Saturday 17 December 2016

DALAI LAMA=DU TỬ LÊ= NGUYÊN SA =LUÂN HOÁN=DIÊN NGHỊ =

RFA * NHÃ CA
Labels

Giải Khăn Sô Cho Huế”, RFA phỏng vấn Nhã Ca

2008-02-03

Mặc Lâm, phóng viên đài RFA
Tết Mậu Tý năm nay vừa tròn 40 năm biến cố Mậu Thân. Trong nỗi buồn chung của dân tộc, từ những gia đình có người thân bị thảm sát cho đến những ai may mắn sống sót trong cơn địa chấn đó đều không nhiều thì ít cùng mang tâm trạng bâng khuâng ngậm ngùi mặc dù thời gian đã trôi qua gần phân nửa thế kỷ.

Tác giả Nhã Ca. Photo courtesy of viettribune.

Nhắc đến Tết Mậu Thân hầu như người Việt nào sống trong khoảng thời gian đó đều biết một cuốn sách của tác giả Nhã Ca mang tên Giải Khăn Sô Cho Huế, quyển sách là hình ảnh sống động miêu tả lại hầu như toàn cảnh của biến cố này vì tác giả của nó trực tiếp sống và bị cuốn theo dòng chảy của một cuộc thanh trừng đẫm máu nhất trong lịch sử chiến tranh Việt Nam.
Tác phẩm Giài Khăn Sô Cho Huế sẽ được nhà xuất bản Việt Báo tái bản trở lại trong dịp kỷ niệm 40 năm biến cố Mậu Thân, Mặc Lâm mời quý vị theo dõi buổi phỏng vấn đặc biệt với tác giả Nhã Ca trong chương trình văn học nghệ thuật tuần này để biết thêm những chi tiết liên quan đến vấn đề này.
Mặc Lâm: Thưa chị Nhã Ca, Tết Mậu Tý 2008 là đúng 40 năm biến cố Huế Tết Mậu Thân. Ðược biết nhân dịp này, lần đầu tiên tại hải ngoại, cuốn Giải Khăn Sô Cho Huế đã được tác giả cho tái bản. Xin chị cho biết về lần tái bản này, cuốn sách mới có gì khác biệt với sách cũ.
Nhã Ca: Cám ơn anh Mặc Lâm và đài RFA đã có lòng nhớ Huế Tết Mậu Thân và hỏi thăm. Sách mới “Giải Khăn Sô Cho Huế” ấn bản đầu tiên tại hải ngoại do Việt Báo ấn hành, sách dầy 640 trang, khổ lớn, bìa cứng, sẽ được phát hành trong tháng 2-2008.
Như anh biết, sách cũ “Giải Khăn Sô Cho Huế” in lần đầu tại Việt Nam cuối năm 1969, là một... bút ký chạy loạn. Sách mới, ngoài bút ký cũ, còn in thêm đầy đủ tất cả chữ nghĩa Nhã Ca đã viết về biến cố Tết Mậu Thân tại Huế, gồm một truyện dài, thêm nhiều bút ký và truyện ngắn.
Mặc Lâm: Xin chị cho biết thêm chi tiết. Trong lần tái bản này, có thay đổi gì đáng phải bàn tới trong tác phẩm, hoặc có điều gì tác giả muốn gửi gấm?
Nhã Ca: Thưa anh, trong lời tựa nhỏ cho bản in lần đầu của “Giải Khăn Sô Cho Huế” tôi có viết là “Nhân ngày giỗ thứ hai của Huế Tết Mậu Thân sắp tới, xin coi cuốn sách này như một bó nhang đèn góp giỗ.” Tinh thần ấy không thay đổi.
Về chi tiết cuốn sách mới vừa được in lại, tôi có kể thêm chút chút trong ‘tựa nhỏ’ là:
“Tôi tin vào tương lai của Huế và tương lai Việt Nam, như tin vào những tình ca về lòng yêu thương và sự ăn ở tử tế giữa con người với nhau. Với lòng tin ấy, sau “Giải Khăn Sô Cho Huế” còn có thêm hai cuốn sách nhỏ viết về Tết Mậu Thân: “Tình Ca Cho Huế Ðổ Nát” là tập truyện viết về tình yêu và lòng thành của Huế trong đau thương, tang tóc. Tiếp đó là “Tình Ca Trong Lửa Ðỏ,” một truyện dài về tình yêu của cô gái Huế dành cho một chàng lính Bắc tử tế.
“Từ sau 1975, sách vở miền Nam bị đốt, và nhà văn đi tù. Cho tới nay, Huế không còn được phép chính thức có một ngày giỗ chung cùng hướng về những người chết tức tưởi hồi Tết Mậu Thân.
Vẫn với lòng tin xưa, đây là lần đầu cả ba cuốn sách về Huế Mậu Thân được gom lại làm một. Và sách “Giải Khăn Sô Cho Huế” thêm một lần in lại, như một bó nhang đèn góp giỗ. Góp cho ngày giỗ thứ 40 thầm lặng trong lòng Huế. Và góp cho một ngày giỗ tương lai tại quê hương, nơi từng biết thế nào là tình yêu thương, sự ăn ở tử tế, như từng biết thế nào là văn hoá, lịch sử.”
Thưa anh, đó là lời gửi gấm của người ‘góp giỗ’ khi ‘Giải Khăn Sô Cho Huế’ được in lại.
Mặc Lâm: Thưa chị, khoảng cách thời gian của ‘chữ nghĩa Nhã Ca’ viết về biến cố Tết Mậu Thân tại Huế đến nay đã là 40 năm. Xin chị nhìn lại vài thời điểm chính. Báo New York Times năm 1973 trong một bài về Nhã Ca có kể là ‘khi Giải Khăn Sô Cho Huế khởi sự đăng tải trên một nhật báo tại Saigon, đặc công Việt Cộng đã gửi thư đe dọa, buộc bà ta ngưng viết. Bà đã không nhượng bộ.’ Sự việc đã diễn tiến ra sao từ đó về sau?
Nhã Ca: Thưa anh, đúng như báo New York Times đã viết. Chắc anh còn nhớ thành tích của cái gọi là ‘biệt động thành’ của cộng sản tại Saigon. Họ đã bắn chết nhà báo Từ Chung khi anh là tổng thư ký nhật báo Chính Luận. Họ đã bắn bể mặt của nhà văn Chu Tử khi anh là chủ nhiệm nhật báo Sống. Và sau đó thì đến phiên tôi nhận thư đe doạ.
Chắc anh cũng nhớ, ngay sau ngày Saigon bị đổi tên đổi đời, có cuốn sách mang tên là ‘Biệt Kích Văn Hoá’ do các học giả, nhà văn cộng sản như Trần Văn Giàu, Lữ Phương, Vũ Hạnh... viết về 10 tác giả miền Nam. Trong sách này Nhã Ca là nữ biệt kích duy nhất, được xếp hạng thứ sáu. Những tác giả miền Nam khác là Hồ Hữu Tường, Nguyễn Mạnh Côn, Nhất Hạnh, Doãn Quốc Sỹ, Võ Phiến... Và sau đó, dĩ nhiên là ‘nữ biệt kích’ được vinh dự cùng các bạn văn đi tù...
Mặc Lâm: Vẫn báo New York Times, tháng 2 năm 1988, có đăng bài của nữ phái viên Barbara Crossette thăm Saigon viết là “Tết Mậu Thìn, 20 năm sau biến cố Tết Mậu Thân, Saigon cũ vẫn nhắc nhở đến Giải Khăn Sô Cho Huế của Nhã Ca.. Tác giả sách này đã bị bắt sau khi cộng sản chiếm miền Nam cùng với chồng là thi sĩ Trần DạTừ. Cả hai đã bị nhốt nhiều năm như những tù nhân chính trị. Người chồng thì cho mãi đến nay hình như vẫn chưa được thả ra.” Chị có gặp bà Barbara?
Nhã Ca: Thưa anh, tôi chưa từng gặp bà Barbara. Thực sự thì vào thời điểm Barbara muốn thăm tôi tại Saigon vào Tết Mậu Thìn, tôi còn đang bận xách đồ đi thăm nuôi ông chồng vẫn còn đang ở tù.
Mặc Lâm: Bên cạnh những lời khen thường gặp chị có nhận được những băn khoăn hay nghi ngờ gì về mức khả tín mà độc giả đặt ra đối với tác phẩm? Có nhân vật “thật” nào trong “Giải khăn sô cho Huế” công khai chống đối hay đồng tình với những gì chị trình bày trong tác phẩm hay không? Nếu có chị có thể cho biết phản hồi của chị?
Nhã Ca: Cám ơn câu hỏi đặc biệt của anh. Như đã thưa với anh, “Giải Khăn Sô Cho Huế” chỉ là bút ký hoặc truyện ký của một người chạy loạn Tết Mậu Thân tại Huế, kể lại những điều mắt thấy tại nghe. Trong cảnh bom đạn, chết chóc, dù mắt chính mình có thấy vẫn không thể thấy hết mọi phía. Tai nghe là nghe người khác kể lại. Dù tai nghe mắt thấy, có sao viết vậy, hẳn nhiên cũng không khỏi thiếu sót hoặc sai sót. Ðiều quan trọng là tấm lòng. Chữ nghĩa đã viết là chuyện đã rồi, có sao để vậy. Tôi thật tình mong những thiếu sót sẽ dần được bổ túc, những sai sót sẽ dần được chỉ rõ.
Về “những nhân vật thật”, nêu đích danh chỉ có anh Lê Văn Hảo, thị trưởng Huế Mậu Thân do phía quân giải phóng cử ra. Anh Hảo nay đã tị nạn cộng sản tại Pháp, đã chính thức lên án việc quân giải phóng tàn sát dân Huế hồi Tết Mậu Thân. Nhân vật thứ hai trong sách mang tên Phủ là nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Tường, nguyên Tổng Thư Ký Liên Minh Các Lực Lượng Dân Tộc Dân Chủ Và Hòa Bình Thành Phố Huế thời Tết Mậu Thân. Ðây là chức vụ “phụ trách công việc chính trị” có nghĩa là “xếp” của cả chức thị trưởng. Năm 1997, anh Tường đã đến Paris, lên tiếng trên đài RFI, nói về -xin trích nguyên văn: “nỗi thống thiết tận đáy lòng mỗi khi tôi nghĩ về những tang tóc thê thảm mà nhiều gia đình người Huế đã phải gánh chịu, do hành động giết oan của quân nổi dậy trên mặt trận Huế năm Mậu Thân. Ðó là một sai lầm không thể nào biện bác được...” Anh cũng đã công khai “gửi lời cám ơn sự khách quan của chị Nhã Ca dành cho tôi” và nói nguyên văn rằng “Giải Khăn Sô Cho Huế đối với tôi, vẫn là một bút ký hay viết về Huế Mậu Thân; hàng chục năm qua đọc lại, tôi vẫn còn thấy quặn lòng.” Văn bản lời anh Tường trả lời cuộc phỏng vấn của chị Thụy Khuê đài RFI hiện còn lưu trên internet, ai cũng có thể đọc được. Nhân vật thứ ba trong sách có tên là Ðắc, theo lời kể mà tai tôi nghe, liên quan tới cái chết đau thương của người bạn tên là Mậu Tý. Nhà báo Nguyễn Ðắc Xuân, một phụ tá của anh Hoàng Phủ Ngọc Tường, có viết bài phản bác, nói là anh không hề liên quan.
Cả ba nhân vật kể trên, đều đã có lòng đích thân đến gặp tôi trước ngày chúng tôi rời Saigon sang Thụy Ðiển. Ðoạn kể lại những gặp gỡ này trong Hồi Ký Nhã Ca có được trích in trong sách mới Giải Khăn Sô Cho Huế.
Mặc Lâm: Cho tới nay, điều gì còn đậm lại rõ nét nhất nơi chị khi nhìn lại tác phẩm “Giải khăn sô cho Huế”. Xin nhắc câu đã hỏi, là chị có thể nói về sự “phản hồi” của chị, nếu có.
Nhã Ca: Về điều mà anh gọi là “còn đậm nét nhất” khi nhìn lại “Giải Khăn Sô Cho Huế”, tôi thấy đó là sự oan khiên nối dài chưa biết đến bao giờ. Hàng ngàn người chết oan cho tới nay không có được một lời xin lỗi, một ngày tưởng niệm. Cuộc đại tàn sát Tết Mậu Thân, ngày giỗ lớn nhất của Huế, thì được đánh trống thổi kèn như ngày hội chiến thắng. Phần oan khiên riêng của cuốn sách và tác giả thì đủ cảnh tức cười, sách bị những người cộng sản treo để “triển lãm tội ác”, tác giả đi tù.
Từ cảnh Huế Mậu Thân trong sách được viết lại thành chuyện phim Ðất Khổ, phim quay xong năm 1972 bị cấm chiếu ở Saigon vì tội phản chiến. Bốn mươi năm sau, mới đây thôi, tháng 5 năm 2007, cuốn phim được một hãng Mỹ khai thác làm DVD bán ngay tại Mỹ và dán cho nó cái bìa là... cờ đỏ sao vàng. Chi tiết chuyện oan khiên tức cười này báo Tết Việt Báo năm nay có đề cập.
Về điều anh gọi là “phản hồi”, tôi thấy chỉ có thể nói thế này: Bi hài kịch của thời đại chúng ta là sự ngộ nhận. Nó ở khắp nơi, phe này, phe kia, chủ nghĩa này chủ nghĩa nọ, ông này, bà kia, tác giả, nhân vật... đâu đâu cũng có nó. Như dân tộc của mình, tất cả chúng ta, dù người bị giết hay kẻ giết người, đều chỉ là nạn nhân. Thuốc chữa sự ngộ nhận cho người hay cho chính mình, theo tôi, nên là sự hiểu biết và ăn ở tử tế, với cả người sống lẫn người chết.
Mặc Lâm: Cám ơn chị Nhã Ca.

Các tin, bài liên quan

2:25 AM

No comments:

RFA *MẬU THÂN HUẾ

“Ai Đã Giết Người Dân Huế?” Câu Hỏi 40 Năm Chưa Trả Lời

2008-02-02

Thiện Giao, phóng viên đài RFA
Hôm nay, chúng tôi xin trình bày bài cuối cùng trong loạt bài gồm 5 phần, do biên tập viên Thiện Giao thực hiện, trong chương trình Tưởng Niệm Cuộc Thảm Sát Mậu Thân tại Huế năm 1968. Trong 4 phần trước, chúng tôi đã lần lượt điểm qua các giai đoạn của cố đô những ngày trước, trong và sau cuộc thảm sát.

Phóng viên đài truyền hình CBS của Mỹ tường trình về diễn tiến của biến cố Tết Mậu Thân hôm 20-2-1968. AFP PHOTO/NATIONAL ARCHIVES

Nhiều ngàn người Huế đã bị giết trong vòng chưa đầy 1 tháng phía quân đội Bắc Việt chiếm đóng Huế. Cuộc thảm sát chỉ kết thúc khi quân đội Việt Nam Cộng Hoà và Hoa Kỳ tiến đánh, vãn hồi an bình cho Huế ngày 24 tháng Hai với đỉnh điểm là hai trận đánh tại Đại Nội và Kỳ Đài Phu Văn Lâu.
Trong phần trình bày sau đây, qua lời kể của các nhân chứng và cả những người đã từng tham gia Mặt Trận Giải Phóng Miền Nam lúc ấy, chúng tôi sẽ đặt lại câu hỏi: cuối cùng thì, ai sẽ phải chịu trách nhiệm về vụ thảm sát Mậu Thân. Xin theo dõi qua phần trình bày của Việt Long.
Các nạn nhân xấu số
Cuối cùng, mặt trận Mậu Thân 1968 tại Huế cũng chấm dứt. Ngày 25 tháng Hai năm 1968, những lực lượng cuối cùng của phía Bắc Việt bị đẩy lui ra khỏi thành phố. An bình được vãn hồi. Cờ Việt Nam Cộng Hoà được kéo lên trên tháp Kỳ Đài Phu Văn Lâu thay cho cờ Mặt Trận Giải Phóng Miền Nam chễm chệ giữa cố đô trong hơn 3 tuần trước đó.
Nỗi kinh hoàng đối với dân Huế qua đi, nhưng trong lòng họ, vẫn còn nỗi đau. Người còn sống vẫn đau với vết thương chưa lành, trong khi người đã khuất vẫn chưa được giải oan. “Vết thương đó vẫn chưa khô máu, vết sẹo đó mỗi lần trái gió trở trời vẫn đau xót xa.”
Cho đến nay, chưa bao giờ chính quyền Hà Nội chính thức lên tiếng giải trình những thảm sát xảy ra cho Huế mùa Xuân năm 1968. Nhiều câu hỏi được đặt ra liên quan đến cuộc thảm sát kinh hoàng này: Ai sẽ chịu trách nhiệm cuối cùng trong Biến Cố Mậu Thân? Những cuộc thảm sát xảy ra trong hoàn cảnh nào? Các nạn nhân xấu số đã bị giết ra sao?
“Theo những báo cáo của các cuộc cảnh sát các xã thuộc 13 quận của thành phố Huế và tỉnh Thừa Thiên, do các xã báo cáo, khoảng 5,300 nạn nhân bị chôn sống tại tỉnh Thừa Thiên.” (Nguyễn Phúc Liên Thành, Phó Trưởng Ty Cảnh Sát Đặc Biệt Lực Lượng Cảnh Sát Quốc Gia tại Thừa Thiên)
Theo những báo cáo của các cuộc cảnh sát các xã thuộc 13 quận của thành phố Huế và tỉnh Thừa Thiên, do các xã báo cáo, khoảng 5,300 nạn nhân bị chôn sống tại tỉnh Thừa Thiên.
Tại thành phố Huế và tỉnh Thừa Thiên, 22 địa điểm tìm được là các mồ chôn tập thể. Trong 22 địa điểm này, người ta đếm được 2,326 sọ người. Sau tết, chúng tôi lập Hội Gia Đình Nạn Nhân Cộng Sản trong Tết Mậu Thân. Các gia đình kê khai có người chết, có người mất tích, lên đến 4,000 gia đình. Người ta ước tính vào khoảng 6,000 người. có nhà báo ước tính 5,000. Chúng tôi cho con số 5 đến 6 ngàn là không sai lệch lắm đâu.
(Nguyễn Lý Tưởng, cựu Dân Biểu khu vực Thừa Thiên)
Thủ phạm của vụ thảm sát
Nhiều nguồn dư luận được đưa ra, liên quan đến thủ phạm của vụ thảm sát. Có người nói rằng, chính những thành phần thiên Cộng tại Huế, đa số là sinh viên, đã thoát ly lên mật khu năm 1966 trong các phong trào sinh viên tranh đấu phải chịu trách nhiệm. Trong số này, những tên tuổi được nhắc đi, nhắc lại gồm có Hoàng Phủ Ngọc Tường, Hoàng Phủ Ngọc Phan, Nguyễn Đắc Xuân, Lê Văn Hảo.
Thật sự, một số thành viên trong nhóm này đã về lại Huế trong những ngày Mậu Thân. Điều này được khẳng định bởi ông Nguyễn Phúc Liên Thành, vào thời điếm 1968 là Phó Trưởng Ty Cảnh Sát Đặc Biệt Lực Lượng Cảnh Sát Quốc Gia tại Thừa Thiên.
“Năm 1966, như Hoàng Phủ Ngọc Phan, Hoàng Phủ Ngọc Tường, Nguyễn Đắc Xuân… đã vượt thoát lên mật khu, đã xâm nhập vào thành phố Huế trong thời gian đó.”
Trở về Huế, họ có tham gia vào các cuộc thảm sát trong 25 ngày thành Huế thất thủ? Ông Nguyễn Phúc Liên Thành tin rằng, trên thực tế, trong thành phần sinh viên trở về Huế, một số người đã thực hiện các vụ hành quyết, nhưng chỉ là một số rất ít, vì tư thù cá nhân.
“Trường hợp đó chỉ là 1 phần trăm. Như trường hợp các sinh viên tranh đấu cũ, nay trở lại, vì thù hận bạn bè, nay mang ra xử và chôn sống, nhưng rất ít, chỉ khoảng 1 phần ngàn.”
Trong khi đó, ông Lê Văn Hảo, từng là Chủ Tịch Uỷ Ban Nhân Dân Cách Mạng Thừa Thiên – Huế vào thời gian ấy, khẳng định về sự vô tội của ông.

Các quan tài của những nạn nhân chưa nhận dạng nằm trong một trường học tại Huế, Tết Mậu Thân, 1968. Photo courtesy of Wikipedia.

“Đó không phải là sự thật lịch sử. Tôi chỉ là một con tin trong thế kẹt, phải nhận một chức vụ để bảo tồn sự sống còn để mong có ngày về với vợ con thôi. Chứ tôi nói thật, trong Tết Mậu Thân, vai trò của tôi hoàn toàn thụ động, chỉ ngồi trên núi thôi. Lâu lâu, các ông lãnh đạo, như Trần Văn Quang, ghé qua thăm, an ủi là thôi, sự việc diễn tiến như vậy thì mình đi theo Cách Mạng thôi.”
Ông Hảo, trong cuộc trả lời phỏng vấn với Đài Á Châu Tự Do hồi năm 2006 cũng nói về vai trò bù nhìn của Mặt Trận Giải Phóng.
“Khi lên trên núi, tôi biết ngay Mặt Trận Dân Tộc Giải Phóng Miền Nam chỉ là một trò bịp bợm, một tổ chức hữu danh vô thực của Cộng Sản thôi, do Hà Nội chỉ đạo. Mà họ có dấu điều đó đâu.”
Ai chịu trách nhiệm
Như vậy, thì câu hỏi là: Ai sẽ phải chịu trách nhiệm cho những cái chết oan khuất của nhiều ngàn người Huế cách đây 40 năm? Trước khi thử tìm cách đi vào trả lời câu hỏi này, hãy nghe những phát biểu nói về cố gắng che dấu, hay chính xác hơn, xúc phạm vào nỗi đau của các nạn nhân, từ phía chính quyền Hà Nội. Nhà báo Vũ Ánh, nguyên phóng viên chiến trường Hệ Thống Truyền Thanh Quốc Gia Việt Nam Cộng Hoà trước 1975 nhớ lại.
“Một bản tin của đài Giải Phóng mà về sau tôi nghe được qua kiểm thính của nhân viên của đài (Truyền Thanh Quốc Gia Việt Nam Cộng Hoà) thì họ nói đó là cảnh sát và quân đội VNCH khi thua, rút đi thì làm điều đó. Chuyện đổ vạ là điều bình thường của Cộng Sản từ trước đến giờ. Nhân chứng vẫn còn sống đây thôi, cả trong lẫn ngoài nước. Họ không thể xoá được những điều ấy.”
Trong những trận đánh tại chiến trường Huế, người dân cố đô đã chọn cho mình phía bên nào? Một trung uý tiểu đoàn 39 Biệt Động Quân đã tham gia trận tái chiếm Huế, ông Trần Tiễn San, kể lại:
“Lúc đánh ở Vỹ Dạ, lực lượng chính của Việt Cộng không còn nữa. Nhưng khó đánh vô cùng. Mình tiến từ nhà này qua nhà khác, nhà thì có kẽm gai, bờ tường. Mình bên này thì dân chúng bên kia thấy là họ đâm đầu họ chạy qua. Không biết làm sao. Dân thì ở giữa làn đạn. Mà họ thấy mình thì họ đâm đầu chạy qua.”
Câu hỏi lại được đặt ra lần nữa: Ai đã giết người dân Huế năm 1968?
“Người chịu trách nhiệm cuối cùng về vụ thảm sát
Vụ này không do một cá nhân nào chủ trương, không do một sự tình cờ hay hoàn cảnh bó buộc nào bắt buộc phải làm như vậy cả. Đây là chủ trương của Hà Nội, là dùng bao lực cách mạng trấn áp dân Huế. Hà Nội tin là khi họ chiếm Huế, người dân Huế sẽ nổi dậy theo họ. Đó là một đánh giá sai lầm.
Người Huế sợ cộng sản vô cùng. Vô cùng sợ. Khi Việt Cộng tràn vào Huế, họ đến đâu, dân chúng bỏ chạy đến đó. Mà chạy thì họ bắn. Đó là sự thật không hề nói thêm một lời nào hết. Những ai sống tại Huế thời đó điều biết.”

Phu Văn Lâu trong Đại Nội Huế. Photo courtesy of wikimedia.

Họ đã bị giết trong hoàn cảnh nào?
“Năm 1972, tôi bắt được một trung tá Việt Cộng, tên Hoàng Kim Loan, là thành uỷ viên hoạt động bí mật tại Huế 20 năm. Tôi hỏi: tại sao các anh thảm sát đồng bào Huế man rợ đến như vậy? Thì Loan nói đây là chủ trương bạo lực Cách Mạng của cấp trên chỉ thị. Thứ hai, khi trên đường rút lui, do không thể đem theo tù nhân, nên phải giết. Loan nói, người Cộng Sản chúng tôi có chủ trương thà giết lầm còn hơn bỏ sót.”
Và, họ đã bị giết ra sao?
“Tôi hỏi tại răng không bắn họ, cho họ viên đạn còn dễ hơn lấy búa, dùng vật cứng đập đầu họ và đẩy xuống hố. Loan nói: Đạn chúng tôi để bắn Mỹ Nguỵ. Đạn đâu để bắn những đám người như vậy.”
Một vết thương chưa lành
Rồi đến năm 1975, khi quân đội Bắc Việt tiến vào miền Nam, một lần nữa, những người đã khuất vẫn không được yên nghỉ. Nghĩa trang trên núi Ba Tầng, còn gọi là núi Bân, nơi an táng khoảng 400 thi hài tìm được nơi Khe Đá Mài vùng Đình Môn Kim Ngọc tháng 9 năm 1969 bị đập phá cả tấm bia và các bàn thờ. Linh mục Phan Văn Lợi kể lại.
“Năm 1975, sau khi chiếm được miền Nam, Cộng Sản đã phá ngay tấm bia dựng ở phía sau và phá hai bàn thờ nằm ở phía trước. Từ đó về sau, người ta có đến cũng chỉ đến trong âm thầm lặng lẽ hoặc cá nhân mà thôi, không dám công khai.”
Đã 40 năm trôi qua kể từ Biến Cố Mậu Thân 1968, vụ thảm sát vẫn là một vết thương chưa lành, vẫn còn là đau mỗi khi trái gió, trở trời. Người dân Huế sẽ vẫn tiếp tục sống, tiếp tục vươn lên, đó cũng chính là cá tính của người dân đất thần kinh.
“Thân nhân bị mất, tài sản bị mất, trong một hoàn cảnh như vậy, nhưng người Huế khi nào họ cũng cố gắng vươn mình lên để sống. Thành ra, đời sống ở Huế trở lại rất là nhanh. Khoảng 5, 6 tháng sau, đời sống trở lại bình thường.”
Riêng đối với người dân Huế, với sông Hương, với núi Ngự, với Nam Dao, với thành vách kinh thành cũ, mùa Xuân 1968 vẫn luôn luôn là một ngày đại tang. Đến bao giờ, công lý và công bằng sẽ được trả lại cho người đã chết?
Đến đây là kết thúc bài thứ 5, cũng là bài cuối cùng trong chương trình phát thanh tưởng niệm các nạn nhân của vụ thảm sát Mậu Thân tại Huế năm 1968. Tưởng cũng xin nhắc lại những gì đã được trình bày trước đây, cuối cùng, sẽ không một ai có đầy đủ thẩm quyền để trả lời câu hỏi: ai, bằng cách nào, và tại sao đã giết nhiều ngàn người Huế chỉ trong vòng vỏn vẹn chưa đến 1 tháng?
Có lẽ, chỉ có người dân Huế, với tư cách là nạn nhân của thảm kịch, mới có quyền đòi hỏi công lý, đòi hỏi sự phán xét, và cả quyền đưa ra những lên án. Loạt bài tưởng niệm Biến Cố Mậu Thân tại Huế, xin hãy được xem là một nén hương, được thắp lên, để tưởng niệm những người đã chết, và cũng để chia buồn cùng tất cả những thân nhân đang còn sống, trong một biến cố đã bị chính quyền Hà Nội giữ kín gần nửa thế kỷ qua.

Thông tin liên quan

Các tin, bài liên quan

In bản tin này

Email bản tin này

http://www.rfa.org/vietnamese/SpecialTopic/TetOffensive1968/WhoWasResponsibleOfHueMassacreP5_TGiao-20080202.html

RFA * LÊ VĂN HẢO

Vai trò của tiến sĩ Lê Văn Hảo trong biến cố Tết Mậu Thân 1968 tại Huế

2008-02-02

Nguyễn An, phóng viên đài RFA
Trong những buổi phát thanh trước, biên tập viên Thiện Giao của ban Việt ngữ đã gửi đến quý thính giả lọat 5 bài về cuộc thảm sát Tết Mậu Thân 1968 tại Huế cách nay đúng 40 năm.

Tiến sĩ Lê Văn Hảo.

Một trong những nhân vật của miền Nam lúc bấy giờ đựơc mô tả là liên quan mật thiết đến Mặt Trận Giải Phóng Miền Nam cũng như biến cố Mậu Thân tại Huế là Tiến sĩ Dân tộc học Lê Văn Hảo, giáo sư Đại Học Văn Khoa Huế, Đà Lạt và Sài Gòn.
Tiến sĩ Hảo tốt nghiệp ở Pháp năm 1961 và trở về Việt Nam từ năm 1965. Biên tập viên Nguyễn An đã phỏng vấn ông về vai trò của ông trong biến cố Mậu Thân vì khi đó, ông là chủ tịch Ủy ban Nhân dân Cách mạng Thừa Thiên - Huế.
Tiến sĩ Lê Văn Hảo: Sau khi tôi nhận chức đó rồi thì có nhiều cuộc họp và họ nói cho tôi biết thế nào là chủ nghĩa CS, thế nào là chủ nghĩa Max Lenin, thế nào là chính quyền cách mạng, thế nào là đấu tranh giai cấp. Họ cũng làm cho tôi một loạt các bài học vỡ lòng để cho tôi biết chức vụ đó thì tôi phải nên làm thế nào để cho xứng đáng với chức vụ đó
Nguyễn An: Thưa Ông, như vậy tức là Mậu Thân sau khi họ tấn công Huế thì sau đó họ đưa ông về?
Tiến sĩ Lê Văn Hảo: Không! Tôi không có về lúc đó, lúc đấy là chỉ có mấy anh CS về đánh nhau ở dưới thành phố thôi, chớ còn tôi họ đâu có dám đưa tôi về! Họ biết rằng khi tôi nhận thì tôi cũng miễn cưỡng mà nếu đưa tôi về thì tôi chắc cũng chuồn luôn thì họ đâu có dám đưa tôi về.
Trong tất cả khi nổ ra Mậu Thân tức là trong 26 ngày đêm CS chiếm thành phố Huế thì tôi ngồi trên núi để nghe đài phát thanh suốt ngày, tất cả những gì xảy ra dưới Huế tôi chỉ biết qua đài phát thanh của Hà Nội và đài phát thanh giải phóng.
Than ôi! Đó không phải là sự thật lịch sử mà tôi chỉ là một con tin đã bị ở trong thế kẹt phải nhận lấy chức vụ để bảo tồn sự sống còn để mà mong có ngày về với vợ con thôi! Chớ tôi nói thật với anh vai trò của tôi trong Tết Mậu Thân là vai trò hoàn toàn thụ động, tôi chỉ ngồi trên núi để nghe đài, nghe tin tức.
Nguyễn An: Tức là Ông không biết những cái gì thêm ngoài những điều mà đài phát thanh nói?
Tiến sĩ Lê Văn Hảo: Tôi không thể biết được bởi vì tôi không có mặt ở Huế mà nó đâu có dám để cho tôi về Huế vì anh biết khi nó đề nghị một chức vụ như vậy là cả một sự áp đặt. Nó nói là anh phải nhận, nếu anh không nhận thì anh cũng không còn đường về thì cả một sự đe dọa . Anh có thấy tính chất đe dọa đàng sau lời đề nghị đó không?
Nguyễn An:Đây là một chi tiết rất là mới bởi vì hồi xưa cho đến bây giờ người ta cứ tưởng rằng là những đoàn quân họ chiếm đóng Huế hai mươi mấy ngày đó là Ông về trực tiếp điều hành công việc ở đó, thì hóa ra hoàn toàn không có chuyện này!
Tiến sĩ Lê Văn Hảo: Than ôi! Đó không phải là sự thật lịch sử mà tôi chỉ là một con tin đã bị ở trong thế kẹt phải nhận lấy chức vụ để bảo tồn sự sống còn để mà mong có ngày về với vợ con thôi! Chớ tôi nói thật với anh vai trò của tôi trong Tết Mậu Thân là vai trò hoàn toàn thụ động, tôi chỉ ngồi trên núi để nghe đài, nghe tin tức.
Rồi lâu lâu mấy ông như: Trần Văn Quang và các ông lãnh đạo khác ở Thừa Thiên, Huế ghé qua thăm và an ủi tôi và nói là sự việc diễn biến như vậy thì mình theo thời cuộc thôi, mình phải theo cách mạng thôi, chớ không có cách nào khác. Anh thấy như vậy đó!
Nguyễn An: Tức là cũng không có ai báo cáo với Ông tình hình như thế nào với tư cách là chủ tịch UBND hết?
Tiến sĩ Lê Văn Hảo: Có chứ! Tức là trong khi đánh nhau và chiếm thành phố Huế như vậy thì chúng có điện đài theo dõi thì cũng nắm được tình hình lắm chớ, chớ đâu có phải là không biết gì!
Nguyễn An: Sau khi rút ra khỏi Huế rồi, thì ông vẫn tiếp tục trên núi hay là ông đi theo họ?

Thân nhân họ hàng đứng cạnh các bộ phận thân thể vừa được đào lên từ các mộ tập thể trong dịp Tết Mậu Thân 1968. Photo courtesy of Wikipedia.

Tiến sĩ Lê Văn Hảo: Dạ thưa tôi vẫn tiếp tục ở trên núi và lúc đấy thì quân đội Hoa Kỳ và quân đội VNCH đã phản ứng rất mạnh bằng cách ném bom rất dữ dội các vùng giải phóng chung quanh các thành phố lớn, thú thật với anh là chúng tôi sống toàn trong các hang núi, nếu ra ngoài thì cũng ăn bom như thường vì tình hình quá căng thẳng, bom đạn quá sức tưởng tượng.
Cho nên lệnh ở ngoài Hà Nội là đưa những người gọi là nhân sĩ theo cách mạng như là Hòa Thượng Thích Đôn Hậu, bà Nguyễn Đình Chi, tôi, cụ Nguyễn Đóa, Tôn Thất Dương Tiềm và một số vị khác, để đưa các vị này ra ngoài Bắc.
Như vậy chúng tôi bắt đầu lên đường,nếu tôi nhớ không lầm, vào đầu tháng 7, tôi phải đi theo đường Trường Sơn (đường mòn HCM), ngày thì ngủ trong hang, đêm thì đi và tôi đến Hà Nội vào ngày mùng 3 tháng 9 năm 1968.
Nguyễn An: Dạ thưa, đi cùng với ông có các vị trí thức mà Ông đã nêu trên?
Tiến sĩ Lê Văn Hảo: Dạ đúng, có cả phái đoàn như vậy và trong đó có nhiều vị phải ngồi võng như cụ Đôn Hậu phải ngồi võng cho 2 anh quân giải phóng khiêng, bà Nguyễn Đình Chi và cụ Nguyễn Đóa cũng ngồi võng, còn tôi lúc đó chỉ mới 32 tuổi thì tôi đi bộ như mọi người thôi
Nguyễn An: Lúc ở với nhau trên núi thì ông có nói chuyện với các vị kia không?
Tiến sĩ Lê Văn Hảo: Có chứ! Chúng tôi sống chung trong một khu vực
Nguyễn An: Hoàn cảnh đưa đẩy họ đến núi đó có tương tự như ông không?
Nói thật anh, việc ấy thì tôi biết ngay khi tôi lên trên núi thì tôi biết MTGP là một trò bịp bợm, tức là một tổ chức hữu danh vô thực, nó là tổ chức của CS thôi, gọi là Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam nhưng mà tất cả đều do Hà Nội chỉ đạo thôi . Việc đó tôi biết ngay và họ cũng không dấu anh ạ ! Lúc đó mình ở trong tay họ rồi nên họ cũng không dấu.
Tiến sĩ Lê Văn Hảo: Giống hệt như tôi! Vị nào cũng được mời họp hết. Riêng cụ Thích Đôn Hậu thì cụ bị bắt cóc lúc mà quân giải phóng đã chiếm được thành phố Huế rồi thì họ mời cụ lên võng để đi họp thì nó cũng võng cụ lên trên núi luôn. Bà Nguyễn Đình Chi cũng trường hợp như vậy, tức là mời bà đị họp rồi võng Bà lên núi luôn.
Những người trẻ hơn như anh Tôn Thất Dương Tiềm thì lúc đó đi theo quân giải phóng, ông Tiềm là Việt Cộng nằm vùng mà! và một vài vị khác cũng là Việt Cộng nằm vùng thì cũng tà tà lên núi thôi và tất cả chúng tôi gặp nhau ở trên núi, và khi đi ra ngoài Bắc thì chúng tôi cũng đi cùng một lượt với nhau.
Nguyễn An: Như vậy thì ông sinh hoạt ở trong đó bao lâu thì biết rằng là MTGPMN chỉ là chi nhánh của Mặt trận Tổ quốc ở miền Nam thôi?
Tiến sĩ Lê Văn Hảo: Nói thật anh, việc ấy thì tôi biết ngay khi tôi lên trên núi thì tôi biết MTGP là một trò bịp bợm, tức là một tổ chức hữu danh vô thực, nó là tổ chức của CS thôi, gọi là Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam nhưng mà tất cả đều do Hà Nội chỉ đạo thôi . Việc đó tôi biết ngay và họ cũng không dấu anh ạ ! Lúc đó mình ở trong tay họ rồi nên họ cũng không dấu.
Quý thính giả vừa nghe cuộc trao đổi giữa biên tập viên Nguyễn An của ban Việt ngữ và giáo sư Lê Văn Hảo về vai trò của ông trong biến cố Mậu Thân 1968 tại cố đô Huế, vì khi đó, ông là chủ tịch Ủy ban Nhân dân Cách mạng Thừa Thiên - Huế. Giáo sư Hảo hiện đang sinh sống và làm việc tại Paris.

Các tin, bài liên quan

RFA * TẤN CÔNG MẬU THÂN

Các tranh luận trong nội bộ đảng CSVN về cuộc Tổng công kích Tết Mậu Thân

2008-03-16

Việt Long, phóng viên đài RFA
Trung Tâm Việt Nam của đại học Texas Tech tổ chức cuộc hội thảo lớn về nhiều khiá cạnh liên quan đến cuộc tổng công kích tết Mậu thân1968, biến cố đem lại đau thương tang tóc cho hằng vạn gia đình ở cả hai miền Nam - Bắc.

Diễn giả Mere Pribbenow. Photo: RFA/ Việt Long.

Vì sao Hà Nội phải tung ra trận tổng công kích Mậu Thân? Ai trong bộ chính trị đảng Cộng sản Việt Nam ủng hộ và phản bác kế hoạch đó? Ông Hồ Chí Minh can dự ra sao? Các nhân vật khác có lập trường thế nào? Các tư lệnh và chỉ huy chiến trường Huế của Cộng sản đã điều động và thực hiện kế hoạch ra sao?
Đó là những đề tài đáng chú ý trong những cuộc thảo luận trong ngày thứ nhì của cuộc hội thảo. Việt-Long tường trình tiếp cùng quý vị trong bài sau đây, ý kiến của nhà nghiên cứu độc lập Merle Pribbenow, nguyên là chuyên viên ngôn ngữ của cơ quan tình báo Trung ương Mỹ CIA, làm việc tại Sài Gòn trước đây.
Hồ Chí Minh và Võ Nguyên Giáp phản đối
Nhiều người trong giới nghiên cứu của Hoa Kỳ cho rằng quan niệm về kế hoạch tổng công kích Mậu thân là của tướng Võ nguyên Giáp, tổng tư lệnh các lực lượng vũ trang miền Bắc Việt Nam. Có người lại cho đó là của tướng Nguyễn Chí Thanh, tư lệnh quân sự các lực lượng Cộng sản chiến đấu ở miền Nam.
Tưởng chừng còn phải chờ nhiều năm nữa mới xác minh được sự thật, nhưng gần đây những nguồn thông tin từ Hà Nội cho thấy cả hai vị tướng kia đều không phải là tác giả kế hoạch tổng công kích tổng nổi dậy Mậu thân 1968.
Đó là lời của nhà nghiên cứu Merle Pribbenow trong bài thuyết trình về biến cố tết Mậu thân. Cựu chuyên viên ngôn ngữ của cục tình báo trung ương CIA cho biết tiếp, thực ra hai ông Hồ Chí Minh và Võ Nguyên Giáp là hai người bày tỏ quan điểm chống lại kế hoạch đó qua những cuộc bàn cãi sôi nổi trong bộ chính trị đảng Cộng sản Việt Nam.
Phần trình bày của sử gia Villard tiếp tục như sau:
Quan niệm về một cuộc tổng công kích tổng nổi dậy thực ra đã bắt nguồn từ những năm giữa thập niên 1960. Và kế hoạch đó sau cùng đã là sản phẩm chung của tướng Văn Tiến Dũng, thuộc cấp cao cấp nhất của tướng Giáp, và tổng bí thư Lê Duẩn, đối thủ lâu năm của vị tướng được cả quân dân miền Bắc ngưỡng mộ và thường gọi là anh Văn.
Tháng 12 năm 1963, Trung ương đảng Cộng sản Việt Nam chấp thuận môt nghị quyết, nguyên văn có đoạn là “một cuộc tổng công kích, tổng nổi dậy là tối cần thiết để đạt đến chiến thắng hoàn toàn tại miền Nam”
Tuy nhiên nghị quyết này khẳng định rằng tổng công kích tổng nổi dậy chỉ có thể được thực hiện sau khi quân đội miền Nam đã tan rã, để lực lượng địch không còn sức đàn áp cuộc nổi dậy của nhân dân, là trung tâm của cuộc tổng công kích, tổng nổi dậy.
Tháng 9 năm 1964, bộ chính trị quyết tâm đạt chiến thắng toàn diện, điều động vào miền Nam một đại đơn vị thiện chiến đầu tiên, với nhiệm vụ chuẩn bị tổng công kích sau khi quân đội miền Nam bị đánh bại.
Kế hoạch của Lê Duẩn và Văn Tiến Dũng
Một kế hoạch quân sự gọi là kế hoạch X được soạn thảo, nhằm tấn công Sài Gòn từ năm hướng, sử dụng các đơn vị đặc công làm mũi tiến công tiền đạo, sách động dân chúng nổi dậy lật đổ chính quyền Sài Gòn. Kế hoạch này y hệt kế hoạch được sử dụng trong chiến cuộc Mậu thân 1968.
Bí thư thứ nhất Lê Duẩn là đồng tác giả và người chủ động nhất trong kế hoạch này, sau đó phải ngưng kế hoạch lại vì lực lượng Mỹ và Việt Nam Cộng Hoà vào mùa hè 1965 đã đánh tiêu tan mọi hy vọng về tổng công kích tổng nổi dậy vào năm đó.
Tướng Võ Nguyên Giáp không giữ vai trò chủ chốt trong cuộc chiến ở miền Nam như ông từng giữ trong chiến tranh chống Pháp. Tuy mang chức vụ tổng tư lệnh các lực lượng vũ trang và Bộ trưởng quốc phòng, nhưng ông chỉ là một trong 5 uỷ viên của quân uỷ Trung ương, là cơ chế chỉ đạo chiến trường miền Nam.
Chính trị bộ thường tranh luận gay gắt về chiến lược chiến thuật cho chiến trường này, và tướng Giáp thường ở về phía thua cuộc. Không rõ chi tiết những cuộc tranh cãi, nhưng tin cho hay một bên là bí thư Lê Duẩn cùng những uỷ viên người miền Nam, bên kia là tướng Giáp và những người còn lại trong bộ chính trị.
Hai nhân vật này đã xung khắc từ lâu. Những sự kiện được biết chắc là năm 1956 tướng Giáp được toàn Đảng coi là ứng viên sáng giá nhất cho chức vụ bí thư thứ nhất, thay thế Trường Chinh. Nhưng cuối năm 1957 Lê Duẩn qua mặt ông Giáp, được bầu chọn làm quyền Tổng bí thư. Hai người cũng mâu thuẫn về vấn đề tái khởi phát chiến tranh ở miền Nam.
Cuộc tranh cãi kéo dài tới hai năm, cả giữa khi ra đời nghị quyết 15. Ông Giáp có nhiệm vụ soạn thảo nghị quyết, nhưng có tin cho là ông không đệ nạp dự thảo cho tổng bí thư Lê Duẩn trong nhiều tháng trời. Sau này khi nhận được, ông Duẩn đã sửa chữa nhiều điểm trước khi đưa ra Trung ương Đảng để chuẩn phê.
Mùa hè 1966, lực lượng Bắc Việt rơi vào chiến lược phòng vệ khi quân Mỹ đổ vào ngày càng đông. Giới lãnh đạo quân sự miền Bắc luôn luôn quan niệm rằng phải tiến công liên tục để giành thế chủ động chiến trường.
Tháng 6 năm 1966, bộ tổng tham mưu ở Hà Nội soạn thảo một kế hoạch cho chiến dịch Đông xuân 66-67, dự kiến đạt chiến thắng quyết định trong năm 1967. Chiến dịch nhắm tấn công một số tỉnh thành, đánh tan quân đội Việt Nam và gây tổn thất nặng nề cho lực lượng Mỹ.
Tướng Võ nguyên Giáp và tướng Nguyễn Chí Thanh ủng hộ kế hoạch này, nhưng cảnh giác rằng phải giành thắng lợi trong những trận chiến sắp tới khi lực lượng Mỹ của tướng Westmoreland tung ra hành quân lùng và diệt.

RFA graphic.>> Xem hình lớn hơn

Những cuộc tấn công vào thành thị phải thực hiện ở quy mô nhỏ, và chỉ tiến tới giai đoạn tổng nổi dậy ở những địa phương chọn lựa vào khi lực lượng Cộng sản chiếm hoàn toàn ưu thế quân sự.
Thương lượng với Mỹ
Nhưng cũng cùng tháng đó bộ chính trị quyết định mở cuộc thương lượng với Hoa Kỳ.
Quyết định được chính thức hoá vào tháng giêng 1967 khi Trung ương Đảng chuẩn thụân nghị quyết 13, kêu gọi bàn thảo chiến lược thương lượng với Mỹ. Bộ trưởng ngoại giao Nguyễn Duy Trinh thuyết trình với Trung ương Đảng về nghị quyết 13, nói rằng cuộc chiến đi vào bế tắc.
Người Mỹ phải chọn giữa hai giải pháp, một là phải leo thang chiến sự trong một cuộc chiến lâu dài, hai là phải đạt một chiến thắng nhanh chóng tạm thời làm lợi khí thương thuyết dàn xếp và đòi hỏi những điều kịên có lợi hơn cho phía Mỹ, trước khi diễn ra cuộc tuyển cử Tổng thống Mỹ vào năm 1968.
Ngọai trưởng Việt Nam cho rằng phía Mỹ đang gặp sự chống đối chiến tranh từ trong nước, Tổng thống Johnson phải chọn phương cách khác để giữ ghế Tổng thống. Điều này là cơ hội tốt cho phía Cộng sản Việt Nam. Cộng sản sẽ đề nghị thương thuyết nhưng vẫn tiếp tục tấn công trên chiến trường để giành ưu thế trong lúc Tổng thống Johnson ở thế yếu vì phải đạt giải pháp trước bầu cử.
Tuy nhiên ông Trinh nhấn mạnh rằng trước khi khởi sự thương thuyết, lực lượng Cộng sản phải giành cho được một chiến thắng đáng kể về quân sự để làm lợi khí cho các nhà thương thuyết.
Nghị quýêt 13 cổ võ toàn quân tung hết nỗ lực giành một chiến thắng quyết định, là gây tổn thất nặng cho lực lượng Mỹ và đập tan quân đội Việt Nam Cộng Hoà. Mục đích là tạo dựng những điều kiện cần thiết cho một cuộc tổng công kích tổng nổi dậy, lật đổ chính quyền Việt Nam Cộng hoà. Sau đó một chính phủ liên hiệp sẽ cho người Mỹ rút quân khỏi Việt Nam mà không mất thể diện.
Nghị quyết nhấn mạnh rằng cuộc tổng công kích tổng nổi dậy lật đổ chính quyền là giai đoạn cuối cùng của kế hoạch, sau khi lực lượng vũ trang của Việt Nam Cộng Hoà đã bị đánh tan. Rõ ràng là quân miền Bắc bị cấm tổng công kích vào thành phố trước khi đánh tan quân đội miền Nam.
Chiến dịch Đông xuân 66-67 phải được tung ra ngay trước khi quân đội Mỹ thay đổi kế hoạch hành quân. Mục tiêu đặt ra là phải tiêu diệt từ 3 tới 5 lữ đoàn Hoa Kỳ, giết và làm bị thương 150 ngàn quân Mỹ, đánh tan từ 5 tới 7 sư đoàn Việt Nam Cộng Hoà, giải phóng, tức là chiếm giữ lãnh thổ với từ 5 triệu tới 8 triệu dân, chiếm Đông Hà, Quảng Trị, tấn công Huế, Đà Nẵng và Sài Gòn.
Kế hoạch còn được duyệt đi duyệt lại vào tháng tư, tháng sáu năm 1967. Tướng Văn Tiến Dũng, tổng tham mưu trưởng, không hài lòng với kế hoạch này. Ông phát biểu rằng càng xem xét càng thấy không ổn. Kế hoạch này cũng không khác gì kế hoạch trước đó, chỉ đặt mục tiêu cao hơn thôi. Thực tế chiến trường cho thấy không thể đạt được những mục tiêu này.
Bộ chính trị cũng không bằng lòng với kế hoạch trong nghị quyết. Tài liệu của Việt Nam cho biết bộ chính trị thấy không có cách nào đạt được chiến thắng quyết định trong năm 1968.
Bộ chính trị cho rằng sau hai năm chiến đấu, thực tế cho thấy việc tiêu diệt trọn một đơn vị Mỹ cấp đại đội hay tiểu đoàn cũng đã là một nhiệm vụ vô cùng khó khăn.
Cái chết của Tướng Nguyễn Chí Thanh
Sáng sớm ngày mùng 6 tháng 7 năm 1967, trước giờ xuất phát để trở vào chiến trường miền Nam, tướng Nguyễn Chí Thanh bị triệu chứng tim tại nhà riêng, được đưa ngay vào quân y vịên 108, nhưng đến 9 giờ sáng hôm sau thì chết.
Cái chết của vị tướng tư lệnh chiến trường miền Nam khiến kế hoạch phải thay đổi, và người hăng hái nhận lãnh quyền chỉ huy đã sẵn sàng, đó là tướng Văn Tiến Dũng.
Tướng Dũng là cấp dưới trực tiếp của tướng Giáp trong cả chục năm, làm Tổng tham mưu trưởng duới quyền tổng tư lệnh của ông Giáp.
Hai người có nhiều khác biệt. Ông Giáp là người trí thức, xuất thân từ gia đình quan lại, trong khi ông Dũng thuộc gia đình nông dân, trình độ văn hoá chưa quá bậc tiểu học. Tướng Dũng có tham vọng thay thế tướng Giáp, và âm thầm thực hiện điều đó đã từ nhiều năm.
Trong cuộc phỏng vấn dành cho một tờ báo Việt Nam năm 2004, ông Dũng cho biết lúc tướng Thanh chết ông đã tìm gặp riêng Tổng Bí thư Lê Duẩn, đề nghị thay đổi kế hoạch quân sự cho mìên Nam. Như vậy là ông Dũng đã qua mặt và hành động qua đầu ông Giáp, với người thích hợp nhất cho việc đó là ông Lê Duẩn.
Sau khi nghe ông Dũng trình bày, ông Duẩn bất ngờ phát biểu, vậy thì tại sao mình không đẩy thẳng kế hoạch lên giai đoạn tổng công kích tổng nổi dậy?
Ý kiến này đi nguợc với chỉ thị theo tình thần nghị quyết 13, đốt giai đoạn, nhảy qua hẳn mục tiêu đánh thiệt hại nặng quân Mỹ và đánh tan quân miền Nam, tiến ngay tới tổng công kích tổng nổi dậy. Nhưng tướng Dũng lập tức đồng ý, và ông Lê Duẩn soạn ngay chỉ thị quân uỷ Trung ương đệ trình ý kiến này cho bộ chính trị.
Ý kiến này cũng đề nghị tướng Dũng thay tướng Giáp trong chức vụ bí thư quân uỷ Trung ương.
Vì sao tướng Văn Tiến Dũng lại ủng hộ ý kiến đầy mạo hiểm ấy của ông Lê Duẩn? Tướng Giáp có mất quyền chỉ huy không? Ông Hồ Chí Minh quyết định ra sao? Trong một bài phát thanh sau này chúng tôi sẽ tường trình tiếp cùng quý vị bài thuyết trình của nhà nghiên cứu Merle Pribbenow, cựu chuyên viên của Cục tình báo Trung ương Hoa Kỳ. Mong quý vị đón nghe.

Các tin, bài liên quan

HAI NGƯỜI BẠN * CHAI MEO NẤM CŨ

Chai meo nấm cũ

Truyện ngắn của: HaiNgườiBạn

Đi huốt khỏi con đường bờ mẫu lẹt nhẹt bùn sình đọng dấu chưn trâu vô mùa mưa, lúp súp mấy lùm cỏ lứt bám đầy sâu rọm khi nắng lên, bầy đom đốm tắt chớp nhịp nhàng lúc đêm tối, rồi phải lội qua lung ông Cả, cuốc bộ giữa đồng không mông quạnh cả buổi nữa mới tới gò Cây Gòn. Vậy mà tôi coi như không, nó gần gũi cách gì và thân thiết quá cở!

Với tôi, gò Cây Gòn coi như một ốc đảo giữa lòng sa mạc, là nơi khởi nghiệp của đời tôi. Lùa bầy vịt cho ăn tép chấu dọc theo lung ông Cả hay lần quần lẩn quẩn cho ăn lúa vét trên những cánh đồng xa tận ngã ba Vàm Lẽo cho tới tối mịt tôi vẫn lò mò trở về gò Cây Gòn. Có nhiều bữa lội đồng rã giò nhưng hễ thấy hàng gòn lớp chớp trước mắt là bao mỏi mệt tiêu tan. Tôi cười một mình giữa mênh mông cô quạnh. Như người đi xa xứ lâu năm mới về tới quê nhà. Như đứa trẻ lạc đường vừa tìm được lối về. Và lần nào cũng vậy. Cảm giác ấy cứ điệp khúc nơi tôi, là một điệu nhạc trần tình đời mình với lặng thinh và khoảng trống nhưng không bao giờ buồn chán. Bởi vì nơi đây là dấu yêu. Bởi vì nơi đây là hương hoa của tuổi trẻ đời tôi. Bởi vì nơi đây cho tôi những kỹ niệm đầy mật ngọt hương thơm. Tất cả, tôi biết, sẽ không bao giờ tìm lại được mai sau, lỡ khi bị đánh mất.

Rồi vô một buổi sáng sớm tôi không nghe tiếng vịt kêu rộ lên như thường bữa. Chui ra khỏi chòi đi vòng phía sau mở tấm phên cửa chuồng, tôi hốt hoảng nhìn những cụm bông gòn trắng phao nổi lên từng dề từng cụm đó đây trên mặt nước đìa xanh màu ten chì. Chỉ qua một đêm vịt chết cạn bầy. Vài con sống sót tấp tụm lên bãi sình ven rào lia khia nho nhỏ, không dám đập cánh kêu lớn tiếng đòi mở cửa chuồng chạy cạp cạp ra đồng kiếm ăn như mọi khi. Là một ngày đầy ảm đạm. Nhân viên kiểm dịch dẫn người ập vô thiêu hủy toàn bộ bầy vịt và bắt tôi làm giấy cam đoan không được nuôi tiếp trong vòng một năm.

Dì Ba Thắm, má của Thu-Thanh, là một Phật tử thường đi cúng chùa Thiện Tâm, một hôm lên gò, kéo tay tôi ra sau chòi, nói nho nhỏ vô tai tôi:

‘Vùng nầy đang rộ lên bịnh dịch cúm gia cầm nên người ta có lịnh cấm nuôi vịt chạy đồng. Dì khuyên cháu nên đổi nghề. Hơn nữa, đâu phải vịt của cháu. Đi chăn vịt mướn cho người ta hoài thì biết chừng nào dư dã có đồng ra đồng vô mà tự thân lập nghiệp. Rồi còn lớn hơn chút nữa. Rồi còn lập gia đình…’

Tôi bẻ từng lóng tay kêu lắc rắc và thấy rõ hơn giá trị của thân phận mình. Tôi chỉ có hai bàn tay. Chẳng có tiền bạc ra vô gì hết. Có lần nghe một ông lớn nào đó ở xa về thăm chùa than với thầy tôi là lúc nầy ông ta tiền ra như nước sông Đà, tiền vô nhỏ giọt như cà phê phin, tôi dầu chẳng biết sông Đà ra sao, cũng chẳng biết hương vị cà phê như thế nào, chỉ ước ao làm sao mình có đồng vô đồng ra. Ra như sông Đà vô như cà phê phin cũng tốt. Vậy mà có được đâu. Giờ đây đầu óc trống trơn như cái chòi không có nổi cái cửa hậu mặc sức cho gió lùa riu ríu từ trước thốc ra sau. Nghề ngỗng không có. Học hành không tới đâu. ‘Đổi nghề’. Nghe dì Ba nói tôi càng tủi thân hơn. Chăn vịt mướn là một nghề thiệt sao trời? Mà đổi thành nghề gì bây giờ chớ? Phóng mắt nhìn về hướng chùa Thiện Tâm cuối trời, tôi còn nghe văng vẳng lời niệm chú cuối cùng của thầy mình mà những lúc buồn tênh tôi vẫn thường nhớ lại nhưng thực ra cho tới bây giờ tôi vẫn không hiểu gì hết.

‘Con không có căn tu.’ Tối hôm đó, sau hồi kinh, thầy kêu tôi vô phòng thuyết giáo. Thầy chậm rãi rót tách nước trà, ngó lên về hướng tượng Phật duy nhứt của chùa đã tróc sơn vàng lốm đốm. ‘Thầy đã nhắc nhở con quá nhiều lần rồi. Tụng niệm là giờ giấc linh thiêng, phải tập trung nghĩ tới Phật, tới ý nghĩa lời Phật dạy. Đằng nầy con vừa tụng kinh vừa thúc cùi chõ vô các đồng môn. Tâm con chưa tịnh. Mà nhiều lần như vậy. Tâm con chưa tịnh thì còn đầy vọng niệm không thể tập trung tu hành. Ban đêm con thường xuống bếp dở nồi lục ơ ăn vụng. Ra đồng hái rau bù ngót, rau choại hay lội lên gò Cây Gòn tìm nấm rơm, nấm mèo, con cứ hẹn hò với con gái nhà người ta, núp sau mấy cây rơm nói chuyện miết tới đỏ đèn hèn lâu mới chịu về. Nhiều lần con nướng cá trui ăn giữa đồng. Mấy chú Tiểu đi theo con đều nói vậy. Họ có nói oan cho con không? Thầy có đặt điều, đặt chuyện ra để vu oan, giá họa cho con không? Vậy là chưa nén được tà tâm. Nói rốt ráo là con không nên trụ lại cửa thiền làm ô uế thanh danh của nhà chùa và lây nhiễm tính xấu cho đồng môn. Con nên để họ tịnh tâm tu hành. Nói thiệt tình. Con đừng buồn. Con là đứa con hoang mà không ai muốn con có mặt trên đời nầy. Thầy cưu mang con vô chùa từ hồi con bị bỏ rơi trước cổng. Cho đến giờ, thầy đành bó tay vì tánh tình con không hề thay đổi. Thầy cũng đau lòng lắm khi nói ra điều nầy với con.’

Thầy tôi nói phải. Tôi quỳ gối chấp tay im re và xá xá mỗi khi thầy xuống giọng như cây nhang tắt ngúm nửa chừng rồi bất thần có hơi gió bay ngang cháy rực trở lại. Dường như tất cả những gì dằn nén từ lâu cứ tuôn ra chầm chậm và đều đều theo tay thầy đang lần từ hột chuỗi. Có lúc bấm mạnh để ngắt câu. Gương mặt trầm tĩnh đến lạnh lùng. Mắt khép hờ nhìn ngược vô đám mưa bụi quá khứ tội tình của đời tôi, không một chút xót xa hay luyến tiếc hé lộ qua tiếng tắc lưỡi hay chép miệng. Nhỏ nhẹ mà thấm đau. Từ tốn mà chua xót. Trong ngậm ngùi, tôi nghĩ như vậy.

Sau cùng, thầy dở tráp mây cho tôi ít tiền và khuyên tôi rời khỏi chùa càng sớm càng tốt.

‘Thầy chỉ có khả năng giúp con một ít ban đầu ra đời kiếm sống. Gò Cây Gòn là phần đất của nhà chùa. Tạm thời con có thể lên đó ở giữ đất và cố gắng khai thác tìm huê lợi để sống. Con tự xoay xở lấy. Làm gì tùy con. Nhưng nhớ chừa ra vài bã rơm trồng nấm cho nhà chùa….’

Im lặng duỗi dài. Muỗi đơm đầy mặt nhưng tôi không dám đập. Hai gối tôi rung lên, lo sợ nhiều hơn mỏi mệt. Rồi thầy sụp mắt, tay lần chuỗi hạt, lẩm bẩm thổi câu thần chú lên tôi.

‘Sắc bất dị không, không bất dị sắc. Sắc tức thị không, không tức thị sắc, sắc thọ tưởng hành thức diệc phục như thị. Nam Mô A Di Đà Phật!’

Là lời niệm cuối cùng. Là câu thần chú móc máng rất lâu vô tiềm thức tôi, nghe ra khác hẳn với ngàn lời tụng niệm mà tôi và các đồng môn nhơi đi lập lại theo từng buổi cầu kinh dài mút chỉ cà tha trong đêm, lải nhải máy móc theo nhip chuông mà tôi không quan tâm cho lắm. Kinh kệ là một bài trường ca quen lưỡi đến lúc đó phải ngắt nhịp. Như dòng nước đang trôi, cứ trôi đến một guềnh đá nào đó rồi phải trở chiều ít hay nhiều. Như đang thiêm thiếp mộng mị chợt có tiếng động mạnh đánh thức kéo tôi ra khỏi giấc ngủ lờ đờ ngập đầy mệt mỏi qua những công việc quần quật trong ngày. Nghe ra khác hẳn với mọi khi, lần nầy, cho đến giờ tôi vẫn không hiểu nghĩa, tự dưng thầy dán lên trán tôi một lá bùa Tôn Ngộ Không trước khi ra đi. Tôi chờn vờn nghĩ vậy lúc quỳ xuống lạy tạ ơn thầy.

Hừng đông hôm đó tôi băng đồng lầm lũi đi về hướng gò Cây Gòn. Xa ơi là xa. Ngày thường tôi cũng phải đi bộ suốt buổi mới tới nơi. Nhưng hình ảnh Thu-Thanh đang chờ tôi dưới hàng cây gòn thúc giục đôi chưn trần hớn hở lẹ làng, mắt ngời lên ngó thủng qua những lớp sương thưa còn nấn ná ôm ngọn cỏ ướt. Nhịp tim tôi đang dộng lên tiếng gọi của em, từng chập, từng chập gấp rút và ngắn lại theo hơi thở, nồng nàn như ánh bình minh vẹt đỏ mây trời trước mặt.

Và bây giờ buổi sáng đang lên, hắt vệt lửa đỏ dang rộng trùng trùng lớp lớp quấn quyện theo mây. Tôi mường tượng như Thu-Thanh đang ngồi dưới cây gòn cao ngọn nhứt chờ, tôi lấy sức đi lẹ hơn. Có ai hẹn đâu mà chờ. Nhưng sao tôi cứ mường tượng như vậy, mỗi lúc mỗi lúc hình tượng em lại vẽ rõ nét hơn nơi tôi. Những sợi mây lưa thưa màu đỏ kết hình gương mặt mĩm cười hiền hậu, cháy rực thương yêu và hối thúc.

‘Anh thấy không? Nước trong lòng lạch nơi đây toàn là màu đỏ. Nhìn sâu, em có cảm giác như lớp máu lắng đọng dưới đáy. Mà sao em hớt lên trong tay chỉ thấy đùn đục. Màu đỏ tan đi. Ở rừng U minh cũng vậy. Mà ở miệt mình cũng vậy. Là sao vậy anh?’

Tôi cũng không hiểu tại sao, chỉ trả lời Thu-Thanh cho có chừng:

‘Chắc tại lá rụng nhiều, chắn dòng chảy nên đọng lại tan thành màu đỏ. Giống như phèn đóng váng tùm lum trên đồng ruộng và sông rạch. Có nguồn nước nào rửa được đâu em.’

‘À…há. Thôi. Anh cứ rán chèo cho đến khi nào xuồng mình trổ ra dòng nước trong thì mới tới nhà thầy Một.’

Đó là lần tôi và Thu-Thanh đi rước thầy về bắt mạch, hốt thuốc cho bà Năm, bà ngoại của em đang đau nặng. Nắng lên chẻ từng mãn lá đứt đoạn xuyên qua rừng đước dày mịt, hất bóng nước đỏ đổ ngập lên mặt Thu-Thanh, gương mặt trắng bệt và phờ phạt trở ra hừng hực nét đẹp rạng rỡ của người con gái có đôi mắt thiệt sáng bén. Rồi thoáng vụt trở ra màu bạch lạp nhợt nhạt chìm vô tản lá che như hình hài trên ngọn đèn kéo quân xoay vòng, xoay vòng đến phát chóng mặt. Ờ, phải rồi. Tôi đang cố sức hối hả vượt qua dòng nước màu đỏ tù đọng lá chết để tới vùng nước trong, một nỗ lực không được trễ nải. Vùng nước trong mới là nơi bắt được hy vọng và cũng là nơi chập chùng hứa hẹn cứu vớt một người ra khỏi dòng nước máu.

Thu-Thanh khoét miệng trái dừa, bước ra sau lái. Xuồng lắc lư khiến em trợt chưn té xuống khoang cuối. Tôi buông tay chèo lao tới đở tấm thân nóng hổi, dịu nhiễu kia lên. Và ngay lúc đó, tôi rẽ tóc hôn em thiệt lâu giữa rừng sâu, bỏ mặc cho xuồng trôi áp sát khúc quanh phía trước giữa lòng rạch hẹp ngoằn ngoèo ăn luồn theo những tàn cây cao rậm che trời biến ngày thành đêm. Mà sao lúc bấy giờ cả hai đều quên đi mọi gấp rút. Như đang sống bất cần đời và thấy ra mọi chuyện đã an bày. Em rã rời chui mặt sâu vô vai tôi thở nhẹ, ứa nước mắt:

‘Lần nầy bà đau nặng lắm. Má với em thức trắng mấy đêm liền. Tội nghiệp bà lắm anh ơi!. Giữa khuya bà thều thào với em là chờ khi khoẻ trở lại, bà sẽ kêu anh ra ở nhà em. Nhưng má thì còn trù trừ. Em biết chỉ có bà thương tụi mình. Mà em có linh tính bà không qua nỗi….’

Thu-Thanh nín tiếng nói để buông ra tiếng thở dài thượt rồi là những tiếng khóc nho nhỏ như tiếng côn trùng tả rít trong đêm. Tôi uốn cong tóc mai chẻ ngang lên má Thu-Thanh và nghe tóc em phưởng phất thốc lên mùi thơm của rơm nếp. Tóc em là những cọng rơm nhỏ rức mà tôi phải gom nhặt từ những đồng ruộng xa xôi lúc lãnh công gặt mướn đem về chất thành cây rơm sau chòi. Từng chút, từng chút một, đầy khổ nhọc để thấy được ngọn rơm vươn cao, cũng như phải trải qua bao điêu đứng chúng tôi mới có được tình yêu của bây giờ.

Bất thần, tôi nghe tiếng chèo và tiếng rẽ nước phăng phăng phía trước. Tiếng la báo động hai xuồng tránh va đụng nhau:

‘Cạy nè! Cạy!’

Tôi chưa kịp bước ra sau lái thì mũi xuồng của bác Hai Tiền trờ tới đâm nhẹ vô be xuồng tôi. Hai đứa tôi ôm nhau chao đảo. Bác Hai rà chèo lại, la ong óng:

‘Thôi! Thôi! Được quá rồi. Đợi tụi bây rước được thầy Một về tới nhà thì chắc má tao ngủm cù đèo rồi.’

Bác Hai cặp xuồng lại, mặt hầm hầm, chửi xéo:

‘Thu-Thanh qua đây con. Lo vịn thầy Một nghe con. Chén kiểu mà đi chung với mủng vùa. Hứ.. ứ…ứ. Coi không đặng chút nào hết. Chướng mắt quá.’

Té ra bác Hai đâm xuồng đi rước thầy Một trước tụi tôi. Có biết đâu nè! Hừng đông Thu-Thanh băng đồng chạy lên gò Cây Gòn từ xa mút gọi tên tôi giựt ngược như cháy nhà. Mà bác Hai sao dạo nầycũng đổi tánh thấy rõ. Nghe nói con Hân lên Sài Gòn lấy chồng người nước ngoài khắm khá lắm nên bác nghỉ làm, chỉ ở nhà chơi cờ tướng. Bác xây nhà tường, lát nền gạch bông. Mặt tiền sơn đầy màu sắc chói chang nhìn thiệt cải lương. Kệ trước xếp mấy chai rượu ngoại rất bắt mắt, đi ở ngoài sân là ngó thấy liền. Nhan nhãn. Bên dưới đặt ba keo rượu thẳng băng, ngâm tắc kè, bìm bịp, rắn hổ, cá ngựa, rể nhàu chung với thuốc bắc. Tôi không ưa uống rượu mà nhớ tới mấy keo rượu thuốc đó cũng bắt thèm. Tối nào nhà bác cũng bày tiệc nhậu tới khuya mới chịu rã đám.

Hồi trước, bác hay ghé lại nhà dì Ba thăm bà Năm, tiện thể xin em mình vài lon gạo rồi cùng với Thu-Thanh lên tận gò Cây Gòn đi xăm xăm ra sau chòi dở nắp khạp da bò quơ mấy con cá lóc tôi nhắp được hồi khuya đang rọng chưa kịp đem ra nhà Thu-Thanh. Bác Hai vừa bắt cá vừa sởi lởi:

‘Sao? Dạo nầy cắm câu trúng không cháu? Con Thu-Thanh nói cháu là tay sát cá, câu nhắp, giăng câu, nôm cá đều trúng, rọng đầy khạp. Cho bác xin vài con nha! Sắp nhỏ ở nhà đói meo. Bác cám ơn cháu nhiều lắm nhen. Ờ…ờ.. như mấy giỏ khô cá lóc và cá sặc bổi con đem cho bà Năm, con Thu-Thanh đem ra chợ bán hết ráo. Cũng đỡ đần thuốc thang cho bà nó được chút ít. Nói xa chẳng qua nói thiệt nghen cháu. Nó tu mấy kiếp mới quen được một người tốt bụng chí thú lo làm ăn như cháu. Bác nói thiệt tình đó. Bác rất mừng nếu sau nầy hai đứa….’

Rồi bác Hai gục gặc cười hả dạ mình ên. Là những lúc tôi biết bảy đứa con nheo nhóc của bác đương đói thiệt. Bác đi chèo ghe chỡ mướn đồ hàng bông cho chủ từ mối mang ở miệt vườn xa xôi hẻo lánh ra tận các vựa ở Bạc Liêu, Nhu Gia, Phú Lộc hay Sóc Trăng. Bác trải đời trên sông rạch, lâu lâu mới gom nhặt chút ít tiền ghé lại nhà ngủ qua đêm rồi lại đi. Chỉ có con Hân, đứa con gái đầu lòng, đủ sức theo mẹ đi cấy hay gặt mướn lẩn quẩn trong làng. Thời gian chưa tới mùa, cả nhà sống lất lây, lóng ngóng chờ ngày bác Hai về. Mà vùng nầy lúc mùa khô, nước mặn từ Cổ Cò đổ về, đều đặn quanh năm, từ khai thiên lập địa tới giờ, có gì thay đổi đâu, nên chỉ làm ruộng được một mùa. Chỗ nầy đúng là vùng đồng khô cỏ cháy. Không hoa màu, không vườn tược, không cây trái nào sống nỗi với cuộc đất đầy nhóc phèn ở đây. Phèn ăn lai quần màu đen của người lội kinh, lội ruộng ngã thành màu ngà vàng đóng dầy mo như trét lớp keo mỏng, nhìn riết rồi cũng quen mắt. Bọn trai trẻ lớn lên lũ lượt bỏ quê đi tứ xứ, đổ xô về thành thị kiếm sống. Cho nên có dạo thấy con Hân nhổ giò trổ mã, bác Hai cho nó đi theo ghe chỏi sào, cột mũi khi cặp bến, phụ khiên cần xé, thúng mủng, chất hàng xuống ghe hay sáng sớm leo lên mui nhóm cà ràng nấu nồi cơm để hai tía con ăn nguyên ngày.

Một hôm con Hân theo tía lên vựa tính tiền và lọt vô mắt xanh của chị Sáu Mò Cua. Chị Sáu thường đi xe hơi nhà, lảo rảo về vùng quê mua hàng độc chiêu như tép bạc xỏ lụi, cá lóc thiệt bự phơi nắng làm mắm ốp hay khô cá sặc bổi lớn bằng bàn tay. Những món ăn mà Việt kiều ở miền Nam xa quê hương đều thèm nhớ.

Biệt danh Sáu Mò Cua còn để gán cho chị có biệt tài chài gái quê lên Sài Gòn gả bán cho người nước ngoài. Bác Hai kể lại là chị Sáu đã cứu vớt biết bao gia đình thoát khỏi cảnh đói rách. Lên Sài Gòn ở biệt thự, ăn cơm tây, cơm tàu. Ở miệt mình, con gái đi tắm thường để nguyên quần áo xuống mé sông chà chà lớp vải ngoài rồi lật đật leo lên bờ chạy tuốt vô nhà. Lên Sài Gòn chị Sáu cho tắm trong hồ bơi trên tầng thượng. Nước hồ rưới dầu thơm thơm phức. Từng tốp ở truồng xuống hồ đùa giởn. Tắm vậy mới sạch, mới là sành điệu. Mà con gái với nhau làm gì phải mắc cở. Còn được lên màn hình để cả đám coi lại hình mình ôm bụng cười nghiêng ngả, thiệt là vui. Sẳn trớn, để người nước ngoài chọn vợ luôn thể.

‘Con Hân nhà tui may mắn lấy được ông chồng Đài Loan, làm giám đốc thầu xây dựng cao ốc và cầu đường. Vợ chồng nó mua căn hộ trên lầu 9. Ai mà leo lên đó cho nỗi? Tui nói…á nghen…Vô thang máy bấm nút cái rẹt là tới cửa. Như đi hoả tiễn vậy đó. Nhà báo nói láo ăn tiền. Tin báo chí là bán lúa giống, có ngày. Nè… nè…nó cưng vợ lắm nghen. Khỏi nấu nướng cũng có người bưng đồ ăn tới đúng giờ. Suốt ngày con Hân cứ quây quần đánh bài giải trí với bạn bè trong cao ốc. Tối, chồng nó mướn thầy về dạy ngoại ngữ. Thiệt là…Nó tu mấy kiếp mới gặp được thằng chồng giàu sụ như vậy. Thiệt là phước đức ông bà.’

Và cũng mới đây thôi, ghé thăm bà Năm tôi thấy bác Hai móc bóp cho cả nhà coi tờ giấy bạc một trăm đô- la Mỹ của con Hân vừa mới gởi về.

‘Cả đời tụi bây cũng không rờ được tờ giấy bạc nầy.’ Bác Hai nheo mắt nhìn tôi đầy vẽ khinh bỉ. ‘Chớ đừng nói tới phân biệt đô giả, đô dỡm. Vậy mà con Hân chỉ cần nhắm mắt vuốt qua tờ giấy bạc là nó biết ngay. Chỉ có ăn học mới xóa được kiếp nghèo. Làm ra tiền là nó chịu khó đi học tiếng Anh, tiếng Tàu. Còn cái ngữ tay làm hàm nhai, không biết chắt mót bỏ của vô học hành thì muôn đời vẫn mạt rệp thôi.’

Tôi biết bác đang ám chỉ tôi. Nghĩ xa hơn, tôi biết bác không muốn tôi gần gũi qua lại với Thu-Thanh nữa.

Thầy Một nhìn thiệt tốt tướng. Râu dài. Trán cao. Da ngăm hồng. Miệng thầy lúc nào cũng nhai trầu. Thầy bước ra hàng ba phun cúi trầu rồi trở vô kéo ghế đẩu ngồi xề lại cạnh đầu ván ngựa bắt mạch cho bà Năm.

‘Can âm bất túc, mạch huyền tề. Can vị bất hoà, mạch thương huyền.’ Thầy lẩm bẩm một mình, không cần ai nghe mà cũng không cần ai hiểu. Nghe tựa như những câu niệm chú của thầy trụ trì thổi thốc lên trán tôi. Mà cũng nghe ra hơi gió linh thiêng bay lảng vảng đâu đây phát rùng mình.

‘Thổ huyết mấy lần rồi?’

Thầy day mặt qua dì Ba hỏi nhỏ. Dì gục đầu bưng tay che nước mắt và cơn đau nhăn nhó vật vã không tự kiềm chế được. Câu trả lời ngắt quảng, đờ đẫn nghe như giọng ai xa lạ:

‘Dạ… ba lần. Hồi đầu …. đầu hôm tới giờ.’

Thầy Một giắt mắt nơi mấy cụm lục bình lựng khựng trôi thiệt chậm theo con nước đứng ròng trên dòng sông trước nhà.Thời gian đọng lại thiệt lâu qua im lặng của thầy. Những cụm lục bình đã dừng lại trên dòng sông sau chặng đường phiêu giạt không bờ bến. Và bà Năm nấc hơi lên nhìn con như muốn dặn dò điều gì đó rồi bỗng dưng chìm người xuống trào nước mắt tắt thở trong tiếng gào thét cuồng loạn của Thu-Thanh. Một đời người dừng lại nửa chừng với bao ước nguyện còn dở dang, những toan tính còn ngổn ngang, chưa hoàn tất. Cụm lục bình ngừng trôi nhưng chưa phải là bến nghỉ cuối cùng.

Ở nán lại nhà Thu-Thanh vài ngày để phụ lo đám tang bà Năm, tôi trở về chòi nằm nghe trống vắng tứ bề. Tiếng vịt kêu rộ lên buổi sáng không còn nữa mà sao tôi cứ giựt mình nghe ra âm thanh thân quen đó như hãy còn lào xào sau đìa. Tiếng đập cánh, tiếng chen đạp tông vô phên cửa, tiếng giập chưn lẹt nhẹt trên bãi lầy sát rào, tất cả chạy rần rần trên da thịt tôi để phải ngồi lên định thần lại một hồi mới nhận ra mất mát.

Trời đứng bóng nới rộng không gian bao la không gợn chút mây. Cánh đồng ngậm no nước phèn giờ đây nằm phơi gốc rạ khô khốc hứng nắng, nhìn như bức tranh siêu thực lợn cợn vạch nét thủy tinh lung linh vắt ngang, nhún nhảy trật nhịp trên tấm thảm rạ trải dài chạy tận mút bạt ngàn. Phải chờ lâu lắm mới nghe cơn gió lẻ lắc lư những trái gòn khô lỏng thỏng trên cao phơi trần lớp da nhăn móp của tuổi già nhắc ngày tàn rụng. Tôi nhớ đám tang của bà Năm, lúc đậy nắp quan tài, lúc hạ huyệt, tiếng kinh kéo tôi chạy ngược về âm điệu thân quen ngày cũ. Tất cả sống lại trước tôi, đong đưa theo mấy chùm gòn làm quả lắc của cái đồng hồ trên cao cố đẩy cây kim rướn tới mức điểm giờ để tôi nghe ra hoang vu vây quanh và ngập trời. Rõ thiệt tôi đang thèm nghe được tiếng động của một sinh linh, sinh linh nào cũng được, miễn là tiếng động của sự sống và đánh thức tôi nhận ra mình đang sống.

Có phải tôi đang đi sâu vô cơn hôn mê của người bị say nắng chăng? Tôi vuốt mặt nhiều lần để thiệt tĩnh táo nhìn ra Thu-Thanh đang kệ nệ quảy cái bịch đệm lấp vấp từng bước mệt nhọc trong lớp nắng thốc lửa giữa đồng đang đi về hướng gò Cây Gòn. Có lẽ tôi đang tĩnh táo sống trong ảo giác. Tôi không tin vô mắt mình. Một cô gái đang đạp chưn trên những đợt sóng nắng lụa là nhấp nhô uốn lượn trên nền thảm rạ vàng mất hẳn đường biên. Một người lẻ loi đuối sức đang vật vờ giữa sa mạc mênh mông và bất thần định được hướng, đang đi về phía tôi, gập gảy trong vũ điệu pha lê. Toàn thân tôi tê mê trong mộng mị. Hay chỉ còn là một thân xác mất tiêu cảm giác. Đầu óc quần thảo theo bóng dáng của Thu-Thanh khi xuôi chiều nghiêng ngả, khi trở ngược chết đuối trong lớp sóng nắng. Và tôi cứ gác đầu như thế nầy, trên mô đất lưa thưa cỏ dại trước chòi, cho đến khi người con gái bước lên thềm gò.

‘Anh không ra tiếp em một tay. Em mệt hụt hơi rồi nè.’

Thu-Thanh quăng cái bịch nặng trịt lên ngực tôi, đánh thức một ảo giác bịnh hoạn mà tôi chưa từng trải nghiệm lần nào trong đời. Em chỏi tay nhìn xuống mặt tôi, tóc ướt mồ hôi, cười nụ thiệt đẹp.

‘Anh có sao không?’

Tôi bật người dậy xiết em vô lòng, hôn tới tấp lên trán, lên tóc ướt đẫm từng mảng.

‘Anh làm em ngộp thở.’

‘Là em thiệt. Anh thấy em rồi.’

Thu-Thanh gở tay tôi ra, đi vô chòi giở lu kiếm nước uống.

‘Thì em đây chớ đâu.’

‘Anh không nằm mơ đó chứ? Lâu lắm rồi, em không đi theo bác Hai ra đây nữa.’

‘Dạo nầy nhà cửa lộn xộn lắm. Bác Hai cứ đến to nhỏ với má. Chuyện gì đó, em chưa biết chính xác lắm, nhưng chắc chắn có liên hệ đến anh và em.Như anh biết, bây giờ bác Hai là người thống trị trong gia đình vì ba em mất sớm, mà nói đúng hơn là vì bác trở thành giàu có rồi. Bác nói nếu giàu sớm một chút thì không để ngoại phải chết. Em thấy bác có cho má tiền. Rồi má cấm em ra chòi. Hôm nay em trốn nhà ra đây với anh đó. Má dặn chèo xuồng ra chợ đi học nhớ ghé tiệm mua mấy chai meo nấm rơm cho anh. Cứ để ở nhà rồi má nhắn anh ra lấy. Em thấy họ hướng dẫn cách chọn chai nấm giống phức tạp quá. Họ sợ mình ghé tiệm khác mua rẻ hơn nhưng dễ bị lầm. Em lấy trước hai chai để anh biết làm mẫu đối chiếu sau nầy. Ờ.. ờ…quên nữa. Má gói bánh tét bán ế hoài. Em giấu hai đòn mang theo cho anh nè.’

Thu-Thanh đứng dựa người từ phía sau, giở hỏng một chưn lên cao như đang chơi trò nhảy cò cò, gác mặt lên vai tôi.

‘Một đòn nhưn chuối có làm dấu dây thắt gúc. Đòn kia là nhưn đậu với thịt mỡ. Có nhớ chùa thì ăn nhưn chuối. Còn nhớ em thì anh cứ tha hồ ngã mặn.’

Em đặt hai chai meo nấm dưới đất và kéo tay tôi lại để chỉ tôi quan sát từng chi tiết.

‘Em đố anh chai nào là chai meo nấm tốt?’

Họ gieo cấy mầm nấm rơm trong chai nước biển xài rồi. Nhìn phớt qua, cả hai chai nầy đều có đốm trắng như vết bông gòn tụ lại ven thành chai hay đóng sâu trong các bã mùn cưa ở giữa, lấm tấm hơi nước. Tôi mê mẩn gắn chặt mắt vô chai meo nấm ửng ra nhiều màu tuyệt đẹp. Lẩn theo màu trắng bông gòn là những đốm màu xanh hay màu ngà hột bắp cố vươn sức sống lấn át cả màu trắng. Chắc chắn chai nầy sẽ cho nhiều năng xuất hơn. Tôi áp sát chai meo nấm vô lòng giành phần thắng về mình, nheo mắt với Thu-Thanh, mĩm cười đắc chí. Em ấn tay thiệt mạnh vô ngực tôi sém té bật ngửa.

‘Ờ…ờ…Phải rồi. Đẹp quá hén. Em tặng cho anh luôn đó. Em đem chai nầy về. Để coi anh trồng thử chai đó ra sao nhen.’

‘Em khỏi phải lo. Anh biết cách trồng mà.’

‘Lâu nay anh chỉ làm theo cách hướng dẫn thủ công của nhà chùa thôi. Bây giờ muốn làm cho có tầm cở thì trước hết anh phải biết cách chọn chai meo nấm tốt. Tay nấm chắc khỏe mọc trong thiên nhiên lúc nào cũng là một bông hoa tuyệt vời. Là tay nấm gốc người ta chọn để gieo cấy thành các mầm trong chai.’

‘Thì anh chọn chai nấm nầy. Có đẹp hơn không?’

‘Đẹp màu, đẹp mã là hư hết rồi đó, anh ơi!’ Tiếng Thu-Thanh nói lớn mà sao nghe có vẽ đau thương, trách hờn. ‘Đốm xanh xanh cho thấy nó bị nhiễm khuẩn rồi. Còn ngả màu ngà vàng là để lâu, mầm nấm bị già cỗi, không mọc lên được đâu. Chai nấm có sợi gòn trắng mịn và bung đều như vầy mới là chai anh nên chọn. Anh cũng không được mở ra xem thử. Mở ra là phải trồng liền. Để lâu nó sẽ bị nhiễm khuẩn vì không khí bên ngoài đã chui vô rồi.’

Thu-Thanh bây giờ là chai nấm tốt trong tầm nhìn đắm đuối của tôi. Tôi nhìn em không chớp mắt, không bỏ sót từng cử chỉ, từng sắc diện chuyển dịch theo lời cắt nghĩa của em. Em là tay nấm tinh khôi của thiên nhiên hay cũng là chai nấm trong trắng mà lúc nầy tôi đừng nên làm nhiễm khuẩn. Tôi kéo ghì em xuống nền đất, nằm thiệt xát bên em. Lúc hôn lên môi vừa ráo nước, miếng vải tang màu đen trước ngực em tưới lạnh đám cháy khao khát bừng bừng đốt khắp người tôi. Tôi xiết chặt em vô lòng, xiết thiệt chặt, như sợ vuột mất em mãi mãi. Thu-Thanh nhoài người ôm hôn tôi, ràn rụa nước mắt.

‘Sao em khóc?’

Em không trả lời mà nước mắt cứ tuôn trào theo hơi thở phập phồng. Buổi chiều xuống lần chầm chậm trên hàng gòn. Trời đứng gió, phơi bày nỗi buồn im lặng lúc tiễn em ra về.

Thu-Thanh bắt tôi đứng yên trên gò, không được đi theo. Khi ra khỏi gò được một đoạn đường, bỗng dưng em vội quay trở lại ôm choàng lấy cổ tôi. Chúng tôi hôn nhau thiệt lâu trên đỉnh gò Cây Gòn. Tứ bề vắng lặng nghe hơi thở nồng nàn của yêu đương.

‘Sao em lại khóc?’

Thu-Thanh lặng lẽ rời tôi trước khi nhét vội vàng chai dầu gió vô túi quần xà lỏn của tôi. Em như chạy đuổi nắng chiều, không quay mặt lại nữa. Tôi lưu luyến nhìn theo dáng em nhỏ lần, nhỏ lần, chỉ còn là một chấm đen trên tấm thảm rạ dịu nắng với bao chấm hỏi quần thảo miên man.

Sau một đêm không ngủ được, tôi bắt đầu đi mua rơm, đội về chất vung ngọn rồi lo dọn đất chất mô.Theo lời dặn của Thu-Thanh, khi chất mô xong, tôi ra nhà cho em biết để kịp mua meo nấm.

Căn nhà lá tệ rạt nằm ven bờ sông cái nhìn ra con nước lớn, ròng theo năm tháng chẳng có gì thay đổi. Mới đó mà cứ tưởng chừng như lâu lắm rồi tôi không còn bưng cá ra nhà Thu-Thanh nữa. Không gian thân quen nhìn tôi ra người xa lạ. Tôi hồi hộp bước vô như mới đến đây lần đầu. Chỉ có con Vện mừng quýnh chạy ra vẩy đuôi nhảy chồm lên người tôi thè lưỡi liếm láp. Trên bàn thờ, hình bà Năm vẽ theo kiểu tranh xưa, mang guốc vông, vắt khăn rằn, chỏi tay lên mặt bàn cẩm thạch hình tròn. Phía sau là hậu cảnh của cõi tiên, có núi non và bầy hạc sãy cánh xa xôi. Đôi mắt bà Năm hiền hậu nhìn tôi như tiếc nuối một điều gì đó chưa kịp nói thành lời trước khi ra đi. Tôi nghe tiếng ai đang chà rửa cái thùng phuy đựng nước mưa sau nhà. Thu-Thanh đang ở nhà một mình. Chắc vậy. Em chỉ đi học buổi sáng thôi mà. Nhưng không phải. Nghe tiếng chưn tôi, bác Hai Tiền chầm chậm bước ra nhà trước, tay vẫn còn cầm cái bàn chải sắt.

‘Dạ. Con chào bác Hai.’

‘Kiếm ai?’

‘Bác cho con gặp Thu-Thanh hay dì Ba cũng được.’

Bác Hai chưng hửng nhìn tôi, rê cặp mắt ngạc nhiên từ chưn tới tóc.

‘Ủa? Bộ chưa hay gì sao? Con Hân kiếm được chỗ làm cho con Thu-Thanh nên đi xe hơi về rước nó lên trển cả tuần nay rồi. Còn người ta mới nhắn má nó hôm nay ra chợ Bạc Liêu để nhận tiền ứng trước. Chắc trên đường về bả ghé tạt qua chùa van vái, cúng kiếng gì đó nên chừng nầy mà không thấy về. Con Thu-Thanh mần được việc rồi nên họ mới dám ứng tiền. Thiệt là con nhỏ tu mấy kiếp mới được….Ờ…ờ…quên nữa….’

Bác Hai lật đật ra sau nhà xách cái túi đệm lên đưa tôi, căn dặn:

‘Mấy chai nấm nầy nó mua cả tuần nay rồi. Tui có mở nắp bông gòn ra coi thử. Tốt lắm. Mà thôi. Nó dặn không được lấy tiền. Cứ xách về trồng đi.’

Từ giã bác Hai, tôi xách cái túi đệm đi men theo bờ sông, rẽ lên cái cầu ván bắt gie ra ngoài, ngồi chờ xuồng ai đó đi ngang qua đây ngoắt lại xin có giang qua bên kia bờ. Tôi mở bịch coi lại mấy chai meo nấm. Tất cả đều nổi đốm xanh, đốm vàng.

Tôi gào thét trên sông nước mênh mông. Con nước lớn chảy thiệt xiết cuốn từng đám lục bình chạy vùn vụt mịt mờ mắt tôi. Tôi gục đầu bên cây chỏi cắm ơ hờ ở cuối đầu cầu, nghe tiếng nước xoáy lật bật đánh lên từng nhịp đều đều như tiếng mõ cầu kinh từ xa còn rớt lại đâu đây giữa buổi chiều quạnh quẻ đầy tĩnh lặng.

‘Là hư hết rồi. Là trễ nải hết rồi. Phải không em?’

Buổi chiều xuống thiệt mau và mây đen bao phủ toàn vùng. Tôi muốn khóc nhưng nước mắt mình đã cạn.

HaiNgườiBạn

(Sàigòn-Texas 10/07)

SƠN TRUNG * VĂN TẾ NGUYỄN HỮU LƯƠNG TIÊN SINH

Văn Tế Nguyễn Hữu Lương tiên sinh

Nguyễn Hữu Lương tiên sinh sinh năm 1919 tại Thanh Hóa, trong một gia đình nho giáo. Tổ tiên mấy đời làm quan triều Lê. Viễn tổ là cụ Binh bộ thượng Thư Nguyễn Đình Giản triều Lê Chiêu Thống. Sau cách mạng tháng tám, tiên sinh đã tham gia kháng chiến, nhưng chán nản vì việc cố vấn Trung quốc là một bọn Mãn Thanh mới,lại đau đớn vì việc cải cách ruộng đât, sát hại dân lành, tiên sinh bỏ hàng ngũ cộng sản vào Nam làm cố vấn cho Cao Đài, phò tá Phan Văn Giáo. Sau khi Ngô Đình Diệm cưop ngôi của vua Bảo Đại, Tiên sinh lui về dạy học. Khoảng 1970. tiên sinh vào dạy Đại Học Văn Khoa Saigon, và làm giáo sư thỉnh giảng tại Huế, Cần Thơ, Hòa Hảo.. Năm 1975, cộng sản chiếm miền Nam, tiên sinh hoạt động chống cộng sản, bị bắt giam nhiều lần. Vì thế cơ thể suy yếu, bệnh tật, tiên sinh mất tại nhà khoảng năm 1992 ,thọ ngoài 70 tuổi.

Tác phẩm của tiên sinh còn lưu thế:

- Kinh Dịch Với Vũ Trụ Quan Đông Phương( Nghiên cứu)

- Thanh Cung Mười Ba Triều ( dịch )

Chúng tôi là bạn vong niên với tiên sinh. Nhân tiên sinh mất, chúng tôi bắt chước người xưa, làm bài văn tế sau đây :

Than ôi !

Trời Gia Định mưa bay tám hướng,

Đất Sài gòn mây phủ tư bề !

Đau thương muôn nỗi,

Nuối tiếc một người !

Nhớ linh xưa !

Thanh hóa quê xưa ngàn dặm,

Công hầu gốc cũ bao đời !

Tính tình ngay thẳng

Chí khí kiên cường.

Thuở niên thiếu mơ đời chiến sĩ,

Tuổi trung niên say sự nghiệp văn chương

Tinh thông thi văn Trung quốc,

Thấu đáo triết lý Đông phương

Bao năm ra xứ Huế luận bàn kinh Dịch,

Mấy bận xuống miền Tây giảng dạy thơ Đường

Nào ngờ đâu :

Đất trời giông bão,

Thế sự tang thương.

Mây độ lao lung,tinh thần suy nhược,

Bao năm bệnh tật, thân thể bi thương.

Vợ con kiếm xuôi kiếm ngược để cầu diệu dược,

Bạn bè chạy tới chạy lui chẳng thấy thần phương.

Mộng ước chưa thành tựu,

Sự nghiệp còn dở dang.

Ôi!

Đời suy rối thịnh,

Nhật hối lại minh.

Sao chẳng gượng vài năm, để xem hối âm tận ?

Sao chẳng thêm mươi tháng, cho thấy cảnh dương sinh ?

Thôi thì thôi,

Sống là gửi, thác là về, đừng lưu luyến tuổi đời ngoài bảy chục,

Được không vui, mất không tiếc, cứ tiêu dao cảnh Phật rộng mười phương.

Còn nước, còn non, còn đất trời che chở,

Có anh, có em,có bầu bạn mến thương.

Ôi ! Hôm nay đây bạn bè đông đủ,

Tiễn đưa lần cuối cùng.

Và từ đây, âm dương cách trở muôn trùng !

Thương ôi !

THƠ TÔ THÙY YÊN

Ta Về

Tô Thùy Yên


Ta về một bóng trên đường lớn Thơ chẳng ai đề vạt aó phai Sao bổng nghe đau mềm phế phủ Mười năm đá cũng ngậm nguì thay Vĩnh biệt ta-mười-năm chết dấp Chốn rừng thiêng ỉm tiếng nghìn thu Mười năm mặt sạm soi khe nước Ta hóa thân thành vượn cổ sơ Ta về qua những truông cùng phá Nếp trán nhăn đùa ngọn gío may Ta ngẩn ngơ trông trời đất cũ Nghe tàn cát bụi tháng năm bay Chỉ có thế. Trời câm đất nín Đời im lìm đóng váng xanh xao Mười năm, thế giới già trông thấy Đất bạc màu đi, đất bạc màu Ta về như bóng chim qua trễ Cho vội vàng thêm gió cuối mùa Ai đứng trông vời mây nước đó Ngàn năm râu tóc bạc phơ phơ Một đời được mấy điều mong ước Núi lở sông bồi đã mấy khi Lịch sử ngơi đi nhiều tiếng động Mười năm, cổ lục đã ai ghi Ta về cúi mái đầu sương điểm Nghe nặng từ tâm lượng đất trời Cảm ơn hoa đã vì ta nở Thế giới vui từ nỗi lẻ loi Tưởng tượng nhà nhà đang mở cửa Làng ta ngựa đá đã qua sông Người đi như cá theo con nước Trống ngũ liên nôn nả gióng mừng Ta về như lá rơi về cội Bếp lửa nhân quần ấm tối nay Chút rượu hồng đây xin rưới xuống Giải oan cho cuộc biển dâu này Ta khóc tạ ơn đời máu chảy Ruột mềm như đá dưới chân ta Mười năm chớp bể mưa nguồn đó Người thức mong buồn tận cõi xa Ta về như hạt sương trên cỏ Kết tụ sầu nhân thế chuyển dời Bé bỏng cũng thì sinh, dị, diệt Tội tình chi lắm nữa người ơi Quán dốc hơi thu lùa nỗi nhớ Mười năm ngừơi tỏ mặt nhau đây Nước non ngàn dặm bèo mây hỡi Đành uống lưng thôi bát nước mời Ta về như sợi tơ trời trắng Chấp chới trôi buồn với nắng hanh Ai gọi ai đi ngoài cõi vắng Dừng chân nghe quặn thắt tâm can Lời thề buổi ấy còn mang nặng Nên mắc tình đời cởi chẳng ra Ta nhớ người xa ngoài nổi nhớ Mười năm ta vẫn cứ là ta Ta về như tứ thơ xiêu tán Trong cõi hoang đường trắng lãng quên Nhà cũ mừng còn nguyên mái, vách Nhện giăng, khói ám, mối xông nền Mọi thứ không còn ngăn nắp cũ Nhà thương-khó quá sống thờ ơ Giậu ngihiêng cổng đổ, thềm um cỏ Khách cũ không còn, khách mới thưa Ta về khai giải bùa thiêng yểm Thức dậy đi nào, gỗ đá ơi Hãy kể lại mười năm chuyện cũ Một lần kể lại để rồi thôi Chiều nay ta sẽ đi thơ thẩn Thăm hỏi từng cây, những nổi nhà Hoa bưởi, hoa tầm xuân có nở ? Mười năm, cây có nhớ người xa ? Ta về như đứa con phung phá Khánh kiệt đời trong cuộc biển dâu Mười năm, con đã già trông thấy Huống mẹ cha đèn sắp cạn dầu Con gẫm lại đời con thất bát Hứa trăm điều một chẳng làm nên Đời qua, lớp lớp tàn hư huyễn Giọt lệ sương thầm khóc biến thiên Ta về như tiếng kêu đồng vọng Rau mác lên bờ đã trổ bông Cho dẫu ngàn năm em vẫn đứng Chờ anh như biển vẫn chờ sông Ta gọi thời gian sau cánh cửa Nổi mừng giàn giụa mắt ai sâu Ta nghe như máu ân tình chảy Tự kiếp xưa nào tưởng lạc nhau Ta về dẫu phải đi chân đất Khắp thế gian này để gặp em Đau khổ riêng gì nơi gió cát Thềm nhà bụi chuối thức thâu đêm Cây bưởi xưa còn nhớ, trắng hoa Đêm chưa khuya quá hỡi trăng tà Tình xưa như tuổi gìa không ngủ Thức trọn, khua từng nỗi xót xa Ta về như giấc mơ thần bí Tuổi nhỏ đi tìm một tối vui Trăng sáng soi hồn ta vết phỏng Trọn đời nổi nhớ sáng khôn nguôi Bé ơi, này những vui buồn cũ Hãy sống, đương đầu với lãng quên Con dế vẫn là con dế ấy Hát rong bờ cỏ giọng thân quen Ta về như nước Tào Khê chảy Tinh đẩu mười năm luống nhạt mờ Thân thích những ai giờ đã khuất Cõi đời nghe trống trải hơn xưa Người chết đưa ta cùng xuống mộ Đâu còn ai nữa đứng bờ ao Khóc người ta khóc ta rơi rụng Tuổi hạc ôi ngày một một hao Ta về như bóng ma hờn tủi Lục lại thời gian kiếm chính mình Ta nhặt mà thương từng phế liệu Như từng hài cốt sắp vô danh Ngồi đây nền cũ nhà hương hỏa Đọc lại bài thơ thủa thiếi thời Ai đó trong hồn ta thổn thức Vầng trăng còn tiếc cuộc rong chơi Ta về như hạc vàng thương nhớ Một thủa trần gian bay lướt qua Ta tiếc đời ta sao hữa hạn Đành không trải hết được lòng ta

NGUYỄN THIÊN THỤ * TƯ TƯỞNG ĐÔNG PHƯƠNG

TÜ TÜªng ñông PhÜÖng
Trong M¶t Vài
Tác PhÄmVæn H†c Tây PhÜÖng Nguyễn Thiên Thø Tôi không phäi là m¶t ngÜ©i thông hi‹u væn h†c tây phÜÖng và tôi cÛng không phäi là m¶t ngÜ©i uyên bác tri‰t h†c ñông phÜÖng. Tôi chÌ là m¶t Ç¶c giä bình thÜ©ng nhÜng m¶t Çôi khi Ç†c m¶t sÓ tác phÄm væn h†c tây phÜÖng, tôi rÃt thích thú và cäm thÃy nó rÃt gÀn gÛi, mang nh»ng nét rÃt ñông phÜÖng.
Tôi không ÇŠ cÆp Ç‰n các truyŒn dài, tôi chÌ ÇŠ cÆp Ç‰n m¶t sÓ truyŒn ng¡n mà tôi thích thú vì tôi chÌ muÓn phát bi‹u š nghï cûa mình m¶t cách ng¡n g†n.
Tôi bi‰t khi Ç†c qua ÇŠ tài này, nhiŠu vÎ së bïu môi cho ràng Çông phÜÖng là Çông phÜÖng, tây phÜÖng là tây phÜÖng, làm gì có chuyŒn tây phÜÖng giÓng Çông phÜÖng!
Tôi bi‰t m¶t sÓ vÎ khó tính nhÜng tôi vÅn muÓn phát bi‹u š nghï cûa tôi ...
1.CHIC LÁ CU–I C¨NG ( The Last Leaf ) cûa O. Henry ( 1862-1910) MÏ
M¶t thi‰u n» lâm bŒnh n¥ng, phäi n¢m trong bŒnh viŒn. Bên cånh cºa s° là cây tÜ©ng vi Çang røng dÀn , røng dÀn nh»ng chi‰c lá vàng úa . Nàng Ç‰m tØng chi‰c lá còn låi. Nàng nghï r¢ng linh hÒn nàng së giã tØ nhân th‰ khi chi‰c lá cuÓi cùng rÖi ! NgÜ©i h†a sï già ª trong bŒnh viŒn khi nghe câu chuyŒn này Çã dÀm tuy‰t lånh, Çang Çêm bí mÆt vë lên thân cây m¶t chi‰c lá. Khi nhìn thÃy chi‰c lá cuÓi cùng vÅn tÒn tåi, ngÜ©i thi‰u n» lÃy låi lòng tin, trª nên månh khÕe. Còn ngÜ©i nghŒ sï già vì dÀm tuy‰t lånh , bŒnh trª n¥ng, ch‰t hai ngày sau Çó.
Câu chuyŒn mang ÇÀy tình ngÜ©i. NgÜ©i nghŒ sï già là con ngÜ©i nghŒ sï, và cÛng là con ngÜ©i thánh thiŒn. Ông Çã làm viŒc thiŒn, Çã quên mình Ç‹ cÙu ngÜ©i. Ông Çã th¿c hiŒn ÇÙc tØ bi cûa PhÆt giáo, tính nhân ái cûa Nho giáo, lòng bác ái cûa Thiên chúa giáo. và tình huynh ÇŒ cûa HÒi giáo ... Ai bäo ngÜòi tây phÜÖng không chú tr†ng Ç‰n tính chÃt giáo døc , tính chÃt Çåo lš trong væn h†c ? Và ai dám bäo quan niŒm" væn dï tái Çåo" là c° hû ?
Câu chuyŒn này cÛng nói lên tác døng cûa tâm. Phái duy vÆt cho ràng vÆt chÃt có trÜ§c, tinh thÀn có sau, vÆt chÃt chÌ Çåo tinh thÀn. Phái duy tâm chû trÜÖng tinh thÀn có trÜ§c, tinh thÀn chÌ Çåo vÆt chÃt.
PhÆt giáo theo duy tâm phái. PhÆt giáo cho r¢ng tâm quan tr†ng hÖn cä, m†i vÆt trên th‰ gian tÒn tåi là do tâm nhÆn thÙc:

Hai vÎ sÜ ÇÙng trÜ§c sân chùa thÃy gió rung cây phÜ§n . M¶t vÎ nói : " phÜ§n Ç¶ng " . VÎ kia cãi : "Gió Ç¶ng". VÎ sÜ trÜªng trong chùa bÜ§c ra nói : "tâm Ç¶ng".
ThÆt vÆy, vì tâm Ç¶ng cho nên chúng ta m§i thÃy gió lay, phÜ§n Ç¶ng.
Chúng ta có nhiŠu trång thái tâm lš. Chúng ta có tâm thiŒn, tâm ác, tâm bi quan,. tâm låc quan. . .Tâm cô gái Ç¶ng và bi quan cho nên cô m§i Ç¥t ra mÓi tÜÖng quan gi»a chi‰c lá và linh hÒn cô ! ñó là m¶t mÓi tÜÖng quan sai lÀm. NhÜng khÓn n‡i nó låi Çóng vai quy‰t ÇÎnh cho Ç©i sÓng cûa cô. NhiŠu bŒnh nhân cÜÖng quy‰t chi‰n Çãu v§i tº thÀn và h† Çã thành công. Trái låi, n‰u bŒnh nhân buông xuôi thì cái ch‰t Ç‰n rÃt dÍ dàng. Trong y khoa, trong giáo døc , trong tình yêu ... tâm lš Çóng m¶t vai trò quan tr†ng. NgÜ©i h†a sï là m¶t thÃy thuÓc rÃt gÌÕi, Çã dùng tâm lš trÎ liŒu mà cÙu cô gái !
2. CÂY THÔNG GIÁNG SINH cûa H.C. Andersen ( 1805-1876) ñan Måch.
M¶t cây thông nhÕ thÃy cÙ Ç‰n gÀn ngày giáng sinh, các chú th® rØng ÇÓn nh»ng cây thông Çem vŠ thành phÓ . Cây thông nhÕ mong Ü§c m¶t ngày së ÇÜ®c vŠ thành phÓ , së ÇÜ®c chÜng bày r¿c r« trong Çêm giáng sinh. Khi cây thông l§n lên, nó ÇÜ®c m¶t nhóm th® rØng mang vŠ thành phÓ, ÇÜ®c bán cho m¶t nhà giàu, ÇÜ®c trang hoàng l¶ng lÅy ª phòng khách. NhÜng qua ngày giáng sinh, cây thông bÎ quæng ra ÇÜ©ng... .
TruyŒn này có lë lÃy tØ Ngø ngôn cûa La Fontaine, truyŒn " Con Chu¶t bi‰n thành thi‰u n» " (Souris métamorphosée en Fille).
M¶t con chu¶t g¥p nån, ÇÜ®c các thÀn linh cÙu và cho bi‰n thành m¶t thi‰u n» 15 tu°i. Các thÀn linh muÓn thi‰u n» phäi lÃy chÒng. Nàng nói r¢ng nàng muÓn lÃy m¶t ngÜ©i chÒng có uy quyŠn nhÃt thiên hå. Các thÀn linh bäo nàng nên lÃy M¥t Tr©i. NhÜng nàng bäo M¥t tr©i bÎ Mây che. Mây ÇÜ®c g†i Ç‰n nhÜng nàng bäo Mây bÎ Gió cuÓn Çi. Gió ÇÜ®c m©i t§i nhÜng Gió bäo Gió thua Núi, Gió bÎ Núi ch¥n låi. ThÀn linh truyŠn Gió Ç‰n, gä nàng song Núi thÜa Núi thua Chu¶t vì Chu¶t Çào hang trong Núi..
Cây thông cÛng nhÜ Chu¶t là nh»ng kÈ tham lam, " ÇÙng núi này trông núi n†", " ÇÜ®c voi Çòi tiên".
PhÆt giáo cho ràng con ngÜ©ì Çau kh° vì Tham ,Sân, Si. Tham ÇÙng ÇÀu. Tham døc, Tham Ái khi‰n cho ta hành Ç¶ng Ç‹ chi‰m Çoåt. Có hành Ç¶ng chính Çáng, có hành Ç¶ng bÃt lÜÖng. Có hành Ç¶ng ÇÜa Ç‰n thành công, có hành Ç¶ng ÇÜa Ç‰n thât båi. Thành công thì vui vÈ, không thành công thì buÒn kh°. ñÜ®c thì hân hoan, mÃt thì buÒn bã.
Hånh phúc chÌ huy hoàng khi ª ngoài tÀm tay. Hånh phúc n¢m trong bàn tay së trª thành nhàm chán. Bãy gi© ta låi Çi tìm m¶t thÙ hånh phúc khác. CÙ th‹ mãi, con ngÜ©i trôi n°i tØ Çau kh° này sang Çau kh° khác. PhÆt giáo ÇŠ ra diŒt kh°. Nho giáo thì nói Ç‰n tri túc.
NguyÍn Công TrÙ nói :
                                   "Tri túc, tiŒn túc, Çãi túc hà th©i túc, "
                                ( Bi‰t Çû thì Çû, ch© Çû , bi‰t bao gi© Çû ? )
Trong kho tàng væn h†c ViŒt Nam có nhiŠu truyŒn nói vŠ lòng tham nhÜ truyŒn " ˆn m¶t quä, trä m¶t cøc vàng"," HÛ vàng hóa r¡n".
Câu truyŒn sau Çây cÛng nói vŠ lòng tham.
M¶t thi‰u n» ngÒi khóc m¶t mình trên b© suÓi. Bøt hiŒn lên bäo : " Tåi sao con khóc ? ".Thi‰u n» thÜa r¢ng mình quá xÃu xí nên tûi thân mà khóc. Bøt bèn nói : " Con hãy xuÓng suÓi trÜ§c m¥t høp xuÓng m¶t lÀn và chÌ m¶t lÀn mà thôi."
Thi‰u n» bèn xuÓng suÓi høp l¥n m¶t lÀn thì thÃy quä nhiên mình mÅy, tóc tai trª nên xinh ÇËp lå thÜ©ng. Quên l©i Bøt d¥n, nàng bèn xuÓng suÓi høp thêm lÀn n»a Ç‹ cho ÇËp thêm. Không ng© lÀn này cä ngÜ©i m†c lông, låi thêm chi‰c Çuôi dài. Nàng xÃu h° quá, chåy lên núi.
Vì th‰, dân gian có câu :
                                      " Tham quá hóa khÌ "
                                    Và :
                                        " Tham thì thâm,
                                           Bøt Çã bäo thÀm,
                                           R¢ng ch§ có tham !"
3. TruyŒn BA …N S¸ ( The Three Hermites ) cûa Léon Tolstoy (1828-1910) Nga
M¶t vÎ giám møc Ç‰n thæm m¶t hòn Çäo xa xæm. Ngài g¥p ba ông già rÃt hiŠn lành, tin tÜªng ThÜ®ng Ç‰ nhÜng h† không hŠ bi‰t kinh kŒ và nghi thÙc t‰ lÍ. VÎ giám møc dåy h† Çû thÙ. Khi vÎ giám møc lên thuyŠn trª vŠ b‡ng thÃy ba ông già chåy Çu°i theo thuyŠn trên bi‹n cä. H† thÜa r¢ng h† quên h‰t kinh kŒ và nghi thÙc tôn giáo, h† xin ngài dåy låi. cho h†. VÎ giám møc s»ng s© vì ba vÎ Ãy Çã là ba vÎ thánh có phép lå . Ngài bäo h† cÙ theo lŠ lÓi cÛ cÛng ÇÜ®c...
Tôn giáo nào cÛng ÇŠ cao nh»ng vÎ tu sï, coi h† là ngÜ©i thay chúa, thay thÀn linh... .
ñåo th© cúng t° tiên là m¶t Çåo không có tu sï, vì ai cÛng là kÈ th© phøng t° tiên, cha mË mình. ñÙc PhÆt Ç¥t ra bÓn hång ÇŒ tº : tu sï nam, tu sï n», cÜ sï nam, cÜ sï n». N‰u phân chia m¶t cách khác, có hai hång ÇŒ tº : hång xuÃt gia và hång tåi gia.
ñÙc PhÆt g†i hång xuât gia là" trÜªng tº cûa NhÜ Lai" . Và ÇÙc PhÆt Çã coi các vÎ xuÃt gia thu¶c loåi ru¶ng tÓt nhÃt trong ba loåi ru¶ng:
                    -Ru¶ng hång nhÃt ( nhÃt Ç£ng ÇiŠn ) : tÿ kheo
                    -Ru¶ng hång nhì ( nhÎ Ç£ng ÇiŠn ) : cÜ sï
                    -Ru¶ng hång ba ( tam Ç£ng ÇiŠn ) : bà la môn(2)
Th¿c ra Çó chÌ là s¿ phân chia theo chi‰c áo, theo hình thÙc trÀn gian. ñÙc PhÆt có
s¿ phân chia khác, theo Çåo hånh. XuÃt gia mà phåm gi§i sao b¢ng tåi gia mà gi» gi§i ? Chính ÇÙc PhÆt cÛng nói :
" Không phäi mang Çåi y mà tâm tham døc ÇÜ®c Çoån diŒt."(3)
ñÙc PhÆt låi nói :
"NgÜ©i tåi gia hay xuât gia, này các tÿ kheo, theo tà hånh, do vì tà hånh, ngÜ©i Ãy không phäi là ngÜ©i phát huy chánh lš, pháp thiŒn.. . NgÜòi tåi gia hay xuât gia theo chánh hånh, này các tÿ kheo, do vì chánh hånh và nhân chánh hånh, vÎ Ãy là ngÜ©i phát tri‹n chánh lš, pháp và thiŒn.. ."(4)
Sau này, ñåi thØa phát tri‹n Çã có quan Çi‹m m§i. Kinh Duy Ma CÆt cho r¢ng cÜ sï Duy Ma CÆt là cao hÖn Xá L®i PhÃt, Møc KiŠn Liên, Ca Di‰p.... Kinh Hoa Nghiêm cho r¢ng nhiŠu cÜ sï nhÜ Minh Trí, Bºu K‰, Ph° NhÅn là cao minh hÖn các vÎ xuÃt gia ª cõi tr©i và cõi ngÜ©i.
Løc t° HuŒ Næng cÛng nói :
"MuÓn tu hành thì ª nhà cÛng ÇÜ®c, hà tÃt ª chùa"(5)
NgÜ©I ViŒt Nam có óc th¿c tiÍn, chú tr†ng tâm chÙ không chú tr†ng hình thÙc. Cái quan tr†ng là Çåo hånh. Không có Çåo hånh thì dù ÇÀu tròn áo vuông, dù tøng kinh kŒ hay, gõ mõ giÕi, cÛng ch£ng Çi Ç‰n Çâu. Trái låi, v§i m¶t tâm thiŒn, không tham, không sân, không si rÃt Çû tÜ cách Ç‹ lên Ni‰t Bàn, cho dù không thu¶c m¶t câu kinh, không bi‰t ngÒi thiŠn, không bi‰t tøng niŒm.. .
Quan Çi‹m th¿c døng Çó ÇÜ®c diÍn tä qua ca dao, tøc ng» :
                                    " ˆn m¥n nói ngay hÖn æn chay nói dÓi"
                                        "Tu Çâu b¢ng tu tåi gia,
                                        Th© cha, kính mË Ãy là chân tu"
                                        " ThÙ nhÃt thì tu tåi gia,
                                        ThÙ nhì tåi ch®, thÙ ba tåi chùa"
NhiŠu truyŒn c° ViŒt Nam cÛng có tÜ duy giÓng truyŒn " Ba Än sï" cûa Leon Tolstoy. Sau Çây là truyŒn " Ông bình vôi" :
M¶t sÜ cø tåi chùa n† Çåo cao ÇÙc tr†ng, ÇÜ®c dân chúng kính n‹. Trong vùng có m¶t tên tr¶m, m¶t hôm giä khóc lóc, xin vào chùa thí phát quy y. SÜ cø t¶i nghiŒp, bèn cho vào chùa nÜÖng náu. Nºa Çêm, tên tr¶m lÃy chuông khánh, ÇÒ Çåc trong chùa rÒi trÓn Çi..´t lâu sau, lÜÖng tâm c¡n rÙt, tên tr¶m trª låi chùa, xin thí phát quy y.
SÜ cø bÎ lØa m¶t lÀn nên không tin tên tr¶m. SÜ nói :" N‰u anh thành tâm sám hÓi, anh hãy leo lên cây cau nhäy xuÓng thì së thành PhÆt."
Tên tr¶m thành tâm sám hÓi cho nên tin l©i sÜ cø leo lên cây cau nhäy xuÓng. Lúc bÃy gi© PhÆt ª trên cao nhìn thÃy, hi‹u tÃm lòng thành th¿c cûa tên tr¶m, cho nên Ç¶ anh ta vŠ tây phÜÖng c¿c låc.
ThÃy vÆy, sÜ cø rÃt b¿c tÙc. Nghï mình tu hành tr†n Ç©i mà không thành PhÆt, trong khi tên tr¶m låi thành PhÆt. SÜ cø bèn leo lên cây cau nhäy xuÓng, không ng© r§t xuÓng , ÇÀu b‹, hóa thành cái bình vôi.
TruyŒn này cÛng nhÜ truyŒn " Ba Än sï " cho chúng ta thÃy r¢ng không phäi cæn cÙ vào chi‰c áo nhà tu, không phäi cæn cÙ vào sÓ næm Çi tu mà thành Çåo,mà thành bÆc thánh , mà lên thiên ÇÜ©ng. Cái Çáng cæn cÙ là tâm, là ch» thiŒn. ñi tu mà còn tham døc, còn oán h©n, ghen tÎ thì không b¢ng m¶t ngÜ©i thÜ©ng sÓng lÜÖng thiŒn, m¶t tên cÜ§p buông Çao , m¶t tên tr¶m thành tâm sám hÓi.. .
* Tåi sao m¶t sÓ tác phÄm væn h†c Tây phÜÖng låi mang s¡c thái luân lš và tri‰t lš ñông PhÜÖng nhÜ th‰ ? Có nhiŠu lš do:

Væn h†c là tài sän chung cûa nhân loåi. Væn h†c cûa các quÓc gia, các Çåi dÜong có nh»ng s¡c thái riêng nhÜng cÛng có nh»ng s¡c thái chung. Nét chung Çó là chân, thiŒn, mÏ.. .TruyŒn TÃm Cám ( Cô Bé L† Lem ) là tác phÄm chung cûa môt sÓ quÓc gia ñông lÅn Tây.. .

ThÖ Ngø ngôn cûa La Fontaine có nguÒn gÓc ƒn ñ¶, Trung Á...

M¶t sÓ væn gia Çã chÎu änh hÜªng PhÆt giáo : Leon Tolstoy.

NguyÍn thiên thø

CHÚ TH´CH:
1.Pháp Cú
2.TÜÖng Ðng IV, Thuy‰t pháp,MinhChâu dÎch,tr.315-316.
3.Trung b¶ I, Mã ƒp kinh,tr.282B
4.TÜÖng Ðng V,tr.20.
5.Pháp Bäo ñàn Kinh.

SON TRUNG * SINH VIÊN VÕ BA

SINH VIÊN V¾ BA
SÖn Trung
HÒi bÃy gi© tôi dåy h†c tåi ñåi h†c Væn khoa Sàigon. Tôi và các bån ÇÒng nghiŒp trÈ rÃt thân vì chúng tôi hi‹u nhau . Nh»ng lÀn Çi dåy tåi các Çåi h†c CÀn ThÖ, Hòa Häo,Cao ñài.. .là nh»ng lÀn chúng tôi có dÎp gÀn gÛi nhau.
Nh»ng ngày tháng tåi ñåi h†c Væn khoa Saigon cÛng là nh»ng ngày rÃt vui trong Ç©I tôi m¥c dù ª bên ngoài bom vÅn rÖi, Çån vÅn n‡, c¶ng quân m‡I ngày m¶t xâm chi‰m.
Tôi lúc bÃy gi© bÆn r¶n viŒc nghiên cÙu, giäng dåy .ñ‰n trÜ©ng, ngoài viŒc dåy h†c, tôi không chú š Ç‰n viŒc nào khác. H‰t gi© dåy là vŠ nhà Ç†c sách, vi‰t sách. Tuy nhiên, có m¶t ÇiŠu khi‰n tôi chú š là trong só nhân viên væn phòng, låi có m¶t nhân viên m§i. Anh này còn trÈ, dáng ÇiŒu quâ mùa, thÜ©ng m¥c quÀn kaki, áo cháo lòng, hay ÇÙng trÜ§c cºa væn phòng k‰ toán. Tôi không rõ anh phø trách công viŒc gì, vì tôi chÌ xuÓng væn phòng tài chánh,tháng m¶t lÀn Ç‹ lãnh lÜÖng.
Sau 1975, tôi và các ÇÒng nghiŒp ª Çåi h†c Khoa h†c phäi h†c chính trÎ tåi ñåi h†c Væn khoa. Tôi lúc Çó m§i bi‰t r¢ng bên cånh các cán b¶ quân quän, còn có anh chàng thanh niên làm væn phòng nay trª thành cán b¶ cách mång. HÕi ra m§i bi‰t anh này tên là Võ Ba, vÓn là sinh viên ban sº ÇÎa, là cán b¶ n¢m vùng, ngÜ©i Cû Chi, bÎ quÓc gia b¡t giam, sau ÇÜ®c SÖn HÒng ñÙc , giäng sÜ ban sº ÇÎa, lúc này làm phø tá khoa trÜªng Bùi Xuân Bào , bäo lãnh, ÇÜa vŠ làm væn phòng nhà trÜ©ng. Anh là ngÜ©i hiŠn lành, ít nói .
Trong trÜ©ng tôi có nhiŠu ÇiŠu kÿ quái. Giáo sÜ Châu Long n¢m vùng nhÜng các sinh viên cao h†c cûa ông Ç‰u là ngÜ©i quÓc gia, còn SÖn HÒng ñÙc, ngÜ©i quôc gia, làm viŒc cho t°ng thÓng phû, låi giúp Ç« các ông c¶ng sän n¢m vùng.
Khi tôi ra khÕi Çåi h†c thì Võ Ba trª thành cán b¶ giäng dåy ban sº ÇÎa. Nh»ng lúc ränh rang, tôi Ç‰n thÜ viŒn Ç†c sách.Tåi Çây , tôi g¥p Võ Ba. Anh tÕ vÈ thân thiŒn v§i tôi.
Anh nói chÜong trình ÇÎa lš cÃp ba không b¢ng chÜÖng trình cÃp m¶t th©i quÓc gia. ChÜÖng trình quá sÖ lÜ®c , chÜÖng trình næm châu mà chÌ dåy vài gi© theo ki‹u lái phän l¿c xem hoa ! ( ChÜÖng trình væn h†c th‰ gi§i cÛng th‰ !)
Anh nói r¢ng các giáo sÜ sº ÇÎa rÃt tÓt. Giáo sÜ Lâm Thanh Liêm, bà Quách Thanh Tâm Çã nói v§i anh r¢ng :
Chúng tôi bi‰t anh là c¶ng sän nhÜng chúng tôi không lÃy Çó làm ÇiŠu. N‰u anh thích h†c, chúng tôi s¤n sàng giúp Ç«.
Anh ca tøng tinh thÀn bác ái cûa các giáo sÜ trên. Riêng ÇÓi v§i SÖn HÒng ñÙc anh kính tr†ng Ç¥c biŒt m¥c dù SÖn HÒng ñÙc bÎ k‰t t¶i là CIA. Anh vÅn g†i SÖn HÒng ñÙc b¢ng thÀy, và thÜ©ng thæm vi‰ng SÖn HÒng ñÙc khi anh ÇÜ®c trä t¿ do.
Nghe anh nói ,tôi nghï ng®i gÀn xa.
Quä thÆt, chính phû ta ,ÇÒng bào ta rÃt nhân ái. Con NguyÍn H»u Th† và nhiŠu ngÜ©i khác n»a theo c¶ng sän nhÜng chúng ta không truy kích gia Çình h†, trä thù,trØng phåt gia Çình h†. Con cái cûa h† vÅn theo h†c Çåi h†c, cø th‹ nhÜ sinh viên Võ Ba tåi trÜ©ng ñåi h†c Væn khoa Sàigon. Trái låi, c¶ng sän rÃt dã man. Nh»ng ngÜ©I có t° tiên là phong ki‰n, nh»ng ngÜ©i có thân nhân Çi nam. Nh»ng ngÜ©i có cha mË,anh em làm viŒc cho ch‰ Ç¶ cÛ, hoåc chÓng låi h†, thì con cháu, anh em ÇŠu bÎ h†a lây. Ÿ gi»a th‰ k› 20, c¶ng sän vÅn áp døng chính sách tru di tam t¶c cûa phong ki‰n !
Sau này, tôi nghe tin Võ Ba bÕ dåy h†c, Çi làm bí thÜ cho huyŒn ûy Nhà Bè. M¶t huyŒn ûy mà có ÇÜ®c m¶t bí thÜ nhÜ Võ Ba k‹ ra cÛng bi‰t dùng ngÜ©i ! NhÜng ch‡ ngÒi cûa Võ Ba không bŠn vì ít lâu sau huyŒn ûy Nhà Bè bÎ mÃt chÙc ,Võ Ba lui vŠ nhà. Nay không bi‰t con ÇÜ©ng công danh s¿ nghiŒp cûa Võ Ba nhÜ th‰ nào.

TOBIAS WOLF * ÁNH LỬA HỒNG

Ánh Lửa Hồng

Tobias Wolff

Mẹ tôi đã thề không bao giờ đến ở trong ký túc xá nữa, nhưng hoàn cảnh không cho phép mẹ giữ trọn lời thề của mình. Do đó buộc lòng mẹ quyết định đổi đến thành phố khác. Dù sao mẹ con tôi cũng cần một nơi tạm trú. Hóa ra ký túc xá này còn tệ hơn nơi chúng tôi đã ở trước kia. Ở đây thiếu sự thân ái, buồn tẻ như đưa đám, và nặng mùi ẩm mốc khó ngửi. Nói chung, không khí nặng nề u ám dễ gây cho người ta sự thối chí. Ngay nền nhà dưới chân mẹ con tôi là người thủy thủ tàu buôn đã về hưu có chứng ho muốn vỡ phổi. Ông già là người thân thiện luôn chào hỏi khen ngợi mẹ tôi khi chúng tôi đi ngang qua căn phòng tăm tối mà ông đang ngồi hút thuốc sát mé giường. Lúc ban ngày tôi thương hại ông, nhưng đêm về khi nằm trăn trở lo lắng cho số phận đen đủi bấp bênh của mình trong những ngày sắp đến, mẹ con tôi nghe sự im lặng dâng cao bao trùm niềm thống khổ, chúng tôi ghét ông thậm tệ. Nhất là tôi.

Mẹ tôi tự an ủi đây chỉ là thời gian tạm bợ mà thôi, không bao lâu nữa chúng tôi tuyệt đối sẽ thoát khỏi cảnh này. Ðể chứng tỏ cho tôi, và có lẽ cũng cho riêng bản thân mẹ, thiện chí của mình, mỗi ngày chủ nhật vào giờ ăn sáng, mẹ miệt mài trên từng trang báo, khoanh tròn các ô quảng cáo cho thuê nhà. Rồi ghi xuống hàng chữ 'đúng nhu cầu.' Tôi khoái cung cách đầy tự tin và sốt sắng của mẹ. Ðiệu bộ ấy cho tôi có cảm tưởng nhu cầu của mình ít ra có chút ý nghĩa với cuộc đời chung quanh, và bản thân mình cũng là phần tử đáng kể trong xã hội. Khuôn mặt mẹ đăm chiêu như đang tính toán. Mẹ so sánh giá cả các căn nhà, và loại ra những căn đắt giá hoặc rẻ nhất. Khi tìm được năm hoặc sáu căn vừa ý, mẹ gọi hỏi nếu người ta còn mở cửa cho xem. Có thể nói, chúng tôi dành cả ngày đi xem hết căn này đến căn khác.

Thật ra chúng tôi chưa mướn được căn nào cả. Chủ nhà đòi tiền tháng đầu và tháng cuối, cộng thêm tiền đặt cọc để họ lau chùi sang sửa. Tôi biết phải chờ thêm một thời gian nữa mẹ tôi mới có đủ khả năng. Thế là cứ đến chủ nhật, mẹ tôi lại tiếp diễn, lật báo, khoanh tròn, ghi chú, gọi diện thoại, đi xem nhà, và tôi bị lôi kéo theo. Mẹ con tôi cứ đi xem và chẳng quyết định được gì, tuồng như đi tham khảo thị trường. Ở vị trí của người đi mua sắm đôi khi rất thú vị. Tôi hạnh phúc trong vai trò của người biết mình đang cần gì, muốn gì và có thể mua mang về. Mặc dù chỉ đi ngắm nhìn, nhưng tôi thoải mái vui vẻ, vì có gan ngắm nhìn rờ mó đã đời mà không cần phải mua.
Mẹ tôi càng không phải là người khách hàng thích tính toán thiệt hơn, đi thẳng đến bảng giá, lắc đầu hoặc than phiền giá cả với người đi mua chung quanh. Mẹ tôi không có hứng thú về giá cả. Nói cho cùng, mẹ đâu có tiền để quyết định sự đắt rẻ. Mẹ thích đi phố, đóng vai người mua vì mẹ thấy thoải mái tự nhiên và muốn tìm hiểu về sản phẩm. Nhân viên bán hàng tiếp đãi mẹ một cách cực kỳ kiên nhẫn. Tỷ như, góp ý khi mẹ con tôi xem xét bộ vali bằng da, dẫn giải về chiếc tivi màn ảnh rộng hoặc chọn hộ tấm thảm Ðông Phương. Ði xem thảm không phải là điều nhẹ nhàng dễ chịu vì người bán hàng làm việc vô cùng cực nhọc. Họ phải ra sức kéo lê lết từng tấm thảm nặng nề vắt cao nghều nghệu cho khách xem. Nhìn họ đổ mồ hôi, thở hào hển, xiểng niểng bước chân dưới sức nặng của tấm thảm, tôi tưởng chừng khuôn mặt của họ muốn xơ ra như những sợi bố bện trên tấm thảm vô hồn kia. Khách hàng đôi lúc phải trơ trẽn làm mặt dầy, như mẹ con tôi chẳng hạn. Biết chắc một điều, mình chỉ đi xem đã đời, mà chẳng bao giờ mua.

Khi có thời trang mới về, mẹ tôi thử hết bộ áo này đến chiếc váy kia để tôi nhìn ngắm. Xưa kia mẹ tôi từng một thời làm người mẫu, cho nên mẹ biết cách đi đứng nhún nhảy, làm dáng trước tấm gương, biết bước tự nhiên, dừng lại bất chợt, nghiêng đôi vai, lắc nhẹ một bên hông, hoặc liếc ngang liếc dọc ra chiều có ai gọi tên mình. Khi mẹ nhìn tôi, tôi gật gù với nụ cười, cái nhún vai, hoặc khe khẽ lắc đầu. Tôi biết mẹ đẹp hoàn toàn trên mọi phương diện, nhưng trong vai trò một vị giám khảo tôi bắt buộc phải có chút khắt khe kỳ thị.

Khi chúng tôi đi xem nhà, mẹ thường mặc bồ đồ đầm màu xám. Phần mình, tôi mặc bộ đồ tây khá bảnh baọ. Chiếc áo len thêu hàng chữ "Vòng Tay Bác Ái" trước ngực, cổ hình chữ V, và thắt thêm chiếc nơ thật trịnh trọng. Mấy ngày qua chúng tôi xem các căn nhà trong khu đại học. Ba căn đầu tiên khá thích hợp cho mẹ con tôi, nhưng đến căn thứ tư thì thật tồi tệ. Người đàn bà cuối cùng sống trong căn nhà ấy bày bừa hoang tàn chẳng khác nào thú dại nơi hang động hoang sơ. Chủ nhà đã bỏ công dọn dẹp, nhưng chẳng vớt vát gì. Căn nhà xông lên mùi thịt thối rữa, dù cửa sổ đã mở toang và gió lồng lộng. Mọi nơi mọi phía đều nhớp nhúa. Chủ nhà tiết lộ rằng người đàn bà ấy bị khủng hoảng tinh thần sau cuộc hôn nhân đổ vỡ. Hắn đề nghị sơn lại căn nhà và lót thảm mới, nhưng lộ vẻ nản chí chẳng sốt sắng, đang thao thao bất tuyệt đột nhiên im bặt khi trông thấy vẻ thờ ơ nơi mẹ con tôi. Hắn tự hiểu cá không cắn câu, nên chẳng buồn để lại danh thiếp của mình. Còn vài căn nhà nữa nhưng mẹ tôi chừng đã mệt mỏi. Mẹ hỏi tôi muốn ra bến tàu hóng gió, đi về, hoặc dạo phố. Mẹ cố gắng tạo vẻ tự nhiên, nhưng tôi biết mẹ đang bực dọc. Tôi thật sự chưa muốn về nên gợi ý muốn tham quan khu đại học. Mẹ liếc ra đường.
- Ðằng nào mình đã đến đây, phải đi cho biết chứ !

Mẹ con tôi đi dọc hàng phong bên đường. Lá rụng bị gió cuốn thổi xoáy vào chân chúng tôi. Mẹ vòng tay ôm lấy người, cúi xuống đất.

- Phải sống có ý chí và niềm tin nghe con. Không vì bất kỳ điều tại bị nào cả.

Lời mẹ nói làm tôi khó chịu, nhưng tôi biết mình chẳng làm điều gì sai nên tôi yên lặng, không trả lời trả vốn. Mẹ bảo:

- Không cần biết chuyện gì xảy ra, con không được bỏ cuộc nửa chừng. Không được đổ cho hoàn cảnh. Con nghe mẹ nói hay không ?

- Dạ.

Một nhóm người Hoa từ phía sau mẹ con tôi đi lên. Khoảng mười, mười hai người thanh niên nói chuyện thật sôi nổi. Khi qua mặt chúng tôi, họ còn cười nói ròn rã như nước chảy róc rách quanh hòn đá. Chúng tôi đi theo bọn họ đến đầu đường cái, và băng qua con lộ dẫn đến trường đại học. Mẹ con tôi lang thang qua từng khu lầu cho đến khi trời bắt đầu tối và gió thổi mạnh. Ðây là ngày đầu tiên trời trở lạnh từ hôm chúng tôi dọn về nơi này. Hôm nay tôi không chuẩn bị ăn mặc ấm, nhưng tôi không dám cho mẹ biết vì tôi chưa muốn về trong lúc này. Trước đến nay, tôi chưa hề đặt chân vào trường đại học, và tôi thật lòng muốn so sánh sự thật của nó với những ý nghĩ mà mình từng hình dung trong đầu. Những dẫy lầu cổ kính bằng đá, các lối đi có hình vòng cung và cửa sổ vòm cao. Thảm cỏ xanh mướt và các dây leo đã ngã sang màu đỏ. Trên dẫy lầu hướng tây, mặt trời le lói những chiếc lá tim tím lấp lánh khi gió thổi. Có tiếng reo hò từ sân vận động đưa sang. Tôi thầm nghĩ đến một cuộc đấu tài đấu sức đang diễn ra. Qua tiếng hò reo tôi phấn khởi nghe vô cùng thân thuộc. Thâm tâm tôi lưu luyến gắn bó nơi chốn này. Các sinh viên đi qua, tôi tưởng chừng họ nhìn tôi như một người anh em của họ trong 'Vòng Tay Bác Ái,' nếu không phải vì người đàn bà đang đi bên cạnh tôi, vì bàn tay quá đỗi nặng trĩu đang đặt trên vai tôi.

Mẹ tôi vô tình chẳng để ý. Có lẽ mẹ vui trở lại. Mặt mẹ ửng hồng vì gió lạnh và vì kỷ niệm của thời học ở Yale và Trinity tìm về. Ngày ấy mẹ thường được vé đi xem đấu bóng cà na từ người bạn gái có kép là cầu thủ. Mẹ cũng từng cặp bồ với một cầu thủ người Mỹ chính gốc, tại Yale, tên Dutch Diefenbacher. Mẹ nói qua giọng hờ hững.

- Anh ấy cầu hôn với mẹ.

- Ông ta thật sự ngỏ lời với mẹ sao ?

- Hắn tặng mẹ một chiếc nhẫn mua từ cửa hàng của ông ngoại, nhưng mẹ không nhận. Mẹ còn bảo, tôi không thể lấy một người lớn tuổi như anh.

Mẹ tôi cười lớn sau câu nói. Tôi ngắt lời:

- Thật sự có chuyện ấy ? Một người Mỹ trắng chính gốc, xuất thân từ Yale cầu hôn với mẹ và bị từ chối ?
- Dĩ nhiên !
Sao mẹ không lấy ông ấy.

Chúng tôi dừng lại bên cạnh chiếc máy nước ngập đầy lá. Mẹ nhìn lom lom vào mặt nước.

- Mẹ không hiểu. Thuở ấy, mẹ quá trẻ và Dutch không phải là người nổi bật. Anh ta tử tế dễ thương, nhưng cù lần. Quá cù lần.

Mẹ thở dài, thốt lên như quát.

- Trời ơi, anh ta chán ngấy chịu sao nổi.

Tôi bảo:

- Nếu là con, thì con sẽ lấy ông ấy.

Thật sự trước đây tôi không hề biết điều này. Không thể tưởng tượng, một nữ sinh đua đòi như mẹ tôi mà có thể để vuột mất của tôi một người cha Mỹ trắng chính gốc, xuất thân từ Yale. Nếu không giờ này tôi đã giàu sụ, biết đâu còn có người ăn kẻ ở, và mọi việc sẽ hoàn toàn khác hẳn.

Mẹ con tôi đánh vòng quanh bùng binh và đi ngược trở lại. Khi ra đến đường mẹ hỏi tôi còn muốn xem thêm căn nhà nào nữa. Mẹ do dự:

- Dù sao đã đến đây ...

Tôi thấy lạnh nhưng đã lỡ im lặng ngay phút đầu nếu bây giờ than van này nọ e kỳ. Mẹ chận hai cô gái lại hỏi thăm đường đi. Trong lúc họ chỉ dẫn mẹ, tôi cúi nhìn uyển sách đang chưng bày trong tiệm nhỏ ngay đó, vờ như mình chỉ vô tình đứng gần người đàn bà không quen thuộc đang lạc đường chẳng tìm được lối ra.

Buổi tối trời trong. Ánh sáng toả yếu và dần tắt. Mẹ con tôi đi qua vài con phố, đến dẫy nhà xưa cửa sổ còn sáng. Gió thổi sau lưng chúng tôi. Tôi bắt đầu run rẩy, nhưng dấu không cho mẹ biết. Lẽ ra tôi đã nói từ sớm, nhưng tôi ngu ngốc không chịu nói, cho nên bây giờ chỉ biết che đậy cái lạnh của mình bằng mọi cách. Chúng tôi dừng lại trước căn nhà tầng trên tối đen. Tôi ngập ngừng:

- Tối quá mẹ ơi.

- Tối gì tối, căn nhà mình xem ở tầng trệt mà, lo gì.

Mẹ tôi bước đến mái hiên trong khi tôi đứng chờ ngoài ngõ. Tôi nghe tiếng chuông và thấy cửa sổ lay động. Mẹ quay lại khi một cánh cửa hé mở và người đàn ông thò đầu ra ngoài. Bóng ông ta thật to choáng hết khung cửa. Mẹ tôi lúng túng:

- Xin lỗi, lẽ ra tôi nên gọi trước.

- Thưa bà cần chi ?

Ông ta lộ vẻ khó chịu, nhưng khi mẹ tôi nhìn ông thì ông dịu giọng. Mẹ tôi nói về căn nhà. Mẹ khe khẽ.

- Có lẽ tôi đến hơi muộn.

Mẹ tôi phân trần vì mãi xem chung quanh trường nên quên cả giờ giấc. Mẹ nói và nói, nhưng vẫn đứng yên tại chỗ không nhúc nhích nửa bước, như khẳng định nếu chẳng xem được nhà thì chẳng chịu cáo lui. Tôi tự tin, bước đến. Người đàn ông nhìn chúng tôi qua chiếc gọng kính màu đen, giọng nói thoảng chút thân thiện.

- Dù sao bà đã đến đây, xin mời.

Vật đầu tiên đập vào mắt tôi là ngọn lửa. Tôi để ý đến mọi vật chung quanh như bàn ghế, tủ nẻo, tranh ảnh, nhưng thật ra cặp mắt cứ chỉa thẳng vào ánh lửa. Ngọn lửa đang reo vui trong lò sưởi. Có đứa con gái nằm sấp trước vùng ánh sáng lung linh, bàn chân trần giơ lên cao, lắc nhè nhẹ, một tay chống cằm. Cô bé đang đọc sách. Khi chúng tôi bước vào, cô cố đọc thêm một phần, đoạn chồm dậy chào khách rất lễ độ.

- Chào bác, chào anh !

Cô bé không hẳn là người đẹp. Ngược lại, to thô, mang đôi kính tương tự người đàn ông. Quan sát khách lạ, cô chớp mắt liên hồi. Tôi thấy dễ chịu với cô bé ngay lập tức, khác hẳn vẻ xe lạ hờ hững lúc tôi gặp con gái đẹp. Tôi cười tươi, tự nhiên:

- Chào em !

Tôi bước đến gần ngọn lửa và ngồi xuống đưa lưng vào, gập hai tay ra sau. Tiếng người đàn ông trả lời mẹ tôi:
- Vâng, căn nhà này đầy đủ tiện nghi lắm thưa bà.

Gian phòng thật rộng, to nhất so với những căn nhà tôi đã xem qua. Chắc mẹ con tôi chẳng có đủ khả năng để ở căn nhà này, nhưng tôi không màng quan tâm đến điều ấy.

- Ðể tôi gọi nhà tôi.

Người đàn ông bảo thế, nhưng vẫn ngồi y nguyên tại chỗ nhìn mẹ tôi. Mẹ mĩm cười với ông, rồi gật gù một mình như trầm tư mặc tưởng tính toán trong đầu.

- Căn nhà thật ấm cúng. Sao ông bà nỡ bỏ đi.

Ông ta không trả lời câu hỏi của mẹ tôi, đưa mắt nhìn đứa con gái đang nhặt vật gì dưới nền thảm.

- Chúng ta chuẩn bị cho một vài thay đổi, phải không nào cô bé ?

Ðứa con gái gật đầu không đáp và chẳng nhìn lên. Người đàn bà từ phòng bên cạnh bước vào, tay cầm một khay bánh. Bà ta ốm và cao, với mái tóc muối tiêu cột đuôi ngựa. Trên mặt có rãnh nhăn sâu bên má chảy xuống hai khoé miệng. Bà hướng về phía chúng tôi, chậm rãi từng bước rất nhẹ, và đặt khay bánh trịnh trọng lên chiếc bàn con.

- Quý vị đến đúng lúc dùng bánh đặc biệt của giáo sư Avery.

Thoạt đầu tôi cứ tưởng bà ám chỉ công thức làm bánh, nhưng khi ông chồng vội vàng nhào đến, và vốc đầy một tay thì tôi chợt hiểu. Chẳng những ông là giáo sư Avery, mà bánh kia dành cho ông. Tôi e ngại khi thò tay lấy bánh, trong khi cô bé tự nhiên nhón hai ba chiếc. Khi ăn, người đàn bà thả tay ra sau giáo sư Avery và tựa vào người ông. Hình ảnh ấy gợi cho tôi quan hệ đầm ấm giữa chồng và vợ như màn kịch diễn thật xuất sắc trước khán giả và ngôi nhà ấm cúng này là nơi người ta âu yếm trìu mến nhau. Nhìn bà giáo sư trong niềm hạnh phúc thật đơn thuần tôi thật sự vui dùm bà. Mẹ tôi xin phép xem qua căn nhà.
- Nếu ông bà không ngại, tôi có thể xem chung quanh ?

Giáo sư Avery ra dấu cho con gái đưa mẹ con tôi đi xem các căn phòng còn lại. Thêm những phòng to rộng, hai gian có lò sưởi. Sau một lúc chúng tôi trở lại phòng khách và cùng ngồi xuống quanh ngọn lửa. Giáo sư Avery và vợ ngồi trên chiếc trường kỷ, mẹ tôi ngồi trên chiếc ghế ngựa đối diện với họ, cô bé và tôi nằm dài dưới nền nhà. Cô bé mở quyển sách, chân giơ lên cao đong đưa nhịp nhàng trong khoảng không. Mẹ tôi và bà giáo sư bàn bạc với nhau về căn nhà. Tôi đưa mắt chăm chú vào ngọn lửa. Tiếng động chung quanh hoàn toàn vô nghĩa đối với tôi. Mẹ tôi kể cho bà giáo sư về chuyến tham quan khu đại học. Mẹ khen ngợi ngôi trường đẹp. Giáo sư Avery ngắt lời:

- Ðẹp ? Theo bà, đẹp chỗ nào ?

Mẹ tôi im lặng.

- Có lẽ bà muốn nói về các dẫy lầu, phòng ốc ...

- Thưa vâng, trường lớp, khuôn viên. Nói chung, toàn bộ thiết kế ...

Giáo sư Avery lên tiếng:

- Giả tạo như cảnh trong phim trường.

Bà vợ đỡ lời:

- Ý của giáo sư muốn nói, trường đã quá chú trọng đến hình thức bên ngoài.

Giáo sư Avery nói:

- Họ chỉ để tâm vào đó mà thôi.

Mẹ tôi nhỏ nhẹ:

- Ðiều ấy thì tôi không rõ, tôi không phải là chuyên gia về kiến trúc. Tôi chỉ có cái nhìn đơn giản, quang cảnh nơi đây thật đẹp

- Trông như các trường đại học khác mà thôi. Họ kinh doanh ngành giáo dục. Tất cả chỉ là sư giả dối từ đầu đến chân. Nổi tiếng một cách giả dối. Họ chỉ biết sơn phết bằng vật chất bên ngoài mà không chú tâm vào thực chất tinh thần.

Một phút trước đây giáo sư rất im lặng, nhưng khi bắt đầu mở miệng thì ông nói không ngừng. Và tôi chẳng muốn ông ngừng. Giọng ông nói làm tôi ngột ngạt, như khi đi xe mà bị ngồi phía sau trên đoạn đường dài thăm thẳm. Ðến lúc này, bà giáo sư đành lên tiếng phụ họa theo lời chồng phát biểu. cô bé trăn trở cạnh tôi. Cô ngáp dài và lật trang sách. Trong lò sưởi, củi vang tiếng nổ lách tách nho nhỏ, chẳng khác nào con chó già nua đang bẻ mình vươn vai.

Giáo sư hăng say diễn thuyết. Mẹ gọi tên tôi. Mẹ ngồi yên không thêm bớt tiếng nào nữa cả, chỉ khẽ gọi tên tôi. Giáo sư vẫn nói tuồng như chẳng nghe. Ông nghiêng người về phía trước, ngón tay nhịp nhàng đưa theo lời nói, đôi kính lắc lư theo chiếc đầu gật gù. Tôi nhìn mẹ mình ngồi bất động, khuôn mặt lạnh lùng không cảm giác. Ðó là thái độ chịu đựng của mẹ khi bị gài cứng ngắt trước người bán hàng dai dẳng, hoặc nhà truyền giáo kiên trì không chịu bỏ cuộc. Tôi biết mẹ muốn tháo lui. Nhưng tôi chưa muốn về và tôi cũng quên hẳn đấy không phải là nhà mình. Sự ấm cúng bên ánh lửa hồng tỏa ấm lòng tôi và giọng giáo sư đều đều ru ngủ trong cảnh êm đềm của một gia đình hạnh phúc. Tôi cố quên đi sự thật trước mắt. Họ đâu phải có máu mủ họ hàng với mình, và chẳng bao lâu nữa họ sẽ rời bỏ căn nhà và nơi chốn này. Song, tôi lại tô đậm vẽ hồng thêm thắt họ vào câu chuyện thêu dệt của mình, bất kể một điều rất vô lý là họ còn có cuộc đời riêng của họ.

Tôi hoàn toàn không hiểu việc gì đã xảy ra sau đó, vì tôi không còn gặp lại họ thêm lần nào nữa. Ðến bây giờ, sau nhiều năm trôi qua, tôi ngồi đây suy nghĩ vẩn vơ, giáo sư Avery bị từ chối quyền cư trú trong khuôn viên trường đại học. Ðây không phải là ngôi trường đầu tiên đối xử bất công với ông, cũng không hả(n là ngôi trường cuối cùng. Tôi hình dung sự tranh đấu của ông từ một trường kém phẩm vị này đến một trường khác. Qua mỗi lần bị từ chối, tinh thần chống đối và đời sống nội tâm của ông càng dâng cao. Ðồng nghiệp của ông, những con người có đầu óc hạn hẹp và trái tim không rộng mở chế nhạo ông là kẻ hay gây hấn, tạo sự phiền hà và nhàm chán. Họ ám chỉ dè bĩu sự thanh cao của ông, cho rằng để che đậy phần thiếu sót, yếu kém trong phạm vi chuyên môn của mình. Qua năm này tháng nọ ông cứ thuyên chuyển hết trường nọ sang trường kia. Bà giáo sư đành an ủi vết thương lòng của ông, cuộc sống nội tâm có chiều sâu của chồng mình bằng sự chung thủy tận tụy khó ngã gục của bà, và đương đầu với nỗi khổ tâm của chồng về cuộc sống vật chất ngày càng lấn lướt bằng các khay bánh ngày càng đầy và nhiều hơn. Bà tin tưởng ở chồng mình. Niềm tin của bà, trong bất cứ nguyên do nào cũng đều đáng được tuyên dương. Bà luôn nghĩ rằng niềm vui đơn thuần của mình, như người bạn cũ thân thiết, như cõi riêng bất khả xâm phạm, như cuộc sống đâm chồi bám rễ từ cộng đồng xã hội, tất cả đều là vật hy sinh không phải cho lẽ phải sự thật, cho điều cao cả mà cho phù du ảo mộng, cho ích kỷ và sự kiêu căng tự mãn. Lẽ tất nhiên, đâu phải người đàn bà nào cũng có thể sâu sắc thấu hiểu được những điều như thế.

Có thể nói, phần mất mát ấy thuộc về cô bé. Cô phải được tuyên dương anh hùng. Cô đâu có quyền lựa chọn nguồn gốc của mình, làm con của họ. Chẳng bao lâu, cô sẽ hiểu rõ những điều bất như ý trong đời mình. Tất cả đều bắt nguồn từ thất bại của cha mẹ. Ai có thể hiểu điều thua thiệt cay đắng ấy rõ ràng hơn cô bé ? Bối cảnh còn đây. Giáo sư Avery bị lên án về con người quá thật của ông, bà giáo sư bị lên án về con người tế nhị điềm đạm của bà. Chuyến thăm nhà từ Barnard hoặc Reed, hoặc bất cứ nơi nào học bổng đưa đẩy cô bé, từ thành phố xa xôi nơi cô làm việc. Tất cả diễn ra như màn kịch có tuồng tích lớp lang. Lời giận dữ thầm thì to nhỏ trong gian bếp, tiếng la mắng bên bàn ăn, hoặc cuộc khởi hành trong sương sớm. Tất cả lập đi lập lại nhiều năm, và chắc chắn chẳng phải là điều vĩnh viễn. Cô bé cố tạo sự bình yên bên cha mẹ. Thậm chí cô còn mang niềm vui thay thế lòng bất mãn oán hận của mình, bao chuyến dời đổi không ngừng, cuộc sống lặng câm của cha mẹ, và bản chất độc lập khác người của họ trong một xã hội mập mờ đầy khó hiểu. Cô chẳng thể làm gì khác hơn là yêu thương cha mẹ mình. Ai có thể yêu mến họ hơn cô bé\ ?

Bằng cách này hay cách khác, tôi đã lồng họ vào nhân vật trong câu chuyện của mình, mặc dù chẳng biết rõ họ là ai. Chỉ biết, ngay đêm ấy tôi mơ màng tưởng tượng mình là một phần tử của gia đình họ, khi chúng tôi chỉ là những người hoàn toàn xa lạ. Trải qua bốn mươi lăm phút vỏn vẹn trong ngôi nhà ấy, vừa đủ cho tôi thấy ấm áp cõi lòng và quên hết mọi sự trên đời.

Mẹ gọi tên tôi một lần nữa, nhưng tôi vẫn không nhúc nhích cục cựa. Thông thường, chẳng cần mẹ kêu réo, tôi đã chuẩn bị khi biết mẹ muốn ra về, chẳng phải vì tôi ngoan ngoãn vâng lời. Chỉ vì tôi khoan khoái mang đôi chút hãnh diện khi muốn chứng tỏ mình có nề nếp. Nhưng lần này, nghe tiếng mẹ gọi tôi chỉ đưa mắt nhăn nhó. Thấy tôi ngồi lỳ, mẹ từ từ đứng dậy. Tôi đọc được sự ngạc nhiên trong mắt mẹ. Mọi người đứng lên theo mẹ, ngoại trừ tôi. Khi mẹ ra gần đến cửa, tôi mới vội vàng bật dậy ấp úng chào từ giã trong họng, và chạy theo. Giáo sư Avery tiễn mẹ con tôi ra tận bên ngoài. Mẹ ngập ngừng.
- Ðến bây giờ, tôi vẫn nghĩ đây là một ngôi trường tuyệt đẹp.

Ông cười thật lớn. Chẳng hiểu vì hoan hỉ hay chua chát.

- Cho là thế. Ðẹp với nó thôi chứ đẹp với ai.

Ông chờ mẹ con tôi ra đến đầu ngõ mới quay trở vào tắt đèn, đóng cửa. Tôi nghe tiếng cửa đóng sầm sau lưng. Mẹ tròn mắt.

- Thế là sao ?

Tôi nhún vai chẳng trả lời.

- Con có sao không ?

- Không sao cả mẹ ơi, ... chỉ lạnh tí mà thôi.

- Lạnh ? Sao suốt buổi ngậm câm không nói ?

Mẹ cởi áo khoác đưa qua tôi.

- Nè !

- Con không sao mà ...

- Mặc vào !

- Thật mà, con không sao hết.

- Mặc vào, đồ ngốc !

Tôi khoác chiếc áo. Hai mẹ con đi một đoạn, tôi bảo:

- Dị quá mẹ.

- Rồi sao ? ai cười ?

- Con thấy kỳ.

- Biết kỳ hở ? Cả buổi tối mi dở dở ương ương.

- Con không mặc lên xe đâu nhé.

- Ai bảo mi mặc lên xe ?

Tôi kéo cổ áo lên cao, và so vai.

- Còn lạnh hở ?

- Tí ti.

Tôi rùn mình, lạnh như chưa bao giờ biết lạnh, và đổ lỗi cho mẹ đã bắt tôi rời ngọn lửa hồng. Tôi hiểu không phải do lỗi của mẹ, nhưng tôi muốn đổ cho mẹ, cho ngọn gió thổi lên mặt tôi rát buốt và cho mọi điều không tên tuổi lẽ ra đừng nên xảy đến.

- Sang đây, con !

Tôi nhích ra xa, mẹ kéo tôi đến gần, và chà xát bàn tay của mẹ lên cánh tay tôi. Tôi né ra ngoài, nhưng mẹ giữ tôi lại, và tiếp tục vuốt tay tôi. Tôi thấy dễ chịu. Mẹ chợt hỏi:

- Nè con ! con nghĩ sao về ngôi trường này ? thành thật nhé.

- Con thích nơi này.

- Mẹ nghĩ ... ngôi trường rất khá.

- Con cũng vậy.

Mẹ tôi lẩm bẩm.

- Lão kiêu căng, như mắng vào mặt người ta.

Giờ tôi đã có lò sưởi riêng cho mình. Nơi tôi ở, mùa đông thật dài và thật lạnh. Gió thổi bần bật, giạt tuyết qua hai bên lối đi. Căn nhà trở mình kêu kèn kẹt, cửa sổ đóng đầy sương và đá. Sau bửa ăn tối, tôi chất củi nhóm lò. Các con tôi nôn nóng chờ đợi. Sau đó chúng ngồi ngắm ngọn lửa bằng đôi mắt tôn sùng chiêm ngưỡng. Nhà tôi bước vào trìu mến nhìn ánh lửa hồng. Nàng cầm quyển sách và nằm xuống chiếc ghế dài, nhưng chẳng đọc. Tôi cũng thế, quyển sách nằm chơ vơ bên cạnh tôi. Tôi ngắm ngọn lửa, ngắm ánh sáng lung linh thay đổi trên từng gương mặt thân yêu của mình. Tôi khoan khoái trong sự đầm ấm ngọt ngào của gia đình. Tuy nhiên sâu xa trong tâm hồn, tôi nghe vướng víu thoáng lo âu, sợ niềm hạnh phúc này sẽ tan biến, như có tiếng gọi từ đâu bất ngờ đánh thức cơn mơ choàng dậy.

Friday, August 24, 2012

GS. DƯƠNG THIỆU TỐNG * GIÁO DỤC

Những bài viết của GS Dương Thiệu Tống Vietsciences 1- Thầy giáo không phải công cụ thu tiền 2-Trời và đất trong chiếc bánh ngày xuân 3- Một mô hình giáo dục trung học 41 năm về trước 4- Tôi vẫn còn có một người thầy! 5- Chỉ số giáo dục Việt Nam: cao hay thấp? 6- Trước khi hỏi mình là ai, phải biết đại học là gì 7- Nỗi lo về thi cử theo lối trắc nghiệm 8- Làm sao để chấn hưng giáo dục? 1-Thầy giáo không phải công cụ thu tiền (VietNamNet) - Trên 80 tuổi, nằm trên giường bệnh ở nhà nhưng GS Dương Thiệu Tống vẫn vừa học vừa viết sách…Trong lúc trò chuyện với PV VietNamNet về câu chuyện người thầy, đôi lúc ông phải dừng lại để… thở bằng oxy. Thời nào cũng vậy, quân chủ phong kiến hay cơ chế thị trường, đối tượng của giáo dục chung quy cũng chỉ là học trò, con em mình. Đối tượng xã hội phải phục vụ là con em, không phải là hiệu trưởng… Càng ngày, vai trò của trẻ em càng được tôn trọng. Trong 60 năm nghề giáo, tôi rút ra một điều: “Đối tượng của giáo dục là con em mình, còn đối tượng của xã hội tạo điều kiện vật chất và tinh thần để làm được đúng chức năng của mình là thầy giáo. Thầy giáo không phải là công cụ thu tiền của học trò”. Việc thị trường hóa và tư nhân hóa giáo dục ở một mức độ nào đó có thể là tốt nếu ta quan niệm đó là một thứ lợi ích công. Quan niệm “Giáo dục là hàng hoá” trong lúc này không cần thiết bằng việc cố gắng tìm ra một chiến lược hữu hiệu để chống lại khuynh hướng biến giáo dục trở thành một hoạt động kinh doanh, chỉ đem lợi ích cho một số người “cung cấp hàng” giàu có nhưng đồng thời lại tạo nên sự bất bình đẳng ngày càng trầm trọng về cơ hội giáo dục cho những “khách mua hàng“ nghèo khổ trong xã hội. 60 năm dạy học, GS Dương Thiệu Tống nổi tiếng là một trong số các chuyên gia giáo dục hàng đầu ở VN. Ông xuất thân từ một gia đình nho học, 9 đời làm nghề giáo. Ông từng giữ chức Hiệu trưởng nhiều trường nổi tiếng như Quốc Học (Huế), trường Trung học Thủ Đức (TP.HCM), Phó Trưởng khoa Văn khoa ĐH Vạn Hạnh... Từ khi về hưu, ông viết hơn 10 cuốn sách về phương pháp nghiên cứu khoa học giáo dục, thống kê giáo dục, trắc nghiệm và đo lường trong giáo dục, về văn hoá giáo dục Việt Nam, văn học Việt Nam... Thời nào cũng vậy, người ta đòi hỏi thầy giáo ở 2 điều: Tâm và Tài. Thầy giáo ở thời buổi mới vừa phải có cái Tâm và cái Tài tức là phải học mãi. Nhất là trong thời nay, trẻ em tiếp thu nhanh, thầy càng phải "học mãi, học mãi”. Có Tâm, có Tài rồi nhưng phải tân tiến mới mới theo kịp thời đại. Ở tuổi trên 80, mặc dù nằm trên dường bệnh, tôi cũng vẫn đang phải… học. Nếu như còn trẻ và đứng trên bục giảng, tôi muốn học trò phải trung thực và người thầy lạc quan, tin tưởng vào thế hệ trẻ. Hồi xưa dạy học, tôi chỉ biết dạy, không thu tiền, không dạy thêm, để thì giờ đến từng nhà học sinh trung bình kém, tìm hiểu hoàn cảnh, rồi bàn bạc với phụ huynh. Bây giờ dạy học khó lắm! Chương trình quá nặng, dạy thấu đáo trong lớp là hết giờ, lại còn dạy thêm tiết, ôn thi, làm hồ sơ… thì giờ đâu mà thăm học sinh? Tôi còn trẻ cũng khó hoàn thành nhiệm vụ, nên tôi rất thông cảm với thầy, cô giáo hiện nay! Trường học không phải là nơi dành riêng cho những nhân tài, và phương pháp dạy học chỉ tốt khi người thầy quan tâm đến những học sinh chậm nhất, kém năng khiếu nhất, và điều chỉnh công việc giảng dạy của mình cho phù hợp, chứ không phải chỉ tập trung nỗ lực vào việc đào luyện "học sinh giỏi" như "những con gà nòi" để ganh đua về thành tích. Khái niệm rất xưa cổ trong truyền thống văn hoá Việt Nam “Thiện căn ở tại lòng ta/ Chữ Tâm kia mới bằng ba chữ Tài” vẫn còn hấp dẫn đối với nghề dạy học học thời hiện đại. Nghĩ cho kỹ, điều này cũng không có gì lạ trong nền văn hoá Việt Nam, vì chữ “Tâm” ấy luôn tàng trong từng nếp suy nghĩ, nếp sống của người Việt Nam. Nó chỉ chờ cơ hội để trỗi dậy một cách mạnh mẽ, nếu có sự kích thích nào đó. Tôi nói chữ "Tâm" bằng trăm chữ “Tài” là nói theo kinh nghiệm bản thân. Bởi vì bản thân tôi, cách đây khoảng 60 năm cũng như hầu hết các đồng nghiệp bấy giờ, đã bước vào nghề nhà giáo chỉ với chữ Tâm làm hành trang mà thôi, còn cái Tài thì lúc ấy không có được bao nhiêu, và ngày nay dù đã được học hỏi thêm đôi chút, nhưng trước sự bùng nổ kiến thức và sự tiến bộ như vũ bão của khoa học, cái Tài của bản thân tôi xét ra còn quá bé nhỏ, cho nên phải đẩy mạnh cái “Tâm” lên một trăm lần thì may ra còn có thể giúp ích được phần nào cho đời! • GS. DƯƠNG THIỆU TỐNG - Cam Lu (ghi) http://vietnamnet.vn/giaoduc/vande/2005/11/513037/ 2- Trời và đất trong chiếc bánh ngày xuân Trong trời đất không có vật gì quí bằng gạo, vì gạo là của để nuôi dân.... nếu lấy gạo nếp gói làm hình tròn để tượng trời, hoặc gói làm hình vuông để tượng đất, ở trong làm nhân cho ngon; bắt chước hình trạng trời đất bao hàm vạn vật, ngụ ý nói ơn trời đất phát dục vạn vật, như thế thì lòng cha sẽ vui, tôn vị chắc được ..(Trích Lĩnh Nam chích quái của Trần Thế Pháp) Hình vuông của đất và hình tròn của trời, như trong đoạn văn trích dẫn trên, phát xuất từ hai tài liệu cổ xưa nhất của dân Lạc Việt là Lạc Thư (hình tròn của trời) và Hà Đồ (hình vuông của đất). Cả hai hình vẽ Hà Đồ và Lạc Thư đều gồm những chuỗi "rỗng" và "đặc" (O và ), giống như những chuỗi "rỗng" và "đặc" nối kết nhau trên hầu hết các trống đồng Đông Sơn của dân Việt. Hà Đồ và Lạc thư đều nói lên sự hình thành của trời (Lạc Thư), đất (Hà Đồ) và vạn vật. Trống đồng Ngọc Lũ cũng nói lên sự hình thành của trời, đất, vạn vật (chim, hươu, người) theo quan điểm y hệt như vậy. Tất cả đều đặt căn bản trên nguyên lý "rỗng" (dương), "đặc" (âm), tương sinh, tương khắc, tương hoà. Như vậy, sở dĩ vua Hùng trao ngôi báu cho Lang Liêu ắt không phải vì Lang Liêu đã dâng một loạt bánh ngon cho vua Hùng, mà chính vì Lang Liêu đã nắm được ý nghĩa của sự hình thành trời đất, vạn vật, tức là hiểu được cách giải quyết mâu thuẫn giữa đất và trời, giữa người và vạn vật, giữa con người và nhân quần xã hội. Và như vậy Lang Liêu xứng đáng được trao ngôi báu và chắc chắn sẽ đem lại hạnh phúc, ấm no cho nhân dân. Tiếng nói của thần nhân chính là tiếng nói của lương tâm, nhắc nhở cho Lang Liêu cái nguyên lý sinh thành ấy để làm sao cai trị dân cho hợp với "lẽ trời đất" và lòng người. Tinh thần "vuông tròn" ấy của thời đại vua Hùng được sử gia Lê Tung mô tả như sau: "Vua thì lấy đức trị dân, giũ áo khoanh tay (tức là chỉ theo phép thường mà trị nước, không bày đặt chính lệnh phiền nhiễu dân); dân thì cày ruộng, đào giếng, ra ngoài thì làm lụng, trở về nhà thì nghỉ ngơi, chẳng phải là phong tục thái cổ của Viêm Đế ư ?". Phan Huy Chú cũng cho biết: "Vua tôi cũng đi cày, cha con tắm cùng sông, không chia giới hạn, không phân biệt uy quyền thứ bậc". Tư tưởng đoàn kết, bình đẳng giữa các con người, sự hoà hợp các mâu thuẫn, tượng trưng bằng các hình thể vuông tròn của đất và trời, theo quan niệm "vạn vật nhất thể" của Lạc Thư và trống đồng ảnh hưởng hàng nghìn năm sau đến chính sách của các vua nhà Lý trong việc giải quyết mâu thuẫn giữa các vua, chúa, quần thần, giữa người dân trong nước, và giữa dân Việt với các dân tộc khác ở biên thuỳ. Việc vua Hùng ưu chuộng chiếc bánh trưng, bánh dày của Lang Liêu hơn các của ngon vật lạ của các công tử khác phản ánh tinh thần ưu chuộng thực tế của dân Việt, mà điều thực tế nhất là "cơm gạo để nuôi dân", đặt lên trên sự xa hoa, phù phiếm. Có lẽ do tinh thần ấy mà thời đại vua Hùng, mặc dầu đã hình thành một nhà nước sơ khai, đã qua thời kỳ đồng thau, đồ sắt mà vẫn không để lại cho ta ngày nay một di tích nào của các đền đài, lăng tẩm, dù nhỏ bé. Điều nay khiến cho một số người tỏ ý hoài nghi về lịch sử bốn nghìn năm văn hiến của dân tộc ta. Nhưng nếu ta nhìn trở lại lịch sử của các dân tộc đã từng xây dựng những kỳ quan thế giới do công sức của hàng vạn dân công nô lệ, như các kim tự tháp của các vua Pharaon xứ Ai Cập hay vườn treo của các bà hoàng xứ Assyria - ... thì ta thấy rằng đó cũng là những cái mốc đánh dấu sự bắt đầu sụp đổ của các triều đại, mở đầu cho các cuộc xâm lăng liên tiếp dẫn đến sự đồng hoá, phân tán hay tiêu diệt các dân tộc nguyên thuỷ. Hai phạm trù "trời" và "đất", như trong lời dạy của thần nhân, nói lên sự quí chuộng đất đai, cây cỏ, lòng tin tưởng và lạc quan của một dân tộc đã từng phát hiện kỹ nghệ trồng trọt sớm nhất trên thế giới, theo như thuyết của Carl Sauer (1952) và được xác nhận bởi các công trình nghiên cứu của Chester Gorman, Hamilton Parker và nhiều người khác từ 1963-1966 trong vùng Đông Nam á. Đó là niềm tin tưởng lạc quan của nhà nông với công việc làm không đem đến hiệu quả tức thì. Gặp thời tiết nhất định trong một năm, tuỳ theo vị trí của ngôi sao đã định, họ bắt đầu làm đất gieo hạt giống, rồi kiên nhẫn chờ đợi. Tình cảm sâu đậm giữa con người và đất đai do dó nảy sinh và được khơi dậy. Hàng năm vào những ngày Tết qua hình thù và ý nghĩa của chiếc bánh trưng, và cả qua những điều cấm kỵ liên quan đến việc sử dụng đất đai vào những ngày đầu năm. Cuối cùng, nhưng không phải là kém quan trọng, qua hình dáng bánh trưng, bánh dày, ta không thể không liên tưởng đến ý nghĩa của hai chữ "vuông tròn" trong ngôn ngữ ta. Thì ra phát xuất từ quan niệm nguyên thuỷ về sự sinh thành, các tổ tiên ta đã khép lựa chọn hai thứ phẩm vật tượng trưng dùng trong việc cúng lễ trời đất, ông bà đã nhắc đến tư tưởng hòa hợp của hai hình thể: "rỗng" và "đặc", "vuông" và "tròn". Tuy tương khắc nhau như "trời" và "đất", "đàn ông" và "đàn bà", chúng có thể và phải kết hợp với nhau theo lẽ "trời đất phát dục vạn vật" như lời dạy của thần nhân cho Lang Liêu. Đó là "lẽ vuông tròn" nói lên sự tốt đẹp trong tình nghĩa vợ chồng và trong mối quan hệ như câu thơ của Nguyễn Du: Khuôn thiêng biết có vuông tròn hay chăng ? hay câu: Trăm năm tính cuộc vuông tròn, Phải dò cho đến ngọn nguồn lạch sông. Vậy thì hai chữ "vuông tròn" có lẽ là lợi chúc tụng đầu xuân súc tích và tốt đẹp nhất dành cho tất cả mọi người khi năm mới sắp đến ... - Dương Thiệu Tống - 3- Một mô hình giáo dục trung học 41 năm về trước TS Dương Thiệu Tống Khách tham quan một lớp học đang học đánh máy của môn học doanh thương năm 1970 - Ảnh tư liệu Chúng ta cần phải quan tâm đến việc cải tổ bậc trung học trước khi đổi mới nền giáo dục đại học... Mọi khó khăn, dù lớn lao đến đâu, cũng có thể vượt qua nếu có tinh thần đoàn kết, bất vụ lợi của những người làm giáo dục. Từ năm 1945, khi bắt đầu giảng dạy bậc trung học theo chương trình Hoàng Xuân Hãn, cho đến ngày nay tôi vẫn có một niềm tin tưởng mạnh mẽ rằng nền giáo dục tiểu học và trung học VN phải do người VN xây dựng, phù hợp với hoàn cảnh kinh tế - xã hội và văn hóa VN, chứ không thể trông cậy các nhà giáo dục nước ngoài và cũng không thể bứng trồng nền giáo dục của một nước nào khác, dù là tân tiến nhất. Mãi đến khi có cơ hội du học ở Anh (1956) và ở Mỹ (1963) tôi mới nhận ra ngoài nền giáo dục Pháp mà chúng ta rất quen thuộc, còn có nhiều nền giáo dục khác trên thế giới cũng tiến bộ không kém, đặt căn bản trên triết lý giáo dục phù hợp với nền văn hóa, xã hội, kinh tế riêng của từng nước. Tôi biết được điều này qua các môn học về giáo dục đối chiếu (comparative education) và giáo dục quốc tế (international education) mà tôi đã có dịp học tập và nghiên cứu lúc bấy giờ. Sau khi du học trở về, tôi mong muốn tha thiết rằng nền giáo dục VN được đổi mới và tôi sẽ đóng góp một phần nhỏ vào sự thay đổi ấy. Tôi nhớ lúc ấy vào khoảng tháng 3-1965, tức bảy tháng trước khi Trường trung học Kiểu mẫu (THKM) Thủ Đức được khai giảng khóa đầu tiên, tôi đệ trình ông khoa trưởng ĐH Sư phạm Trần Văn Tấn một bản dự án thành lập Trường THKM trực thuộc ĐH Sư phạm Sài Gòn. Trong một môi trường xã hội không mấy thuận lợi, chúng tôi đã cố gắng thiết lập một mô hình giáo dục trung học mới chưa từng có tại VN, với một chương trình học đặt căn bản trên triết lý, mục tiêu và điều kiện riêng của nhà trường (school-based curriculum), sự phối hợp giáo dục phổ thông và giáo dục hướng nghiệp, việc thiết lập các ban công kỹ nghệ, kinh tế gia đình, canh nông và doanh thương cho HS phổ thông, việc tổ chức các hoạt động hướng dẫn (guidance) và khải đạo (counseling), việc áp dụng phương pháp giảng dạy và học tập lấy HS làm trung tâm (student-centered teaching and learning), việc sử dụng trắc nghiệm khách quan trong việc đánh giá học tập, tìm hiểu tâm lý và tuyển sinh... Tất cả các hoạt động ấy chưa từng có tại bất cứ trường trung học nào ở VN vào thời ấy, kể cả một trường mới cũng mang tên là THKM nhưng được đặt tại Huế, hay loại trường trung học tổng hợp mà bộ giáo dục của chế độ cũ đang chuẩn bị thiết lập vào lúc ấy với sự góp sức của các chuyên gia Mỹ. Sự táo bạo ấy của chúng tôi đã mang đến kết quả tốt đẹp không ngờ: Trường THKM Thủ Đức được khai giảng vào tháng 10-1965 nhờ sự quyết tâm của toàn thể ban giảng huấn và nhân viên văn phòng, với sự hỗ trợ về mọi phương diện của Trường ĐH Sư phạm và nhất là sự đóng góp bất vụ lợi của hội cha mẹ HS. Chỉ qua một niên học đầu tiên, Trường THKM đã trở thành một trung tâm giáo dục mới khá nổi tiếng, tiếp đón các phái đoàn giáo dục trong nước và quốc tế đến tham quan, và cuối niên học ấy nhà trường đã nhận được rất nhiều quà biếu làm phần thưởng cho HS. Qua kinh nghiệm nói trên, tôi nghĩ trong lĩnh vực giáo dục, bất cứ khó khăn nào cũng có thể vượt qua nếu có sự đoàn kết, đồng tâm nhất trí của toàn thể giáo viên và cha mẹ HS, nhất là khi mọi người thực tâm chăm lo giáo dục con em với tinh thần bất vụ lợi hoàn toàn. Nhà trường không thu học phí, không có “quĩ đen”. Hiệu trưởng và các thầy giáo Trường THKM Thủ Đức chỉ ăn lương nhà nước, không có thì giờ dạy thêm ở nhà hay bất cứ nơi nào khác. HS cũng chỉ học ở trường là đủ, không cần phải học thêm ở bất cứ nơi nào. Thật là một điều khó tưởng tượng được ngày nay, nhưng các đồng nghiệp của tôi tại Trường THKM Thủ Đức lúc bấy giờ chỉ xem nó như là một chuyện rất bình thường. Ngày nay, đa số HS Trường THKM Thủ Đức đều thành đạt vẻ vang trong nước và ngoài nước, đã và đang đóng góp tích cực cho sự phát triển của đất nước. Điều này được chứng tỏ qua các cuộc họp của gia đình THKM tại TP.HCM vào tháng mười hằng năm. Tuổi Trẻ http://www.vietducinfo.com/show_article.php?id=21844&PHPSESSID=5759aaabdab62bbfe54dcfa6d15b9767 4- Tôi vẫn còn có một người thầy! Biết thầy đang ở Sài Gòn nhưng không đến thăm thầy được, em cảm thấy bứt rứt lắm... nhưng chắc thầy cũng thông cảm vì học trò cũ nào cũng nhớ đến thầy, mỗi người theo cách riêng của mình... Đó là một đoạn trong lá thư điện tử mới nhận được sáng hôm qua của anh T.T.T., một học sinh cũ của tôi từ 45 năm về trước. Chính tôi cũng đã nhiều lần cảm thấy bứt rứt như vậy, vì trong suốt cuộc đời đi học, tôi có hàng chục người thầy mà đến nay tôi vẫn mong được gặp lại, dù chỉ một lần. Và tôi cũng có cách riêng của tôi mỗi khi nhớ đến họ. Trong mỗi bước thành công trên đường đời, dù chỉ là một sự thành công nhỏ nhặt, người đầu tiên mà tôi nghĩ đến là cha mẹ tôi, tiếp đó là các thầy của tôi - tất cả các thầy, từ bậc tiểu học lên đến bậc sau đại học. Tôi chắc chắn không ai có thể phân biệt được người thầy nào đã đóng góp nhiều nhất vào sự thành công của mình trên đường đời, vì nó là kết quả của một công trình tập thể, mỗi người đều có một phần đóng góp riêng mà ít ai có thể phân tích để nhận ra được. Tuy thế, sự đóng góp ấy của họ luôn luôn tồn tại trong mỗi con người chúng ta, trong suy nghĩ cũng như trong việc làm. Thế nhưng, tôi tự cho mình là người may mắn vì ngày nay tôi có thể hãnh diện nói rằng cho mãi đến gần đây tôi vẫn còn có một người thầy cũ yêu thương, theo dõi, dìu dắt, khuyến khích tôi từ lúc tôi bước chân vào trường trung học cho đến khi tôi gần sang tuổi tám mươi. Người thầy ấy là thầy Hà Thúc Chính. Hồi ấy, vào khoảng năm 1937, thầy mới du học ở Pháp và Anh về, và là một trong số vài ba thầy giáo người VN đầu tiên dạy tiếng Anh ở bậc trung học Pháp. Thầy còn rất trẻ, rất đẹp trai với đôi kính gọng vàng đắt tiền và bộ comlê mang vẻ chững chạc quí phái của thành phố sương mù. Lớp học của thầy rất sinh động vì thầy rất vui tính, và trong suốt một năm học với thầy, tôi không hề thấy thầy la rầy hay giận dữ ai. Điều tôi nhớ nhất ở thầy là tiếng cười của thầy rất to, giọng nói rất khỏe và những câu chuyện khôi hài dí dỏm, có duyên mà thầy thường xen vào giữa các bài giảng. Tám năm sau, tôi không ngờ lại được làm học trò của thầy trong một lớp tu nghiệp giáo viên tiếng Anh đầu tiên cho nền trung học VN được tổ chức tại Huế vào tháng 7-1946. Khi khóa tu nghiệp ấy chấm dứt, thầy đã gọi riêng tôi ra một nơi và nói: “Anh đừng mặc cảm là mình chưa được tốt nghiệp một trường sư phạm nào, vì sư phạm là một khoa học nhưng nó còn là một nghệ thuật nữa. Về khoa học sư phạm, anh sẽ phải học suốt cả cuộc đời, nhưng về nghệ thuật thì tôi tin chắc anh đã có sẵn. Nghệ thuật đòi hỏi người ta phải biết yêu cái đẹp và truyền lại cái đẹp ấy cho mọi người bằng tất cả tình yêu và một tấm lòng!”. Thế rồi 30 năm trời sau đó vừa làm thầy giáo vừa là sinh viên, phải trải qua ba trường đại học tại hai nước trên thế giới tôi mới dần thấm thía ý nghĩa của chân lý nghề dạy học mà thầy đã dạy tôi từ lúc 20 tuổi. Quả thực, tôi đã thu thập được khá nhiều kiến thức về khoa học sư phạm từ các thầy tôi, từ sách vở, nhưng còn phải tiếp tục học mãi đến ngày nay để khỏi phải dạy lớp đàn em những kiến thức lạc hậu, sai lầm. Nhưng đối với tôi, khoa học sư phạm chỉ là những chất liệu khô khan, có thể rất ích lợi và cũng có thể vô dụng, như đất và đá, còn cần phải có bàn tay nhào nặn của nhà nghệ thuật để thổi cho nó một cái “hồn” bằng tất cả tinh thần sáng tạo và một tấm lòng. Sau ngày đất nước hoàn toàn thống nhất, người thầy cũ đầu tiên mà tôi mong mỏi được gặp mặt chính là thầy. Tôi không chắc thầy còn nhớ tên tôi hay không trong số hàng nghìn học sinh đã thụ giáo với thầy trong gần nửa thế kỷ. Nhưng thật không ngờ, chính thầy đã tìm đến gặp tôi tại nhà riêng và khuyến khích tôi bằng một câu mà tôi đang rất cần trong hoàn cảnh của tôi lúc bấy giờ: “Không những tôi chưa quên tên anh mà trong suốt thời gian kháng chiến, tôi đã theo dõi các hoạt động giáo dục của anh trong nước và ngoài nước. Thậm chí tôi đã nghe tiếng nói của anh qua lời phát biểu về giáo dục VN trên đài phát thanh nước ngoài trong thời gian anh du học... Tôi rất mừng vì dù trong hoàn cảnh nào anh vẫn giữ vững được cái tâm trong sạch của một nhà giáo...”. Từ đó về sau, mãi đến khi thầy nhắm mắt, ngày 26-7-2001, thầy và cô thường xuyên chủ tọa những buổi gặp mặt hằng năm của cựu học sinh Quốc Học, Đồng Khánh và Providence. Đó là niềm vinh dự đối với tất cả cựu học sinh. Riêng với tôi, sự hiện diện của thầy và cô là một niềm hãnh diện, vì tôi có thể chứng minh bằng mắt và bằng âm thanh rằng: “ Ở vào tuổi gần tám chục, tôi vẫn còn có một người thầy!”. Nếu trong đời người, mọi sự gặp gỡ may mắn đều là do “duyên phận” thì có lẽ tôi đã có cái duyên được gặp thầy. Riêng thầy chắc không thể nào ngờ rằng một trong những cậu học trò bé nhỏ của thầy năm xưa nay đã trở thành một ông già gần tám chục được hân hạnh đại diện lớp học sinh đầu tiên quì lạy trước linh cữu của thầy với nước mắt tràn trề dưới đôi lông mày đã nhuốm bạc. Có thể có người cho rằng tôi đã sống với quá nhiều tình cảm, nhất là ở lúc tuổi già “hạt lệ như sương”. Điều đó có lẽ đúng và cũng là “điểm yếu” của tôi trong một số trường hợp, nhưng riêng trong suốt cuộc đời nhà giáo, tôi tự cho rằng đó là “điểm mạnh”, vì nếu tôi không có thứ tình cảm trong “nghĩa thầy trò” ấy thì có lẽ tôi không còn là người VN và có lẽ không còn tồn tại trong nghề thầy giáo cho đến ngày hôm nay. TS DƯƠNG THIỆU TỐNG http://mauthoigian.org/home/news.php?IDF=17&IDT=15764 5- Chỉ số giáo dục Việt Nam: cao hay thấp? 31/07/2004 Tỉ lệ biết chữ ở bậc THPT trở lên càng cao thì mới càng đáng mừng. Trong ảnh: học sinh Trường THPT Nguyễn Thượng Hiền, TP.HCM - Ảnh: T.T.D. Tỉ lệ biết chữ không phải chỉ là tỉ lệ biết đọc, biết viết như ta thường quan niệm cách đây trên nửa thế kỷ, mà thật sự nó là một loại đo lường mức dân trí của một nước, được phản ánh qua chỉ số giáo dục. Chỉ số giáo dục là một trong ba chỉ số được dùng để xác định chỉ số phát triển con người (HDI). Hiện tại, nó là một trong các loại chỉ báo (indicator) cho biết nền giáo dục của một nước có khả năng tạo nên sản phẩm thích ứng với sự hội nhập quốc tế về các mặt kinh tế, văn hóa và xã hội hay không. Báo Tuổi Trẻ đã công bố chỉ số phát triển con người (Human Development Index - HDI) của VN, theo tài liệu của Liên Hiệp Quốc, đồng thời nêu lên “sự suy giảm đáng kể” ở nước ta về chỉ số giáo dục, về tỉ lệ biết chữ trong năm 2004 so với năm 2003. Trước khi bàn về chỉ số phát triển con người nói chung và chỉ số giáo dục VN nói riêng, ta cần phải lưu ý rằng các chỉ số được đăng trên báo gần đây không phải là những chỉ số của năm 2004 hay 2003, mà là của các năm 2001 và 2002 được công bố vào các năm 2003, 2004. Hơn nữa, ta cần phải biết rằng các chỉ số khác biệt giữa năm này với năm kia không nói lên sự tăng hay giảm, vì cách tính toán các chỉ số ấy luôn thay đổi theo từng năm. Vì vậy một báo cáo về HDI trong năm 2004 (Health Systems Trust, 21-7-2004) đã cảnh giác rằng ta không nên so sánh năm này với năm kia mà chỉ cần so sánh chỉ số của các quốc gia với nhau theo cùng thời kỳ và từ cùng một nguồn xuất xứ mà thôi. Như vậy ta không thể nói tỉ lệ biết chữ của người lớn ở VN đã giảm từ 92,7% (2003) xuống còn 90,3 % (2004), từ đó kéo chỉ số giáo dục của VN từ 0,83 xuống chỉ còn 0,82 (2004). Điều mà ta có thể rút ra từ các dữ liệu thống kê về HDI được công bố năm 2004 là: so sánh chỉ số giáo dục (education index) tại các nước châu Á, chúng ta thua kém Hàn Quốc (0,97), Nhật Bản (0,94), Singapore (0,91), Philippines (0,89), Brunei (0,87), Hong Kong (0,86), Malaysia (0,83), Thái Lan (0,86), Trung Quốc (0,83) và chỉ cao hơn Indonesia (0,80), Campuchia (0,66), Myanmar (0,73) và Lào (0,64) mà thôi. Nhưng chỉ số giáo dục là gì? Theo các báo cáo phát triển con người, chỉ số giáo dục là một trong ba chỉ số được dùng để xác định HDI: sống lâu, sống khỏe, có kiến thức và có mức sống đầy đủ. Chỉ số giáo dục được xây dựng trên tỉ lệ biết chữ của người lớn (từ 15 tuổi trở lên) và trên tỉ lệ ghi danh theo học các bậc tiểu học, trung học và đại học gộp lại. Nhưng tỉ lệ biết chữ chiếm 2/3 hệ số, trong khi tỉ lệ ghi danh ở tiểu, trung và đại học chỉ chiếm 1/3 mà thôi. Nói cách khác, căn bản quan trọng để tính toán chỉ số giáo dục giữa các quốc gia là tỉ lệ biết chữ. Tỉ lệ biết chữ này của VN trong năm 2002 là 90,3, nghĩa là dưới Trung Quốc (90,9), Singapore (92,5), Thái Lan (92,6), Philippines (92,6), Hong Kong (93,5), Brunei (93,9) và Hàn Quốc (97,9). Tỉ lệ biết chữ là gì? Tỉ lệ biết chữ không có nghĩa đơn giản là tỉ lệ biết đọc biết viết. Theo định nghĩa khái niệm “kỹ năng biết chữ của người lớn” trong cuộc khảo sát quốc tế về tình trạng biết chữ của người trưởng thành được thực hiện từ 1994 - 1998 (IALS, International Adult Literacy Survey), nó có nghĩa là “sự hiểu biết và khả năng sử dụng thông tin để có thể vận dụng một cách hiệu quả các kiến thức đòi hỏi trong một xã hội tri thức của thế kỷ 21”. Nói cách khác, biết chữ có nghĩa là kiến thức và kỹ năng xử lý thông tin mà con người cần phải có khi đọc các tài liệu thường gặp hằng ngày trong công việc làm, ở gia đình hay trong cộng đồng. Khi thực hiện cuộc khảo sát này để tính tỉ lệ biết chữ của một nước, người ta không đo lường cá nhân về kiến thức lý thuyết hay khả năng nhớ thuộc lòng các thông tin, mà chỉ khảo sát khả năng triển khai và giải thích ý nghĩa của các tài liệu dưới nhiều dạng khác nhau: văn xuôi, văn vần, các tài liệu hướng dẫn, các thông báo, biểu mẫu xin việc, bảng biểu thống kê, tài liệu định lượng, các tính toán... Căn cứ trên điểm số các thang đo lường ấy, người ta phân chia dân chúng trong mỗi nước theo các mức biết chữ và tính tỉ lệ trong từng mức, từ 1 (thấp nhất) đến 5 (cao nhất). Mức 3 đòi hỏi kỹ năng tương đương với tốt nghiệp THPT và năm đầu đại học. Mức 4 và 5 đòi hỏi kỹ năng xử lý thông tin cao hơn, tương đương với trình độ đại học. Như vậy, nếu tỉ lệ biết chữ ở nước ta là 90,3% (2002), tức vào hàng thứ 8 trong 14 nước châu Á, điều này cũng chưa đủ để nói lên chất lượng nền giáo dục nước ta, nếu ta chưa biết được tỉ lệ phần trăm số người ở mỗi mức biết chữ, trong năm mức nói trên, ở lớp tuổi 15 - 65. Hiện nay, dường như chưa có dữ kiện thống kê nào cho biết được các tỉ lệ này ở nước ta. Điều mà ta mong mỏi đạt tới không phải là tỉ lệ biết chữ 92,7% như trước năm 2002, hay thậm chí 97,9% như ở Hàn Quốc, nếu tỉ lệ ấy gồm đa số người dân ở mức 1, nghĩa là mức biết chữ thấp nhất. Điều mà ta mong mỏi là tỉ lệ cao ở mức biết chữ từ bậc 3 trở lên, tức là trình độ học vấn tương đương THPT. Đó là mức dân trí cần thiết mà các nước đang cố gắng đạt đến trong nền kinh tế tri thức toàn cầu. Thế nhưng nhìn trở lại bảng dữ kiện về chỉ số phát triển con người trong báo cáo 2004, ta thấy tỉ lệ phần trăm ghi danh theo học từ bậc tiểu học lên đến đại học ở nước ta chỉ là 64%, tức đứng vào hàng 11 trong 14 nước châu Á! Nếu tình trạng thu nhận học sinh và sinh viên theo từng lớp tuổi ở nước ta không được cải thiện, nhất là ở bậc THPT và đại học, trong tương lai dù tỉ lệ biết chữ có tăng lên kéo theo sự gia tăng chỉ số giáo dục, nhưng đa số dân chúng còn ở mức độ biết chữ thấp, điều đó cũng không khiến ta lạc quan và cũng không nói lên được sự gia tăng về chất lượng của nền giáo dục nước ta, hay khả năng đáp ứng của nó trong nền kinh tế tri thức toàn cầu. TS DƯƠNG THIỆU TỐNG (Từ TTO) 6- Trước khi hỏi mình là ai, phải biết đại học là gì Môi trường đại học? ĐH không chỉ là nơi đào tạo nghề nghiệp, không phải chỉ là một loại trường dạy nghề cấp cao mà nó là biên giới của kiến thức, trong đó thầy và trò có nhiệm vụ... cùng nhau mở rộng “biên giới” ấy để đóng góp vào kiến thức chung của nhân loại. Đến trường ĐH không phải để được đào tạo thành một người làm công, làm thuê hay một chuyên gia, mà ĐH là trung tâm nghiên cứu, một cơ sở chuyên môn hướng dẫn, phục vụ các hoạt động xã hội, kinh tế, giáo dục, văn hóa của đất nước... Khi quan niệm đúng về chức năng của ĐH mới có thể đặt vấn đề “SV là ai?”. SV học không chỉ để thu nhận kiến thức, học không chỉ để biết đúng như Vũ Duy Thức đã viết trên diễn đàn ngày 9-1-2004. Nếu chỉ là học, thi và lấy bằng thì rõ ràng SV chưa biết ĐH là gì và bản thân mình là ai. Vấn đề của cái học ngày nay không phải chỉ là thu nhận kiến thức có sẵn từ bên ngoài mà phải biết tìm tòi, vận dụng, triển khai kiến thức, khám phá và sáng tạo những điều mới. Ở ĐH, thầy và trò không phải như chủ và tớ mà họ đều là những thành viên của ban giảng huấn, cùng “cộng học” (chữ của Khổng Tử), tức học chung với nhau, vì bất cứ ai - kể cả người thầy, bất cứ lúc nào - kể cả lúc đầu bạc răng long - cũng đều phải học và có cái để mà học cả. Ý thức được nhiệm vụ của mình, SV mới hiểu rằng mình không phải là học trò cấp IV - một thực trạng mà Trương Lê đề cập (8-1-2004). SV sẽ nhận thức được rằng việc tự học, tự nghiên cứu, tự tìm tòi kiến thức bằng tất cả phương tiện mà mình có là một nhu cầu của bản thân, do ý chí tự nguyện của mình chứ chẳng cần ai bắt buộc... hay đòi hỏi, cũng chẳng phải để thỏa mãn yêu cầu của người khác. Tự mình phải kiếm lấy những phương tiện và điều kiện để học tập, tự mình tạo ra những cơ hội để tiến thân, không than vãn vì hoàn cảnh, không đổ lỗi cho môi trường. Huống chi với những phương tiện thông tin hiện đại, những điều kiện giúp ta tìm kiếm, xử lý thông tin, trau dồi và vận dụng kiến thức không phải là hiếm hoi. Điều quan trọng đối với SV là tinh thần vượt khó. Không có một người thành đạt nào hoàn toàn phụ thuộc vào hoàn cảnh để tiến lên cả, cũng không có ai thành công mà không trải qua nhiều thất bại. Hiểu được như vậy người SV mới nhận thức được giá trị của bản thân mình; mới biết rõ mình là ai và vị trí của mình trong cộng đồng ĐH; mới không bị mặc cảm, tự tôn hay tự ti, không còn có ý tưởng ỷ lại vào bất cứ ai, dù là gia đình, cha mẹ hay thầy giáo, không đổ lỗi cho hoàn cảnh hay môi trường... Học để tồn tại Các SV Trường ĐH Khoa học tự nhiên TP.HCM trong giờ thí nghiệm hóa vô cơ - Ảnh: Q.Linh Người SV cũng còn phải đặt câu hỏi: Khi ra đời, mình sẽ là ai? Phải có ước vọng (chứ không phải ảo vọng), như những trường hợp “theo đuổi mục đích” mà Đinh Ngọc Quỳnh Như trình bày (29-12-2003). Nhưng đừng đặt ước vọng quá cao so với khả năng và hoàn cảnh mà mình có. Cố nhiên người SV có thể đặt tham vọng trở thành một vị tổng thống, một vị lãnh tụ, một nhà khoa học, nhà kinh doanh thành đạt... nhưng trước hết cần phải đặt câu hỏi: Những ước vọng ấy đòi hỏi ở ta những điều kiện gì, ta phải làm gì trong hiện tại và tiến từng bước như thế nào trong tương lai? Quan trọng hơn nữa là phải cố gắng tìm hiểu và suy nghĩ về sự phát triển của xã hội mình đang sống và dự kiến nhu cầu của đất nước mình trong thế kỷ mới. Xã hội tương lai chắc chắn không thích hợp với những người chỉ có bằng cấp mà không có thực tài. Cuộc cách mạng trong công nghệ thông tin ngày nay đang và sẽ làm thay đổi hoàn toàn cách học, cách suy nghĩ và cách làm. Ta không thể lôi sách vở cũ ra ứng dụng ở đời nữa mà phải khai thác, tìm tòi, vận dụng thông tin để trau dồi kiến thức và kỹ năng mới, nhằm giải quyết những vấn đề mới đặt ra do những biến động và bất trắc, đặc trưng của nền kinh tế thị trường. Kinh tế tri thức toàn cầu đòi hỏi người ta phải học suốt đời. Không phải học để có bằng cấp mà phải học để tồn tại, để theo kịp những tiến bộ của thế giới, để đáp ứng với những sự thay đổi trong khoa học và kỹ thuật sản xuất do sự cạnh tranh kinh tế toàn cầu. Đạo đức quyết định sự thành bại Nhưng trong thế kỷ 21, các “kiến thức và kỹ năng chiến lược”, như nói ở trên, chưa đủ để giúp con người thành công nếu ta quên đi một yếu tố căn bản, có vẻ xưa cũ nhưng tối cần thiết trong cuộc sống hiện đại, đó là vấn đề đạo đức. Yếu tố này rất lớn và rất quan trọng, quyết định sự thành công hay thất bại của mỗi con người trong cuộc sống, nhưng trong thực tế lại là vấn đề mà cả trường học lẫn SV của ta ngày nay dường như ít quan tâm đến. Ta không thể nào không nhắc đến hai thứ “đạo đức công cụ” cần thiết vào mọi thời đại, cho mọi ngành nghề, đó là tính trung thực và lòng can đảm. Có trung thực với bản thân mới có thể trung thực với đất nước. Có can đảm mới có khả năng đổi mới và tự đổi mới. Nhờ nó ta mới không mặc cảm, vượt qua những khó khăn, dám làm những điều mình cho là phải, đấu tranh những điều cho là trái, xóa bỏ lề thói xưa cũ, lạc hậu để tiếp thu cái mới. Hai đức tính căn bản ấy có mối liên hệ mật thiết với nhau: trung thực chính là tính can đảm của trí tuệ và can đảm là tính trung thực của ý chí. ĐẶNG TƯƠI ghi 7- Nỗi lo về thi cử theo lối trắc nghiệm Ban đào tạo ĐH Quốc gia TP HCM đã cho biết, trong kỳ thi tuyển sinh 2001: “Dù chỉ mới tiếp xúc lần đầu với thi trắc nghiệm, chỉ cần một số hướng dẫn cụ thể ở mặt sau của phiếu trả lời và giải thích thêm của cán bộ coi thi, thí sinh hoàn toàn có thể tiếp thu nhanh các quy cách điền những thông tin cần thiết vào phiếu trả lời. Theo kinh nghiệm quá khứ, tôi cũng thấy đúng như vậy". Với lối thi cũ, sau mỗi môn thi thí sinh có thể vui mừng hay lo lắng vì biết mình đã làm đúng hay sai, điều này có thể ảnh hưởng đến các môn thi tiếp theo, nhưng với trắc nghiệm thì không thế. Không thí sinh nào có thể chắc chắn mình làm đúng bao nhiêu câu sau mỗi môn thi, vì có quá nhiều câu hỏi và với những câu trắc nghiệm tốt, thí sinh phải vận dụng tối đa kiến thức của mình để chọn câu trả lời, chứ không thể biết chắc chắn 100% mình đã làm đúng hay sai. Do đó, sau mỗi môn và sau khi kỳ thi hoàn tất, họ có tâm trạng thoải mái hơn để làm các bài thi kế tiếp và chờ đợi kết quả. Thi trắc nghiệm (hay nói chung là thi cử) nhằm đến mục đích khảo sát khả năng học sinh sau một quá trình học tập, nhưng nó còn một mục đích quan trọng hơn thế nữa là phục vụ cho việc giảng dạy. Theo nguyên tắc, thi cử phải phục vụ cho việc giảng dạy và học tập, chứ không phải giảng dạy và học tập phải phục vụ cho thi cử. Thế nhưng, những kỳ thi lớn như tú tài hay tuyển sinh, dù muốn dù không, cũng ảnh hưởng đến công việc giảng dạy của thày giáo. Vì vậy, đối với người làm giáo dục, cải tiến thi cử có thể xem như là một bước chiến lược nhằm cải tiến chất lượng giảng dạy trong tương lai. Những bài thi trắc nghiệm tốt sẽ góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy; những bài thi và bài tập trắc nghiệm dở sẽ gây tác hại đến kết quả của thí sinh và cho chất lượng giảng dạy đến mức không thể nào sửa chữa nổi. Điều mà phụ huynh học sinh phải quan tâm là làm thế nào con em họ được học tốt ở trường học, theo nghĩa rộng, chứ không phải là “học tốt cho thi cử”. Chính các kỳ thi phải hướng dẫn cho thày giáo làm tốt nhiệm vụ ấy. Như vậy, người phải lo âu nhất về thi cử, và có trách nhiệm nặng nề nhất, không phải là học sinh mà chính là những người có trách nhiệm tổ chức thi cử, soạn thảo đề thi để làm sao không gây những tác hại xấu đến việc giảng dạy và học tập. Thi trắc nghiệm nếu thực hiện đúng nguyên tắc, có thể làm giảm nhẹ nỗi lo lắng của thí sinh về "học tài thi phận". 15/1/ 2002 8- Làm sao để chấn hưng giáo dục? Về đổi mới giáo dục như GSTS Dương Thiệu Tống đã nói: phải bắt đầu từ trường Đại học Sư phạm, từ đầu vào tuyển dụng cho đến giáo trình học... Qua đó, tôi xin có một chút suy nghĩ cho tuyển sinh các cấp học: - Cấp tiểu học: bắt buộc học theo phường, quận. Không phong danh hiệu cho bất cứ trường nào đạt chuẩn quốc gia. Vì trường học cần công bằng ở đâu cũng phải như nhau về chất lượng dạy và học. Còn cơ sở vật chất (trường, lớp) ở đâu còn yếu, nhà nước sẽ phải lo. Còn nếu kích cầu thì phải cho phụ huynh được biết giải trình chi trả cho kích cầu như thế nào. Làm như vậy ở trường nào cũng có học sinh giỏi và thầy cô bắt buộc cũng phải tự nâng cấp trình độ của mình lên. Trong nhà trường không nên đặt ra những phong trào thi đua hình thức. Tránh trường hợp các cháu phải có 2 quyển vở cho một số môn học: một là vở học thật của các cháu, một là vở cô đọc cho các cháu chép thật nắn nót để đối phó với đoàn kiểm tra. Kết quả các cháu rất mất thì giờ vào công việc tào lao này. Việc làm này rất nguy hiểm vô tình ngay từ tiểu học các cô đã dạy các cháu nói dối, đối phó. Không nên tổ chức bất cứ một cuộc thi học sinh giỏi nào cho khối tiểu học để cho các cháu còn chơi và giữ vẻ hồn nhiên cho tuổi thơ. Có chăng các cuộc thi ca hát, thể thao, vẽ.... Các cháu học 2 buổi cố gắng giải quyết bài ở lớp, không cho bài về nhà. Muốn được như vậy chương trình phải giảm tải bớt nội dung chứ không phải giảm thời gian như đã làm. Trước đây 1 tiết học 45 phút, sau giảm còn 35 phút, nhưng nội dung bài vẫn như cũ, vô hình chung đã tăng tải chứ không phải giảm tải nữa. Làm cho cả thầy lẫn trò chạy hụt hơi. Các lớp học tăng cường tiếng Anh khi đã tổ chức thi thì cũng nên lấy kết quả đậu cho nghiêm túc, đúng số lượng và số điểm đã công bố. Còn nếu có gửi gắm thì nên lập một lớp riêng để cho sĩ số đúng 30 như đã thông báo vào mỗi đầu kỳ thi. Và lớp này sẽ phải đóng tiền nhiều hơn (vì thi không đậu). - Cấp THCS: Theo tôi nghĩ trong trường học là môi trường bình đẳng nhất, nên chăng bỏ bán công trong trường công lập cũng như bỏ trường bán công. Chỉ nên có một trường duy nhất đó là trường THCS của nhà nước và trường tư thục. Những học sinh thi đạt điểm trung bình trong kỳ thi cuối cấp đều được đi học. Đó là chủ trương phổ cập giáo dục của nhà nước ta. Sau này trường tư thục phát triển đầu vào sẽ có cả học sinh giỏi, chứ không như hiện nay các em nghèo lại phải học trường tư thục sẽ dẫn đến bỏ học hết. Trong trường của nhà nước: cách bố trí học sinh vẫn như trước, theo địa bàn quận (những nơi giáp ranh có thể xem xét), trừ một số trường chuyên tổ chức thi như hiện nay (số trường này cũng ít thôi). Còn về học phí, sẽ có 2 loại học phí: + Học phí đóng theo qui định (bằng giá với học bán công hiện nay). + Học phí được giảm (bằng giá với học công lập hiện nay). Như vậy các em sẽ được công bằng về mọi mặt: cả danh tiếng cá nhân lẫn trường lớp. Chúng chỉ khác nhau khi đóng tiền học và điều này ít ảnh hưởng đến chúng hơn. Cuối mỗi năm học có thể thay đổi học phí cho khá giỏi và ngược lại. Tôi thiết nghĩ việc này cũng không phức tạp và rắc rối. Trái lại khuyến khích các em học tốt hơn. Và các thầy cô ở các trường sẽ có đầy đủ các trình độ của học sinh, sẽ phấn đấu dạy tốt hơn. Đánh giá chất lượng trường sẽ dàn trải hơn. Cuối mỗi cấp sẽ nhìn lại đầu vào của cấp đó và đánh giá trường đó tốt hay còn yếu kém điểm nào? Chứ không như bây giờ các trường có đầu vào toàn chọn học sinh điểm cao thì tất nhiên đầu ra phải cao rồi. Trường tư thục, nhà nước sẽ có những chính sách hỗ trợ, hay các văn bản chặt chẽ để loại hình trường này phát triển giúp cho thúc đẩy xã hội hóa giáo dục được tốt hơn. - Cấp THPT: Theo tôi : + Tất cả học sinh học ở trường THCS (đầu vào đầu cấp đã phân theo tuyến) sẽ được tuyển vào trường THPT theo tuyến (trừ một số trường chuyên tổ chức thi). Như vậy trường nào cũng có HS giỏi, thầy cô cũng phấn khởi hơn là nhận toàn học trò bình bình. + Điểm trúng tuyển lấy từ cao đến thấp cho đủ số mà Sở yêu cầu (mô hình bán công + công lập giống như THCS tôi đã trình bày ở trên): bao nhiêu HS cho đóng tiền bình thường, bao nhiêu HS được đóng tiền giảm. Tôi rất vui khi Sở GD-ĐT TPHCM đã xét lại điểm cho các em ở quận 3. Cám ơn sự quan tâm của Sở, đáng ra phải lường trước được việc này thì hay hơn nhiều. Ngân Hạnh (Thanh Niên, 22/7/2004) http://vietsciences.free.fr và http://vietsciences.org

NGUYỄN VĂN PHÚ * BÀ RỬA BÁT

Câu ChuyŒn Bà Lão Rºa Bát
                                        NguyÍn Væn Phú LTS :Giáo sÜ NguyuÍn Væn Phú nguyên hiŒu trÜ©ng trÜ©ng Trung H†c TÜ Thøc HÜng ñåo trÜ§c 1975 tåi Sàigon. Ông thu¶c giòng dõi NguyÍn Trãi. HiŒn nay ông ÇÎnh cÜ tåi Canada. Ông là m¶t ngÜ©i hoåt Ç¶ng månh më vŠ væn hóa, xã h¶i.Ông Çå diÍn thuy‰t, vi‰t báo v§i các ÇŠ tài vŠ PhÆt giáo. Quy‹n G¹P NHˆT cûa ông bao gÒm nh»ng bài vi‰t cûa ông trong bao nhiêu næm. Các truyŒn ng¡n,các bài biên khäo cûa ông vŠ PhÆt giáo rÃt Ç¥c s¡c. Chúng tôi xin trích Çæng Ç‹ gi§i thiŒu Ç¶c giä.

Câu chuyŒn
bà lão rºa bát
Có m¶t bà lão nghèo rÃt sùng Çåo PhÆt . Phäi làm løng vÃt vä cä ngày nên bà không ÇÜ®c h†c hÕi PhÆt pháp bao gi©. Vä låi cÛng nhÜ Ça sÓ bà lão th©i bÃy gi§, ch» nghïa cûa bà cÛng không có bao nhiêu. NhÜng lòng tin cûa bà có lë ít ngÜ©i theo kÎp. Sáng khi ngû dÆy, bà niŒm PhÆt. TÓi, trÜ§c khi Çi ngû, bà niŒm PhÆt. Luôn luôn, bà gi» tâm š lành , làm viŒc lành ; ÇÓi v§i m†i ngÜ©i, bà nhu hòa nhÜ©ng nhÎn, giúp Ç« ÇÜ®c tí gì thì h‰t lòng.
DÜ§i m¡t hÜong lš hách dÎch trong làng, bà chÌ là m¶t bà lão nghèo nàn.làm thuê, làm mÜ§n, ÇÀu t¡t m¥t tÓi ch£ng Çû nuôi thân. NhÜng dÜ§i m¡t ngÜ©i bi‰t Çåo pháp, Çó là m¶t ngÜ©i niŒm mà không niŒm, tu mà không tu, nghï lành, làm lành nhÜ thª hít không khí. ch£ng phäi suy xét, tính toán...
R¢m và mÒng m¶t nào, bà cÛng có m¥t ª chùa. Các bu°i h¶ niŒm, bà cÛng không v¡ng. Phäi m¶t ÇiŠu là bà quá nghèo , nên khi bà Ç‰n chùa không có gì mang lên cúng PhÆt. Bà bèn lÃy công sÙc làm PhÆt s¿ : lúc nào bà cÛng nhÆn phÀn Çóng oän trong b‰p và rºa bát ª b© ao. Tuy nhiên không lÀn nào bà quên mang theo m¶t bát gåo, là phÀn æn cûa bà vì bà chÌ s® nhà chùa phäi tÓn thêmk b»a æn cho bà.
Có m¶t hôm g¥p ngày ÇÜ®c mùa, bà khÃm khá hÖn. Dành døm chæt chiu, bà mua ÇÜ®c m¶t ve dÀu låc ( ÇÆu ph†ng) và mÃy ng†n bÃc. Vui mØng bà Çem lên cúng PhÆt. Bà run rÄy rót dÀu ra dïa, cÄn thÆn Ç¥t mÃy ng†n bÃc vô trong, rÒi tØ tÓn châm Çèn.
LÀn ÇÀu tiên bà ÇÜ®c ngÒi ª chánh ÇiŒn m¶t mình vì hôm Çó không phäi ngày sóc, ngày v†ng hay ngày vía. Bà thành tâm lÍ PhÆt, lÀn tràng suÓt m¶t bu°i m§i vŠ...
Sáng hôm sau, chú ti‹u xuÓng trình hòa thÜ®ng:
- " Båch thÀy, có m¶t Çïa Çèn dÀu trên bàn th© th¡p tØ hôm qua, Ç‰n tÓi con lên t¡t, dù con lÃy tay phÄy mÃy lÀn, sáng nay vÅn còn sáng mà không thÃy dÀu cån."
Hòa thÜ®ng bình thän Çáp :
- Này con, Çèn dÀu Çó hãy còn cháy lâu l¡m , Çó là dÀu tâm thành Çó con å.
Chú ti‹u lui ra ngoài tÜ l¿, nhìn lên tr©i thÃy mÃy Çám mây trôi l»ng l©, t¿ tåi, nhìn xuÓng sân thÃy mÃy bông hoa Çåi Çu ÇÜa trÜ§c gió...
Chú Ü§c ao sao cho tâm chú ÇÜ®c thành mà không mong cÀu, không gÜ®ng ép, không phô bày, Ç‹ thành mà không thành, trang nghiêm mà không trang nghiêm. Nét m¥t thoáng vui, chú Çã rõ Çu®c m¶t phÀn nào; trang nghiêm PhÆt Ç¶ mà không trang nghiêm PhÆt Ç¶, Ãy m§i là trang nghiêm PhÆt Ç¶.
Tâm bà lão quá chí thành, mà bà ch£ng bi‰t Çó là chí thành, ch£ng mong cÀu Çó là chí thành, thÆt m§i Çó là chí thành. Ng†n Çèn tâm Ãy t¡t sao ÇÜ®c.
                                NguyÍn Væn Phú
                                ( Góp Nh¥t )

LÂM LỄ TRINH * lE lIVRE NOIR

NGHĨ GÌ VỀ CUỘC TRANH LUẬN SÔI NỔI

XUNG QUANH QUYỂN SÁCH TỐ CỘNG

“LE LIVRE NOIR DU COMMUNISME” ?

Lâm Lễ Trinh

Tác phẩm "Le Livre Noir du Communisme, Hắc thư về Chủ nghĩa Cộng sản", do nhà sách Robert Laffont, Paris, xuất bản cuối năm 1997, dày 846 trang, với sự cộng tác của 11 thức giả, đã đưa công tác nghiên cứu sử liệu Mạc xít vào hàng best sellers trên thế giới vì chỉ trong vòng hai năm, sách bán hết 200.000 cuốn. Sự thành công ngoài tưởng tượng này tại Pháp khuyến khích việc phổ biến toàn cầu, đặc biệt ở các xứ Đông Âu. Sách được dịch ra mười sáu thứ tiếng và một ngày gần đây, thêm lối 15 ngoại ngữ khác. Cao điểm là Moscou lẫn Đại học Harvard (Hoa kỳ) có hai ấn bản riêng. Theo báo Le Monde, tính cho đến tháng chín năm nay, tổng số 700.000 cuốn Hắc thư được phát hành. Thành quả này làm cho nhóm tác giả chủ trương, kết tụ xung quanh người cầm đầu Stéphane Courtois, ngẩn ngơ thích thú.

Tuy nhiên, cũng theo tờ báo nói trên đề ngày 20.9.2000, gần đây dư luận tỏ ra dè dặt đối với Hắc thư, đồng thời xét lại tổng quát chế độ cộng sản. Các sử gia nghiên cứu chủ thuyết này nêu nhiều câu hỏi: Làm thế nào một ý thức hệ từng hứa hẹn “tương lai sáng lạn” và chủ trường đào tạo “một mẫu người mới cho nhân loại” lại có thể sinh sản một chính thể sùng bái cá nhân và khát máu, dưới sự chỉ huy đế quốc của giới cầm quyền Sô- viết? Vì sao “xã hội chủ nghĩa thực tiễn” lại tàn rụi vì già nua và không còn được tin tưởng sau khi áp đảo khá lâu gần một phần ba địa cầu, dưới những hình thức địa phương khác nhau?

Trọng tâm nghiên cứu của các chuyên gia về Cộng sản gồm những câu hỏi đại loại như trên. Vấn đề là các sự phân tích của họ có thể chuyển từ chính trị qua lịch sử và từ lý thuyết sang khoa học hay không?

Về thế giới CS, sử liệu thật không thiếu. Từ 1917, rất nhiều du khách, ký giả và nhà văn viếng thăm Liên Sô. Họ ghi lại nhận xét trong những quyển ký sự loại “le retour d’ URSS.” Những sách này đếm không hết, bênh vực hay bài xích xã hội chủ nghĩa. Sau đó, xuất hiện tác phẩm của những chuyên gia chống cộng như Victor Serge hay Boris Souvarine, tác giả của quyển “Staline” xuất bản năm 1935 và được dân chúng xem như một tài liệu tiên tri. Kể từ thập niên 60, khối Anglo Saxon bắt đầu nghiên cứu hiện tượng CS dưới khía cạnh khoa học. Công tác này tiến hành mạnh sau khi bức tường Bá linh và khối quốc gia Đông Âu sụp đổ, với quyết định mở văn khố Moscou cho công chúng sưu tầm. Như thế có phải kỷ nguyên các ức thuyết nhường chỗ cho thời đại xác tín hay không? Quả là không! Tại Pháp cũng như Hoa kỳ, các trường phái sử gia đối đầu với nhau, tranh luận sôi nổi về quan niệm “xã hội chủ nghĩa, hoài bão hay nỗi thất vọng của thiên niên kỷ? ”

Sau khi ra mắt đọc giả, Hắc thư bị dị nghị từ ba phía: Trước hết, một số đồng tác giả của quyển sách này tuyên bố rút khỏi bộ biên tập vì cho rằng Stéphane Coutois tỏ ra “quá khích” khi đề nghị trong trang giới thiệu sách truy tố các “tội ác CS” trước một Tòa án quốc tế loại Nuremberg do các nước Đồng Minh lập ra năm 1945 để xử các tội ác của Đức quốc xã. Tưởng cần nhắc lại rằng điều 60, khoản a, b, và c của quy chế Tòa này định nghĩa và phân tách ba loại tội phạm: chống hòa bình, tội ác chiến tranh và tội ác chống nhân lọai.

Mặt khác, tạp chí Communisme tại Pháp trong hai số liên tiếp, 59 và 60, xuất bản cuối năm 1999, đăng bài đả kích Courtois. Chính Stéphane Courtois trước đây đã đứng tên chung với Annie Kriegel thành lập năm 1982 tạp chí Communisme. Annie Kriegel là người tiên phong hô hào viết ra lịch sử khoa học của chủ thuyết CS. Denis Pechanski, một trong cộng tác viên đầu tiên, viết: “Tạp chí kết hợp xung quanh Annie Kriegel những nhà nghiên cứu trẻ nhắm chung mục tiêu coi chủ nghĩa CS như một đối tượng khoa học để phân tích theo những phương thức bổ túc hay dị biệt. Đây là một đề án trí tuệ điển hình xoay quanh ý niệm rằng hiện tượng cộng sản có hai kích thước: chủ đích (téléologique) và xã hội (sociétale). Nhóm khởi sự tan hàng rã ngũ khi xảy ra vụ khui lại lịch sử cảnh sát của Đảng CS Pháp và có dư luận tố giác Jean Moulin- là gián điệp của Nga. Việc giải mật văn khố Mạc Tư Khoa năm 1991 xác nhận thêm khuynh hướng này.”

Sau hết, một nhóm tác giả khác, gốc Anh- Pháp, cho xuất bản “Le Siècle des Communismes - Thời đại các thể chế cộng sản”. Claude Pennetier, một trong đồng tác giả, viết: “Chủ trương của chúng tôi là chống lại “cái lối nhìn cảnh sát” của lịch sử. Le Livre Noir không giúp hiểu hết hoạt động của thể chế Stalinien. Tư tưởng chủ yếu của chúng tôi là cộng sản chủ nghĩa có một bản chất phức tạp, nó không chỉ là nguồn gốc của tội ác.” Những người cha đẻ của “Le Siècle des Communismes” xếp quyển sách này vào loại nghiên cứu chủ nghĩa cộng sản đa dạng dưới khía cạnh khoa học. Họ đặt lại hiện tượng cộng sản vào trung tâm các vụ đấu tranh giải phóng của thế kỷ 20 và không chú trọng đến vai trò của lý thuyết mạc xít trong những tội ác cộng sản .

Tại Hoa kỳ, giới Đại học cũng chia thành hai trường phái. Nhóm đầu mang tên “totalitariste, chuyên chế ” vì đề cao vai trò Đảng - Nhà nước ở Liên bang Sô viết. Nhóm sau, mệnh danh “révisionniste, xét lại”, cho rằng không thể xem thường sức nặng của xã hội. Nhóm này đông hơn và phủ nhận số nạn nhân trong trại giam goulag. Tại Mỹ, cuộc tranh luận chính trị giữa hai cánh tả và hữu thu hẹp trong giới đại học. Ở Pháp, Đảng CS có đại diện trong chính phủ. Tại đây, hiện vẫn có những con đường mang tên Lénine và một nhà ga métro Stalingrad. Bởi thế cuộc tranh luận gay gắt hơn và vượt ra khỏi ranh Đại học để lan ra đến bên ngoài xã hội.

Sau khi in xong “Le Siècle des Communismes”, ấn quán L’Atelier cho phát hành tiếp năm 1971 “Tự điển lý lịch của Phong trào thợ thuyền” gồm có 46 quyển. Bộ sách này, dưới tên Maitron, sẽ được bổ túc năm 2001 bởi việc xuất bản Tự điển khối Komintern ghi lại lý lịch của 400 đoàn viên thuộc Tổ chức CS Quốc tế tại Pháp, Thụy sĩ, Bỉ và Luxemburg.

o0o

Nói tóm tắt, trong nội vụ, có hai quan điểm đối chọi: Nên phân tích Cộng sản chủ nghĩa theo đường lối thuần túy khoa học (analyse scientifique) hay dưới khía cạnh tội ác (vision policière)?

Nghĩ sao về cuộc tranh luận trên đây?

Hiểu theo cho đúng nghĩa, viết sử là một công tác khoa học đòi hỏi một căn bản huấn luyện vững chắc, nhiều kiến thức sâu rộng và đặc biệt, một trí xét đoán sắc bén và sự chính trực trí tuệ. Không thể đem tâm tình riêng tư hay dựa vào kỷ niệm vớ vẫn để viết sử. Không thể lợi dụng viết sử để bôi nhọ hay xuyên tạc. Một bộ sử xứng đáng với danh xưng không bắt buộc, tuy nhiên, phải là một tác phẩm thuần túy khảo cứu chuyên môn mà còn có thể, đồng lúc, là một công trình tư tưởng bất hủ và một áng văn chương tuyệt tác lưu danh hậu thế. Chỉ xin kể vài sử gia điển hình: Tacite, người viết Les Annales thời La Mã, Thucydide là người trước tác quyển “Lịch sử cuộc chiến Péloponnèse” thời Hy lạp và Arnold Toynbee, tác giả bộ sách Study of History. Đa số sử gia, khi bắt tay vào việc, đều nhắm một hay nhiều chủ đích. Điều này không có gì bất chính miễn chủ đích tôn trọng sự thật, có tính cách xây dựng và không làm lệch lạc việc sưu tra và trình bày sử liệu.

Trong trường hợp “Le Livre Noir du Communisme”, ít nửa 6 trong 11 tác giả trụ cốt là những chuyên viên sử học. Chủ trương của nhóm, được in minh thị trên bìa sách, là trình bày “Tội ác, Khủng bố, Đàn áp. Crimes, Terreur, Répression” của Cộng sản. Lần đầu tiên, hậu quả tai hại của xã hội chủ nghĩa được trình bày khá rộng và chi tiết, tuy chưa nói hết. Phần lớn các tài liệu trong sách do văn khố giải mật của Liên Sô và các chư hầu cung cấp, mặt khác rút từ kinh nghiệm bản thân của các tác giả, nguyên là nạn nhân hay cựu đảng viên CS. Những con số liệt kê trong Hắc Thư làm cho đọc giả kinh hoàng nhưng không phải giả tưởng: Liên Sô có 20 triệu người chết, Trung Hoa 65 triệu, Việt Nam 1 triệu, Bắc Hàn 2 triệu, Căm Bốt 2 triệu, Đông Âu 1 triệu, Châu Mỹ La tinh 150.000 người, Afghanistan 1,5 triệu... Tổng cộng một trăm triệu, trong khi Đức Quốc Xã sát hại 25 triệu.

Dư luận thế giới đến nay vẫn không quên sự chấn động toàn vũ khí Nikita Krouchtchev, Tổng bí thơ Cộng Đảng Số Viết, lớn tiếng tố cáo, ngày 22.2.1956 tại Đại hội thứ 20 của đảng, chính sách khai trừ và tàn sát vô nhân của trùm Staline từ 1917, trong ba chục năm cầm quyền. Chính các đảng viên CS có mặt trong phiên nhóm thu hẹp cũng phải sửng sốt khi nghe “phúc trình mật” của Krouchtchev. Lý do thúc “Mr K” phá vỡ một trong cấm kỵ lớn của chế độ là đẩy các tội ác qua cho chúa tể (quá cố) Staline để cứu chính thể. Đồng thời, cũng để triệt hạ cánh đối lập Stalinien. Một nguyên nhân thầm kín khác là Krouchtchev lợi dụng cơ hội để khỏa lấp những hành vi tàn bạo của chính y khi nắm quyền tại Ukraine. Trong hồi ký “Souvenirs”, trang 329, Krouchtchev viết như sau: “Lúc đó là giai đoạn áp đảo và chuyên quyền trong Đảng và chúng ta cần báo cho Đại hội những gì chúng ta biết. Trong cuộc sống của bất cứ ai phạm tội ác, thú nhận thì đáng được khoan dung , nếu không được toàn xá “ (!!)

Trong vụ tranh luận về “Le Livre Noir”, điều gây ngạc nhiên là một số tác giả đợi sách này phát hành xong mới tuyên bố rút lui vì cho rằng lập trường của người cầm đầu Stéphane Courtois có tính cách “quá đáng.” Tại sao không phản đối ngay khi S. Courtois ghi đề nghị này trong trang giới thiệu sách? Sự “phản thùng” của họ liên hệ ra sao với áp lực hay ảnh hưởng của cánh tự xưng cấp tiến hay thiên tả trong giới Đại học và Truyền thông Âu châu và Hoa kỳ?

Dân chúng không lạ gì hành động xu thời của số người mang lốt thức giả. Gió thổi hướng nào, xoay theo chiều ấy. Trên 80 năm, CS thống trị bằng sắt máu một phần địa cầu chỉ vì Thế giới Tự do ngây thơ và khiếp nhược. Không thể nhân danh Khoa học và Chính trị để nhắm mắt bỏ qua những vi phạm bỉ ổi Nhân Quyền do các lãnh tụ CS đương quyền hay bị bãi nhiệm chủ trương.

Ngày 28 tháng 8 vừa qua, bốn nhà ly khai lưu vong Trung quốc, từng tham gia biểu tình đòi dân chủ tại quảng trường Thiên An Môn năm 1989, khởi tố trước Tòa hình Nữu ước nguyên Thủ tướng - đương kim Chủ tịch Quốc hội Trung Hoa Lý Bằng về vụ ra lệnh dùng súng đạn đàn áp quần chúng. Tòa án đã xuất trát đòi bị can trình diện. Bắc kinh cho việc này là một trò hề chính trị. Nhưng các tổ chức đấu tranh cho nhân quyền thì xem đây là một sự cảnh cáo cần có đối với bất cứ ai, cộng sản hay không cộng sản, học đòi đường lối độc tài chuyên chế.

Lịch sử luôn luôn dành cho hậu thế những khuyến cáo và bài học quý giá. Sự tồn tại của thế giới tùy thuộc khả năng cảnh giác để tránh tái phạm lỗi lầm quá khứ. Ngoài Công lý của loài người, còn luật “nhãn tiền quả báo” của Trời Đất. Pol Pot tại Cam bốt và Milosevic tại Nam Tư là hai trong nhiều bằng chứng điển hình.

Lương tri con người nguyền rủa cộng sản bất nhân từ lâu. Thời gian không thể xóa sạch trên thân xác các nạn nhân và – càng khó hơn - trong tâm khảm dân tộc tàn tích của vô số tội ác do CS gây ra. Đặc biệt, tội diệt chủng và hành vi chống văn minh, phản nhân loại. Các kẻ phạm pháp, vì thế phải đền tội trước Tòa án Quốc tế để làm gương cho những ai lạm dụng quyền lực để sát sinh và chà đạp nhân phẩm. Nhà văn Tzvetan Todorov đã nhận định chí lý: “Sự sống đã chịu thua cái chết. Nhưng trí nhớ tất thắng khi đấu tranh chống hư vô.”

i Ðọc “Le Communisme, entre analyse scientifique et vision policière de l’ histoire” trong Le Monde ngày 20.9.2000

ii MOULIN (Jean), anh hùng kháng chiến Pháp trong Đệ nhị thế chiến. Tẩu thoát qua Luân đôn, ông được bầu năm 1943 Chủ tịch đầu tiên của Hội đồng Quốc gia Kháng chiến. Trở về Pháp, ông bị bội phản và cơ quan tình báo Đức Gestapo, tháng 6.1943 bắt, đem ra xử bắn. Năm 1964, Chính phủ Pháp đưa tro của ông vào Viện Panthéon.

LÂM LỄ TRINH

ĐẶNG PHÙNG QUÂN * LENIN



ĐỌC LENIN Chủ nghĩa cộng sản trong mấy thập niên trở lại đây không những suy sụp về mặt thực tiễn, còn chứng thực khủng hoảng về mặt lý luận. Tuy phong trào nghiên cứu chủ nghĩa Mác phát triển, song chủ nghĩa Mác "chính thống"Ếvới những danh xưng khác nhau như chủ nghĩa Mác-Lênin, chủ nghĩa cộng sản hay chủ nghĩa xã hội khoa học (từ ngữ này nguyên ủy đề xuất từ Proudhon) đã trên đà suy thoái, thông qua những hiện tượng: - Tính "khoa học" trong chủ nghĩa Mác xây dựng trên một số tiền đề: nhìn nhận lịch sử xã hội là một lịch sử những đấu tranh giai cấp, nhìn nhận tri thức và thực tiễn con người là một thể thống nhất, ngõ hầu những phương tiện lý luận và thực tiễn nhằm đạt tới cứu cánh đồng nhất với chính cứu cánh (cho nên sự thành công của một phong trào xã hội đặc thù chứng thực "chân lý" một cách khoa học), nhìn nhận cơ sở của một khoa học lịch sử đã thành tựu, nhìn nhận lịch sử xã hội diễn ra theo quá trình "hình thành xã hội" như Marx dự kiến. Thực ra, tính "khoa học" chỉ phản ánh xu hướng chung "tôn thờ khoa học" của thời đại Marx và Engels. - Mối quan hệ khăng khít và duy nhất của chủ nghĩa Mác với sự thể hiện qua lý luận và thực tiễn của chủ nghĩa Lênin và Stalin. Điều đó chỉ ra chủ nghĩa cộng sản trong giai đoạn nắm quyền bính đã thể hiện chủ nghĩa Mác như một hệ tư tưởng độc đoán. - Trong thực tiễn xã hội cộng sản, chủ nghĩa Mác thông qua Đảng và Nhà nước cộng sản không còn là một lý luận nhằm giải thích hay biến đổi thế giớiẾchủ nghĩa Mác không chỉ biến dạng thành một khoa kinh điển giáo điều, còn là một khoa diễn tập những khẩu hiệu, chiêu bài trong mục tiêu chính trị. Sự sụp đổ của chủ nghĩa cộng sản ngày nay chỉ ra về mặt thực tế những biến chuyển phức tạp của phong trào công nhân thế giới.Sự tan rã của hầu hết các nước trong khối "xã hội chủ nghĩa" đã dẫn đến "một khúc quanh lịch sử" chứng thực hai trào lưu diễn ra trong phong trào công nhân thế giới, như người cộng sản nhìn nhận là "trào lưu cộng sản" và "trào lưu dân chủ xã hội" có thể đánh dấu từ thời điểm thành lập Quốc Tế Cộng sản Ba vào năm 1919: - Sự chuyển hướng theo "chủ nghĩa xã hội dân chủ." - Cách tân xã hội thông qua con đường "xã hội chủ nghĩa không cộng sản." Trong quá trình lịch sử vào những thời điểm khủng hoảng, người cộng sản đặt lại vấn đề "bảo vệ chủ nghĩa Mác-Lênin như một chủ nghĩa xã hội khoa học," chỉ ra những khái niệm và tổ chức khác nhau của phong trào dân chủ xã hội quốc tế nhằm phân biệt những quan niệm của đảng xã hội hữu khuynh, đảng dân chủ xã hội, đảng quốc tế xã hội chủ nghĩa, đảng dân chủ xã hội chủ nghĩa. Về mặt lịch sử phong trào công nhân thế giới, người cộng sản đặt lại vấn đề nghiên cứu sự giải thể cộng sản Quốc tế Ba vào năm 1943 (do mục tiêu của cuộc đấu tranh chống phát-xít và hình thức tổ chức quốc tế cộng sản không còn đáp ứng yêu cầu vận động thời đại) với sự hình thành lớn mạnh của Quốc tế Xã hội sau thế chiến thứ hai (những lực lượng Quốc Tế Xã Hội bành trướng và thắng thế trong những cuộc bầu cử tại Pháp, Đức v.v ...) với hội nghị đầu tiên tại Frankfurt vào năm 1951. Khi nhìn nhận thực thể của phong trào Quốc tế Xã hội phân biệt với phong trào Quốc tế Cộng sản là trở lại cuộc tranh luận từ đầu thế kỷ của những xu hướng lý luận phân hóa, khởi nguồn từ chủ nghĩa Mác. Điểm phân biệt chủ yếu của Quốc Tế Xã hội với Quốc tế Cộng sản ở chỗ những người dân chủ xã hội loại bỏ những khái niệm nguyên tắc của "chủ nghĩa xã hội khoa học" (nghĩa là chủ nghĩa Mác-Lênin) về quan niệm đấu tranh giai cấp, vai trò chuyên chính vô sản, và đề cao nền dân chủ đại nghị, hệ thống chính trị đa đảng và chủ nghĩa đa nguyên tư tưởng. Khởi điểm của thế kỷ XX đánh dấu sự phát triển lớn mạnh của lực lượng công nhân, so với thời kỳ Marx và Engels đưa ra Tuyên ngôn của đảng Cộng sản (1848). Chủ nghĩa Mác trở thành một lý luận chủ đạo của những phong trào công nhân. Sự phát triển lý luận của chủ nghĩa Mác trong giai đoạn này biểu hiện những mặt khác biệt: a. Lý luận gắn liền với thực tiễn chỉ đạo phong trào công nhân nhằm đạt tới mục tiêu thực hiện Cách mạng, giành quyền lực đã gây phân hóa giữa những người Mácxít. Những tranh luận phê phán, chỉ trích giữa những người Mácxít với nhau còn dữ dội hơn đối lập với kẻ thù. b. Sự tiến triển của xu hướng dân chủ, sự phát triển những đảng và công đoàn đã làm tinh thần cách mạng suy thoái và chủ nghĩa Mác đã xoay chiều hướng từ những xã hội công nghiệp phương tây xâm nhập những xứ nông nghiệp phương đông. Thắng lợi của Cách mạng tháng Mười Nga đã đưa đảng CS bônsêvích lên nắm chính quyền và lý luận của Lênin trở thành chủ đạo của phong trào cộng sản thế giới. Vấn đề đặt ra là đọc Lênin như thế nào? Có phải chủ nghĩa Lênin là sự phát triển duy nhất của chủ nghĩa Mác hiện đại? Hay chủ nghĩa Lênin là hiện thân của một chủ nghĩa Mác đặc thù (như H. Marcuse gọi là chủ nghĩa Mác Xô viết)? Những biến đổi giá trị tư tưởng trong thời đại quá độ từ thế kỷ 19 sang thế kỷ 20 đánh dấu một hiện tượng đặc sắc của thời đại: mối quan hệ giữa triết học và phi triết học. Bản chất của mối quan hệ này chi phối toàn diện tư tưởng của con người hiện đại. Vấn đề của chủ nghĩa Mác là: Nhà triết học từ trước đến nay chỉ đi giải thích thế giới trong khi thực sự phải biến đổi nó. Có phải Marx đã đoạn tuyệt với con người triết học thời trẻ để trở thành một nhà lý luận hành động cách mạng? Có phải Lênin cũng đứng trên vị thế phi triết học - hay là một nhà tư tưởng đưa ra một thực tiễn mới về triết học (như Louis Althusser quan niệm)? Cũng như Marx, những di cảo của Lênin để lại nhiều tranh luận. Tập Bút ký triết học của Lênin trong những năm 1914 - 15 (in trong Leninski Sbornik, 1929) đã đặt lại quan hệ giữa chủ nghĩa Mác và Hegel, giữa chủ nghĩa duy tâm và chủ nghĩa duy vật - những ý tưởng khác biệt với những luận điểm trong Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán (1908). Những ý tưởng cơ bản về nhận thức luận và phép biện chứng dẫn đến một cơ sở triết học mới cho những bài viết sau 1915 của Lênin về triết học, chính trị, kinh tế và sách lược tổ chức mà cơ bản tập trung quanh vấn đề biện chứng (biện chứng của lịch sử cách mạng, vấn đề tự quyết dân tộc và cách mạng thế giới), khẳng định một nhận thức về Hegel (những tác phẩm của Hegel có tính duy tâm nhất lại ít duy tâm nhất và mang nhiều tính duy vật nhất). Trong lịch sử triết học, Lênin không được chú ý nhưng trong khối cộng sản, Lênin được coi là một nhà tư tưởng lớn. Nghịch lý này biểu hiện về mặt thực tại lịch sử, sự xung đột giữ chủ nghĩa Lênin và chủ nghĩa Mác Tây Âu, mặt khác sự độc quyền của một tư tưởng trở thành ý thức hệ. Ngay sau thời đại Stalin, người cộng sản vẫn bảo thủ quan niệm "chủ nghĩa Lênin không phải là một lý giải của chủ nghĩa Mác" mà là "sự phát triển của chủ nghĩa Mác ở giai đoạn Lênin." Vấn đề này mang một ý nghĩa triết lý đặc biệt, chỉ ra "khoảng cách giữa chân lý và ý thức"(Merleau -Ponty). Vấn đề ý thức như một phản ánh mà lịch sử là bản chất thứ hai (tính khách quan - trong phép biện chứng duy vật đã biến thực tại xã hội thành một bản chất thứ hai) biểu hiện tác động qua lại giữa những phạm trù của triết học và kinh tế trong chủ nghĩa Mác theo Lukács (Der junge Hegel), có thể nói nó cũng biểu hiện tác động qua lại giữa những phạm trù của triết học và chính trị trong chủ nghĩa Lênin. Đứng trên quan điểm nhận thức triết học, Lênin không đi giải quyết những vấn đề triết lý, vì theo ông, mọi vấn đề triết học cơ bản đã được Marx và Engels giải quyết rồi.Vấn đề triết học trong chủ nghĩa Lênin gắn liền với vấn đề chính trị qua hai giai đoạn: a. Thời kỳ ông viết Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán (1908) với tiểu đề: Những bình luận phê phán về một triết học phản động. Tác phẩm này được hình thành sau sự thất bại của Cách mạng Nga 1905, sự phân hóa trong nội bộ đảng về chủ trương tham dự hay tẩy chay Nghị viện Duma kỳ ba, và những thảo luận về triết học của chủ nghĩa Mác do nhóm bônsêvích Bogdanov, Bazarov, Lunacharsky ... đề xuất. b. Thời kỳ ông viết Bút ký triết học (trong khoảng 1914 -15) gồm những ghi chú khi đọc bộ Lôgic và những Bài giảng về triết học lịch sử của Hegel và những tiểu luận (được in ra) Lênin viết về chủ nghĩa Mác. Thời kỳ này đánh dấu sự khủng hoảng của Quốc Tế Cộng sản Hai mở đầu Thế chiến thứ nhất (người cộng sản gọi là chiến tranh đế quốc). Mục tiêu của Lênin trong thời kỳ thứ nhất khi đề cập đến mặt thống nhất giữa chủ nghĩa duy vật và phép biện chứng (chủ nghĩa duy vật biện chứng trong triết học Mác) nhằm chỉ ra tính đảng trong triết học, gắn liền với cương lĩnh chính trị và ý tưởng về một đảng cách mạng trên con đường giành quyền lực. Những cơ sở lý luận của Lênin đã được nêu ra trong những tác phẩm chính trị như Làm gì? (Chto delat?) và Hai sách lược của Đảng dân chủ Xã hội trong Cách mạng dân chủ. Một nguyên tắc cơ bản mà Lênin đề ra như một mẫu mực về ý thức cách mạng của hoạt động cách mạng là không thể có phong trào cách mạng nếu không có một lý luận cách mạng. Nguyên tắc này nhằm chỉ ra sự kiện là giai cấp công nhân để tự nó bộc phát không thể đạt tới ý thức về sự đối lập cơ bản giữa giai cấp của nó với hệ thống xã hội hiện hữu - như Lênin khẳng định: "Chúng ta đã phát biểu không thể có ý thức dân chủ xã hội trong giới công nhân. Ý thức ấy chỉ có thể du nhập từ ngoài vào. Lịch sử của mọi nước chỉ ra rằng giai cấp công nhân để tự nó, chỉ có khả năng phát triển ý thức công liên, nghĩa là niềm tin vào sự tất yếu tổ chức công đoàn tranh đấu với giới chủ nhân, bắt buộc chính quyền phải thông qua đạo luật lao động cần thiết. ... Tuy nhiên, lý luận về chủ nghĩa xã hội phát sinh từ những lý luận kinh tế, lịch sử và triết lý được phát triển bởi những đại biểu có học của những giai cấp hữu sản, bởi những người trí thức. Đứng về mặt cương vị xã hội, ngay chính những người sáng lập ra chủ nghĩa xã hội khoa học hiện đại, Marx và Engels, cũng thuộc về giới trí thức." Trên nguyên tắc này, một ý thức xã hội chủ nghĩa chỉ có thể đến từ một cơ sở có lãnh đạo tổ chức, trang bị bằng một lý luận. Khởi từ đó, Lênin đã đưa ra khái niêm nhất định về một đảng tiền phong của giai cấp công nhân: "Tổ chức của những người cách mạng trên hết phải dựa vào những người coi hoạt động cách mạng là chuyên nghiệp. Đứng trên quan điểm của đặc tính chung giữa những thành viên của một tổ chức như vậy, mọi phân biệt giữa công nhân và trí thức phải được xóa bỏ." Và ông chỉ rõ một nguyên tắc về tính đảng (partiinost): "Một khi không có vấn đề về một hệ tư tưởng độc lập do chính quần chúng lao động tạo nên trong quá trình vận động của họ, chỉ có một chọn lựa duy nhất - một là hệ tư tưởng tư sản, hai là hệ tư tưởng xã hội chủ nghĩa. Không có con đường ở giữa - vì nhân loại không có tạo ra một hệ tư tưởng thứ ba, và trong một xã hội bị xâu xé bởi những đối kháng giai cấp thì không thể nào có hệ tư tưởng phi giai cấp hay đứng bên trên giai cấp được." Nguyên tắc tính đảng là sợi chỉ đỏ xuyên suốt lý luận của chủ nghĩa Lênin.Một nhận thức về xã hội, theo Lênin, từ bản chất đã mang tính giai cấp và tính đảng trong một xã hội vẫn còn tồn tại giai cấp. Ngay từ một trong những tác phẩm đầu của ông Nội dung kinh tế của "những người bạn dân" và phê phán nó trong quyển sách của Struve 1895, Lênin đã khẳng định: "Có thể nói chủ nghĩa duy vật bao gồm tính đảng và thừa nhận trực tiếp, công khai về một quan điểm của một nhóm xã hội nhất định trong mọi đánh giá những biến cố xảy ra." Quyển sách Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩ kinh nghiệm phê phán được viết ra trong thời gian Lênin nghiên cứu vài tháng ở British Museum vào tháng 5 năm 1908, trực tiếp công kích lý luận của Bogdanov và những người khác trong phong trào Dân chủ Xã hội. Mục tiêu của Lênin không phải để giải quyết đơn giản những vấn đề lý luận mà nhằm một thực tiễn chính trị triệt để đả phá những người đồng chí đi ngược với quan điểm cách mạng của ông. Lênin bộc lộ phản ứng rõ rệt khi viết:"Chắc chắn là những người mácxít bình thường chúng ta không được đào tạo về triết học, song tại sao người ta lại mạ lỵ chúng ta bằng mớ lý luận trình bày trước mắt chúng ta như triết học của chủ nghĩa Mác." Lênin cũng khẳng định quan điểm về tính đảng khi viện dẫn: "Marx và Engels là những người mang tính đảng trong triết học từ đầu đến cuối, có thể phát hiện ra những sai lạc đối với chủ nghĩa duy vật và sự đầu hàng trước chủ nghĩa duy tâm và chủ nghĩa tín ngưỡng của mọi trào lưu cận đại." Theo ông, "triết học cận đại cũng mang tính đảng như triết học hai ngàn năm về trước." Điều đó có nghĩa là từ thời cổ đại đến nay, triết học phân chia làm hai chiến tuyến rõ rệt: chủ nghĩa duy tâm và chủ nghĩa duy vật. Không có con đường nào khác.Lênin viết tiếp: "Khi đi theo con đường của lý luận Mác, chúng ta tiến gần đến chân lý khách quan ... song nếu đi theo bất kỳ con đường nào khác, chúng ta chẳng đi tới đâu ngoại trừ sự lầm lạc và dối trá." Lênin đã viện dẫn J.Dietzgen: "Bây giờ để có thể theo con đường chân lý, không bị lầm lạc với những điều tầm xào của triết học và tôn giáo, thiết yếu cần phải nghiên cứu con đường sai lạc nhất trong những con đường sai lạc (der Holzweg der Holzwege), đó là triết học." Điều này có ý nghĩa gì? Triết học là công cụ của đấu tranh giai cấp. Cho nên Lênin cũng dẫn một ý tưởng khác của Dietzgen: "Triết học không phải là khoa học, nhưng là một phương tiện phòng vệ chống lại khuynh hướng Dân chủ xã hội." Và chính Lênin đi tới nhận định: "Những kẻ không có tính đảng trong triết học thì cũng xuẩn động như trong chính trị." Thế nên, về mặt chính trị, Lênin khẳng định quyết liệt chỉ có một chọn lựa giữa hệ tư tưởng tư sản và hệ tư tưởng xã hội chủ nghĩa, không có hệ tư tưởng thứ ba. Nói theo ngôn ngữ triết học, chỉ có nhất nguyên, không có đa nguyên. Triết học trong chủ nghĩa Lênin về cơ bản là chính trị. Có thể nói chính trị là một thực tiễn của triết học và triết học đó là chủ nghĩa duy vật Lênin đưa ra một định nghĩa về bản chất của chủ nghĩa duy vật, phù hợp với quan niệm của Engels trong những tác phẩm Chống Duhring và Phép biện chứng của tự nhiên: "Chủ nghĩa duy vật hoàn toàn nhất trí với khoa học tự nhiên là vật chất có trước và ý thức, tư duy, cảm xúc có sau." Khởi từ một quan niệm như vậy, Lênin cũng xác định: "Vật chất là một phạm trù triết học xác định thực tại khách quan mà con người có thể nhận biết nhờ những cảm giác của mình, thực tại ấy được ghi nhận, chụp lại và phản ánh qua những cảm giác của chúng ta, trong khi nó hiện hữu độc lập với những cảm giác này." Lý luận cơ bản trong triết học duy vật của Lênin là thuyết phản ánh: "Sự vật tồn tại ở ngoài chúng ta. Tri giác và tư tưởng của chúng ta là những hình ảnh của sự vật. Chứng thực những hình ảnh này, phân biệt những hình ảnh đúng và sai chỉ có thể thông qua thực tiễn." Quan niệm vật chất và lý luận phản ánh của Lênin mang một ý nghĩa quan trọng về mặt phương pháp luận vì nó chỉ ra: thực tiển là cơ sở, nguồn gốc và tiêu chuẩn cho chân lý của nhận thức nơi con người. Nếu thế giới hiện hữu tuân theo những quy luật khách quan và con người có thể nhận thức được những quy luật này, học hỏi cách sử dụng chúng một cách có ý thức trong công cuộc chiến đấu để đạt tới mục tiêu thì không có nhiệm vụ nào con người không thể thực hiện. Một quan niệm như vậy biểu hiện phong cách lạc quan về lịch sử, ít ra là về mặt thực tiễn nó dẫn khởi hoạt động tiến tới mục tiêu theo đuổi. Quan niệm lạc quan lịch sử đó tạo cho quần chúng lao động và giai cấp công nhân niềm tin tưởng tất thắng cuối cùng cho lý tưởng giải phóng giai cấp và sát cánh nhau trong cuộc đấu tranh chống lại những kẻ thù về mặt ý thức hệ. Mặt khác, nó biểu hiện sự lạc quan về quá trình tiến bộ vì: "Một khi chúng ta nhận thức được những quy luật của tự nhiên, chúng ta làm chủ được tự nhiên.Làm chủ tự nhiên biểu hiện trong thực tiễn của con người là một thành quả của sự phản ánh một cách khách quan đứng đắn trong óc con người về hiện tượng và những quá trình của tự nhiên." Lý luận về vật chất và phản ánh xây dựng trên cơ sở của chủ nghĩa Mác, theo Lênin với đặc tính rõ rệt của nó là chủ nghĩa duy vật biện chứng. Ngay từ lời tựa lần xuất bản thứ nhất quyển Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán, Lênin xác định: Marx và Engels đã nhiều lần mệnh danh quan điểm triết học của các ông là chủ nghĩa duy vật biện chứng. (Trong lời tựa lần thứ hai, Lênin lại chỉ ra một lần nữa là quyển sách ông viết ra nhằm "sử dụng như một phương tiện làm quen với triết học của chủ nghĩa Mác là chủ nghĩa duy vật biện chứng." Trong sáu chương sách đã viết ra, ba chương đầu đối chiếu nhận thức luận của chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán với chủ nghĩa duy vật biện chứng và chương 6 đối chiếu chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán với chủ nghĩa duy vật lịch sử). Sự thống nhất giữa chủ nghĩa duy vật và biện chứng trong triết học Mác được phân tích và triển khai qua lý luận duy vật biện chứng về phản ánh và những phạm trù cơ bản trong nhận thức luận của chủ nghĩa Mác chỉ ra mối quan hệ giữa chủ nghĩa Mác và Hegel.Ngay từ tác phẩm Làm gì?, Lênin đã lập lại quan điểm của Engels là: "Không có triết học Đức dẫn khởi, đặc biệt là triết học Hegel, chủ nghĩa xã hội khoa học Đức không bao giờ có thể thành hình." Trong tiểu luận trình bày chủ nghĩa Mác (1914), Lênin đã viết: "Marx và Engels đã coi ph�p biện chứng của Hegel là sự thành tựu vĩ đại nhất của triết học cổ điển Đức." Trong Ba nguồn gốc và ba bộ phận cấu thành chủ nghĩa Mác, Lênin xác định: Marx đã làm phong phú triết học với sự thành tựu của triết học cổ điển Đức, đặc biệt là hệ thống Hegel dẫn đến chủ nghĩa duy vật của Feuerbach. Sự thành tựu cơ bản là phép biện chứng, nghĩa là "học thuyết và sự phát triển trong hình thái toàn diện, sâu sắc và dễ hiểu nhất, học thuyết về sự tương đối của nhận thức nơi con người đã cung cấp cho chúng ta với một phản ảnh về vật chất phát triển vô hạn." Khi xác định bản chất của triết học Mác, Lênin muốn chỉ ra một điều là Marx đã phát triển quan niệm duy vật biện chứng về thế giới đến một quan niệm về xã hội với chủ nghĩa duy vật lịch sử là mặt chủ yếu và là bộ phận cốt cán của quan niệm duy vật biện chứng, Lênin viết: "Triết học Mác là một chủ nghĩa duy vật triết lý hoàn bị đã cung cấp cho nhân loại, đặc biệt là giai cấp công nhân với những công cụ đầy quyền năng về nhận thức." Quan niệm này giúp cho chủ nghĩa Mác khám phá "ngay trong xã hội vây quanh chúng ta, những lực lượng – có thể từ vị trí xã hội của chúng - phải cấu tạo quyền lực có khả năng xóa bỏ cái cũ và xây dựng cái mới" (Ba nguồn gốc và bộ phận cấu thành chủ nghĩa Mác). Điều đó biểu hiện về mặt thực tiễn chính trị, khả năng của chủ nghĩa Mác như một vũ khí lý luận của giai cấp vô sản, xóa bỏ sự nô lệ tinh thần mà giai cấp vô sản đã phải chịu đựng dưới hình thức người bóc lột người. Thái độ xác tín của Lênin được khẳng định rõ ràng về một chủ nghĩa Mác chiến đấu.Nhưng có một chuyển biến tư tưởng trong sự tiến triển nhận thức của Lênin - cơ sở cấu thành nhận thức đó là phép biện chứng của Hegel trong khi Lênin bắt đầu "khám phá" Hegel. Tập Bút ký triết học đánh dấu thời kỳ thứ hai, có thể nói trong khi đọc và nghiên cứu Hegel, những suy nghĩ từ thời điểm này mang những phát triển quan trọng xây dựng lên một lý luận cách mạng mác-xít với những tác phẩm sau đó như Nhà nước và Cách mạng; Chủ nghĩa đế quốc; giai đoạn cao nhất của chủ nghĩa tư bản, Cách Mạng Vô Sản và Tên Phản Bội Kautsky v.v ... Tại sao lại đặt vấn đề về mối quan hệ giữa Hegel va øLênin? Thật ra, tư tưởng của Hegel đã du nhập nước Nga vào khoảng 1835. Những nhà tư tưởng tiền phong của chủ nghĩa xã hội dân chủ Nga đã coi Hegel như người thổi luồng gió mới cách mạng trong tư tưởng đương thời. Herzen nhiệt liệt ca ngợi nhà tư tưởng Ba lan Cieszkowski với tác phẩm Prolegoma zur Historiosophie đã dẫn dắt ông đi vào con đường tìm hiểu Hegel. Theo Cieszkowski, Hegel đã chỉ ra cho nhân loại tự ý thức được rằng sự nhận thức những quy luật chi phối sự phát triển của lịch sử. Triết lý về lịch sử trở thành một hiện thực khách quan, hữu hiệu về chân lý của nhận thức. Trong tự nhận thức chỉ ra sự thống nhất giữa thực tiễn và hành động: "Con đường tương lai của triết học nói chung là phải trở thành triết học thực tiễn, hay đúng hơn triết học về thực tiễn, mà hiệu quả cụ thể nhất đối với những quan hệ về đời sống và xã hội là sự phát triển chân lý trong hoạt động cụ thể." Herzen đã đón nhận tư tưởng này và gọi phép biện chứng của Hegel là "khoa đại số học của cách mạng." Khi viết quyển Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán (1908) để tranh luận với nhóm Bogdanov, Lênin chỉ đọc Hegel qua Marx và Engels. Từ bài tiểu luận viết ra nhân dịp kỷ niệm 100 năm ngày sinh của Herzen (1912), Lênin ca ngợi Herzen đã đi thẳng tới "chủ nghĩa duy vật biện chứng," đã lãnh hội được ph�p biện chứng của Hegel. Lênin cũng nhấn mạnh: "Khi tưởng niệm Herzen, giai cấp vô sản học hỏi được từ nơi ông sự đánh giá cao vai trò quan trọng của lý luận cách mạng." Như đã nói ở trên, Lênin quan niệm vấn đề biện chứng là một nhân tố tất yếu trong sự nghiệp cách mạng. Trong khoảng thời gian 1913 -1914, Lênin đã viết một loạt bài khai triển những cơ sở tư tưởng của cuộc cách mạng sắp tới qua nhiều khía cạnh khác nhau và đề ra những giải pháp về mặt triết học cũng như về mặt chiến lược và sách lược nhằm sửa soạn thực hiện cuộc cách mạng này. Cơ sở của cương lĩnh cách mạng đã được phác họa trong Bút ký triết học qua ba mặt của vấn đề duy vật biện chứng: a. Bản chất của biện chứng là một lý luận của sự phát triển thế giới vật chất, trong những hình thức khái quát nhất. b. Sự thống nhất giữa biện chứng, lý luận nhận thức và lôgíc trong chủ nghĩa Mác. c. Ý nghĩa của biện chứng duy vật là cơ sở lý luận cho mọi hoạt động thực tiễn của quần chúng. Khi mô tả bản chất của phép biện chứng duy vật, Lênin đã khái quát thành một nguyên lý: "Phép biện chứng có thể được định nghĩa như một học thuyết về sự thống nhất những mặt đối lập." Những phạm trù cơ bản đối lập gồm ba nhóm: 1. Phép biện chứng khách quan về tự vận động nội tại của vật chất; 2. Phép biện chứng về tác động qua lại giữa những sự vật và hiện tượng; 3. Phép biện chứng chủ quan, nghĩa là quá trình trong đó thế giới vật chất được phản ánh trong ý thức của con người. Lênin đã phát biểu quy luật về sự nhẩy vọt biện chứng khi xác định: "Cái gì phân biệt quá độ biện chứng với quá độ phi biện chứng? Sự nhẩy vọt. Sự mâu thuẫn. Sự gián đoạn cái tăng dần. Thống nhất giữa hữu và vô hữu." (trong Bàn về Vấn Đề Biện Chứng). Quy luật đó được xác định như một quy luật về sự thống nhất và đấu tranh giữa những mặt đối lập. Về mặt chính trị, nó biểu hiện sự tồn tại của cái cũ bên cạnh cái mới trong mối quan hệ qua lại nhất định, cho nên trong bài viết Bàn về khẩu hiệu hô hào liên hợp các nước châu Âu (1915), Lênin đã đi đến nhận định về khả năng của chủ nghĩa xã hội thắng lợi trước hết trong một nước, sách lược chung của chủ nghĩa xã hội thế giới trong thời kỳ quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa cộng sản, về một chính sách thi đua kinh tế hòa bình giữa hai hệ thống tư bản và xã hội chủ nghĩa, cũng như sự chung sống hoà bình giữa những nước khác nhau về chế độ chính trị, xã hội. Ở một chỗ khác, ông định nghĩa gọn hơn: "Phép biện chứng là lý luận nhận thức (của Hegel) và chủ nghĩa Mác." Khi đọc Hegel, Lenin đã khẳng định: "Không thể nắm vững hoàn toàn tác phẩm Tư bản của Marx, đặc biệt là chương thứ nhất nếu người ta không nghiên cứu và hiểu thấu toàn bộ tác phẩm Khoa Luận Lý Học (Wissenschaft der Logik) của Hegel. Thực thế, không một người mác-xít nào từ nửa thế kỷ nay hiểu thấu được Marx." Theo Lenin, Marx đã tiếp thu và phát triển mặt cách mạng này của triết học Hegel và áp dụng phương pháp biện chứng của Hegel trong hình thái thuần lý vào khoa kinh tế chính trị. Lenin đã chỉ ra phương pháp biện chứng đó như sau: "Trong Das Kapital, Marx đã sử dụng khoa luận lý, phép biện chứng và nhận thức luận của chủ nghĩa duy vật như một khoa học duy nhất, rút ra mọi điều giá trị từ Hegel và phát triển hơn lên." Trong lời bạt của ấn bản tiếng Đức lần thứ hai, Marx đã xác nhận mối quan hệ về mặt phương pháp biện chứng của ông đối với Hegel: "Phương pháp biện chứng của tôi không những khác với phương pháp biện chứng của Hegel mà nó còn đối lập trực tiếp. Đối với tôi lý tưởng không là gì khác hơn thế giới vật chất phản ánh bởi tinh thần của con người và diễn dịch thành những hình thái tư duy. ... Vì thế tôi công khai thú nhận tôi là học trò của nhà tư tưởng vĩ đại này, và hiển nhiên đây đó, trong chương sách luận về giá trị, tôi đã làm dáng với những mô thức diễn tả đặc biệt của Hegel." Lenin đã trung thành với nhận thức này khi trình bày học thuyết kinh tế của Marx trên hai vấn đề: giá trị và giá trị thặng dư. Ông dẫn lời Marx: "Mục tiêu tột cùng của công trình này là phơi trần ra quy luật vận động kinh tế của xã hội hiện đại" - vì trong xã hội tư bản, sản xuất ra hàng hóa chiếm ưu thế, do đó Marx khởi sự phân tích từ việc phân tích hàng hóa trong chương thứ nhất. Cũng trong lời bạt nói trên, Marx giải thích rõ: Trong hình thái hợp lý của nó, ph�p biện chứng bao gồm cả nhận thức tích cực về những sự vật hiện hữu đồng thời nhận thức cả sự phủ định, sự phá hủy tất yếu những mặt hiện hữu này (In ihrer rationellen Gestalt...(sie) in dem positiven Verstandnis des Bestehenden zugleich auch das Verstandnis seiner Negation, seines notwendigen Untergangs einschliesst). Trong Bút ký triết học, Lenin mô tả mặt phủ định biện chứng tích cực này - nghĩa là một giai đoạn của mối quan hệ, một giai đọan của sự phát triển - như một nhân tố quan trọng cao cấp của phép biện chứng. Mặt khác, Lenin dẫn lời Hegel: "Chỉ có một sự việc trong thế giới là tuyệt đối, đó là phương pháp hay khái niệm về quá trình, chính nó tuyệt đối" để chỉ ra ý nghĩa cách mạng trong triết học Hegel: "Niềm tin của Hegel vào lý trí con người và quyền năng của nó. ... Luận cương cơ bản trong triết học Hegel là vũ trụ trải qua một quá trình kiên trì về biến đổi và phát triển." Chính Marx cũng nhận định: Cái vĩ đại trong Hiện tượng luận của Hegel và kết quả tột cùng của nó là - biện chứng của phủ định như nguyên tắc chuyển dịch và sản xuất - đơn giản là vì Hegel đã nắm được sự tự phát triển của con người như một quá trình (Das Grosse an der Hegelschen Phanomenologie und ihrem Endresultate - der Dialektik der Negativitat als dem bewegenden und erzeugenden Prinzip - ist also einmal, dass Hegel die Selbsterzeugung des Menschen als einen Prozess fasst). Từ ngữ quá trình trở thành một từ then chốt trong biện chứng pháp mác-xít. Trong OP Manuskripte, Marx đã so sánh quan điểm duy vật nghèo nàn của Feuerbach với chủ nghĩa duy tâm của Hegel ở chỗ: Chủ nghĩa duy tâm khởi từ hoạt động - Hegel đã nhận ra con người không phải thuần túy là sinh vật, mà tự sản sinh ra trong lịch sử và đời sống xã hội, cũng tự tạo ra mình trong một quá trình. Căn cứ vào đó, Lenin lý giải mối quan hệ giữa tư tưởng và khách thể theo nhận thức của Hegel là một quá trình trùng hợp: "Tư tưởng (=con người) không thể tưởng tượng ra chân lý trong hình thái tĩnh chết, trong hình thái một bức tranh trần (hình ảnh) nhợt nhạt, không có sự thúc đẩy, không có động lực, như một thiên tài, như một con số, như tư duy trừu tượng." Qua thực tiễn con người chứng nghiệm sự đúng đắn khách quan của những ý tưởng, khái niệm, nhận thức khoa học của con người. Ở đây lý luận phản ánh đã khai triển theo hướng tích cực: Tri thức của con người không chỉ phản ánh thế giới khách quan nhưng còn sáng tạo ra nó ... điều đó có nghĩa là thế giới không chỉ thỏa mãn con người mà con người quyết định biến đổi nó bằng hoạt động của con người. Trong khi đọc Hegel, Lenin đã thu tập được một số nhận thức về Marx tuy không để lại một khoa Luận lý, nhưng đã để lại Luận lý về Tư bản/những tác phẩm có tính duy tâm nhất lại chứa ít chủ nghĩa duy tâm mà chứa chủ nghĩa duy vật nhất/phê phán Plekhanov (người thày duy vật của Lenin) hoàn toàn là con số không về tư tưởng biện chứng. Những tranh luận hiện đại về tập Bút ký triết học, mối quan hệ giữa Lenin và Hegel diễn ra hai chiều hướng đối nghịch vì nó mang tính cách quyết định về quan điểm triết lý (nói như Irving Fetscher: Hãy nói cho tôi biết bạn xác định mối quan hệ giữa Marx và Hegel như thế nào, tôi sẽ nói cho bạn biết bạn đã chọn loại chủ nghĩa Mác nào): Quan điểm của Louis Althusser: Khởi từ "đoạn tuyệt tri thức" trong tiến trình tư tưởng của Marx, Althusser khẳng quyết sự khác biệt giữa Marx và Hegel, nói khác đi, phương pháp biện chứng của Marx khác biệt với phương pháp biện chứng của Hegel. Tuy nhiên, Althusser không thể phủ nhận một điều là sau khi chối bỏ ảnh hưởng của Hegel, Marx vẫn chịu một mối nợ quan trọng với Hegel vì ông là người đầu tiên nhận thức lịch sử như một quá trình không chủ thể. Trước hết, Althusser chỉ ra một điều trong Lenin và triết học, bài diễn thuyết trước Hội Triết học Pháp vào năm 1968, lý do Lenin đọc Hegel vì Hegel là người quán triệt toàn bộ lịch sử triết học nên đọc Hegel là một phần trong thực tiễn triết lý của Lenin. Trong tác phẩm tập thể Lire le Capital viết chung với J. Rancière, P.Macherey, E.Balibar và R.Establet, Althusser xác định cách đọc mà ông gọi là hội chứng những tác phẩm của Marx và của chủ nghĩa Mác, nhưng đọc Lenin chỉ khả hữu với điều kiện đề xuất từ những bản văn này vấn đề lý luận mà những bản văn chỉ ra giải đáp tích cực. Trong một tiểu luận đặt vấn đề Lenin đối với Hegel, Althusser cho rằng Lenin đã đọc Hegel trên quan điểm duy vật biện chứng đó là lý do Lenin đã đọc một cách nhiệt tình chương viết về Ý Tưởng Tuyệt Đối trong bộ lôgic của Hegel vì hai căn cứ (một, chủ thể phải bị phủ định ngay từ khi đặt để, hai, Ý Tưởng Tuyệt Đối đơn giản chỉ là phương pháp tuyệt đối) và Lenin đã đề ra luận điểm: chỉ có một sự việc tuyệt đối trong thế giới, đó là phương pháp hay khái niệm về quá trình, tự nó là tuyệt đối, điều đó có nghĩa là cái tuyệt đối là quá trình không chủ thể, trong thực tại cũng như trong nhận thức khoa học - điều này được phát hiện trong tác phẩm Tư bản của Marx. Quan điểm của Raya Dunayevskaya và Kevin Anderson: Trong hai tác phẩm Marxism and Freedom và Philosophy and Revolution, Raya Dunayevskaya (viết dưới tên Freddie Forest trong nhóm Johnson-Forest) đã coi Bút ký triết học của Lenin như một trong những tác phẩm Mác-xít quan trọng nhất về mặt triết học cũng như lý luận kinh tế chính trị và tổ chức. Trong tác phẩm nghiên cứu phê phán Lenin, Hegel and Western Marxism, chịu ảnh hưởng của Dunayevskaya, Kevin Anderson đã dành một phần để lược duyệt những thảo luận chung quanh tập Bút ký triết học của Lenin từ những thập niên 20 đến nay, với những tên tuổi như Karl Korsch, Lukács, Ernst Bloch, Lefebvre, Lucio Coletti, Fetscher, Althusser và Dunayevskaya. Tựu chung, hoàn cảnh lịch sử đã không cho phép những người Mác-xít như Lukács hay Korsch thấy tầm quan trọng của tập Bút Ký triết học. Anderson phê phán Althusser đã dẫn sai lạc những đoạn văn của Lenin khi cho rằng Lenin đã chỉ ra sai lầm của Engels và Plekhanov trong việc áp dụng biện chứng của Hegel để giải thích thực tại. Chỉ từ những thập niên 70, Dunayevskaya tiếp tục công trình khai phá luận điểm của Lenin khi chỉ ra chủ nghĩa duy vật và duy tâm bổ xung lẫn nhau và tri thức không chỉ phản ánh thế giới mà còn sáng tạo ra nó, tuy vậy Lenin cũng như những người Mác-xít khác đã quan niệm thực tiễn cao hơn lý luận nên rơi vào chủ nghĩa ý chí.Sự khác biệt giữa những quan điểm Mác-xít trong vấn đề biện chứng là cơ sở trong những tranh luận triết lý sau này.

Diên Hồng (dien-hong.blogspot.com)

Search This Blog

Hoi Nghi Dien Hong

Saturday 17 December 2016

DALAI LAMA=DU TỬ LÊ= NGUYÊN SA =LUÂN HOÁN=DIÊN NGHỊ =

RFA * NHÃ CA
Labels

Giải Khăn Sô Cho Huế”, RFA phỏng vấn Nhã Ca

2008-02-03

Các tin, bài liên quan

RFA *MẬU THÂN HUẾ

“Ai Đã Giết Người Dân Huế?” Câu Hỏi 40 Năm Chưa Trả Lời

2008-02-02

Thông tin liên quan

Các tin, bài liên quan

RFA * LÊ VĂN HẢO

Vai trò của tiến sĩ Lê Văn Hảo trong biến cố Tết Mậu Thân 1968 tại Huế

2008-02-02

Các tin, bài liên quan

RFA * TẤN CÔNG MẬU THÂN

Các tranh luận trong nội bộ đảng CSVN về cuộc Tổng công kích Tết Mậu Thân

2008-03-16

Các tin, bài liên quan

HAI NGƯỜI BẠN * CHAI MEO NẤM CŨ

Truyện ngắn của: HaiNgườiBạn

SƠN TRUNG * VĂN TẾ NGUYỄN HỮU LƯƠNG TIÊN SINH

THƠ TÔ THÙY YÊN

NGUYỄN THIÊN THỤ * TƯ TƯỞNG ĐÔNG PHƯƠNG

SON TRUNG * SINH VIÊN VÕ BA

TOBIAS WOLF * ÁNH LỬA HỒNG

Friday, August 24, 2012

GS. DƯƠNG THIỆU TỐNG * GIÁO DỤC

NGUYỄN VĂN PHÚ * BÀ RỬA BÁT

LÂM LỄ TRINH * lE lIVRE NOIR

ĐẶNG PHÙNG QUÂN * LENIN

No comments:

Post a Comment