các nước đã phản đối Trung Quốc và nói thẳng Bắc Kinh có quyền làm tất cả những gì mình muốn trong vùng lãnh thổ thuộc về mình. Giới quan sát đặc biệt ghi nhận lời khẳng định rằng khu vực đang xây dựng là « nhà » và « sân » của Trung Quốc.

Theo bản tin tiếng Anh trên trang web của Bộ Ngoại Giao Trung Quốc, ông Vương Nghị nói nguyên văn : « Chúng tôi không giống như một số quốc gia khác đã xây dựng trái phép trong nhà của người khác. Và chúng tôi không chấp nhận những lời chỉ trích từ người khác khi mà chúng tôi chỉ xây dựng các cơ sở trên sân riêng của chúng tôi. »

Tuyên bố không úp mở của Ngoại trưởng Trung Quốc, tại một cuộc họp báo quốc tế, về quan điểm từng bị tố cáo là Bắc Kinh muốn biến Biển Đông thành ao nhà của mình, đã làm dấy lên nhiều chỉ trích. Trả lời phỏng vấn nhanh của RFI qua email, Giáo sư Thayer, chuyên gia tại Học viện Quốc phòng Úc. không che giấu thái độ sửng sốt trước một tuyên bố vừa « thô bạo - brazen », vừa « ngạo mạn - arrogant », vừa phản lịch sử vì chính Trung Quốc mới là nước chiếm đóng nhà của người khác.

Thayer : "Tôi vô cùng kinh ngạc khi đọc thấy ý kiến của Ngoại trưởng (Trung Quốc). Đưa ra (vài hôm) trước ngày kỷ niệm 27 năm cuộc tấn công của Hải quân Trung Quốc vào tàu hậu cần Việt Nam ở khu vực quanh Đá Gạc Ma (Johnson South Reef) ngày 14 tháng 3 năm 1988. Nhận xét của ông Vương Nghị vừa thô bạo, vừa ngạo mạn.

Cần phải nhớ lại rằng, vào thời điểm đó, không có sự hiện diện của Trung Quốc tại quần đảo Trường Sa. Hành động của Trung Quốc tấn công và tàn sát 64 thủy thủ Việt Nam phải bị coi là một hành vi xâm lược trắng trợn nhưng lại không bị cộng đồng quốc tế trừng phạt. Tàu chiến Trung Quốc khi ấy đã được phái đến nơi cùng với một hạm đội nhỏ mà nhiệm vụ trên danh nghĩa là thiết lập một trạm quan sát nhân danh Ủy ban Liên chính phủ về Hải dương học của UNESCO.

Sau trận hải chiến, Trung Quốc bắt đầu chiếm đóng các rạn san hô và bãi ngầm khác trong quần đảo Trường Sa, một hành động được tiếp tục cho đến ngày nay. Có tin là chỉ huy của đội tàu Trung Quốc đã bị khiển trách vì sử dụng võ lực mà không được lệnh. Tuy nhiên, Trung Quốc đã hoàn toàn sẵn sàng khẳng định chủ quyền trên các thực thể mà họ đã chiếm bằng vũ lực, vi phạm luật lệ quốc tế. Trong thực tế, Trung Quốc đã chiếm « nhà của người khác ».

Tuyên bố của ông Vương Nghị là một ví dụ về việc Trung Quốc sử dụng chiến tranh thông tin nhằm bóp méo sự thật lịch sử và luật pháp quốc tế".

RFI : Đây có phải là lần đầu tiên mà một quan chức Trung Quốc cao cấp như vậy cho rằng Biển Đông là « nhà » và « sân » - hay nói cách khác là « ao nhà » - của Trung Quốc ?

Thayer : "Nếu tôi nhớ không lầm thì đây là lần đầu tiên Trung Quốc mô tả các thực thể địa lý ở Biển Đông như là « nhà » của họ. Cách dùng từ ngữ này cho thấy là Trung Quốc đã leo thang trong hành động biện minh cho các hành động của họ, chuyển từ việc khẳng định « chủ quyền lịch sử » đối với các đảo và « vùng biển tiếp giáp », sang việc tuyên bố quyền sở hữu không hơn không kém đối với với các thực thể như đảo đá, rạn san hô hay các bãi ngầm khác".

RFI : Với kiểu khẳng định như kể trên, liệu Trung Quốc có sẽ chủ động hơn trong các cuộc đàm phán về Bộ Quy tắc Ứng xử tại Biển Đông COC với ASEAN hay không ? Bởi vì điều đó có nghĩa chấp nhận « luật nước ngoài » trên sân riêng của mình ?

Thayer : "Dĩ nhiên Trung Quốc sẽ tiếp tục lôi kéo ASEAN vào một chuỗi các cuộc đàm phán vô tận về một Bộ Quy tắc Ứng xử. Trung Quốc vẫn khăng khăng cho rằng Bản Tuyên bố về Ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) phải được thực hiện tốt theo như ý của Bắc Kinh trước đã. (Có điều) là Bản Hướng dẫn thực thi DOC đã được thông qua từ 4 năm rồi, nhưng chưa hề có một hoạt động hợp tác nào được chấp thuận hay bắt đầu.

Lời lẽ thô bạo của Ngoại trưởng Trung Quốc là nhằm mục đích cô lập Philippines và Việt Nam, và hù dọa các thành viên ASEAN khác để buộc họ phục tùng. Trung Quốc hy vọng là các thành viên « nhút nhát hay lo » của ASEAN sẽ khuyên nhủ là phải tự kiềm chế, và việc tham khảo sẽ tiếp tục bất tận.

Thời gian đang đứng về phía Trung Quốc, với từng gàu cát lấy từ biển lên cho phép họ mở rộng diện tích các đảo nhân tạo và tăng cường năng lực kiểm soát – và cưỡng chế nếu cần - của Trung Quốc. Trung Quốc đang thay đổi « thực tế trên hiện trường », qua đó làm cho bất kỳ quyết định nào của Tòa án Trọng tài về đơn kiện của Philippines trở nên vô nghĩa".

http://vi.rfi.fr/20150309-tq-bien-dong//

Đại sứ Mỹ tại Việt Nam chống việc Bắc Kinh cải tạo thực trạng Biển Đông

Trọng Nghĩa

Ông Ted Osius trước khi được bổ nhiệm làm Đại sứ Mỹ tại Việt Nam.@US embassy Jakarta

Trong bài nói chuyện vào hôm qua, 06/03/2015 tại Đại học Quốc gia Hà Nội, Đại sứ Mỹ tại Việt Nam đã phác họa triển vọng tốt của quan hệ Mỹ-Việt vào lúc hai nước chuẩn bị kỷ niệm 20 năm bình thường hóa bang giao. Hồ sơ Biển Đông đương nhiên đã được gợi lên khi Đại sứ Mỹ nhấn mạnh quan điểm xuyên suốt của Washington chống lại việc dùng sức mạnh để áp đặt chủ quyền. Các hành động của Trung Quốc bồi đắp đảo nhân tạo cũng bị nêu bật.

Trong bài phát biểu được Đại sứ quán Mỹ ở Hà Nội công bố, Đại sứ Ted Osius đã giành nguyên một đoạn để đề cập đến Biển Đông, từ ngữ được ông dùng ngay bên cạnh tên gọi quốc tế tiếng Anh là South China Sea. Ông khẳng định : « Cũng như Việt Nam, Hoa Kỳ mong muốn có hoà bình và ổn định trong khu vực, đặc biệt là tại Biển Đông ».

Đại sứ Mỹ đã nhắc lại tuyên bố mới đây của Ngoại trưởng Mỹ John Kerry tại Diễn đàn An ninh Khu vực ASEAN (ARF), theo đó : « Việc đe doạ, cưỡng ép hoặc sử dụng vũ lực bởi bất kỳ bên tuyên bố chủ quyền nào… là điều không thể chấp nhận được ».

Các hoạt động bồi đắp đảo nhân tạo do Trung Quốc rốt ráo tiến hành trong thời gian gần đây tại vùng Trường Sa đã được ông Ted Osius đặc biệt nhấn mạnh, dù không nêu đích danh Bắc Kinh. Đại sứ Mỹ đã « kêu gọi tất cả các bên tuyên bố chủ quyền thực hiện tự kiềm chế - đặc biệt là về các hoạt động cải tạo thực địa quy mô lớn để biến đổi các bãi đá và bãi ngầm thành những tiền đồn có thể dễ dàng quân sự hoá ».

Về một giải pháp hòa bình cho cuộc tranh chấp, Đại sứ Mỹ cho rằng Hiệp hội Đông Nam Á ASEAN và Trung Quốc « cần sớm hoàn tất một bộ Quy tắc Ứng xử có ý nghĩa tại Biển Đông ».

Phát biểu của Đại sứ Mỹ tại Việt Nam là phản ứng mới nhất của Chính quyền Mỹ sau khi một loạt thông tin với ảnh vệ tinh làm bằng chứng cụ thể được tiết lộ, cho thấy quy mô to lớn và tốc độ nhanh chóng của công việc Trung Quốc đang tiến hành ở vùng Trường Sa : bồi đắp 7 bãi ngầm đang chiếm đóng thành đảo nhân tạo lớn hơn gấp bội, bên trên xây dựng những loại cơ sở bị cho là có thể dùng vào mục tiêu quân sự.

Ông Nguyễn Phú Trọng sẽ là Tổng bí thư đảng Cộng sản Việt Nam đầu tiên thăm Mỹ

Trong bài phát biểu của mình, Đại sứ Mỹ tại Việt Nam còn xác nhận hai chuyến công du quan trọng của lãnh đạo Việt Nam qua Mỹ trong năm nay.

Trước hết là chuyến công du của Tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng mà theo ông Ted Osius, là « theo lời mời của phía Hoa Kỳ ».

Giới phân tích từng nhấn mạnh rằng ông Trọng sẽ là Tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam đầu tiên đi thăm Hoa Kỳ, phản ánh đà tăng cường quan hệ nhanh chóng giữa hai bên, đặc biệt là sau vụ Trung Quốc kéo giàn khoan HD-981 vào cắm sâu trong vùng đặc quyền kinh tế vào tháng Năm 2014.

Một chuyến thăm khác cũng quan trọng được Đại sứ Mỹ tiết lộ, chuyến công du của Tướng Trần Đại Quang, Bộ trưởng bộ Công an Việt Nam, nhưng thời điểm chưa được xác định.
Ông Ted Osius tuy nhiên khẳng định rằng Bộ trưởng Công an Việt Nam sẽ « gặp gỡ các quan chức cao cấp Hoa Kỳ để trao đổi ý kiến về một loạt các vấn đề, trong đó có vấn đề nhân quyền ».
Hồ sơ nhân quyền được cho là cản lực quan trọng nhất trong tiến trình xích lại gần nhau giữa Hà Nội và Washington.

http://vi.rfi.fr/viet-nam/20150307-dai-su-my-tai-viet-nam-chong-viec-bac-kinh-cai-tao-thuc-dia-tren-bien-dong/

Vì an ninh quốc gia, Manila tẩy chay chuyên gia Trung Quốc

Trọng Nghĩa

Yêu sách của Bắc Kinh Biển Đông khiến người Philippines cảnh giác với Trung Quốc.REUTERS/Romeo Ranoco

Phủ Tổng thống Philippines vào hôm nay 28/02/2014, đã chính thức lên tiếng bảo vệ quyết định mới đây của Bộ Năng lượng nhằm đình chỉ sự tham gia của kỹ thuật viên Trung Quốc vào sự phát triển và vận hành của màng lưới điện quốc gia Philippines. Lý do được nêu lên là vấn đề an ninh quốc gia, nhưng giới quan sát cũng gắn liền quyết định này với tranh chấp giữa Bắc Kinh và Manila về Biển Đông.

Theo báo chí Philippines, trên một đài phát thanh địa phương, Phó Phát ngôn viên của Tổng thống Aquino, bà Abigail Valte khẳng định rằng : Khi quyết định không triển hạn công tác cho 16 cán bộ kỹ thuật Trung Quốc đang làm việc tại Tập đoàn Lưới điện Quốc gia Philippines NGCP, Bộ Năng lượng Philippines đã có nghiên cứu kỹ lưỡng về những ưu và khuyết điểm của vấn đề.
Bà Valte đã tuyên bố như trên sau khi Bắc Kinh lên tiếng đòi Manila phải xử sự công bằng đối với Tập đoàn NGCP – có 40% vốn Trung Quốc – vào việc xây dựng màng lưới điện toàn quốc của Philippines. Theo Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hồng Lỗi, thì tập đoàn này đã có nhiều đóng góp quan trọng, và Manila phải bảo đảm quyền lợi hợp pháp của tập đoàn đó.
Tranh cãi đã nẩy sinh từ hôm thứ Tư, 25/02 khi Bộ Năng lượng Philippines loan báo là sẽ chấm dứt công việc của số cán bộ kỹ thuật Trung Quốc đang làm việc trong hệ thống điện toàn quốc, vì những lý do đặc biệt về an ninh quốc gia.

Phát biểu với hãng tin Pháp AFP, Bộ trưởng Bộ Năng lượng Jericho Petilla xác nhận là 16 kỹ thuật viên Trung Quốc đang công tác tại Tập đoàn Lưới điện Quốc gia Philippines NGCP sẽ không được triển hạn visa vào tháng 7 tới đây và sẽ phải hồi hương.
Là một công ty tư nhân Philippines, NGCP có tới 40% phần hùn đến từ Tập đoàn Lưới điện Nhà nước Trung Quốc, tập đoàn quốc doanh đang quản lý hệ thống phân phối điện tại Trung Quốc.
Khi được hỏi là phải chăng vấn đề an ninh quốc gia bị đe dọa đã khiến cho chính quyền Manila quyết định như trên, vị Bộ trưởng Philippines đã xác nhận rằng vấn đề đó « hiển nhiên là một mối quan tâm ».

Đối với chính quyền Manila, màng lưới điện quốc gia Philippines phải do chính người Philippines điều hành và người Philippines hiện có đủ năng lực chuyên môn để đảm trách phần việc do người Trung Quốc thực hiện.
Ngoài lý do an ninh nói trên, một số nhà quan sát đã gắn liền quyết định không cho chuyên gia Trung Quốc tiếp tục làm việc trong màng lưới điện quốc gia Philippines với hồ sơ tranh chấp Biển Đông giữa Manila và Bắc Kinh.
Các hành vi lấn lướt của Trung Quốc nhắm vào Philippines trong những năm gần đây, từ vụ giành quyền kiểm soát thực tế trên bãi cạn Scarborough Shoal, cho đến vụ phong tỏa đường tiếp tế cho lính Philippines đồn trú trên bãi Cỏ Mây (Second Thomas Shoal), đã làm quan hệ song phương xấu hẳn đi.
Theo báo chí Philippines, hôm thứ tư vừa qua, Bộ trưởng Bộ Năng lượng Philippines cũng thừa nhận rằng tranh chấp Biển Đông giữa Philippines và Trung Quốc đã tạo nên mối quan ngại về sự có mặt của chuyên gia Trung Quốc trong một tập đoàn chiến lược như tập đoàn lưới điện NGCP.
http://vi.rfi.fr/chau-a/20150228-vi-an-ninh-quoc-gia-manila-tay-chay-chuyen-gia-trung-quoc/

THIỀN ĐỊNH

Thiền định và Khoa học thần kinh

***

Trong các ngành khoa học, rất có thể khoa học thần kinh (neurosciences) sẽ là ngành phát triển mạnh và gây nhiều ảnh hưởng nhất trong những thập niên tới. Đó là nhận định của hai nhà khoa học lớn của thế kỷ XX, Francis Crick (giải Nobel Y học1962) và François Jacob (giải Nobel Y học 1965).

Theo François Jacob, "Thế kỷ vừa qua quan tâm nhiều đến acid nucleic và protein. Thế kỷ sắp tới sẽ tập trung vào ký ức và sự ham muốn. Liệu chúng ta sẽ trả lời được những câu hỏi đó chăng?".

Francis Crick còn khẳng định một cách rõ rệt hơn: "Thế kỷ XX là thế kỷ của di truyền học, thế kỷ XXI sẽ là thế kỷ của khoa học thần kinh". Điểm đặc biệt là chính ông, người đã cùng với James Watson năm 1953 gây nên một cuộc cách mạng sinh học khi khám phá ra mật mã gen qua cấu trúc của ADN, đã 30 năm sau chuyển hướng nghiên cứu sang khoa học thần kinh cho đến tận cuối đời.

Lý do có lẽ là, trong mọi sự vật có mặt trong vũ trụ, còn có gì phức tạp, tinh vi và kỳ diệu hơn là hệ thần kinh con người? Còn công trình nào được kiến tạo công phu, rốt ráo hơn trong suốt lịch sử tiến hóa của các loài vật? Và đối với con người, còn điều gì hệ trọng hơn là hiểu biết được sự vận hành tâm não của chính mình, với bao nhiêu hậu quả trên đời sống cá nhân, gia đình và xã hội?

Từ lâu, sợi dây bí mật nối liền tâm thức và thần kinh, linh hồn và thể xác, cái mà Schopenhauer gọi là "chiếc nút của thế giới", đã được con người mải mê tìm kiếm, nhưng vẫn còn bị bao phủ bởi một màn sương mù dầy đặc.

Ngay từ thời kỳ Cổ đại, con người đã tìm hiểu về tâm thức, khi tâm lý học (psychologie) bắt đầu tách rời khỏi triết học, tuy rằng những hiểu biết về tâm lý còn hết sức sơ sài. Nhưng phải đợi tới thế kỷ XVI, thần kinh học (neurologie) mới xuất hiện, với các mô tả giải phẫu học bởi André Vésale, và cuối thế kỷ XVIII, y học tâm thần (psychiâtrie) mới chính thức ra đời, khi Philippe Pinel cho phép tháo bỏ gông cùm của những kẻ "điên" và bắt đầu xếp loại các bệnh tâm thần.

Cuối cùng, khoa học thần kinh (neurosciences) mới thực sự nổi lên từ vài chục năm nay, nhờ những tiến bộ vượt bực của các phương tiện chẩn đoán hình ảnh và thăm dò chức năng. Não không còn là một chiếc "hộp đen" đóng kín, không nhìn thấy gì từ bên ngoài, mà đã trở thành một bộ phận có thể quan sát và đo lường được, trong lúc hoạt động một cách bình thường hay rối loạn vì bệnh tật.

Những tiến triển này còn ở trong giai đoạn ban đầu, nhưng mỗi ngày một gia tăng tốc độ, đồng thời được thúc đẩy bởi các áp dụng công nghệ, phối hợp người máy (robot) và trí thông minh nhân tạo, như máy móc hay xe lăn điều khiển bằng tư tưởng, v.v.

Trong các đề mục nghiên cứu, thiền định đã được đặc biệt chú ý bởi các nhà khoa học thần kinh. Nơi truyền thống ngàn năm đó, đặc biệt phát triển trong đạo Phật, họ đã tìm thấy một phương pháp tập luyện tâm não có khả năng điều trị một số bệnh tật và rối loạn tâm thần, bằng cách thay đổi lâu dài một số chức năng về nhận thức cũng như về cảm xúc.

Song song với các công trình nghiên cứu khoa học, đã có một phong trào xuất hiện tại Tây phương, nhằm tạo điều kiện thuận lợi để trao đổi, bắc cầu giữa các ngành khoa học thần kinh và đạo Phật. Viện"Tâm thức và Sự sống" (Mind and Life Institute) được thành lập năm 1987, hội tụ một số chuyên gia về khoa học thần kinh và tâm lý học chung quanh đức Đạt Lai Lạt Ma thứ 14, Tenzin Gyatso, với những hội thảo thường niên về các vấn đề tâm não, tâm linh và đạo đức xã hội.

Mở đầu hội thảo đầu tiên, năm 1987, đức Đạt Lai Lạt Ma đã có lời nhắn nhủ: "Trước hết, xin quí vị hãy nghiên cứu về những tác dụng tích cực của thiền định. Nếu thấy kết quả tốt, xin hãy dậy lại điều đó cho xã hội, trong tinh thần hoàn toàn thế tục, để cho mọi người đều lợi lạc". Ngài còn bổ túc thêm: "Đây không phải là một vấn đề đức tin và tín ngưỡng, mà đúng hơn là một ưu tư về đạo đức và luân lý. Trách nhiệm làm người thúc đẩy chúng ta phải dùng trí tuệ để hiểu biết thiên nhiên và sự vận hành của tâm thức".

Trong tinh thần đó, đã có một số đóng góp tích cực của các tăng sĩ, thiền sư vào các thí nghiệm khoa học, như ghi và đo hoạt động các vùng não trong khi thiền định, bằng những máy móc tối tân như điện não đồ (EEG) đa điện cực, cắt lớp phát positons (PET-scan) và cộng hưởng từ chức năng (fMRI).

Những trao đổi, cộng tác này đã đưa tới những kết quả, tuy còn hạn hẹp vì mới tiến hành từ khoảng hai chục năm nay, nhưng rất thực tiễn và đầy triển vọng. Đồng thời hai bên cũng không tránh khỏi gây nên tương quan ảnh hưởng lẫn nhau, đạo Phật trên khoa học cũng như khoa học trên đạo Phật.

Trong bài này, chúng ta sẽ lần lượt xem xét:

1- Định nghĩa của neurosciences và một vài từ gần cận.
2- Tổng quan về sự hình thành và tổ chức của hệ thần kinh.
3- Tầm quan trọng của cảm xúc trong đời sống thường nhật.
4- Những điểm tương đồng và những khác biệt giữa đạo Phật và khoa học thần kinh.
5- Những kết quả nghiên cứu về tác động của thiền định trên sự vận hành của tâm não.
6- Chiều hướng nghiên cứu trong tương lai về thiền định.

I. Neurosciences là gì ?

Đáng lẽ ra, neurosciences phải dịch ra tiếng Việt là thần kinh học, nhưng vì từ này đã thường được dùng cho neurologie, cho nên từ thích hợp nhất có lẽ là khoa học thần kinh.

Trên nguyên tắc, khoa học thần kinh bao gồm tất cả những môn học liên quan tới hệ thần kinh, như:

- Giải phẫu học thần kinh (neuroanatomie),

- Sinh hóa học thần kinh (neurobiochimie),

- Sinh lý học thần kinh(neurophysiologie),

- Nội tiết học thần kinh (neuroendocrinologie),

- Thần kinh học tế bào (neurosciences cellulaires),

- Thần kinh học phân tử (neurosciences moléculaires), v.v.

Nhưng thông thường người ta dùng từ neurosciences để gọi tắt thần kinh học nhận thức (neurosciences cognitives), một môn học xuất hiện vào cuối thập niên 70 tại Hoa Kỳ, để đánh dấu sự kết hợp giữa hai môn sinh học thần kinh (neurobiologie) và tâm lý học (psychologie), với mục đích tìm hiểu trực tiếp sự vận hành của tâm não bằng các phương pháp khoa học (như lý, hóa, v.v.).

Trước đó, phong trào khoa học nhận thức (sciences cognitives) được ra đời vào cuối thập niên 50, đi ngược lại với phong trào tâm lý học ứng xử (psychologie béhavioriste), thuộc tâm lý học thực nghiệm(psychologie expérimentale) thống trị tại Tây phương từ cuối thế kỷ XIX, cho rằng mọi quá trình tâm lý phức tạp đều có thể đo được bằng thí nghiệm và sự quan sát ứng xử.

Trong thập niên 60, môn tâm não học (neuropsychologie) được thành lập, nhằm nghiên cứu những chức năng cao của não bộ sau các thương tổn, nhưng cũng không mấy khác biệt với neurosciences.

Gần đây, một ngành mới được tách ra là thần kinh học tình cảm (neurosciences affectives), đặt trọng tâm vào cảm xúc và tình cảm. Ngoài ra, từ thần kinh học mặc niệm (neurosciences contemplatives) cũng được dùng để chỉ ngành khoa học thần kinh chuyên sâu về thiền định.

Hiện nay, những tiến bộ của khoa học thần kinh không khỏi gây ảnh hưởng mạnh trên tâm lý học và đặc biệt phân tâm học (psychanalyse) đang bị lung lay đến tận gốc rễ.

Chúng ta cũng không nên quên rằng chính Sigmund Freud, người cha đẻ của phân tâm học, cũng đã khởi đầu bằng con đường nghiên cứu giải phẫu học thần kinh, và đã từng tuyên bố năm 1914: "Chúng ta phải nhớ rằng tất cả những ý kiến tạm thời của chúng ta về tâm lý học sẽ có thể tìm thấy một ngày kia một cấu trúc hữu cơ (organique) làm nền tảng".

Có người đã đưa ra giả thuyết là, nếu vào thời đó đã có những phát triển đáng kể về thần kinh học, thì Freud đã không chuyển hướng sang y học tâm thần và đã không sáng lập ra phân tâm học...

II. Tổng quan về sự cấu tạo và tổ chức của hệ thần kinh

Trước khi đề cập tới những tương quan giữa khoa học thần kinh và đạo Phật, chúng ta hãy xét lại một số điểm căn bản về sự cấu tạo và tổ chức của hệ thần kinh.

1) Hệ thần kinh, trên mọi động vật, là kết quả của một qui hoạch gen.

Mỗi phôi có một bộ gen (génome), gồm những nhiễm sắc thể (chromosomes), trên đó có gắn các gen. Trong suốt thời gian phát triển phôi thai, bộ gen kiểm soát sự tăng trưởng tế bào, qui định vị trí, kích thước, hình dạng các bộ phận, và riêng đối với não, những liên kết (connexions) giữa các vùng não.

Tổ chức chung của cơ thể, sự xếp đặt các bộ phận theo một trật tự rõ rệt được điều hành bởi các gen kiến trúc Hox, chung cho tất cả mọi động vật có xương sống, trong khi sự cấu tạo của não được kiểm soát bởi các gen phát triển.

Điều này giải thích vẻ đồng nhất trong sự tổ chức tổng thể của hệ thần kinh, đồng thời những khác biệt lớn lao về giải phẫu học não bộ giữa các loài khác nhau. Ngược lại, trong một loài, những cơ cấu trong não (như các nhân và bó sợi) đều giống nhau.

2) Ở loài người, khi mới sinh ra não chưa trưởng thành và tiếp tục phát triển mạnh mẽ trong những năm đầu, dưới ảnh hưởng mỗi ngày một quan trọng hơn của môi trường, gia đình và xã hội.

Trọng lượng não của trẻ sơ sinh chỉ bằng 30 % trọng lượng não người lớn (trong khi ở loài khỉ là 75 %), nhưng gia tăng rất nhanh, gần bằng não người lớn sau 4 năm. Lý do không phải là sự gia tăng của số nơ ron (có phần giảm đi), mà là những liên kết nơ ron mỗi ngày một thêm đông đảo, rậm rạp.

3) Những đặc điểm của não loài người so với các động vật khác :

- Điểm thứ nhất, về trọng lượng cũng như thể tích, não loài người lớn nhất trong các loài (so với cơ thể). Ngoài ra, não cũng là bộ phận chuyển hóa (métabolisme) cao nhất, tiêu thụ 20 % oxy và các chất dinh dưỡng, trong khi trọng lượng não chỉ bằng 2 % của trọng lượng toàn thân.

- Điểm thứ hai, vỏ não (cortex) là phần phát triển mạnh nhất, đặc biệt tại thùy trán (lobe frontal), chiếm 1/3 diện tích của vỏ não.

Trong quá trình tiến hóa của các loài, não không ngừng gia tăng, từ các loài không xương sống, loài cá, loài bò sát, loài chim, rồi các loài có vú, bậc thấp (như chuột, mèo), rồi bậc cao (như các loài khỉ), cuối cùng tới loài người, là loài xuất hiện cuối cùng trên chiếc thang tiến hóa.

Ngay khi so sánh sọ của các loài trước người (préhominiens) và loài người, người ta cũng thấy thể tích của sọ tăng rất nhanh, từ Australopithecus (3 triệu năm, khoảng 500 cm3), tới Homo erectus (800 ngàn năm, khoảng 1000 cm3), và cuối cùng tới loài người Homo sapiens (200 ngàn năm, khoảng 1400 cm3).

Sự gia tăng đó mạnh nhất là ở vỏ não trước trán (cortex préfrontal), chiếm 3,5 % diện tích vỏ não ở loài mèo, 7 % ở loài chó, 11,5 % ở loài khỉ Rhesus, 17 % ở loài tinh tinh (chimpanzé), và 29 % ở loài người.

Như vậy, có thể nói rằng chính vỏ não, và đặc biệt vỏ não trước trán, là đặc điểm làm cho loài người vượt trội lên so với các loài động vật khác. Điều đó cũng không làm chúng ta ngạc nhiên, vì khả năng trí tuệ một phần lớn nằm ở vỏ não trước trán.

4) Đơn vị căn bản của não là nơ ron (neurone), tế bào thần kinh

Não loài người có khoảng 100 tỉ nơ ron, tổ chức rất chặt chẽ thành những mạng lưới (réseaux) nơ ron, thông tin với nhau bằng tín hiệu điện-hóa (signaux électro-chimiques) tại các xinap (synapses).

Trong quá trình tiến hóa của các loài động vật, số nơ ron không ngừng gia tăng: trong khi giun C. elegans chỉ có 300 nơ ron, sên biển có 20 ngàn, ruồi 250 ngàn, ong 850 ngàn, chuột 40 triệu. Voi và cá voi có đến 200 tỉ nơ ron, nhưng so với trọng lượng cơ thể thì vẫn còn thua loài người rất xa.

5) Vai trò quan trọng của xinap trong hoạt động của não

Xinap chính là nơi các nơ ron liên kết với nhau: dưới một sự kích thích, thế điện màng (potentiel de membrane) của một nơ ron trở thành thế điện tác dụng (potentiel d'action) truyền qua sợi trục (axone) tới một xinap. Tại đây, nó làm các túi (vésicules) chứa đựng các chất truyền thần kinh (neuro-transmetteurs) thả ra các chất này trong không gian xinap (espace synaptique). Các chất này gây nên, nơi nơ ron sau, một thế điện tác dụng tiếp tục truyền qua các nơ ron khác.

Mỗi nơ ron có từ 1000 đến 10000 xinap, như vậy tổng cộng não một con người có hơn 1 triệu tỉ xinap.

Đặc điểm của các xinap là có khả năng nhân lên hay tự hủy một cách vô cùng nhanh chóng, gây nên những thay đổi liên kết giữa các mạng lưới nơ ron, và giải thích tính chất mềm dẻo của não (neuroplasticité). Các xinap được dùng thường xuyên sẽ tồn tại và mạnh hơn, trong khi các xinap ít dùng sẽ yếu dần và tự hủy, theo nguyên tắc "dùng thì phát triển, không dùng thì bị loại bỏ" (use it, or loose it), một loại thuyết Darwin áp dụng cho hệ thần kinh. Điều đó giải thích vì sao người ta có thể phục hồi chức năng nhờ kiên trì tập luyện, sau khi một phần não đã bị hủy diệt bởi một cơn tai biến mạch máu chẳng hạn.

Như vậy, mỗi con người sanh ra với một bộ não tổ chức giống nhau, một cách hết sức chính xác do bộ gen qui định, nhưng ngay từ khi mới sanh ra đã bắt đầu có những liên kết, những xinap khác biệt, do những hoạt động của não khác nhau, do sự tương tác với thế giới chung quanh, do ảnh hưởng giáo dục, văn hóa, môi trường.

Mỗi người chúng ta là một cá nhân đặc biệt, với một bộ não duy nhất. Theo Joseph Ledoux, một nhà nghiên cứu chuyên về cảm xúc, "Chúng ta là những xinap của chúng ta" (We are our synapses).

6) Vai trò quan trọng và phức tạp của các chất truyền thần kinh (neuro-transmetteurs) và các hormon

Mỗi chất truyền thần kinh, còn gọi là thần kinh trung gian (neuro-médiateurs) như: acétylcholine, adrénaline, noradrénaline, dopamine, sérotonine, glutamate, GABA, endorphines, v.v., bài tiết bởi một số cơ cấu của não, có một cơ quan nhận (récepteur) riêng biệt. Chúng tác động trên các vùng não khác nhau và có những chức năng khác nhau.

Noradrénaline, endorphines, endocannabinọdes và nhất là dopamine, đóng một vai trò quan trọng trong sự ban thưởng và sự thích thú. Sérotonine có một ảnh hưởng quyết định trong sự điều hòa tính khí, trong bệnh trầm cảm, sự lo lắng, sự thèm ăn và bạo động. Đối chọi lại với hệ thống làm gia tăng sự thích thú, có một hệ thống gây nên sự khó chịu (déplaisir), hai hệ thống này ngăn chặn nhau, giữ thăng bằng với nhau.

Hệ thần kinh cũng đóng một vai trò thiết yếu trong sự điều hòa bài tiết các hormon, qua các nhân vùng hạ đồi (hypothalamus) và tuyến yên (hypophyse). Mặt khác, chính những hormon này cũng có ảnh hưởng đến hoạt động của não, trong sự điều hòa các chức năng sinh tồn (fonctions vitales) và một số cảm xúc.

7) Những phương tiện hình ảnh chức năng mới

Trước kia, cho đến những năm 1970, sự hiểu biết về khoa học thần kinh chủ yếu dựa trên giải phẫu bệnh trên tử thi, thí nghiệm trên động vật, và sự kích thích các vùng não trong khi mổ.

Từ thập niên 70, với sự xuất hiện của chụp cắt lớp vi tính (CT scanner), rồi cộng hưởng từ (MRI), các vùng não đã có thể quan sát được trên người sống. Từ thập niên 80 và nhất là thập niên 90, thăm dò chức năng đã có những bước tiến khổng lồ, đưa tới một cuộc cách mạng trong sự hiểu biết về sự vận hành của não, đặc biệt về các hoạt động nhận thức cao.

Các phương pháp hình ảnh chức năng thần kinh (neuro-imagerie fonctionnelle) này có thể chia ra làm 2 loại:

- a/ Đo lưu lượng máu cục bộ (débit sanguin local) bằng PET-scan (cắt lớp phát positons, positons emission tomography), và fMRI (cộng hưởng từ chức năng, functional magnetic resonance imaging). Vùng nào lưu lượng máu càng cao, thì vùng đó hoạt động càng mạnh.

- b/ Đo điện trường (champ électrique) bằng EEG (điện não đồ, electroencephalo-graphy), hoặc từ trường (champ magnétique) bằng MEG (từ não đồ, magnetoencephalo-graphy), phát ra do sự hoạt động của những mạng lưới nơ ron. Hoặc đo thế điện gây nên (ERP, event related potential) bởi một sự kích thích hay một hành động.

Những ưu, khuyết điểm của các phương pháp hình ảnh chức năng đó là:

- PET-scan: độ phân giải thấp (4-8 mm); thời gian đo khá lâu (1 phút - 1 phút rưỡi); không dùng được nhiều lần (vì tiêm chất phóng xạ vào cơ thể).

- fMRI: độ phân giải cao (1 mm), càng cao khi nam châm càng mạnh; thời gian đo tuy ngắn (1 giây) nhưng vẫn là dài so với hoạt động nơ ron.

- EEG: độ phân giải rất thấp; tín hiệu rất nhanh so với hoạt động nơ ron (vài chục ms). Muốn tăng độ phân giải, thì phải tăng số điện cực (124 - 256), và dùng một phần mềm "định vị nguồn" (localisateur de source), nhằm đo sâu hơn trong não.

Các nghiên cứu thường được thực hiện tại một số ít phòng thí nghiệm được trang thiết bị đầy đủ, dùng nhiều phương pháp phối hợp với nhau.

Việc khai thác các dữ liệu nhận được không phải là đơn giản, bởi vì thường có nhiều vùng não hoạt động cùng một lúc. Mỗi mạng lưới chức năng bao gồm nhiều vùng não, đồng thời mỗi vùng có thể dùng trong nhiều mạng lưới khác nhau.

III. Tầm quan trọng của cảm xúc trong đời sống thường nhật. Trong các hoạt động của não, cảm xúc đóng một vai trò quan trọng, vì chúng ảnh hưởng lên toàn bộ sự vận hành của não. Cảm xúc có một ảnh hưởng quyết định, đôi khi mạnh hơn lý trí, trong sinh hoạt thường nhật của con người.

Không có cảm xúc thì sẽ không có động cơ thúc đẩy hành động, không có sáng tác, không có thi vị, con người sẽ không là con người...

Và sở dĩ con người khác máy vi tính, khác người máy, cũng chính là nhờ có cảm xúc. Người ta có thể lập chương trình cho người máy biểu hiện cảm xúc, biết khóc, cười, giận hờn, yêu ghét, v.v., nhưng đó không phải là cảm xúc thực sự, cảm nhận bởi tâm thức con người. Hiện nay, phẫu thuật đã có thể thay nhiều bộ phận cơ thể bằng bộ phận giả : từ răng, vú, thủy tinh thể, háng, đầu gối, cho tới thận, tim nhân tạo... nhưng có thể nào một ngày kia thay não bằng não giả, với những cảm xúc giả? Đã có thể ghép thận, ghép tim, ghép phỏi, ghép gan..., nhưng có thể nào ghép não, mà sau đó người nhận vẫn là chính mình?

Nhưng dĩ nhiên, cảm xúc cũng đặt nhiều vấn đề, khi chúng trở thành tiêu cực, phá hủy, hay lấn áp, không kiểm soát nổi.

Đối với đạo Phật, cảm xúc chính là đầu mối, là trung tâm của các vấn đề đặt ra cho con người. Khổ là gì, nếu không phải là một cảm xúc? Và trong "tam độc", thì ít ra "tham" và "sân" cũng đều thuộc về cảm xúc...

Đối với nhà khoa học thần kinh cũng vậy, một phần lớn các bệnh tâm thần là do rối loạn cảm xúc, từ lo lắng (anxiété), trầm cảm (dépression), cho tới bệnh tâm thần phân liệt (schizophrénie).

1) Các vùng não liên quan đến cảm xúc

Cũng như mọi chức năng cao phức tạp khác, cảm xúc không phụ thuộc vào một vùng não duy nhất, mà là vào nhiều vùng, hoạt động một cách tương ứng, phối hợp với nhau.

Tại não bộ, những vùng thường được kích hoạt trong cảm xúc là (Hình 1):

- Vỏ não trước trán (cortex préfrontal), đặc biệt vùng bụng giữa (ventro-médian),
- Hồi đai (gyrus cingulaire) trước và sau,
- Thùy đảo (insula),
- Hạ đồi (hypothalamus),
- Trung não (mésencéphale) và
- Cầu não (pont).

Hình 1 : Sơ đồ mặt cắt dọc não
1: trung não ; 2: cầu não ; 3: hành não ; 5: đồi thị ; 6: hạ đồi

Ngoài ra còn có hai vùng đặc biệt quan trọng đối với cảm xúc:

- Amiđan hay hạnh nhân (amygdale), là một nhân hình hạnh nhân, nằm hai bên sâu trong não, về phía nền. Amiđan đóng một vai trò thiết yếu trong một số cảm xúc tiêu cực, đặc biệt sự là sợ hãi.

- Hải mã (hippocampe) là một cơ quan hình dài nằm ngay phía sau amiđan, liên quan tới trí nhớ. Hải mã cần thiết cho cảm xúc, vì nó cho phép nhận ra bối cảnh của sự vật.

Những bất thường của hải mã có thể gây nên rối loạn cảm xúc, đặc biệt là trầm cảm và stress sau chấn thương (stress post-traumatique). Người ta đã nhận thấy trong các trường hợp đó một sự teo hẹp của hải mã, có thể ngăn ngừa được bằng thuốc chống trầm cảm.

Những vùng đó thuộc đường vòng viền (circuit limbique), đóng một vai trò quan trọng trong cảm xúc (Hình 2).

Hình 2 : Sơ đồ đường vòng viền
Amygdala (hạnh nhân) ; Hippo

- Varela F., Thompson E., Rosch E., L'inscription corporelle de l'esprit - Sciences cognitives et expérience humaine, Seuil, Paris, 1993

- Vincent JD., Voyage extraordinaire au centre du cerveau, Odile Jacob, Paris, 2007

- What is consciousness ?, The Brain from Top to Bottom

http://thebrain.mcgill.ca/flash/d/d_12/d_12_p/d_12_p_con/d_12_p_con.html

***
Thiền Định Phật Giáo Và Khoa Học Hiện Đại

Tác Giả: Dalai Lama, Tenzin Gyatso

Bài báo này dựa vào bài nói chuyện của Đức Đạt Lai Lạt Ma tại phiên họp thường niên của Hội Khoa Học Thần Kinh ngày 12- 11- 2005 ở Washington D.C.

Trong một vài thập niên vừa qua, chúng ta đã chứng kiến nhiều tiến bộ lớn lao trong việc tìm hiểu một cách khoa học về não bộ và cơ thể con người nói chung. Hơn nữa, với sự xuất hiện của ngành di truyền học hiện đại, kiến thức của khoa thần kinh học về hoạt động của những cơ cấu sinh học giờ đây đã đạt đến mức độ vi tế nhất của các di truyền tử riêng biệt. Điều này đã mang lại kết quả trong những khả năng kỹ thuật chưa từng thấy dùng để vận dụng những mã số của sự sống, từ đó phát sinh tiềm năng sáng tạo ra những thực thể hoàn toàn mới mẻ cho nhân loại nói chung.

Ngày nay, vấn đề tương giao giữa khoa học với toàn thể nhân loại không còn là chuyện được giới hàn lâm chú ý mà thôi, vấn đề phải được coi là khẩn cấp đối với những ai quan tâm đến số phận của hiện hữu con người. Vì thế tôi cảm thấy một cuộc đối thoại giữa khoa thần kinh học và xã hội có thể mang lại những lợi ích sâu xa ở chỗ nó có thể giúp chúng ta đào sâu những hiểu biết cơ bản về ý nghĩa của hiện hữu con người và trách nhiệm của chúng ta đối với thế giới tự nhiên mà chúng ta chia sẻ với những loài hữu tình khác. Như một phần của mối tương giao rộng lớn này, tôi rất vui mừng ghi nhận rằng hiện nay các nhà thần kinh học ngày càng quan tâm đến việc tham gia đối thoại sâu sắc hơn với ngành Thiền học của Phật giáo.

Mặc dù sở thích về khoa học của tôi bắt đầu bằng tính tò mò của một cậu bé hiếu động lớn lên từ Tây Tạng, dần dần tôi đã nhận ra tầm quan trọng lớn lao của khoa học và kỹ thuật trong việc tìm hiểu thế giới hiện đại. Không những tôi tìm cách nắm được những tư tưởng khoa học đặc biệt mà tôi còn cố gắng khám phá ra những hàm ý rộng lớn hơn của những tiến bộ mới trong kiến thức nhân loại và sức mạnh của kỹ thuật do khoa học đem lại.

Những lãnh vực khoa học đặc biệt mà tôi đã tìm hiểu nhiều nhất trong những năm qua là ngành vật lý hạ-nguyên-tử, vũ trụ học, sinh học và tâm lý học. Đối với những hiểu biết giới hạn của tôi về những lãnh vực đó, tôi rất biết ơn các nhà khoa học Carl Von Weizacker và cố giáo sư David Bolm đã dành thời giờ quý báu để chia sẻ với tôi, tôi xem hai vị này là bậc thầy cuả tôi về ngành cơ học lượng tử; và trong lãnh vực sinh học, nhất là khoa thần kinh học thì có cố giáo sư Robert Livingstone và Francis Varela.

Tôi cũng rất biết ơn nhiều nhà khoa học xuất chúng mà tôi có được đặc ân tham gia những cuộc đối thoại với họ dưới sự bảo trợ của Viện Nghiên Cứu Tâm Thức và Đời Sống, nơi đã khởi xướng các cuộc hội nghị về Tâm Thức và Đời Sống bắt đầu từ năm 1987 tại trú xứ của tôi tại Dharamsala ở Ấn Độ. Những cuộc đối thoại này vẫn còn tiếp diễn trong nhiều năm, và thật ra cuộc đối thoại mới nhất của Viện Nghiên Cứu Tâm Thức và Đời Sống vừa mới kết thúc tại đây ở Washington ngay trong tuần này.

Có lẽ một số người tự hỏi “ Nhà sư Phật giáo này làm gì mà lại quan tâm đến khoa học như thế? Có thể có liên hệ nào giữa Phật giáo, một truyền thống tâm linh và triết lý của Ấn độ cổ đại, với khoa học hiện đại? Có thể có lợi ích gì cho một ngành khoa học như là khoa thần kinh học trong việc tham gia đối thoại với Phật giáo?”
Mặc dù truyền thống Thiền định Phật giáo và khoa học hiện đại đã xuất phát từ nhiều nguồn gốc văn hóa, nhận thức và lịch sử khác nhau, tôi tin rằng trong cốt lõi, cả hai đều chia sẻ những điểm giống nhau đáng kể, nhất là trong quan điểm triết học cơ bản và phương pháp học. Về phương diện triết học, cả Phật giáo lẫn khoa học hiện đại đều chia sẻ mối nghi ngờ sâu xa đối với bất cứ một ý niệm nào về sự tuyệt đối, dù được khái niệm hóa như một thực thể siêu nhiên, một nguyên lý bất biến vĩnh cửu như linh hồn, hoặc như một nền tảng cơ bản của thực tại. Cả Phật giáo lẫn khoa học đều muốn giải thích sự tiến hóa và xuất hiện của vũ trụ và đời sống theo mối tương quan phức tạp của các định luật nhân quả tự nhiên. Từ góc độ phương pháp nghiên cứu, cả hai truyền thống đều nhấn mạnh đến vai trò của chủ nghĩa thực nghiệm.

Ví dụ, trong truyền thống nghiên cứu của Phật giáo, giữa ba nguồn kiến thức được công nhận - kinh nghiệm, lý luận và bằng chứng - thì kinh nghiệm thực tại đứng hàng đầu, kế đến là lý luận và cuối cùng là bằng chứng. Điều này có nghĩa là trong cuộc khảo cứu thực tại của Phật giáo, ít nhất là trên nguyên tắc, kinh nghiệm thực tại phải vượt trên lý thuyết kinh điển, cho dù kinh điển được sùng kính đến đâu đi nữa. Ngay cả trong trường hợp kiến thức xuất phát từ lý luận hay suy diễn, cuối cùng giá trị của nó phải được rút ra từ những thực chứng kinh nghiệm đã được quan sát. Vì lập trường phương pháp nghiên cứu này, tôi thường lưu ý các đồng nghiệp Phật giáo của tôi rằng những kiến thức đã được minh chứng trong thực tế về vũ trụ học và thiên văn học hiện đại bắt buộc chúng ta bây giờ phải điều chỉnh, hoặc trong môt vài trường hợp, phải bác bỏ nhiều phương diện của khoa vũ trụ học như đã được tìm thấy trong văn bản kinh điển Phật giáo.

Bởi vì động lực trước tiên thúc đẩy việc khảo sát thực tại của Phật giáo là cuộc tìm kiếm cơ bản để vượt thoát khổ đau và toàn thiện điều kiện sống của con người, cho nên định hướng sơ khởi của truyền thống nghiên cứu Phật giáo là hướng đến sự hiểu biết về tâm thức con người và các chức năng của nó. Ở đây, chúng tôi nhận định rằng, bằng cách đạt được những hiểu biết sâu sắc về tâm lý con người, chúng ta có thể tìm ra những phương cách để chuyển hóa tư tưởng, tình cảm và những khuynh hướng tiềm ẩn để có thể tìm ra một lối sống toàn thiện và trọn vẹn hơn. Chính trong bối cảnh này mà truyền thống Phật giáo đã đặt ra một bảng phân loại phong phú về các trạng thái tinh thần cũng như các kỹ thuật Thiền định để rèn luyện những phẩm chất tinh thần đặc biệt.

Vì thế một cuộc trao đổi đích thực những kiến thức và kinh nghiệm đã được tích lũy giữa Phật giáo và khoa học hiện đại về một số vấn đề rộng lớn liên hệ đến tâm thức con người, từ tri thức và tình cảm đến sự hiểu biết khả năng chuyển hóa bẩm sinh nơi não bộ con người, sẽ vô cùng hấp dẫn và có tiềm năng mang lại nhiều lợi ích lớn lao. Theo kinh nghiệm của riêng tôi, tôi cảm thấy kiến thức mình phong phú hơn rất nhiều nhờ những cuộc đàm thoại với các nhà thần kinh học và tâm lý học về một số vấn đề như là bản chất và vai trò của những tình cảm tích cực và tiêu cực, sự chú ý, khả năng tượng hình, cũng như tính nhu nhuyến của não bộ. Bằng chứng có sức thuyết phục cao từ khoa thần kinh học và y khoa về vai trò then chốt của sự xúc chạm thể chất đơn giản đối với việc phát triển sinh lý của não bộ thai nhi trong vài tuần đầu tiên đã minh chứng hùng hồn cho sự liên quan mật thiết giữa lòng từ bi và hạnh phúc con người.

Từ lâu Phật giáo đã tranh luận về tiềm năng chuyển hóa lớn lao hiện hữu tự nhiên nơi tâm thức con người. Với cứu cánh này, truyền thống Phật giáo đã phát triển một loạt những kỹ thuật hành thiền, hay Thiền tập, đặc biệt nhắm đến hai mục tiêu – nuôi duỡng lòng từ bi và tu tập khả năng quán chiếu sâu xa vào bản chất của thực tại, thường được đề cập đến như là sự kết hợp của từ bi và trí tuệ. Trọng tâm của các phương pháp thiền tập có hai kỹ thuật chính yếu, một mặt là tinh luyện sức chú ý và duy trì nó trong một thời gian dài, mặt khác là việc điều hành và chuyển hóa tình cảm.

Trong cả hai trường hợp, tôi cảm thấy có thể có tiềm năng lớn lao để hợp tác nghiên cứu giữa truyền thống Thiền định Phật giáo và khoa thần kinh học. Ví dụ, khoa thần kinh học hiện đại đã phát triển sự hiểu biết phong phú về cơ cấu não bộ liên kết với sự chú ý và tình cảm. Mặt khác, nếu xét đến lịch sử lâu dài chú trọng đến việc rèn luyện tâm linh thì truyền thống Thiền định Phật giáo cung cấp những kỹ thuật thực tiển để tinh luyện sự chú ý và điều hành và chuyển hóa tình cảm. Vì vậy, cuộc gặp gỡ của khoa thần kinh học và ngành Thiền học Phật giáo có thể đưa đến khả năng nghiên cứu tác động của các sinh hoạt tinh thần có chủ đích trên các kinh mạch của não bộ vốn đã được nhận diện là rất thiết yếu cho các tiến trình hoạt động tinh thần đặc biệt. Ít nhất thì cuộc gặp gỡ liên ngành như vậy có thể giúp nêu lên những vấn đề quan trọng trong nhiều lãnh vực chủ yếu.

Ví dụ, có phải mỗi cá nhân có khả năng cố định để điều hành tình cảm và sự chú ý, hoặc, như truyền thống Phật giáo tranh luận, khả năng điều hành những tiến trình tinh thần đó có thể dễ dàng thay đổi, như vậy sẽ đưa đến gợi ý là có thể có một mức độ thay đổi tương tự trong hệ thống não bộ và cách ứng xử liên kết với các chức năng đó? Một lãnh vực mà truyền thống Thiền định Phật giáo có thể có sự đóng góp quan trọng là những kỹ thuật thực tiển mà họ đã phát triển để rèn luyện lòng từ bi. Đối với việc rèn luyện tâm thức và điều hành sự chú ý và tình cảm, tôi thấy cũng rất quan trọng khi đặt vấn đề không biết có những kỹ thuật đặc biệt nào mà hiệu năng của nó mang tính nhạy cảm với thời gian, để người ta có thể thiết kế những phương pháp điều chỉnh thích hợp với nhu cầu tuổi tác, sức khỏe, và các yếu tố đổi thay khác.

Tuy nhiên, có một điều cần phải lưu ý. Khi hai truyền thống nghiên cứu cực kỳ khác nhau như Phật giáo và khoa thần kinh học ngồi lại với nhau trong một cuộc đối thoại liên ngành, điều này sẽ liên hệ đến những vấn đề thường hay gặp phải do việc trao đổi xuyên biên giới văn hóa và chuyên ngành. Ví dụ, khi chúng ta nói về “ khoa học Thiền định” chúng ta cần phải nhạy cảm đối với ý nghĩa đích thực của từ ngữ này. Về phía các nhà khoa học, tôi cảm thấy cần phải nhạy cảm trước những ý nghĩa khác nhau của một từ quan trọng như là “ Thiền định” trong bối cảnh truyền thống của nó.

Ví dụ, trong bối cảnh truyền thống, thì từ ‘Thiền’ theo tiếng Phạn (Sancrit) là ‘bhavana’ hoặc là ‘gom’ theo tiếng Tây tạng. Tiếng Phạn mang ý nghĩa về sự tu tập, như là tu tập một thói quen hay một cách thế hiện hữu đặc biệt nào đó, trong lúc từ ‘gom’ của Tây tạng mang ý nghĩa tu tập sự quen thuộc với một đối tượng. Vì vậy, nói một cách ngắn gọn, trong bối cảnh truyền thống của Phật giáo, Thiền định có nghĩa là một hoạt động tinh thần có chủ đích, liên quan đến việc tu tập sự quen thuộc với một đối tượng, dù đó là một đối tượng được lựa chọn, một sự kiện, một chủ đề, một thói quen, một quan điểm hay một cách thế hiện hữu.

Nói rộng ra, có hai kiểu Thiền tập - một kiểu tập trung vào việc làm tỉnh lặng tâm, và kiểu kia tập trung vào các phương pháp quán chiếu để hiểu biết sâu xa về một đối tượng. Cả hai được đề cập đến như là (i) thiền chỉ và (ìi) thiền quán. Trong cả hai trường hợp, thiền tập có thể có nhiều hình thái khác nhau. Ví dụ, Thiền có thể mang hình thái là dùng một cái gì đó như là một đối tượng để hành giả quán chiếu, như là thiền về tính hay thay đổi của chính mình. Hay Thiền có thể mang hình thái tu tập một trạng thái tinh thần đặc biệt, như là lòng từ bi, bằng cách làm phát triển lòng vị tha, thành tâm ước mong loại trừ khổ đau cho kẻ khác. Hoặc, thiền có thể mang hình thái tưởng tượng, để khám phá tiềm năng con người trong việc làm phát sinh những ảnh tượng tinh thần có thể được dùng bằng nhiều cách khác nhau để nuôi dưỡng niềm an lạc tinh thần. Vì vậy, tôi thấy rất cần biết rõ những hình thái Thiền định đặc biệt nào mà con người có thể khảo sát khi tham gia vào việc hợp tác nghiên cứu, để cho các hình thái Thiền tập phức tạp được sử dụng trong nghiên cứu phù hợp với tính chất tinh tế của công trình nghiên cứu khoa học.

Một lãnh vực khác đòi hỏi các nhà khoa học phải nhìn vấn đề từ một góc độ rất quan trọng, đó là khả năng phân biệt những khía cạnh thực nghiệm của của tư tưởng Phật giáo và Thiền tập và những nhận định siêu hình và triết lý liên kết với những phương pháp Thiền tập đó. Nói cách khác, trong phương pháp khoa học, chúng ta phải phân biệt giữa những giả định lý thuyết, những quan sát thực tại dựa trên thí nghiệm và các diễn giải sau đó; cũng quan trọng như vậy trong việc phân biệt những nhận định lý thuyết, những biểu hiện của trạng thái tinh thần có thể xác minh bằng thực nghiệm, và những diễn dịch mang tính triết lý trong Phật giáo.

Bằng cách này, cả hai phía trong cuộc đối thoại có thể tìm thấy điểm chung đối với các sự kiện về tâm thức con người có thể quan sát thực nghiệm, mà không bị lôi cuốn vào việc rút gọn khuôn khổ của ngành này vào ngành kia. Mặc dù có thể có sự khác nhau giữa hai truyền thống nghiên cứu về những tiền đề triết lý và cách diễn dịch những khái niệm ấy, đối với vấn đề liên quan đến sự kiện thực tại, thì thực tại bao giờ cũng là thực tại, cho dù người ta có chọn chúng để mô tả bằng cách nào đi nữa. Cho dù sự thật về bản chất chung cuộc của ý thức là gì đi nữa – cho dù cuối cùng bản chất ấy có thể được giảm thiểu thành những tiến trình vật lý hay không – tôi tin rằng có thể chia sẻ những hiểu biết về thực tại kinh nghiệm đối với nhiều khía cạnh khác nhau của tri giác, tư tưởng và tình cảm của chúng ta.

Với những suy xét thận trọng này, tôi tin rằng một sự hợp tác chặt chẽ giữa hai truyền thống nghiên cứu có thể thực sự đóng góp vào việc mở rộng hiểu biết của con người về thế giới phức tạp của kinh nghiệm chủ quan nội tại mà chúng ta gọi là tâm thức. Những lợi ích của sự hợp tác như vậy đang bắt đầu được thể hiện. Theo các phúc trình sơ khởi, kết quả của việc rèn luyện tâm thức, như là việc thực tập đều đặn phép tỉnh thức đơn giản, hay là việc cố gắng tu tập lòng từ bi như đã được triển khai trong Phật giáo, đang đem lại những thay đổi có thể quan sát được trên não bộ con người, tương ứng với những trạng thái tinh thần tích cực có thể đo lường được. Những khám phá gần đây của khoa thần kinh học đã chứng tỏ tính nhu nhuyến bẩm sinh của não bộ, gồm cả việc nối kết giữa các tế bào thần kinh lẫn việc sản sinh những tế bào thần kinh mới,

như là kết quả của sự tiếp nhận những kích thích bên ngoài, chẳng hạn tự nguyện luyện tập thể dục và được sống trong một môi trường phong phú hơn. Truyền thống Thiền định Phật giáo có thể giúp mở rộng lãnh vực nghiên cứu khoa học này bằng cách đề nghị những kiểu rèn luyện tâm thức có thể liên hệ đến tính nhu nhuyến của não bộ. Như truyền thống Phật giáo đã gợi ý rằng việc rèn luyện tinh thần ảnh hưởng đến những đổi thay của tế bào thần kinh có thể quan sát được ở não bộ, điều này có thể mang nhiều hàm ý rộng lớn. Kết quả của những công trình nghiên cứu ấy sẽ không chỉ giới hạn vào việc mở rộng hiểu biết của chúng ta về tâm thức con người, mà có lẽ quan trọng hơn là chúng có thể mang ý nghĩa lớn lao đối với hiểu biết của chúng ta về vấn đề giáo dục và sức khỏe tinh thần. Cũng vậy, như truyền thống Phật giáo đã tuyên bố, nếu việc tu tập lòng từ bi có thể dẫn đến sự thay đổi lớn lao trong quan điểm của mỗi người, đưa đến việc mở rộng lòng xót thương đồng cảm đối với người khác, thì điều này có ý nghĩa rộng lớn đối với xã hội nói chung.

Cuối cùng, tôi tin rằng sự hợp tác giữa khoa thần kinh học và truyền thống Thiền định Phật giáo có thể làm sáng tỏ vấn đề rất quan trọng về mối tương giao giữa đạo đức và khoa thần kinh học. Không kể đến bất cứ khái niệm nào con người có thể có về mối quan hệ giữa đạo đức và khoa học, trong thực tế, trước tiên khoa học đã phát triển như một ngành học thực nghiệm với lập trường trung lập, không chịu ảnh hưởng của các giá trị đạo đức. Bản chất của khoa học đã được xem như là một phương pháp tìm tòi nghiên cứu để đạt được những hiểu biết chi tiết về thế giới thực tại và những định luật cơ bản của thiên nhiên. Trên quan điểm khoa học thuần túy, việc phát minh vũ khí nguyên tử là một thành quả đáng kinh ngạc. Tuy nhiên, vì việc phát minh này có tiềm năng tạo nên nhiều khổ đau với sự chết chóc và tàn phá không thể tưởng tượng được, chúng tôi xem đó là thứ vũ khí huỷ diệt. Chính sự đánh giá về đạo đức sẽ quyết định cái gì là tích cực và cái gì là tiêu cực. Mãi cho đến gần đây, phương pháp tách rời đạo đức và khoa học hình như đã thành công khi cho rằng khả năng con người suy nghĩ về đạo đức phát triển song song với kiến thức của nhân loại.

Ngày nay, tôi tin rằng nhân loại đang đứng trước một khúc quanh quan trọng. Những tiến bộ lớn lao trong khoa thần kinh học và đặc biệt là ngành di truyền học vào cuối thế kỷ thứ 20 đã dẫn đến một kỷ nguyên mới trong lịch sử nhân loại. Kiến thức của chúng ta về não bộ và cơ thể con người xét ở mức độ tế bào và di truyền tử, cùng với việc cung cấp những khả năng kỹ thuật tương ứng để vận dụng các tế bào, đã đạt đến một giai đoạn làm nẩy sinh những thách thức đạo đức nghiêm trọng đối với những tiến bộ khoa học ấy. Rõ ràng là những suy nghĩ về đạo đức của chúng ta không thể nào bắt kịp với những tiến bộ nhanh chóng trong việc tiếp thu kiến thức và sức mạnh kỹ thuật. Tuy nhiên hậu quả của những khám phá mới và việc áp dụng chúng đã quá rộng lớn đến nỗi chúng liên hệ đến chính cái khái niệm về bản chất con người và việc bảo tồn chủng loại con người.

Vì thế, chúng ta thấy không còn thích hợp khi chấp nhận quan điểm cho rằng trách nhiệm của chúng ta như một xã hội chỉ là cứ tiến xa hơn trong lãnh vực kiến thức khoa học và nâng cao sức mạnh của kỹ thuật, còn việc lựa chọn phải làm gì với kiến thức và sức mạnh này nên đặt vào tay của từng cá nhân. Chúng ta phải tìm ra một phương cách để đưa những suy xét cơ bản về đạo đức và nhân đạo vào hướng phát triển khoa học, nhất là trong các ngành khoa học về đời sống. Bằng cách viện dẫn những nguyên tắc đạo đức cơ bản, tôi không cổ xúy cho việc sáp nhập đạo đức tôn giáo vào việc nghiên cứu khoa học.

Đúng hơn là tôi đang nói về cái mà tôi gọi là “ “đạo đức thế gian”, bao gồm những nguyên tắc đạo đức cơ bản, như là lòng từ bi và bao dung, một thái độ ân cần, biết quan tâm đến kẻ khác, và việc sử dụng kiến thức và sức mạnh với tinh thần trách nhiệm - những nguyên tắc vượt qua ranh giới của những người có đức tin và những người không có đức tin, tín đồ của tôn giáo này hay tôn giáo khác. Riêng cá nhân tôi, tôi thích tưởng tượng tất cả sinh hoạt của con người, kể cả khoa học, giống như những ngón tay của cả bàn tay. Bao lâu mà mỗi ngón tay vẫn còn được nối kết với lòng bàn tay của vị tha và bác ái căn bản của con người, chúng sẽ tiếp tục phục vụ cho lợi ích của nhân loại.

Thật sự chúng ta đang sống trong cùng một thế giới. Kinh tế, truyền thông điện tử, du lịch quốc tế, cũng như những vấn đề môi sinh hiện đại, tất cả nhắc nhở chúng ta hằng ngày rằng thế giới ngày nay đã tương quan mật thiết với nhau như thế nào. Các cộng đồng khoa học đóng một vai trò quan trọng trong thế giới tương quan này. Cho dù vì bất cứ lý do lịch sử nào đi nữa, ngày nay các khoa học gia được hưởng sự kính trọng và tín nhiệm lớn lao trong xã hội, lớn hơn nhiều so với ngành triết lý và tôn giáo của chúng tôi. Tôi kêu gọi các khoa học gia đưa vào công tác chuyên môn của họ những mệnh lệnh của các nguyên tắc đạo đức cơ bản mà tất cả mọi người chúng ta đều cùng nhau chia sẻ.

Kết Thúc (END)

NGUYỄN LÝ TƯỞNG * TRẠI NAM HÀ

ĐÊM GIAO THỪA TẾT BÍNH DẦN (1986) TẠI TRẠI NAM HÀ (BẮC VN)

Nguyễn Lý-Tưởng

Tháng 3-1983, sau bảy năm bị giam giữ tại trại Hà Tây (tỉnh Hà Sơn Bình), chúng tôi được chuyển về trại Nam Hà (tỉnh Hà Nam Ninh). Tôi vừa bị kỷ luật cùm một chân cả tháng trời kể từ ngày 25 tháng 9 năm 1982 vì lý do tổ chức đường giây gởi thư “chui” từ trong trại ra ngoài mà không qua sự kiểm duyệt của Công An, sức khỏe chưa bình phục thì lại chuyển đến trại Nam Hà là một trại ở miền núi, khí hậu khắc nghiệt.

Trại nằm trên vùng núi đá vôi, nơi đó thường gọi là cao nguyên Chi-Nê và dưới chân núi là vùng đầm lầy, có cái tên rất nổi danh “Đầm Đùn”. Danh từ “Chi-Nê Đầm Đùn” đã được mọi người biết đến vào thời Việt Minh, trước 1954, vì đây là chiến khu cũ của chúng. Đây cũng là xã Khả Phong, một địa danh đã có từ thời Đinh Tiền Hoàng với những huyền thoại “cờ lau” mà khi chúng tôi vừa đến nơi đã thấy trên núi rất nhiều cây lau mọc trắng xóa.

Từ xa trông lên, địa thế rất hùng vỹ: những lớp vôi mềm bị nước xói mòn, cuốn trôi đi, còn lại đá cứng lởm chởm, hình thế kỳ dị; chỗ thì giống như rồng nằm, chỗ thì giống như cọp ngồi; nơi thì giống hình con rùa đang leo lên giốc. Dưới chân núi, có con sông và cánh đồng rộng lớn, 5 ngọn núi mọc lên giữa đồng bằng trông như năm hòn đảo nhỏ, có miếu Ba Cô, có đền Liễu Hạnh Công Chúa...Mùa mưa, nước mênh mông như cái hồ lớn hay biển, thuyền bè có thể đến được, dân đánh cá tập trung ở đây. Mùa khô, nước rút đi hết chỉ còn một lạch sông, dân quanh vùng canh tác chỗ đất cao để trồng lúa, trồng rau. Đi sâu vào rừng, những chỗ đất bằng phẳng hay dọc theo sườn núi, đều có trồng chuối, sắn, khoai, bắp, đậu, bí bầu, rau v.v. đặc biệt có một khu vực trồng cây mơ là loại cây quý, trái chín thơm ngon dùng làm rượu mơ.

Khu vực quanh trại nơi gọi là “hiện trường lao động”, mỗi ngày công an và cảnh vệ (võ trang) dẫn tù ra đây làm việc, tăng gia sản xuất để tự túc. Ngoài ra cũng có những nhóm tù làm nghề mộc, xẻ gỗ làm bàn ghế, tủ giường, đồ đạc hay làm nhà ở; có những nhóm đi làm thợ nề, xây nhà, xây tường; có những nhóm thợ rèn sản xuất dao, rựa, cuốc, xẻng, làm khung cửa, làm đinh và các thứ cần dùng khác; một nhóm đập đá làm gạch xây tường, lấy đá vôi làm hồ, làm vữa thay cho xi-măng; có số anh em đi trồng cói để làm chiếu, làm bao bị lác; có anh em đi nuôi cá, nuôi heo, nuôi trâu, bò, gà vịt v.v. Cách trại chừng nămbảy cây số, sâu vào trong rừng có làng của người bị bệnh phong cùi, họ sống với nhau ở đó và không được đi ra khỏi vùng này. Họ cũng phải chăn nuôi, trồng trọt để tự túc.

Năm 1976, những anh em đầu tiên được đưa từ miền Nam ra đây gồm có số tù tại trại Long Thành, Thủ Đức và khoảng mấy trăm thanh niên, sinh viên “Phục Quốc” là những người hoạt động chống lại chế độ CSVN sau 30-4-1975.

Lúc đầu họ ở trong những lều vải hay những nhà làm tạm bằng tranh tre, sau đó họ phải đi chặt cây, xẻ gỗ làm nhà, dùng mìn phá đá làm gạch để xây tường. Hàng ngàn, hàng vạn người, năm này đến năm khác đã xây dựng nên khoảng hai chục dãy nhà chiều dài khoảng 30 mét, chiều ngang khoảng 6 mét, cao 4-5 mét...san bằng những chỗ đất đá gồ ghề để làm sân, xây bệnh viện, nhà kỷ luật, nhà kho, nhà bếp, đào hàng chục cái giếng trên núi và vĩ đại nhất là xây một bức tường thành bằng đá bao quanh trại chu vi đến mấy cây số. Bên trong trại, cứ mỗi khu, mỗi buồng lại có tường ngăn nữa. Trên tường thành rào kẽm gai và có bắt điện ban đêm để phòng tù trốn ra khỏi trại. Từ xa nhìn lên núi trông như một khu lâu đài với tường xây và mái ngói đỏ chót.

Vị trí Trại Nam Hà phía Nam giáp Thanh Hóa, phía Tây là Lào, phía Bắc là Hòa Bình. Cách trại chừng vài chục cây số là vùng chùa Hương rất danh tiếng nằm cạnh con sông, nước trong veo, thấy suốt đáy sâu nên gọi là sông Đáy. Cách trại chừng 5 cây số là vùng Ba Sao, và đi xa hơn chục cây số nữa là ga xe lửa Phủ Lý.

Vừa đến trại Nam Hà thì nghe anh em rỉ tai nhau: “chúng mình sẽ được tha về và sẽ được cho định cư với gia đình hoặc cho tỵ nạn chính trị tại nước ngoài”. Nam Hà cũng có hội cầu cơ gọi là “Thi Đàn Tùng La” và nghe đâu cụ Phan Đình Phùng có giáng bút nhiều bài thơ tiên doán về thời cuộc. Một số anh em rất tin tưởng. Nhiều người không hiểu hai chữ “Tùng La” có nghĩa gì. Tôi có hỏi một anh bạn quê ở Hà Tĩnh, anh cho biết đó là làng Tùng Ảnh và sông La giang là hai địa danh thuộc quê hương của cụ Phan Đình Phùng. Sông La ở Hà Tĩnh khác với sông Lam ở Nghệ An.

La Sơn phu tử Nguyễn Thiếp đã từng được vua Quang Trung mời hợp tác với nhà Tây Sơn cũng lấy tên La giang, La Sơn làm biệt hiệu.

Anh em cũng truyền tụng câu:

“Bao giờ tường đá nở hoa;

Nam Hà tụ hội thì ta ra về”.

Bão tố qua rồi, biển lặng tanh,

Trời chìm đáy nước một màu xanh.

Núi rừng bao bọc như thành quách,

Nhà cửa trùng trùng tợ hỗ tranh.

Cao ngất mặt hồ nhiều đảo nhỏ,

Cánh buồm xuôi gió vẫn trôi nhanh.

Tiều phu xuống núi, gà xa gáy,

Bến cũ mây hồng hướng lộ trình.

Tháng Ba năm 1983, trời rét quá, nhà cửa trống trải, tôi nằm gần cửa, mưa gió hắt vào lạnh thấu xương. Do ảnh hưởng của hai lần bị cùm chân trong nhà kỷ luật và gần bảy tháng biệt giam tại nhà giam Hỏa Lò (Hà Nội) nên mới về đây chưa được mấy tuần thì tôi bị bệnh nặng phải vào cấp cứu tại Bệnh xá của trại. Giây thần kinh bị kẹt giữa hai đốt xương sống nên rất đau và không đi lại được, tôi phải nằm một chỗ trên giường.

Bác sĩ Trương Văn Quýnh là một anh em tù được cho vào làm việc tại bệnh xá, đã hết lòng giúp đỡ săn sóc cho tôi,nhưng vì ăn uống thiếu thốn, thuốc men không có nên sức khỏe khó phục hồi nhanh được. Thầy Khuê, Đại Đức Tuyên Úy Phật Giáo, trước đây là huấn luyện viên võ thuật tại Trung Tâm Huấn Luyện Quang Trung, đã dùng phương pháp riêng của một võ sư để chữa trị cho tôi và Bác sĩ Trương Văn Quýnh đã 14 lần chích thuốc Novocain vào đốt xương sống của tôi.

Anh em nghe tin tôi bị đau nặng, mỗi ngày sau khi đi lao động về, thường ghé vào bệnh xá thăm và tìm cách giúp đỡ. Trong thời gian đó, Thượng Tọa Thích Thanh Long (sau nầy là Hòa Thượng ở chùa Giác Ngạn), nguyên Giám Đốc Nha Tuyên Úy Phật Giáo trong Quân Đội VNCH cũng bị bệnh nằm bệnh xá nên thường đến thăm và trò chuyện với tôi. Anh Nguyễn Tường Ánh, con trai của nhà văn Hoàng Đạo (Nguyễn Tường Long), bị bệnh nằm chung phòng với tôi, là người giúp đỡ săn sóc cho tôi mỗi ngày, vì tôi không thể ngồi dậy và đi lại được.

Trong khi tôi nằm bệnh xá, thì một số anh em được lệnh chuyển trại vào miền Nam và một số ở trại C, trại Mễ gần đó được tập trung về trại A Nam Hà. Nghe tin đó, chúng tôi rất hy vọng được chuyển về Nam, khí hậu ấm áp, được gần gia đình, sẽ được gặp vợ con dễ dàng hơn. Nhưng sau đợt chuyển trại đó, từ tháng 4-1983 đến tháng 2-1986, không thấy có biến chuyển nào khác ngoài một vài người được tha về có tính cách nhỏ giọt. Tên Thắng Chuột (mặt như mặt chuột) là sĩ quan An Ninh trại rình mò, theo dõi anh em thường xuyên, không khí ngột ngạt, căng thẳng. Công An thường tổ chức kiểm tra đồ đạc, lục xét giấy tờ, sách vở, ghi chép của anh em tù; nhiều người bị tra vấn, khó dễ đủ điều. Mỗi lần có thân nhân trong Nam ra thăm, anh em nhận được những tin tức phấn khởi từ bên ngoài đưa vào lại phổ biến cho nhau biết.

Tháng 12 năm 1985, anh em tổ chức hát thánh ca, bí mật họp nhau cầu nguyện khi nơi nầy nơi khác vào ban đêm hay ngày nghỉ. Có lần tại Buồng 4 khu A, anh Lương Việt Cương (Giáo Sư, thuộc Lực Lượng Phục Quốc) và anh Trần Văn Hưởng (Trung Ương Tình Báo), sau khi tổ chức mừng Lễ Giáng Sinh xong, vẫn còn để lại cây Thông trong buồng. Bất thình lình có phái đoàn Bộ Nội Vụ ở Hà Nội đến thanh tra trại, và sau đó cả hai anh “bị kêu lên làm việc với cán bộ”...Các anh đã khai là sắp đến Tết nên có sáng kiến làm “cây nêu” chơi cho vui... Hai anh bị cán bộ bắt làm kiểm điểm.

Trước Tết, có một cuộc họp gồm đại diện các buồng, các đội và Ban Giám Thị Trại để phổ biến về tổ chức vui chơi cũng như ăn uống dành cho anh em tù trong ba ngày Tết. Trại có bán rượu mơ là loại rượu do trại sản xuất và một số bánh kẹo, trà, mứt v.v.

theo tiêu chuẩn cho từng buồng. Các thứ hàng đó, phẩm chất rất kém, nhưng hoàn cảnh tù mà có được các thứ đó thì cũng là quý rồi.

chương trình đón giao thừa thì tôi quá buồn và đắp chăn nằm ngủ. Nhưng bạn bè, có người hiểu hoàn cảnh tôi, đã khuyên tôi nên tham dự với anh em, không nên tỏ ra quá buồn phiền.

Hôm đó, hai anh Nguyễn Trí Tuệ (Trung Tá Hải Quân) và Phạm Duy Tuệ (Dân Biểu) làm MC. Anh Trí Tuệ giới thiệu chương trình còn anh Duy Tuệ thì kể chuyện tiếu lâm. Các anh Vũ Văn Quý (Dân Biểu) đàn Hạ Uy Cầm, anh Nguyễn Mạnh Đĩnh (Đại Tá) chơi đàn Tây Ban Cầm , anh Nguyễn Xuân Thảo (Thiếu Tá CTCT), vừa đàn vừa hát. Các anh Vĩnh Biểu (Đại Tá), anh Chín Nỉ (sĩ quan Cảnh sát), Bùi Bằng Đoàn (Phục Quốc) và một số các bạn khác, lâu ngày tôi không nhớ tên vừa hát vừa kể chuyện hoặc ngâm thơ...Số người trong buồng khoảng 60 người, tôi còn nhớ một vài người như Thượng Tọa Thích Minh Tâm (trụ trì chùa Thới Hòa gần Trung Tâm Huấn Luyện Quang Trung, Tuyên Úy Phật Giáo tại Biệt Khu Thủ Đô Sài Gòn), Ông Chu Tử Kỳ (VNQDĐ), Ông Trần Văn Quá (Nghị sĩ), một số Đại Tá như Phan Trong Thiện, Bùi Đức Tài, Trần Hữu Độ, Phạm Văn Phô, Phạm Văn Thuần, Huỳnh Thanh Sơn, Trần Văn Việt...các anh Phan Văn Phương (Hải quân), Lê Thanh Phước (Cảnh sát), Nguyễn Đình Thanh (Thám Sát), Sơn (điếc), Huỳnh Chí Tài, Nguyễn Văn Khuôn v.v.

Bọn võ trang vẫn đi tuần tra bên ngoài thỉnh thoảng đến gần cửa sổ nhìn vào, anh em cũng có mời nước trà, thuốc lá v.v. Nhưng sau đó, vì anh em ham nghe ca hát nên không chú ý mời mọc gì chúng hết. Đúng giờ giao thừa, tôi tung chăn vùng dậy, mang mặt nạ ra đứng giữa buồng, tay cầm một miếng giấy trắng, không có chữ gì trên đó và bắt đầu đọc “Sớ Táo Quân”. Đọc xong một đoạn thì anh Nguyễn Trí Tuệ cầm cái đĩa nhôm đánh ba tiếng “phèng, phèng, phèng” và anh em vỗ tay hoan hô... Đọc xong tôi liền trở về chỗ, nằm trùm chăn như trước...

Chừng một giờ đồng hồ sau, trong lúc anh em đang ca hát, kể chuyện, ăn uống với nhau thì công an đến gọi buồng trưởng là anh Bùi Đức Tài (Đại Tá Tỉnh Trưởng Tây Ninh) ra và hỏi:

• Anh nào vừa làm ông táo đó ?

Anh Tài trả lời rất nhỏ, chỉ những người ở gần mới nghe được:

• Anh Nguyễn Lý-Tưởng.

Tên cán bộ công an:

• Các anh trách móc nhà nước đã hành hạ các anh, bắt các anh phải chịu đói, chịu rét, bắt các anh đi lao động khổ sai,

Đêm giao thừa (8-2-1986), sau khi cán bộ đóng cửa buồng và đi xa rồi thì anh em bắt đầu nấu nước sôi pha trà, cà phê và ai có thức gì thì đem ra để trên cái bàn nhỏ đặt giữa buồng cùng vui Tết với nhau. Nơi đó cũng có một cành mai giả do anh em tự trang trí với những cánh thiệp chúc Tết, tràng pháo (giả), bánh chưng, câu đối và có một hình ông Táo ốm o, gầy còm, rách rưới do anh Quát (Trung Ương Tình Báo) vẽ... Một số anh em biết đánh đàn thì mang đàn ra chơi, một số anh em hát, kể chuyện vui để cùng nhau đón giao thừa.

Mọi năm, tôi có làm một bài Sớ Táo Quân, đợi đến giờ giao thừa thì đọc cho anh em nghe. Tôi cũng bí mật chuyển cho bạn bè ở các buồng khác để phổ biến cho anh em trong giờ đó. Nhưng năm nay, mẹ tôi qua đời ngày 30-10-1985 tại Long Khánh mà hơn ba tháng sau, tôi mới nhận được tin vào những ngày gần Tết, nên tôi rất buồn và không muốn vui chơi. Chiều 30 Tết, anh Trần Văn Hưởng đến nài ép tôi làm cho một bài Sớ Táo Quân, tôi đọc cho anh ấy chép và dặn phải cẩn thận vì bọn “chó vàng” (tức bọn công an mặc áo vàng) đang theo dõi...Tôi chỉ đọc thuộc lòng chứ không viết ra giấy. Khi anh em bắt đầu

cướp đi cuộc sống của các anh...Các anh phát ngôn bừa bãi, tư tưởng phản động...gây ảnh hưởng xấu cho anh em trong buồng. Ngày mai các anh sẽ ra “làm việc với cán bộ...” Anh là buồng trưởng, anh phải chịu trách nhiệm, anh phải báo cáo lại rõ ràng diễn tiến nội vụ...

Anh Bùi Đức Tài chỉ dạ dạ, vâng vâng cho qua chuyện...Anh em trong buồng im lặng, dọn dẹp đồ đạc và đi ngủ. Lúc đó cũng vào khoảng 2,3 giờ sáng rồi. Tôi liền đứng dậy nói với anh em trong buồng:

• Tôi vừa có tang mẹ, mấy năm nay không có thân nhân đến thăm nên quá buồn. Cả đời tôi không hề uống rượu, vừa rồi có uống chút rượu mơ, bị say rượu, tôi đã nói gì cũng không nhớ. Tôi xin chịu trách nhiệm về hành động và lời nói của tôi. Tôi thành thật xin lỗi anh em. Xin anh em cứ sự thật như vậy mà khai báo với cán bộ.

Mọi người im lặng không ai nói thêm điều gì. Anh em đều hiểu ý của tôi là phải đồng lòng nhau khai như vậy, chỉ một mình

cờ, tôi được trở về buồng với anh em đúng vào ngày kỷ niệm của tôi. Tôi tin rằng đó là nhờ Thánh Bổn Mạng của tôi phù hộ...

Sau ba lần bị cùm và gần 13 năm trong nhà tù cải tạo của Cộng Sản VN, sức khỏe tôi suy yếu cho đến nỗi ngày về (13-2-1988) tôi không đủ sức leo lên tàu, phải nhờ anh Nguyễn Văn Tăng (Trung Tá) dìu đi. Nhưng tinh thần tôi vẫn không hề nao núng, tôi tin tưởng một cách tuyệt đối rằng anh em chúng tôi sẽ được cứu thoát và sẽ đến đất tự do. Trong những thư “chui” viết về cho vợ con, tôi vẫn luôn luôn tin tưởng như vậy. Ngày hôm nay, niềm tin đó đã thành sự thật, tôi và gia đình đã thoát khỏi chế độ CSVN và được định cư ở Hoa Kỳ. Anh em có mặt tại Buồng 5 khu A trại Nam Hà vào đêm giao thừa Tết Bính Dần (đêm 8 qua ngày 9-2-1986) hiện nay mỗi người một nơi, có người đã qua đời, nhưng không một ai quên được hình ảnh “ông Táo” với niềm tin “chính nghĩa quốc gia sẽ thắng Cộng Sản”. Tôi xin gởi đến các bạn cũ cùng chung hoạn nạn lời cầu chúc “Năm Mới bình an, hạnh phúa”.

Sau đây tôi xin chép lại “SỚ TÁO QUÂN” mà tôi đã sáng tác và đọc trong đêm 8 qua ngày 9-2-1986 tại trại Nam Hà nhân dịp Tết Bính Dần, để quý vị cùng thưởng thức.

SỚ TÁO QUÂN

Ngọc Hoàng Vạn Tuế !

(Thùng,thùng, thùng...)

Muôn tâu Ngọc Hoàng,

Thần Táo Việt Nam,

Nam Hà chi trại,

Buồng 5, Khu A,

Tháng Chạp 23,

Xin về bái yết...

(Thùng, thùng, thùng...)

Vậy xin tâu hết,

Khổ ơi là khổ !