TRẦN NHẬT TÂN =VÕ KỲ ĐIỀN=HỒ VĂN CHÂM =PHAN VĂN SONG-

QUẢNG THUẬN * NGƯ ÔNG VEN SÔNG

Ngư Ông Ven Sông


Ông sống ven sông thả lưới bờ
Thuyền không hộ khẫu sống bơ vơ
Rày đây mai đó trên sông nước
Trên chiếc thuyền nan kết mái dừa.
Ông sống xuôi dòng bắt cá cua
Chiều về đỗ bến đỗi cà dưa
Thuyền neo dưới bóng cây dừa nước
Đêm đêm nghe vọng tiếng chuông
chùa
Sáng sớm chuông chuà tiếng cất vang
Dư âm sóng vỗ chiếc thuyền nan
Đàn chim ríu rít qua khe lá
Xào xạc tung bay khỏi khóm lan..
Chiều xuo ^'ng thuyền ông hướng đến
chùa,
Qua rừng dừa nước gío đu đưa
Công an lố nhố đang vây kín,
Chúng đang bắt bớ các nhà sự.
Phật tử mắt tràn lệ xót đau
Thầy vì đât nước, vì đạo mầu.
Cho cây dân chủ đâm hoa trái
Quốc thái dân an tiếng nguyện cầu.
Ngư phủ chắp tay khấn Phật Bà
Cầu cho dân Việt thoát phong ba
Tự do tín ngưởng thắp bừng sáng
Hạnh phúc lâu dài khắp nước tạ
Quảng Thuận
7/6/2001

THƠ TRẦN HOÀNG ANH * ĐÔI CHIM XINH

đôi chim xinh
Trần Hoàng Anh


 Nàng tóc đen mướt xanh
 Môi cười như hoa nở
 Ưa líu lo lời chim.
 CHàng ít nói cười,
Lặng im như cây cỏ.
Đi vào giữa cuộc đời.
Săn sóc từng mảnh đất
  Cho đất đâm chồi xanh.
Nâng niu từng cọng rau,
 NHư nâng niu đời mình.
 Và cứ thế họ sống,
  Như đôi chim xinh xinh,
  An lạc và hòa bình.

THƠ NGÔ MINH HẰNG * NGƯỜI CHẾT HAI LẦN

NGƯỜI CHẾT HAI LẦN
(cho Mẹ và Quê hương tôi)
Đêm qua nằm mơ thấy mẹ
Ốm đau tiều tụy cơ hàn
Nhìn con, mắt đầy ngấn lệ
Mặt buồn, dẫu chẳng lời than!
Đau lòng, con ngồi bên cạnh
Cầm bàn tay mẹ già nua
Lệ con nhạt nhoà lên mắt
Mẹ ơi, thương mẹ bao vừa!
Bóng mẹ bỗng dưng mờ ảo
Rồi tan như khói như sương
Lòng con dậy mùa giông bão
Giơ tay níu vội vô thường
Vòng ôm tay con trống vắng
Mẹ ơi! Mẹ đã xa rồi !
Buồn thương, hồn con chết lặng
Tủi thầm cho phận mồ côi!
Thế rồi sáng nay con nhận
Thư nhà, dấu đóng Việt Nam
Báo tin người ta giải tỏa
Nơi yên nghỉ mẹ: Nghĩa trang!
Để người ta xây khách sạn
Để người ta dựng tư dinh
Người ta làm nơi giải trí
Người ta "hồ hởi" vô tình!!!
Từng tấm bia sầu vụn đổ
Xương người chất đống, cao lên
Kẻ sống đã đành. Cơ khổ !
Sao người chết cũng không yên?
Mẹ ơi, con không còn lệ
Để mà rửa bớt niềm đau
Hỏi ai người không cha mẹ
Không tình cốt nhục thâm sâu?
Tổ quốc nào trên trái đất
Dân lành không chỗ dung thân?
Đời sống nào thua súc vật
Người dân chết đến hai lần!

Ngô Minh Hằng

THƠ TRẦN NHẬT TÂN * TỰ HỌA

Chân dung tự họa
Trần Nhật Tân


Tóc em che khuất ngọn hải đăng. Anh hóa thân con tàu biển
giữamê lộ giọng em vẳng từ đỉnh Thi sơn đang kể hoa cỏ nghe câu
chuyện thần tiên.
Giờ đây( khi trở về)các loài ác thú giục anh đánh cắp lửađể
thiêu hủy mấy nghìn trang thi sử từ thời hổn mang của tuổi địa cầu

...Anh chợt cảm toàn thân mình run bật nên vội hát lớn bài ca
nhiệt đới mà chỉ nghe tiếng hú vọng lại của người tiền sử đang phơi
xương tuần lộc làm vòng nữ trang.
Ô ước mơ sao đầy dông bão người homo sapiens chợt tỉnh bên
chung trà u uất anh còn phải ru em thêm ngậm ngùi bao nhiêu thế kỷ...
biết bao Hoa Xanh chưa kịp hái những chiều mắt lưu ly gợi anh từng
nguyên tử nhớ anh đành úp mắt nghe gió vuốt ve một thân ngọn cuồng
si trở về(nay đã trở về) bên suối mệnh chung.
1981
  

SƠN TRUNG * NGƯỜI BẠN CŨ

ngÜ©i bån cÛ

Toâi vôùi Hoaøng laø hai ngöôøi baïn cuøng xoùm. Anh troï hoïc taïi nhaø moät ngöôøi chuù taïi Hueá. Nhaø naøy ôû beân bôø soâng Höông. Nhöõng buoåi chieàu chuùng toâi thöôøng ra soâng bôi loäi. Thöôøng thöôøng sau khi aên côm tröa, toâi ra nhaø anh ñeå chuyeän troø hoaëc xem ñaùnh côø töôùng. Thænh thoaûng, anh ñöa toâi veà thaêm laøng queâ anh nhaân dòp heø. Queâ anh ôû laøng Trieàu Sôn, vaø caùi teân Trieàu Sôn ñaõ ñi vaøo vaên häoïc vôùi baøi haùt ru:

Ru em, heùt theùt cho muoài,

Ñeå maï ñi chôï, mua voâi aên traàu.

Mua voâi chôï Quaùn, chôï Caàu,

Mua cau Nam phoå, mua traàu chôï Dinh.

Chôï Dinh baùn aùo con trai,

Trieàu sôn baùn noùn, Maäu taøi baùn kim…

Vaø Trieàu sôn cuõng noåi tieáng vôùi oâng ñaïi taù X, döôùi thôøi Ngoâ trieàu, nhieàu töôùng taù boû ñaïo vì aùp löïc cuûa hoï Ngoâ vaø cuûa lôïi danh, oâng vaãn kieân quyeát giöõ ñaïo cuûa cha oâng. Hoaøng coù baø con xa gaàn vôùi vò ñaïi taù naøy, vaø Hoaøng nhieàu laàn daãn toâi ñeán tö gia cuûa oâng taïi Saøigon. OÂng coù moät chaøng reå toát nghieäp kyõ sö beân Phaùp veà cho neân anh chòu aûnh höôûng chính trò Phaùp saâu ñaäm. Phaùp choáng Myõ, dung döôõng Maët Traän Giaûi Phoùng Mieàn Nam, do ñoù maø anh choáng Myõ, yeâu thích Maët Traän. Anh ta sau naøy trôû thaønh haøng xoùm cuûa toâi taïi Saøigoøn. Chuùng toâi thöoøng qua nhaø thaêm nhau. Anh thöôøng ca tuïng Nguyeãn Höõu Thoï vaø Maët traän. Anh baûo Nguyeãn Höõu Thoï khoâng phaûi laø coäng saûn, oâng laø moät ngöôùi yeâu nöôùc, yeâu hoøa bình vaø choáng Myõ! Anh kính caån cho toâi xem nhöõng baùo chí saùch vôû do Maët traän aán haønh taïi Phaùp maø anh ñaõ traân troïng mang veà xem nhö laø baûo vaät. Coøn anh toû ra quaù khích, gheùt Myõ, gheùt chính chính phuû quoác gia. Toâi vaø anh chính kieán khaùc nhau, nhieàu khi toâi chæ mæm cöôøi. Sau ngaøy 30 thaùng tö, nieàm vui cuûa anh chöa troïn thì coù leänh baét só quan hoïc taäp caûi taïo. Anh laø kyõ sö nhöng cuõng laø moät só quan. Anh phaûi xa nhaø ba boán naêm. Khi trôû veà anh trôû thaønh moät con ngöôøi khaùc. Anh caêm thuø coäng saûn vaø quyeát ñònh vöôït bieân moät mình. Keát quaû anh ñaõ sang ñeán Myõ, sau baûo laõnh vôï con sang cuøng.

Sau khi ñaäu baèng trung hoïc ñeä nhaát caáp, toâi tieáp tuïc hoïc lôùp ñeä tam, coøn anh xin ñi Thuû Ñöùc.Sau khi toát nghieäp khoùa só quan, anh laäp gia ñình, roài ñuôïc chuyeån ñeán moät ñôn vò Bieät Ñoäng quaân vaøo Nam roài laïi ra Trung. Sau ñoù, toâi vaøo luïc tænh laøm vieäc, thænh thoaûng chuùng toâi gaëp nhau khi ñôn vò anh vaøo Nam, nhöng sau ñoù anh töû traän trong moät cuoäc coâng ñoàn taïi mieàn cao nguyeân.

Hoaøng coù ngöôøi em trai laø Nhaân, toâi cuõng thaân vôùi Nhaân.Nhaân hoïc sau toâi maáy lôùp.Nhaân hoïc cao ñaúng sö phaïm, ra tröôøng daïy moät tröôøng tieåu hoïc taïi Nha Trang.Thænh thoaûng anh vaøo Saigon nhaân dòp heø, chuùng toâi cuõng coù dòp gaëp nhau.

Sau khi Hueá vaøo tay thaát thuû, ñoàng baøo mieàn Trung chaïy vaøo Saìgoøn, chuùng toâi cuõng gaëp lai Nhaân.Anh baây giôø ñaõ coù hai con. Roài ba möôi thaùng tö, chuùng toâi khoâng gaëp nhau nöõa. Coù leõ anh ñaõ ra nöôùc ngoaøi. Vaøi naêm sau,ñoät nhieân moät buoåi chieàu, toâi gaëp laïi anh treân ñöôøng phoá Saøigon. Chuùng toâi keùo nhau vaøo moät quaùn caø pheâ, chuyeän troø taâm söï. Anh cho bieát anh trôû laïi nhieäm sôû cuõ, nhöng ngöôøi ta sa thaûi anh cho neân anh ñaønh baùn nhaø cöûa, daét vôï con vaøo Saøi gon sinh soáng. Toâi hoûi anh hieän laøm gì. Anh ñaùp hieän anh ñang laøm coâng nhaân cho haõng Chaâu Baù laø moät haõng laøm voû xe ñaïp noåi tieáng ôû Saøigon luùc baáy giôø.

Anh theá maø heân, ñöôc ngöôøi quen bieát ñöa vaøo laøm coâng nhaân töùc laø ñaõ hoaùn thai chuyeån coát, töø giai caáp tieåu tö saûn leân giai caáp coâng nhaân laø giai caáp laõnh ñaïo. Toâi cuõng möøng cho anh coù coâng aên vieäc laøm, laïi coù hoä khaåu taïi Saøi gon( vì anh laø coâng nhaân) laø ,moät ñieàu raát khoù khaên cho daân “ nguïy” thôøi baáy giôø! Vaøi naêm sau, toâi gaëp laïi anh, anh noùi anh ñang thaát nghieäp ,phaûi quay sang ngheà buoân baùn ngoaøi chôï. Vôï choàng sang laïi moät saïp baùn vaûi taïi chôï Taân Ñònh, vaø nhôø ôn trôøi Phaät, coâng vieäc buoân baùn cuõng taïm ñöôïc.

Toâi hoûi anh tai sao khoâng tieáp tuïc laøm vieäc cho haõng Chaâu Baù. Anh keå cho toâi nghe moät caâu chuyeän daøi.

Sau khi chuû haõng Chaâu Baù ra nöôùc ngoaøi, giaûi phoùng vaøo chieám cô xöôûng naøy. Luùc naøy toaøn daân ta ñi xe ñaïp, vaø xe hôi bò quaêng vóa heø, vì khoâng xaêng.

Daân ngoaøi baéc vaø boä ñoäi, caùn boä ñua nhau mua xe ñaïp vaø ñoà phuï tuøng ñem ra baêc baùn,vì ngoaøi baéc phaûi laø caùn boä vaø phaûi xeáp haøng raát laâu, vaøi ba thaùng hay moät naêm môùi mua ñuôïc xe ñaïp quoác doanh vaø xe ñaïp Trung quoác. Xe ñaïp laø moät trong nhöõng baûo vaät laøm taêng giaù trò con ngöôøi. Ba quoác baûo ñoù laø “ ba ÑE” Ñoång ( ñoàng hoà), Ñaøi ( radio), ñaïp ( xe ñaïp). Trong khi taïi Mieàn Nam, ba thöù naøy laø haïng beùt, xe ñaïp mua baùn tö do maëc daàu luùc naøy côø ñoû ñaõ treo khaép nôi. Do ñoù haõûng Chaâu Baù toàn taïi vaø laøm aên khaù giaû. Danh tieáng ñoàn ra ngoaøi baêùc.Moät coâng ty Thaùi Bình vaøo keát nghóa vôùi haõng Chaâu Baù. Chaâu Baù chòu thu nhaän caùc kyõ sö ôû Lieân Xoâ veà vaøo thöïc taäp, ñoåi laïi coâng ty quoác doanh Thaùi Bình seõ thu mua moät phaàn lôùn voû xe ñaïp do Chaâu Baù cheá taïo. Thaáy laøm aên coù lôïi, haõng Chaâu Baù chaáp thuaän. Nhöõng kyõ sö Lieân Xoâ ngoaøi baéc vaøo sao trình ñoä keùm hôn coâng nhaân trong nam, hoï khoâng bieát gì heát.Khoâng bieát hoï laø kyõ sö thieät hay kyõ sö giaû. Sau moät naêm hoïc heát ngheà caùc kyõ sö quay veà baéc. Ñoù cuõng laø luùc coâng ty Thaùi Bình töø choái nhöõng hôïp ñoàng kyù keát vôùi Chaâu Baù. Haøng baùn ra ít ngöôøi tieâu thuï. Ngoaøi baéc cuõng khoâng vaøo mua ñoâng ñaûo nhö tröôùc nöõa. Haõng Chaâu Baù phaûi sa thaûi nhaân vieân, trong soá ñoù coù Nhaân.

Toâi chôït nghó ñeán nhöõng naêm môùi tieáp thu Haø Noäi, ngöôøi ta ñaõ chôi maøn naøy roài.Tröôùc tieân, ngöôøi ta cöôøi raát töôi ñeå cho nhöõng thöông gia vaø nhaø giaøu an taâm maø ôû laïi. Böôùc thöù hai hoï lòch söï xaâm nhaäp vaøo caùc cô sôû thöông maïi. Hoï khuyeân nhöõng doanh nghieäp hôïp taùc vôùi nhaø nöôùc. Nhaø naøo khoâng vaøo quoác doanh cuõng khoâng sao. Hoï höùa heïn naâng ñôõ baèng caùch kyù keát mua moät soá haøng cuûa haõng. Ñoåi laïi, haõng phaûi cho ngöôøi cuûa ñaûng ñeán hoïc ngheà. Sau moät thôøi gian, ngöôøi ta môùi thöïc hieän böôùc thöù ba laø xieát hoïng. Khi nhöõng ngöôøi cuûa nhaø nuôùc ñaõ hoïc ñöôïc ngheà, ñaõ ñieàu tra caùc vieäc, hoï beøn trôû maët, ñaùnh thueá cao caùc haõng, baét caùc thöông gia giam caàm vaø tuyeân aùn tòch thu nhaø cöûa, taøi saûn cuûa hoï vì toäi troán thueá, vaø gaùn cho hoï nhieàu toäi nöõa! Toäi nghieäp nhöõng naïn nhaân naøy voán tin yeâu ñaûng maø ra noâng noåi! Trong khi ña soá daân chuùng mieàn baéc boû nhaø cöûa vaøo nam, hoï ñaõ choïn ôû laïi vôùi baùc vaø ñaûng vì hoï ñaõ nghe bao lôøi ñöôøng maät duï doã!Baáây giôø hoï keâu ai giöõa boán böùc töôøng ñen cuûa Hoûa loø? Maøn naøy taùi dieãn nhieàu laàn maø vaãn hieäu nghieäm vì treân ñôøi coøn nhieàu keû öa ngoït, vaø ngu si maø laïi cho mình laø nhaân nghóa, trí tueä, yeâu nöôùc, vaø yeâu ñoàng baøo!

VÕ KỲ ĐỀN * BÓNG NGUYỆT LÒNG SÔNG

BOÙNG NGUYEÄT LOØNG SOÂNG
truyeän ngaén Voõ Kyø Ñieàn. OÂng giaø Thaønh chaäm raõi ñöa tay vaøo tuùi aùo khoaùc laáy ra moät caùi khaên giaáy moûng, tay kia gôõ laáy caëp maét kieáng traéng ñang ñeo. Ñoâi maét bò boû troáng khieán caùi mí vôùi nhöõng chieác loâng mi thöa thôùt chôùp lia chôùp lòa. ÔÛ phía döôùi, baép thòt xeä xuoáng maøu xaãm ñen, ñaày nhöõng veát nhaên hình xöông caù. Da maët nhaên ñuøn nhö traùi taùo khoâ. Tay caàm tôø giaáy mòn, oâng lau nheø nheï ñoâi troøng kieáng, cöû chæ thong thaû, töø töø. Hoài laâu khi lau xong, oâng ñeo laïi treân maét, nhìn thöû moät löôït chung quanh roài quay qua noùi vôùùi moät baø giaø ngoài beân caïnh. Baø naày nhoû con oám yeáu, khoaùc moät boä aùo len daày roäng thuøng thình, ñang ngoài söôûi naéng, daùng co ro:
-Loay hoay chöøng thaùng nöõa laø tôùi ñoâng. ÔÛ caùi xöù gì maø ngaøy giôø qua mau quaù. Laåm raåm maø tui vôùi chò Saùu ôû trong caùi nhaø döôõng laõo naày gaàn ñuùng moät naêm.
Baø Saùu Ñaønh ngoài ôû ñaàu baêng caây cuõng ñang nhìn trôøi nhìn ñaát, ñaàu oùc nghó vaån nghó vô, nghe noùi beøn traû lôøi:
-ÔØ ôø, leï quaù, beân Vieät Nam mình phaûi chôø thieät laâu môùi tôùi Teát. Coøn ôû ñaây cöù xuaân haï thu ñoâng thay phieân nhau qua vuøn vuït. Rieát roài sao chæ thaáy moät naêm möôøi hai thaùng toaøn laø muøa ñoâng. Thieät laø raàu thuùi ruoät. Maø sao oâng anh cöù duøng hoaøi caùi danh töø Vieän Döôõng Laõo, tui thaáy noù kyø cuïc. Chòu khoù baét chöôùc ngöôøi ta ñoåi môùi moät chuùt ñi. ÔÛ ñaây ai cuõng noùi laø Trung Taâm Tieáp Cö Tuoåi Vaøng nghe cho ñôõ buoàn maø hay hôn.
OÂng Thaønh nghieâng mình xuoáng ñöa tay löôïm moät caùi laù ruïng tröôùc maët, nhìn moät hoài laâu töøng ñöôøng gaân chaïy chaèng chòt nhö maïng nheän treân maåu laù vaøng, roài môùi ñöa qua baø Saùu phaân bua:
-Chò thaéc maéc chi maáy caùi danh töø ñoù. Nhö côû tuoåi tui vôùi chò, baây giôø duøng tuoåi vaøng, tuoåi baïc, tuoåi ngoïc gì thì cuõng ñaâu coù treû laïi ñöôïc chuùt naøo. Con ngöôøi aên hoïc caøng cao, caøng vaên minh taán boä thì caøng noùi naêng kheùo leùo, ñeïp ñeõ, hoa myõ nhöng ñaõ laø söï thaät thì ñaâu coù duøng lyù luaän ñeå thay ñoåi ñöôïc. Tui nghó caùi gì mình coá che daáu thì caùi ñoù deã bò loä taåy cho ngöôøi ta ñeå yù.
OÂng giaø khoâng caàn bieát baø Saùu coù nghe hay khoâng, vaãn thaûn nhieân tieáp tuïc:
-Nhö caùi laù naày ban ñaàu laø caùi maàm non nhuù ra töø thaân caây hoaëc caønh caây nhoû, nhôø naéng möa phaùt trieån ñaày ñaën xanh töôi ñeïp ñeõ ñöôïc vaøi thaùng. Thu tôùi vaøng voït heùo uùa, chæ caàn moät côn gioù nheï laø noù vónh vieãn rôùt xuoáng ñaát ñen, ñeå roài naêm sau nhöõng caùi laù khaùc tieáp noái chu trình baát taän ñoù. Cuõng vaäy con ngöôøi ai cuõng phaûi traõi qua caùc giai ñoaïn treû thô, tröôûng thaønh, giaø nua roài cheát. Bôõi vì caùi thaân xaùc con ngöôøi giôùi haïn, noù chæ soáng ñöôïc moät traêm naêm thoâi, laøm sao maø loät da soáng ñôøi. Caùi söï thaät roõ raøng nhö vaäy, vaäy maø khi nghe caùi caâu laøm ngöôøi ai cuõng phaûi cheát - ngöôøi ta thöôøng gaït ñi nghó raèng chæ coù ngöôøi khaùc laø phaûi cheát, coøn mình thì treû hoaøi, ñeïp hoaøi vaø dó nhieân laø soáng hoaøi...
Baø Saùu haùy oâng giaø Thaønh baèng nöûa con maét, treà moâi nhö khoâng theøm nghe caùi loái noùi chuyeän xoùc hoïng thaày ñôøi, mieäng ñònh caõi, nhöng sôï oâng giaän neân ñaønh phaûi nhòn. ÔÛ trong caùi chung cö möôøi töøng naày, chæ coù oâng giaø Thaønh vaø baø laø ngöôøi Vieät Nam da vaøng. Coøn laïi toaøn laø da traéng vôùi da ñen. Moãi laàn muoán noùi chuyeän vôùi hoï thì baø phaûi ra daáu, vöøa moûi tay vöøa böïc mình. Daàu sao coù ngöôøi cuøng queâ höông xöù sôû laøm haøng xoùm cuõng ñôõ khoå. Baø con xa khoâng baèng laùng gieàng gaàn. OÂng Thaønh vaãn coøn noùi laùp daùp beân tai:
-Nhöng maø chò Saùu ôi, tuoåi treû coù caùi ñeïp cuûa tuoåi treû thì tuoåi giaø cuõng coù caùi vui, caùi ñeïp cuûa tuoåi giaø. Moãi thôøi, moãi luùc ñeàu coù noãi vui rieâng cuûa noù neáu mình bieát taän höôûng. Treû soáng theo treû, giaø soáng theo giaø, thì laøm gì maø khoâng tìm ñöôïc nieàm vui. Coøn neáu mình ñaõ troïng tuoåi maø coá baùm víu, soáng voäi soáng vaøng nhö luùc möôøi chín, hai möôi thì caùi ñoù thieät tình coi khoâng ñöôïc ña! Nhö ngaøy naøo ñoù chò cao höùng ñi uoán toùc quaên, thoa son doài phaán xanh xanh, ñoû ñoû, veõ maét ñen thui, maëc aùo ñaàm, ñi giaøy cao goùt...
Baø Saùu nghe noùi tôùi ñoù, töùc quaù nhòn khoâng noãi nöõa, cöï nöï:
-Caùi oâng naày ôû khoâng raõnh roãi, noùi chuyeän gì ñaâu. Khi khoâng baøy ñaët chuyeän keâu toâi ñi uoán toùc, mang giaøy cao goùt... Maø oâng noùi nghe hay quaù haû, vaäy oâng chöùng minh cho toâi coi caùi laù ruïng dính ñaày buïi ñaát neø, cuõng nhö tuoåi giaø cuûa oâng vôùi tui neø, noù ñeïp ôû caùi choã naøo?
OÂng giaø Thaønh haáp haùy caëp maét sau ñoâi kieáng laõo, nhìn baày boà caâu xaùm ñen ñang ruû nhau töøng ñaùm ñi kieám moài. Chuùng thaûnh thôi bay löôïn nhaûy nhoùt voâ tö. Trong khi ñoù, oâng vaø baø Saùu ngoài maø tranh luaän chuyeän trôøi ñaát. OÂng naêm nay cuõng ñaõ giaø maø baø cuõng khoâng coøn treû trung. Caû hai ñang ôû vaøo caùi tuoåi cuûa muøa naøo cuoäc ñôøi ?
Trôøi ñaõ baét ñaàu nong noùng, naéng chan hoaø treân khaép loái ñi. Caû khoâng gian saùng röïc rôõ choùi loïi. Gaàn choã hai ngöôøi, raûi raùc ñaây ñoù coù nhöõng caây tuøng luøn thaáp, taøn laù xoe troøn hình noùn nhö ñöôïc caét xeùn, chaêm soùc tæ mæ. Nhöõng caây phong to côû hai oâm tay laù ñaõ uùa vaøng töø caû tuaàn nay. Coù caây maøu vaøng aùnh, coù caây maøu ñoû saäm. Caû moät vuøng caây laù traõi daøi moät vuøng xanh, vaøng, ñoû chen laãn nhau taïo thaønh moät böùc tranh thieân nhieân vó ñaïi. OÂng nhìn thaáy ngoïn ñoài vôùi caùi noùc nhaø thôø cao vuùt vaø raëng nuùi xanh môø môø ôû taän phía nam. Caùi khoâng gian trong suoát yeân laønh ñeïp ñeõ quaù.
OÂng ñöa tay chæ ra xa:
-Chò Saùu thaáy khoâng, caû moät vuøng maøu saéc, aùnh saùng troän laãn nhau, xanh, vaøng, traéng, ñoû. Caûnh töôïng thieân nhieân ñeïp ñeõ phong phuù hôn caùc böùc tranh do con ngöôøi veõ nhieàu laém. Maáy anh chaøng hoaï só baét chöôùc maø veõ nhöng hoï veõ dôû eïc. Coù ra hoàn gì. Laøm sao maø ghi heát ñöôïc caùi ñeïp cuûa vaïn vaät thieân nhieân. Hoài toâi coøn ôû ñaûo, voâ thö vieän tìm saùch maø coi, coù ñoïc ñöôïc moät taïp chí Trung Hoa thaáy hoï noùi veà muøa thu. Chò bieát hoï duøng chöõ gì khoâng?
-Ai maø bieát chöõ Taøu!
-Hoï ñaõ duøng boán chöõ "dieãm leä tuùy nhôn" ñeïp ñeõ, quyeán ruû khieán loøng ngöôøi say ngaây ngaát.
Baø Saùu keâu leân: -Thieät haû, sao hoï taû caûnh nghe hay quaù vaäy! Roài chôït nghó ra, baø nhìn xoi moùi oâng Thaønh -Tui khoâng tin ñaâu, oâng baøy ñaët ra ñeå gaït tui. Maø oâng noùi loøng voøng quanh quaån, oâng chöa giaûi nghiaõ ñöôïc caâu tui hoûi. OÂng Thaønh xoa hai tay xöông xaåu, da nhaên nheo
-ÖØa öøa, chò khoâng thaáy sao, trong thieân nhieân muøa xuaân, muøa haï coù caùi töôi vui röïc rôõ thì muøa thu, muøa ñoâng cuõng coù caùi loäng laãy, trang troïng cuûa noù. Baây giôø tui hoûi chò nghen, khi ñi coi caûi löông, giöõa ñaøo keùp dieãn tuoàng vôùi khaùn giaû ngoài coi, ai laø ngöôøi sung söôùng?
Baø Saùu treà moâi: -Hoûi vaäy maø cuõng hoûi. Dó nhieân laø maáy ngöôøi ngoài ôû döôùi. Laøm khaùn giaû söôùng hôn, thoaûi maùi, khoâng baän roän, coù thì giôø maø thöôûng thöùc. Laøm ñaøo vôùi keùp, khoâng phaûi deã daøng, cöïc khoå vaát vaû laém, phaûi coù taøi. Haùt maø laáy ñöôïc ñoàng tieàn...
-Ñoù ñoù, toâi muoán traû lôøi caùi caâu hoûi cuûa chò. Trong caùi gaùnh haùt lôùn cuûa cuoäc ñôøi, con ngöôøi ai cuõng phaûi traõi qua moät giai ñoaïn thaät daøi, muùa may quay cuoàng treân saân khaáu. Nhieàu khi lo laéng traêm möu nghìn keá, tranh giaønh ñöôïc maát hôn thua, ñaâm ra queân maát con ngöôøi thaät cuûa mình, ñeán ñoåi khoâng bieát mình laø ai nöõa. Nhö con caù bôi loäi vaãy vuøng trong doøng soâng, cöù töôûng laø ñöôïc töï do, tung taêng thoaûi maùi nhöng thieät ra noù bò caùi doøng nöôùc bao la vó ñaïi meânh moâng cuoán huùt loäi phaêng ñi, naøo coù hay bieát chuùt gì. Tui vôùi chò, ngöôøi laøm ñaøo, ngöôøi laøm keùp, ñoùng caùi vôû tuoàng ñôøi ñaõ maáy chuïc naêm, meät moõi roài, baây giôø ñöôïc laøm khaùn giaû ñeå coi ngöôøi ta muùa haùt, chò khoâng thaáy sung söôùng laém sao?
Baø Saùu luùc laéc caùi ñaàu:
-Thoâi thoâi oâng ôi! OÂng thöû nghó coi, tuoåi giaø thì ñaâu coøn ham muoán gì nöõa ñöôïc. Muoán ñi chôi choã naày choã kia thì chön caúng run raåy ñi khoâng noåi, muoán aên moùn ngon vaät laï thì raêng coû ruïng heát trôn, muoán nhìn ngaém thöôûng thöùc caûnh ñeïp, thì maét môø, ñaàu oùc luù laãn nhôù tröôùc queân sau... Ñoù laø tui chöa keå ñuû thöù bònh hoaïn, nhö oâng vôùi tui baây giôø, nay ñau mai maïnh, khoâng bieát ngaøy naøo veà vôùi oâng baø. Caùi sung söôùng maø oâng keå thoâi daønh ñeå rieâng cho oâng, hoång coù tui trong ñoù.
OÂng giaø Thaønh khoâng traû lôøi, ngoài duoãi thaúng chön, löng ngaõ döïa treân thaønh gheá. Naéng choùi laøm oâng nheo maét. Buoåi saùng hoâm nay, naéng aám thieät deã chòu. Ngoaøi ñöôøng ôû traïm ñôïi xe, ñaùm ñoâng ñöùng chôø ñôïi, daùng veû ai cuõng khoeû maïnh yeâu ñôøi. Maáy ñöùa con nít ñuoåi baét nhau, chaïy giôõn doïc theo loái ñi. Coù moät caëp thanh nieân nam nöõ, oâm nhau hoân, gaàn guõi thaät töï nhieân, coi vuõ truï chung quanh nhö tan bieán heát. Khoâng gian nhö chæ coøn rieâng hai ñöùa yeâu nhau. OÂng Thaønh choaøng daäy chæ cho baø Saùu:
-Neø, chò thaáy hai ñöùa treû ñoù yeâu nhau, ñeïp ñoâi gheâ hoân. Thieät laø xöùng ñaøo xöùng keùp. Chò thì sao khoâng bieát chôù rieâng tui, moãi laàn thaáy maáy ñöùa nhoû, laøm quen, ve vaûn, quaán quít nhau laø tui thaáy vui trong buïng. Ít ra thì tuïi noù cuõng thaáy ñöôïc trong giai ñoïan thöông yeâu, cuoäc soáng trôû neân coù yù nghiaõ hôn, ñeïp ñeõ neân thô hôn...
Baø Saùu höù moät tieáng to, phaûn ñoái quyeát lieät:
-Caùi thöù ñoà con caùi nhaø ai, môùi nöùt maéêt maø ñaõ baøy ñaët naày noï, khoâng bieát xaáu hoã. Giöõa ñöôøng giöõa saù, daùm laøm caùi chuyeän ñoài phong baïi tuïc. Vaäy maø oâng khoâng traùch cöù pheâ bình, laïi coøn coù veû khuyeán khích coå voõ... Tui coi khoâng ñöôïc moät chuùt naøo.
Noùi xong baø nguùn ngoaûi, quay maët qua phía beân kia, thôû daøi:
-Thieät tình!
OÂng giaø Thaønh cöôøi ha haû:
-Chò vôùi tui thieät laø hoång haïp. Töø chuyeän lôùn tôùi chuyeän nhoû, caùi gì cuõng traùi yù, vaäy maø sao oâng trôøi laïi xui khieán gaëp nhau trong caùi goùc bieån chön trôøi naày. Thoâi toâi hoûi chò nghen, hai ñöùa nhoû ñoù yeâu nhau, taïi sao chò laïi cho laø xaáu xa? Noù khoâng choïc phaù gì ai, ñaâu coù laøm haïi cho keû khaùc. Maø yeâu nhau ñaâu phaûi laø caùi toäi caàn phaûi tröøng phaït, ngaên caám. Chöøng naøo noù aên caép, aên troäm, chöûi ruûa, ñaùnh loän, huùt xì ke, ma tuyù... nghiaõ laø laøm nhöõng ñieàu gì coù haïi cho taäp theå, xaõ hoäi, thì caùi ñoù thieät laø khoâng ñöôïc.
Baø Saùu töùc quaù caõi lôùn tieáng:
-OÂng chuøi caùi kieáng laïi cho saïch hôn coi, raùn nhìn cho roõ hai ñöùa ñoù ñöôïc maáy tuoåi, tuïi noù maø hôn möôøi taùm laø oâng chaët ñaàu tui ñi. Con nít coøn ñi hoïc, côm cha aùo meï, khoâng lo trau doài ñeøn saùch, baøy ñaët ñuû thöù chuyeän naày chuyeän kia, quaù trôøi maø! Thieät laø caùi thôøi maït phaùp. Coøn oâng noùi yeâu nhau khoâng laøm haïi xaõ hoäi haû? Neøø oâng coi ñi, hai ñöùa noù oâm nhau hun chuøn chuït giöõa ñöôøng giöõa saù ñoù, noù ñaõ toäi loãi ñaày mình roài, coøn muoán laøm göông xaáu cho keû khaùc baét chöôùc.
Baø haï gioïng: -Ñeû con maø hö hoûng nhö vaäy thaø ñeû tröùng gaø tröùng vòt luoäc aên coøn söôùng hôn!
Gioïng oâng Thaønh oân toàn:
-Tui ñoàng yù vôùi chò moät ñieåm nhoû thoâi. Tuoåi treû ñi hoïc, yeâu ñöông quaù sôùm thì treã naõi vieäc hoïc haønh. Caùi ñoù thì ñuùng. Nhöng neáu noù hoïc khaù, hoïc haønh vaãn ñaøng hoaøng thì vieäc yeâu ñöông coù haïi gì ñaâu. Ngoài trong lôùp coù ngöôøi mình yeâu thieät deã thöông, lieác qua lieác laïi khoâng vui laém sao. Hoài naõy chò duøng chöõ baøy ñaët, tui khoâng chòu caùi chöõ naày. Con ngöôøi ngoaøi caùi nhu caàu aên uoáng, aên maëc, ñi ñöùng, coøn caùi nhu caàu phaùt trieån lyù trí vaø tình caûm nöõa. Tôùi moät caùi tuoåi naøo ñoù, mình thaáy trôøi xanh hôn, maây traéng hôn, naéng hoàng hôn, phaûi khoâng chò Saùu ?
Baø giaø vaãn coøn töùc toái, khoâng traû lôøi. OÂng Thaønh tieáp:
-Chò noùi tuoåi tuïi noù coøn quaù treû? Möôøi saùu, möôøi baûy cuõng ñaâu coøn laø nhoû. Hoài xöa ngöôøi ta gaû choàng töø luùc möôøi ba. Hoång leõ ñôïi ñeán saùu, baûy möôi nhö toâi vôùi chò, roài môùi baét ñaàu bieát yeâu...
Baø Saùu böïc quaù, maët xuï xuoáng:
-Xí, giaø maø hoång neân thaân, ñöøng coù choïc tôùi tui. OÂng noùi cho söôùng caùi mieäng, phaûi chi coù ñöôïc con gaùi thoâng minh, hoïc gioûi, ñeïp ñeõ yeâu kieàu, gaëp phaûi caùi thaèng löu manh, xaõo traù, ñieám ñaøng noù ruø queán, roài taëng cho moät caùi baàu chình ình, ñeå oâng coi caùi caûnh ñoù coù chòu noåi khoâng ? Luùc ñoù tui choáng con maét leân ñeå nhìn cho roõ...
-Trôøi ñaát! Chò noùi chi maø döõ vaäy. Neáu con tui hoïc gioûi, thoâng minh, thì laøm sao gaëp phaûi moät thaèng löu manh xaõo traù, ñieám ñaøng? Vaäy caùi thoâng minh gioûi giaén ñoù vuït ôû ñaâu? Chò khoâng nhôù caùi caâu " ñoàng thanh töông öùng, ñoàng khí töông caàu ", Vieät Nam mình cuõng thöôøng noùi " noài naøo uùp vun naáy". Maø muoán laøm quen vôùi moät coâ gaùi ñeïp ñaâu phaûi deã. Caùi naày tui noùi thí duï, chò nghe ñöøng coù giaän. Côû gioûi giaén, ñeïp trai nhö tui maø caùch ñaây ba boán chuïc naêm veà tröôùc, daàu muoán xin theo chò ñeå xaùch deùp xaùch giaøy, chò cuõng ñaâu theøm cho, phaûi khoâng chò Saùu ? Vaäy thì chò cuõng ñöøng lo, con gaùi noù tröôûng thaønh sôùm hôn con trai, noù khoân hôn veà maët tình caûm. Nhöng maø daàu noù coù thaèng boà baát taøi, voâ töôùng maø noù yeâu ñöôïc thì cuõng ñaâu coù sao. Noùi ñi noùi laïi, mieãn yeâu nhau thieät nhieàu laø ñöôïc. Trong tình yeâu cuõng khoâng neân tính khoân tính daïi. Tính toaùn nhieàu quaù maát vui ñi.
Baø Saùu xæa xoùi:
-Höù, chuyeän ñoù laøm sao bieát ñöôïc. Nhöng caùi loái lyù luaän cuûa oâng laø hoång öa. Daàu oâng coù noùi gì thì noùi, tui cuõng khoâng chaáp nhaän caùi loái meøo maõ gaø ñoàng. Coøn phaûi keå cha meï, oâng baø, haøng xoùm, phong tuïc, gia theá, leã giaùo, tuoåi taùc... nöõa chôù!
Moät côn gioù thoåi taït ngang, nhöõng chieác laù vaøng rôøi caønh ñöa nhau bay laû taû trong khoâng gian nhö ñaøn böôùm. OÂng giaø Thaønh huùng haéng ho, hai tay oâm laáy ngöïc. Caùi löng cong voøng, cuùi gaäp xuoáng. Moät hoài laâu, maët môùi bôùt nhaên nhuùm:
-ÔØ, ôø, thoâi toâi chòu thua chò,.. Vaäy thì heã laø con nít thì khoâng ñöôïc yeâu nhau. Muoán caùi gì thì phaûi xin pheùp cha meï. Ngöôøi phöông Nam khoâng ñöôïc laáy ngöôøi phöông Baéc, phöông Ñoâng khoâng ñöôïc gaëp ngöôøi phöông Taây. Ngöôøi hoïc gioûi khoâng neân chôi vôùi ngöôøi ít hoïc. Ngöôøi giaøu khoâng neân thaân vôùi ngöôøi ngheøo. Ngöôøi ñöùc haïnh thì khoâng neân laøm quen vôùi ngöôøi löu manh, ñaøng ñieám, ñeïp khoâng neân gaàn guõi xaáu...
Noùi tôùi ñaây, oâng giaø nheo maét choïc baø Saùu:
-Neáu chò laø Thöôïng Ñeá coù ñuû moïi quyeàn naêng thì traùi ñaát boán tæ ngöôøi naày, chæ coøn soáng soùt ñoä treân döôùi moät tæ ngöôøi thoâi. Coøn ba tæ kia vì doát naùt, thieáu ñöùc haïnh, xaáu xí, ngheøo khoå,.. chaéc chò hoaù pheùp cho hoï ñi choã khaùc chôi rieâng moät mình, ñôõ laây qua nhöõng ngöôøi ñaøng hoaøng, sang troïng, ñeïp ñeõ...
Baø Saùu nghe tôùi ñoù, phuûi ñít ñöùng daäy boû ñi voâ trong, mieäng laàu baàu:
-Thieät tình, muoán ngoài phôi naéng cho khoeû moät chuùt maø cuõng khoâng ñöôïc yeân thaân. OÂng noùi laûi nhaûi hoaøi nghe meät quaù, giaø caû ñaâm ra ñoåi taùnh baát nhôn. Treân ñôøi naày chæ coù mình oâng laø nghó ra maáy caùi ñieàu kyø cuïc. Cuõng may laø khoâng coù con gaùi, neáu coù thì noù ñaõ xaùch goùi theo trai töø hoài möôøi ba möôøi boán...
°°°
Bònh vieän X, ngaøy...thaùng....
Chò Saùu kính meán,
Toâi ñaõ vaøo bònh vieän X.. ñöôïc tuaàn nay. Ñeâm hoâm ñoù toâi bò trôû bònh baát ngôø, ñöôïc xe nhaø thöông ñöa voâ ñaây luùc ba giôø saùng, khoâng kòp töø giaõ chò. Hieän ñang naèm ôû phoøng hai möôi, laàu hai, ñöôïc thuoác men chaêm soùc chu ñaùo. Tuy nhieân theå xaùc toâi baây giôø reäu nhö caây muïc, khoâng bieát gaûy guïc luùc naøo. OÁi, chuyeän ñoù hôi ñaâu maø lo, giaø thì cheát, ñoù laø leõ thöôøng tình. Toâi khoâng lo sôï gì heát vaø coù thaùi ñoä raát laø bình tónh. Coù leõ cuõng mong cho caùi ngaøy ñoù ñeán mau theâm moät chuùt thì ñôõ bò daèn vaët. Toâi baây giôø trô troïi, khoâng coøn moät ngöôøi naøo thaân yeâu ngoaøi chò, neân nhöõng giaây phuùt raõnh roãi coøn laïi naày, raùn vieát cho chò vaøi chöõ.
Chò coøn nhôù, caùi buoåi saùng cuoái tuaàn, toâi vôùi chò tranh luaän veà tuoåi treû, tuoåi giaø. Toâi bieát nhöõng lôøi toâi noùi laøm chò buoàn loøng, nhöng toâi vaãn cöù noùi, moät phaàn vì caùi taùnh nghó sao noùi vaäy, khoâng quanh co trau chuoát, moät phaàn vì caâu chuyeän xoay quanh caùi noãi nieàm hoái haän naèm saâu kín trong taâm khaûm, toâi coá ñeø neùn thì noù laïi troài leân trong tim, trong oùc, khoâng theå naøo goät röõa cho heát saïch ñöôïc. Maø laøm sao xoaù boû ñöôïc caùi ñieàu mình ñaõ laàm lôõ. Maáy laàn toâi ñònh noùi cho chò bieát lyù do taïi sao toâi laïi coù quan nieäm laï luøng nhö vaäy nhöng thaáy chò khoâng tha thieát vôùi caâu chuyeän neân ñaønh thoâi. Caâu chuyeän toâi keå cho chò, khoâng coù gì kyø laï ñaëc bieät. Noù taàm thöôøng giaûn dò nhö haøng traêm, haønh ngaøn chuyeän xaûy ra trong gia ñình Vieät Nam mình.
Toâi ñöôïc sanh ra vaø lôùn leân ôû thaønh phoá Saøi Goøn. Hoài ñoù cuoäc soáng toâi raát sung tuùc, yeân vui. Nhôø cuûa caûi cha meï ñeå laïi khaù ñoà soä, toâi laøm chuû moät cöûa haøng xuaát nhaäp caûng tô luïa, gaám voùc. Nhaø toâi troâng nom moät cöûa hieäu kim hoaøn. Coâng vieäc kinh doanh ngaøy moät phaùt ñaït. Chuùng toâi chæ coù duy nhöùt moät chaùu gaùi neân raát yeâu thöông chieàu chuoäng. Chaùu Thuyû gioáng meï neân raát xinh xaén, thoâng minh, naêm möôøi taùm tuoåi chaùu ñaäu baèng Tuù Taøi Phaùp haïng bình. Coøn noãi sung söôùng naøo baèng khi cha meï thaáy con vöøa ñeïp ñeõ vöøa hoïc gioûi. Taát caû tình thöông cuûa vôï choàng toâi ñeàu ñoå doàn cho con. Chaùu noù laïi ngoan ngoaûn, leã pheùp, hieàn laønh neân chuùng toâi thöôøng sung söôùng vaø haõnh dieän khoe vôùi baïn beø.
Moät hoâm meï noù hôùt hô hôùt haûi töø ngoaøi böôùc vaøo nhaø, baùo cho toâi bieát moät nguoàn tin ñoäng trôøi laø chaùu Thuyû coù baïn trai. Chính maét baû thaáy hai ñöùa caëp ñoâi nhau ñi trong nhaø saùch Khai Trí, cöû chæ raát laø thaân maät. Thaùi ñoä hoát hoaûng cuûa nhaø toâi laøm nhö laø trôøi saäp tôùi nôi. Toâi nghe xong vöøa sôï haõi, vöøa lo laéng. Neáu may maén maø chaùu Thuyû gaëp ñöôïc ngöôøi choàng coù aên hoïc ñaøng hoaøng, con nhaø töû teá, coøn neáu khoâng may thì vôï choàng toâi buoàn khoå bieát chöøng naøo.
Caû caùi gia taøi chuùng toâi coá gaéng gaày döïng maáy chuïc naêm nay keå nhö laø tieâu tan heát vaøo tay ngöôøi khaùc. Nhöõng ngaøy sau ñoù, toâi doø la tin töùc, ñöôïc bieát caäu Hoaøng, ngöôøi baïn trai cuûa chaùu, laø sinh vieân Ñaïi Hoïc Vaên Khoa Vaïn Haïnh. Tuy caäu aáy ñeïp trai, hoïc gioûi nhöng gia ñình ñoâng anh em maø laïi ngheøo. Baø meï caäu ta phaûi vaát vaû cöïc khoå nuoâi con. Ñeå ñuû tieàn aên hoïc, caäu Hoaøng phaûi daïy theâm ôû caùc tö gia vaøo nhöõng ngaøy nghæ. Vôï choàng toâi tuy kính troïng caùi nghò löïc phi thöôøng, caùi ñöùc tính caàn cuø nhaãn naïi, nhöng khoâng phaûi vì vaäy maø chaáp nhaän caäu Hoaøng laøm con reå. Choàng cuûa chaùu Thuyû phaûi laø ngöôøi xöùng ñaùng hôn. Toâi baøn vôùi nhaø toâi, thay vì ñeå chaùu tìm ngöôøi baïn traêm naêm thì vôï choàng chuùng toâi vôùi caùi hieåu bieát töøng traõi, giao thieäp quen bieát nhieàu nôïi, tìm duøm cho chaùu. Cuoái cuøng chuùng toâi choïn ñöôïc moät ngöôøi raát laø vöøa yù. So vôùi Hoaøng thì Sôn khoâng ñeïp trai baèng nhöng veà gia theá, hoïc haønh, tieàn cuûa, thì Sôn quaù ñaày ñuû. Tuïi toâi khoâng coøn mong öôùc gì hôn. Ban ñaàu chaùu Thuyû töø choái quyeát lieät lôøi caàu hoân cuûa Sôn vaø giöõ vöõng tình yeâu saét son vôùi Hoaøng. Chuùng toâi phaûi naên næ, phaân traàn ñieàu hay leõ thieät. Roài cho tôùi moät ngaøy Hoaøng phaûi nhaäp nguõ vaø bò ñöa ra taän vuøng moät ñeå chieán ñaáu ngoaøi ñoù. Sôn lôïi duïng cô hoäi laân la, chieàu chuoäng vôùi söï hoã trôï, khuyeán khích cuûa vôï choàng toâi. Moät phaàn bò chuùng toâi giaän hôøn eùp buoäc, moät phaàn Sôn quaù theo ñuoåi maø Hoaøng thì xa xoâi caùch trôû, chaùu bò doàn vaøo caùi theá phaûi nhaän lôøi keát hoân.
Ngaøy ñaùm cöôùi nhìn chaùu khoùc nöùc nôû ñeå veà nhaø choàng, tuïi toâi cuõng khoâng caàm ñöôïc nöôùc maét thöông con nhöng trong loøng raát laø sung söôùng vì Thuyû ñaõ nghe lôøi daïy doã cuûa mình. Chaéc chaén laø chaùu seõ coù haïnh phuùc beân choàng, cuoäc ñôøi seõ ñaày hoa gaám. Ngöôøi con gaùi naøo ôû caùi coõi ñôøi naày laïi khoâng mô öôùc moät maãu ngöôøi choàng lyù töôûng nhö Sôn, coù hoïc vaán cao, tieàn baïc, ñòa vò xaõ hoäi ñaày ñuû. Chuùng toâi thay maët cho chaùu Thuyû maø löïa choïn duøm caùi haïnh phuùc löùa ñoâi.
Nhöng chò Saùu ôi! Caùi haïnh phuùc maø vôï choàng chuùng toâi choïn, noù chæ ñuùng coù phaân nöûa. Hoâm tröôùc toâi coù noùi vôùi chò, caùi thaân xaùc con ngöôøi coù giôùi haïn, baây giôø toâi theâm moät ñieàu nöõa laø caùi hieåu bieát cuõng coù giôùi haïn. Caùi hieåu bieát cuûa vôï choàng chuùng toâi chæ thaáy ñöôïc caùi baèng caáp thieät cao, caùi ñòa vò thieät böï, caùi tuû saét thieät to maø khoâng thaát ñöôïc caùi chieàu saâu thaêm thaúm cuûa loøng ngöôøi. Ngoaøi caùi voùc daùng beà ngoaøi hieàn laønh töû teá, ai bieát ñöôïc heát caùi möu moâ xaõo traù ôû beân trong. Sôn töø ngaøy cöôùi ñöôïc vôï, chæ vaøi naêm ñaàu thì eâm aám bình thöôøng nhöng sau ñoù thì hoái loä, tham nhuõng neân bò maát chöùc, taùnh tình trôû neân thay ñoåi. Sôn khoâng coøn e deø, gìn giöõ gì heát, ñeå loä boä maët aên chôi, ñaøng ñieám, suoát ngaøy la caø, traø ñình, töûu quaùn, nay caëp heát coâ naày, mai laïi coâ kia. Chaùu Thuyû soáng vôùi choàng nhö ôû trong ñòa nguïc, nhieàu khi boû veà khoùc loùc, keå leå ñuû thoùi hö taät xaáu cuûa Sôn. Chuùng toâi chæ bieát khuyeân lôn, an uæ. Caùi thaûm kòch ñoù, caû ba chuùng toâi coá gaéng caén raêng chòu ñöïng, daáu kín baïn beø, khoâng daùm hôû moâi, sôï ngöôøi cheâ cöôøi. Nhieàu ñeâm vôï toâi thao thöùc nhaéc tôùi caäu Hoaøng. Toâi vì xaáu hoã vôùi con neân khoâng daùm nghó tôùi. Chaùu Thuyû thì tuyeät nhieân khoâng heà ñaù ñoäng ñeán ngöôøi baïn cuõ moät caâu. Ñieàu ñoù khieán vôï choàng toâi aùy naùy. Chaúng thaø chaùu traùch cöù hai ñöùa toâi, coù leõ vaäy ñôõ khoå hôn chaêng? Moãi laàn chaùu bò Sôn haønh haï, ñaùnh ñaäp ñeå ñoøi tieàn, maët maøy söng vuø tím baàm, veà nhaø khoùc loùc laø moãi laàn toâi ñöùt töøng ñoaïn ruoät. Chòu ñöïng nhö vaäy cho ñeán moät ngaøy cuoái thaùng tö, naêm baûy möôi laêm, Sôn haï nhaùt dao aân hueä cuoái cuøng laø ñaønh ñoaïn boû beâ vôï, ngang nhieân daét moät nhôn tình môùi ñi qua Myõ. Chaùu Thuyû bô vô, trôû veà nöông naùu vôùi chuùng toâi. Ngaøy xöa chaùu yeâu ñôøi, xinh töôi, kieàu dieãm, ñeïp ñeõ nhö caønh lan trong naéng sôùm thì baây giôø taøn taï, theâ löông, caèn coãi. Caäu Hoaøng bieát ñöôïc, coù ñeán thaêm maáy laàn nhöng chaùu coá yù laùnh maët. Phaûi chi chaùu thaân maät, aám aùp vui töôi trôû laïi vôùi Hoaøng thì löông taâm toâi ñôõ bò daøy voø. Toâi hieåu ñöôïc chuùt ít taâm traïng cuûa chaùu Thuyû. Taát caû caùi noãi ngaïi nguøng khoù xöû, xaáu hoã, ñoái vôùi coá nhaân laø do vôï choàng toâi taïo ra.
OÂi! OÂng trôøi giaø caéc côù laøm chi, du toâi vaøo caùi caûnh thieät laø eùo le naày.
Sau ñoù, Hoaøng bò baét ñi hoïc taäp maõi ôû taän Laøo Kay, hình nhö thuoäc tænh Hoaøng Lieân Sôn, ngoaøi Baéc. Chaùu Thuyû coù laën loäi ra ñoù thaêm nuoâi ñöôïc moät laàn. Hoaøng ngaøy naøo maét saùng moâi hoàng, baây giôø chæ coøn da boïc xöông, moät xaùc cheát chöa choân coøn bieát ñi. Hoaøng noùi nhö lôøi traên troái, khuyeân Thuyû ñöøng neân chôø ñôïi, ngaøy gaëp nhau chæ coøn hy voïng ôû kieáp sau. Chò Saùu ôi, trong caùc thöù ñònh maïng ôû caùi coõi ñôøi naày, thì Coäng Saûn laø caùi thöù dònh maïng khaéc nghieät nhöùt. Noù laø cheùn thuoác ñoäc cuoái cuøng baét chaùu Thuyû uoáng töø gioït, töø gioït,...
Laøm sao moät ngöôøi con gaùi maûnh mai chòu ñöïng noåi caùi caûnh bi thöông, vöøa bò choàng ruoàng boû nhö quaêng moät chieác vôù cuõ voâ soït raùc, vöøa chôø ñôïi tuyeät voïng ngöôøi mình thöông yeâu thaät loøng ôû kieáp sau. Sau chuyeán ñi Baéc veà, ñaàu toùc cuûa chaùu baïc traéng nhö moät baø giaø baûy möôi tuoåi. Neùt maët cuûa chaùu trô ra baát ñoäng nhö ñöôïc naën baèng saùp. Nuï cöôøi haàu nhö raát laø hieám hoi. Nhieàu ñeâm, toâi thaáy chaùu ngoài baát ñoäng nhö pho töôïng im lìm, khoâng bieát chaùu suy nghó ñieàu gì. Vôï choàng toâi gaïn hoïi hoaøi khoâng ñöôïc, chæ coøn nöôùc khuyeân lôn voã veà...
Roài ñeán moät ñeâm kia, chaùu Thuyû ñi lang thang trong ñöôøng phoá vaéng ngöôøi trong giôø giôùi nghieâm, ngöôøi ta ñaõ nhaãn taâm noå suùng vaøo chaùu.
Chò Saùu ôi, ngöôøi ta ñaõ nhaém baén vaøo moät ngöôøi laõng trí nhö nhaém moät taám bia baèng caây ôû quaân tröôøng, khoâng moät chuùt xoùt thöông. Trôøi ôi! chò Saùu, chò coù töôûng töôïng ñöôïc caùi noãi ñau ñôùn, xoùt xa, hoái haän, daøy voø vôï choàng chuùng toâi ñeán theá naøo khoâng?
Chaùu Thuyû, ñöùa con gaùi yeâu quí nhöùt ñôøi toâi, noù laø vaøng, laø ngoïc, baây giôø ñaõ naèm yeân, bô vô döôùi loøng ñaát laïnh, thaân xaùc röõa tan, bieán thaønh buïi ñaát. Toâi vôùi maù noù ñau trong töøng teá baøo, töøng ñöoâøng gaân sôù thòt. Töø ñoù veà sau, côm khoâng aên ñöôïc, ñeâm nguõ cuõng khoâng ñöôïc. Teâ taùi, ñau xoùt. Khoùc nhieàu ñeáân noåi khoâng coøn nöôùc maét. Nhaø toâi vì quaù nhôù thöông con, laâm troïng bònh roái cuõng qua ñôøi. Toâi moät thaân moät mình trô troïi, taâm trí khuûng hoaûng gaàn nhö ñieân loaïn. Nhìn vaät gì trong nhaø, sau beáp, ngoaøi vöôøn, cuõng thaáy hình aûnh vôï con laãn khuaát ñaâu ñaây.
Cuoái cuøng khoâng chòu noåi caùi ñau khoå daèn vaët, toâi quyeát ñònh boû heát, ñeå ñeán moät chôn trôøi voâ ñònh naøo ñoù. ÔÛ ñaâu cuõng ñöôïc, mieãn laø phaûi thieät xa ñeå ñöôïc queân, queân heát. Toâi giaø roài, ñaâu caàn phaûi lo nghó gì nöõa cho ñôøi soáng, cho töông lai. Ñôøi nguôøi ta, caùi lo sôï to lôùn nhöùt thöôøng aùm aûnh laø caùi cheát. Toâi baây giôø khoâng sôï cheát nöõa, ñoâi khi coøn mong cho noù ñeán sôùm hôn, thì chò nghó coi toâi coøn sôï caùi gì. Toâi thaùp tuøng theo ghe vöôït bieân qua ñeán ñaûo, ít ra cuõng traùnh ñöôïc caùi thaønh phoá cuõ, nôi maø toâi coù quaù nhieàu kyû nieäm chua xoùt.
ÔÛ ñaây moãi ngaøy toâi ñöôïc chöùng kieán haøng bao nhieâu thaûm kòch maø ñoàng baøo phaûi gaùnh chòu. Cheát choùc, ñoùi khaùt, bònh taät, baõo toá, haõm hieáp, giam caàm, ñaùnh ñaäp, con maát cha, vôï laïc choàng, ngöôøi naøo ngöôøi naáy xô xaùc nhö traùi möôùp phôi khoâ, taøn taï, uû ruõ nhö caây caõi heát nöôùc. Noãi baát haïnh cuûa gia ñình chuùng toâi coù thaám thía gì vôùi caùi baát haïnh cuûa caû moät daân toäc bò ñoïa ñaày. Thôøi gian quaû laø lieàu thuoác maàu nhieäm, noù khieán cho noãi ñau ñôùn ngaøy moät phoâi pha. Loøng toâi trôû neân bình thaûn. Nhieàu ñeâm, ngoài moät mình treân gheành ñaù ôû baõi buoân laäu, nhìn ra ñaïi döông toái ñen chaäp chuøng, toâi nghó tôùi nghó lui, loanh quanh veà vieäc tình caûm, hoân nhôn cuûa chaùu Thuyû. OÂi, coõi loøng toâi nhoû nhen, chaät heïp. Noù bò caùi xaõ hoäi, phong tuïc, taäp quaùn, giaùo duïc, thaønh kieán... vaây quanh baùm cöùng, keát tuûa, chaët khoâng ñöùt, böùc khoâng rôøi...
Bao naêm sau bieát ñöôïc chuyeän xöa laàm,
Thì ñau khoå ñaõ haèn treân traùn nhoû (Taï Kyù)
Chò Saùu meán,
Khi toâi vieát thô naày cho chò, thì traêng ñaõ qua khoûi ñoït caây beân ngoaøi khung cöûa heïp. Maáy ngaøy nay naèm treân giöôøng bònh, caû phoøng, caùi gì cuõng sôn maøu traéng toaùt, nhìn hoaøi chaùn heát söùc, chæ coù aùnh traêng vaøng nhaït laø saùng dòu daøng. Toâi ôû xöù naày ñaõ maáy naêm, cho ñeán giôø phuùt naày môùi khaùm phaù ra moät ñieàu môùi laï. Con traêng löôõi lieàm ôû ñaây noù naèm doïc treân baàu trôøi chôù khoâng naèm ngang nhö beân mình. Cuõng thôøi laø maët traêng maø ôû beân trôøi taây khaùc hôn beân ñoâng. Noùi chuyeän veà maët traêng, ñaâm söïc nhôù ñeán hoài coøn treû, toâi raát thích hai caâu thô cuûa moät thieàn sö Nhöït Boån:
Hoâm nay nhaø chaùy roài
Tha hoà maø ngaém traêng
Phaûi laâu laém, traõi qua nhieàu ñau khoå choàng chaát, nhieàu dòp nghieàn ngaãm veà caùi yù nghiaõ thöïc söï cuûa ñôøi soáng, roài ñeán baây giôø veà giaø, naèm laây laát treân giöôøng bònh ba boán ngaøy nay, toâi môùi thaáy ñöôïc heát caùi thaâm traàm cuûa noù. Phaûi töï ñoát nhaø thì môùi thaáy ñöôïc aùnh traêng, khoâng theå nhôø ngöôøi khaùc... tuyeät ñoái khoâng theå nhôø ngöôøi khaùc....
°°°
Baø giaø Saùu ñoïc xong böùc thö vieát nöûa chöøng, khoâng ñoaïn keát, nöôùc maét ñaàm ñìa. Baø ngoài baàn thaàn thieät laâu treân chieác gheá xích ñu. Thieät khoâng ngôø, oâng giaø Thaønh laïi mang moät taâm söï naõo neà, theâ löông quaù söùc. Vaäy maø beà ngoaøi oâng vaãn cöôøi côït, töôi vui, bình thaûn. Caùi con ngöôøi, oám yeáu, da deû khoâ caèn, laïi coù moät tình thöông vôï con bao la khoâng bôø beán. Baø nghó laïi, ñaâm ra hoái tieác nhöõng lôøi caèn nhaèn naëng neà hoâm naøo, ñaùng leõ ra baø phaûi noùi naêng eâm aùi, dòu daøng hôn môùi phaûi.
Hình aûnh oâng Thaønh ngoài treân baêng caây söôûi naéng, tay lau caëp kieáng giaø, traàm laëng hieän roõ tröôùc maët. Caûnh nhö môùi ñaây. Caùi gioïng lyù luaän thì nghe gay gaét nhöng caùi tình yù thì thieät deã thöông. Phaûi thaät laâu baø môùi ñöùng daäy noåi, caát kyõ böùc thô vaøo tuùi aùo trong, baøn tay run run. Baø nghó trong buïng, ñeå ngaøy naøo moà yeân maõ ñeïp, baø phaûi ñeán chaêm soùc, troàng cho oång vaøi buïi hoa cuùc, ñeå khi thu veà, oång coù dòp ngoài beân ñaùm hoa vaøng maø ngaém traêng.
Luùc ñoù thì oång tha hoà ...
( Trích Keû Ñöa Ñöôøng)

BS. HỒ VĂN CHÂM * CỜ SAO TRẮNG

Câu chuyŒn xoay quanh lá c©
(Nén hÜÖng lòng kính vi‰ng anh linh các tiên liŒt) Minh VÛ HÒ Væn Châm
Lá c© nói ª Çây là lá c© sao tr¡ng.
C© sao tr¡ng không phäi là c© sao vàng.
C© sao tr¡ng ÇÓi lÆp v§i c© sao vàng vŠ tÃt cä m†i phuÖng diŒn. C© sao vàng n¢m trên nŠn ÇÕ. C© sao tr¡ng n¢m trên nŠn xanh. Sao tr¡ng trên nŠn xanh låi n¢m trên nŠn ÇÕ, hay sao tr¡ng trên nŠn xanh n¢m trên nŠn nºa ÇÕ nºa vàng. C© sao vàng là c© cûa phe tä, cûa phe c¿c tä, nói tr¡ng ra, là cûa phe c†ng sän, và tØ næm 1945 trª thành quÓc kÿ ViŒt Nam. C© sao tr¡ng là c© cûa phe cách mång không c†ng sän, cûa phe các Çäng phái chính trÎ quÓc gia c¿c Çoan, nói khác Çi, c© sao tr¡ng là c© Çäng, là c© cûa các Çäng c¿c h»u.
M†i ngÜ©i ÇŠu bi‰t c© sao vàng. TØ næm 1945, m†i ngÜ©i ÇŠu hát : "Quân tiŠn phong theo c© ÇÕ sao vàng...". TØ khi bän Ti‰n Quân Ca Ç°i l©i theo lŒnh cûa ban chÌ Çåo Çäng c†ng sän, m†i ngÜ©i låi hát : " ñoàn quân ViŒt Nam Çi, sao vàng phÃt ph§i...". ñâu Çâu cÛng treo c© sao vàng. Trܧc thì trên nºa phÀn ÇÃt nܧc, sau næm 1975 thì trên toàn th‹ lãnh th° ViŒt Nam thÓng nhÃt. C© sao vàng treo ljn Çâu là Çói rách Çi theo ljn Çó. Sau mùa "Xuân Çåi th¡ng", khi nh»ng cÖn mÜa mùa hå Ç° Æp xuÓng thành phÓ Sàigòn, m¶t ngÜ©i bån tôi Çi chÖi khuya vŠ gÀn ljn nhà Çã phäi ngâm nga mÃy câu cäm khái :
"Xóm nghèo lÀy l¶i hÖn xÜa,
"C© sao ÇÕ lÓi, gió mÜa søt sùi.
"Thoáng qua ánh n‰n ngÆm ngùi,
"Nhà ai già trÈ ÇÙng ngÒi l¥ng thinh.
"Riêng mang m¶t khÓi u tình,
"ñÜ©ng khuya mình lÃp bóng mình xiêu xiêu.
(Hoàng Châu H®p) C© sao tr¡ng trái låi ít ÇÜ®c ai bi‰t ljn. Bän thân tôi th©i niên thi‰u, tuy loáng thoáng có nghe ngÜ©i l§n bàn tán chuyŒn ViŒt Minh v§i QuÓc Dân ñäng Çánh nhau d» d¶i ª ngoài B¡c, nhÜng cÛng chÜa hŠ nghe nói t§i c© sao tr¡ng. Mãi ljn ÇÀu næm 1949, nhân dÎp T‰t K› S»u, thÀy dåy quÓc væn l§p ÇŒ tÙ trung h†c ÇŒ nhÃt cÃp trÜ©ng Khäi ñÎnh là giáo sÜ Ngô Væn Hân, trong bu°i h†c cuÓi næm, có ÇÜa cho chúng tôi m¶t bài thÖ bát cú cûa thÀy Ç‹ chúng tôi h†a låi. Lâu ngày, tôi không nh§ ÇÜ®c toàn bài thÖ, mà chÌ còn nh§ có hai câu ÇÀu là : "Thân cao tám thܧc phäi hÖn ai, Sao m†c lên yên ch£ng Ç®i m©i." ThÀy giäng bài thÖ cho chúng tôi nghe. NgÜ©i Çàn ông thÜ©ng cao bäy thܧc, riêng thÀy, thÀy cao ljn tám thܧc. ñ‰n câu thÙ hai, vŠ hai ch» sao m†c, thÀy nói r¢ng thÀy ch£ng tiŒn nói ra, thôi cÙ Ç‹ chúng tôi thong thä t¿ tìm hi‹u lÃy. Chúng tôi m‡i ngÜ©i ÇŠu Çã h†a låi bài thÖ. Bài cûa tôi, lâu ngày tôi cÛng không còn nh§ ÇÜ®c toàn bài, chÌ nh§ có hai câu ÇÀu là : "Mang thân nam tº gi»a trÀn ai, ViŒc nܧc lo toan há Ç®i m©i." ThÀy Ngô Væn Hân cho là ÇÜ®c. Dåo Çó, chúng tôi bi‰t lõm bõm thÀy Ngô Væn Hân là "QuÀn Dài ñen", do Çó chúng tôi hi‹u mÃy ch» "sao m†c lên yên ch£ng Ç®i m©i" có nghïa là khi nào QuÓc Dân ñäng có ÇÜ®c chính quyŠn, thÀy së ra làm Ông L§n. ´t lâu sau, thÀy Ngô Væn Hân có viŒc Çi ra ngoåi ô và thÀy Çã bÎ ViŒt Minh phøc kích b¡t gi‰t. RÃt lâu vŠ sau này, n¢m trong xà lim khám Chí Hòa, ngÅm nghï vŠ thân phÆn bi‰t bao nhiêu ngÜ©i nhÜ mình "gió mÜa gom låi bÓn tÜ©ng, tàn canh ch®t tÌnh, ÇÃu trÜ©ng chiêm bao", tôi bÃt giác nh§ ljn thÀy Ngô Væn Hân, nh§ ljn chuyŒn xܧng h†a ngày trܧc, nhÜng cho dù Çã cÓ g¡ng h‰t mình cÛng không làm sao nh§ låi ÇÜ®c toàn b hai bài thÖ. Nh§ Çi nh§ låi cÛng chÌ có ÇÜ®c hai câu ÇÀu cûa bài xܧng cÛng nhÜ cûa bài h†a, tôi Çành phäi làm bài khác, tuy Ç‹ nói chuyŒn m§i cûa ngày hôm nay nhÜng vÅn gi» låi hai câu ÇÀu thuª trܧc, nhÜ là mt l©i tâm nguyŒn Çáp låi kÿ v†ng nh»ng ngÜ©i ngày xÜa :
Mang thân nam tº gi»a trÀn ai,
ViŒc nܧc lo toan há Ç®i m©i.
ñÜÖng bu°i nhiÍu nhÜÖng danh chºa toåi,
Trong cÖn gian kh° chí không d©i.
Phåm Tæng gÜÖng cÛ thÜÖng cho t§,
Gia Cát tình chung dÍ mÃy ai.
S¡p bÓn sáu rÒi, râu Çi‹m båc,
Lòng son m¶t tÃm, quy‰t không phai.
(Nh§ chuyŒn xÜa, ñông 1976) ñÜÖng nhiên là tôi nh§ låi cä chuyŒn lá c© sao. Có ÇiŠu là lúc bÃy gi© tôi không còn bi‰t l© m©, lõm bõm nhÜ hÒi næm 1949, mà bi‰t rõ ràng, bi‰t tÜ©ng tÆn, bi‰t tØ ng†n nguÒn, bi‰t tØ chân tÖ kÈ tóc nh»ng câu chuyŒn xoay quanh lá c© sao tr¡ng.
1. TrÜ©ng Khäi ñÎnh và Nhóm ThÙ Næm.
Vào nh»ng næm cuÓi cùng cûa thÆp niên bÓn mÜÖi, trÜ©ng Khäi ñÎnh ª Hu‰ dung dÜ«ng rÃt nhiŠu anh hùng trong thiên hå, g¥p lúc thÃt cÖ l« vÆn, ti‰n thoái lÜ«ng nan gi»a hai g†ng kìm th¿c dân và c†ng sän, nên làm nghŠ gõ ÇÀu trÈ Ç‹ Än nhÅn Ç®i th©i. H† là nh»ng ngÜ©i trí thÙc, gÒm Çû m†i thành phÀn xã h¶i, m†i cæn bän chuyên môn, m†i xu hܧng chính trÎ, tØ nh»ng vÎ ÇŒ tÙ quÓc t‰ nhÜ NguyÍn ñÙc Quÿnh, thiên tä nhÜ Tôn ThÃt DÜÖng Kœ, trung dung vô thܪng vô phåt nhÜ NguyÍn Ng†c Bích, VÛ ñình Chính, TrÎnh HÒ Uy, TØ Ng†c Toän, ljn nh»ng vÎ linh møc h»u khuynh nhÜ Cao Væn LuÆn, NguyÍn Væn Thích, và nh»ng ngÜ©i Çäng phái quÓc gia c¿c Çoan ñåi ViŒt và ViŒt QuÓc nhÜ Hà Thúc Kš, NguyÍn Kh¡c Du, NguyÍn Thåch, ñái ñÙc TuÃn, Phan Ngô, Lê Tá, Huÿnh Hòa, Lê H»u Khäi, Ngô Væn Hân v.v... ThÀy Ngô Væn Hân dåy quÓc væn, nhÜng vào l§p, thÀy rÃt ít Çi vào n¶i dung chÜÖng trình. TruyŒn KiŠu, thÖ Lê Thánh Tông, ca trù NguyÍn Công TrÙ v.v., thÀy bäo chúng tôi lÆt sách QuÓc Væn Trích DiÍm cûa DÜÖng Quäng Hàm ra džc, th‰ cÛng Çû Ç‹ Çi thi. PhÀn l§n thì gi©, thÀy dành Ç‹ giäng cho chúng tôi nh»ng ÇiŠu cÖ bän vŠ tri‰t lš và phân tâm h†c. Nh© vÆy, chúng tôi b¡t ÇÀu làm quen v§i nh»ng tØ ng» nhÜ bän ngã, m¥c cäm, tiŠm thÙc, vô thÙc, t¿ tôn, t¿ ti v.v., và thÌnh thoäng có dÎp là chúng tôi thích thú ti toe chút væn chÜÖng bí hi‹m theo lÓi "Hãy tìm bän ngã trong vô ngã". NhÜng cÛng nh© vÆy mà chúng tôi trª nên v»ng vàng, già d¥n vŠ b¶ môn quÓc væn so v§i các bån cùng lÙa thø huÃn các giáo sÜ khác. Chúng tôi b¡t ÇÀu sº døng nhuÀn nhuyÍn ti‰ng ViŒt, bi‰t vÆn døng cái tinh vi cûa ti‰ng ViŒt Ç‹ diÍn tä š tÙ rÃt m¿c g†n gàng , nhÜ bån cùng l§p cûa chúng tôi là Lê PhÌ Çã tài tình dÎch câu "c'est en forgeant qu'on devient forgeron" vÈn vËn chÌ có mÃy ch» "cä rèn nên th®".
Dåo Çó, chúng tôi có thái Ç vØa thán phøc, vØa e dè các giáo sÜ gÓc gác Çäng phái. Thán phøc vì lë h† là nh»ng ngÜ©i có th¿c h†c, tâm cao chí Çåi. E dè là vì cä phía th¿c dân lÅn phía c†ng sän ÇŠu rình mò r¡p tâm ám håi h†. HÒi cÜ trª låi trÜ©ng, chúng tôi Çã nghe nhiŠu chuyŒn bi thäm vŠ các vÎ giáo sÜ cÛ bÎ ViŒt Minh chôn sÓng. Chúng tôi cÛng b¡t chܧc ngÜ©i l§n tránh không Çä Ƕng ljn các danh tØ húy kœ ñåi ViŒt, ViŒt QuÓc, mà nói chŒch låi là "ñít VÎt", là "Cu Dê ñê", là "QuÀn Dài ñen". Do Çó mà chúng tôi thÜ©ng to nhÕ v§i nhau r¢ng thÀy Ngô Væn Hân là QuÀn Dài ñen, và khi thÀy không muÓn giäng rõ nghïa câu thÖ "Sao m†c lên yên ch£ng Ç®i m©i", chúng tôi vÅn hi‹u š thÀy muÓn nói là chØng nào QuÓc Dân ñäng n¡m chính quyŠn, thÀy së ra công khai hoåt Ƕng, gi» các chÙc vø công cº ho¥c dân cº. ThÀy Ngô Væn Hân thÜ©ng vi‰t bài cho báo Sóng M§i cûa Phan Quang B°ng, và cùng v§i thÀy Phan Ngô xuÃt bän ª Hu‰ t© nhÆt báo Dân ñen, ÇÃu tranh Çòi cäi ti‰n dân sinh, dân chû. TÃt nhiên là không chÌ có c†ng sän ghét thÀy mà nhà cÀm quyŠn ÇÜÖng th©i cÛng theo dõi rình rÆp thÀy d» l¡m. ThÀy Ngô Væn Hân, ÇÜ®c s¿ h° tr® cûa thÀy HiŒu trܪng NguyÍn H»u ThÙ, Çã lÆp ra "Nhóm ThÙ Næm", qui tø m¶t sÓ trí thÙc và nhân sï ª Hu‰, và các ÇŒ tº ru¶t cûa thÀy ª ban tú tài nhÜ các anh Lê Tuyên, Lê Væn, NguyÍn Væn MØng, Thái Ming Hùng, Âu Ng†c HÒ v.v.. Nhóm ThÙ Næm m‡i tuÀn h†p m¶t lÀn vào chiŠu thÙ næm tåi giäng ÇÜ©ng trÜ©ng Khäi ñÎnh, công chúng tham d¿ t¿ do, và sau khi diÍn giä thuy‰t trình vŠ m¶t ÇŠ tài loan báo trܧc trong các lãnh v¿c væn hóa, væn nghŒ, xã h¶i, dân sinh v.v., thì thính giä ÇÜ®c phát bi‹u š ki‰n, tham luÆn, tranh biŒn tùy thích, nên các bu°i sinh hoåt cûa Nhóm ThÙ Næm thÆt là hào hÙng và Çã thu Çåt nh»ng k‰t quä tích c¿c. ña sÓ h†c sinh ngÜ«ng m¶ thÀy Ngô Væn Hân, riêng các h†c sinh thân c†ng thì bày chuyŒn nói xÃu thÀy. Trong m¶t bu°i sinh hoåt cûa nhóm, có h†c sinh Çã cÓ š tr§ trêu chÃt vÃn thÀy vŠ liên hŒ gi»a QuÓc Dân ñäng ViŒt Nam và QuÓc Dân ñäng Trung QuÓc, m¶t câu hÕi không liên quan gì ljn ÇŠ tài thuy‰t trình hôm Çó, nên thÀy Ngô Væn Hân Çã trä l©i m¶t cách châm bi‰m r¢ng cái thói tò mò không Çúng nÖi Çúng lúc là bi‰n chÙng cûa bŒnh giang mai. Hoåt Ƕng cûa Nhóm ThÙ Næm Çã kéo dài liên tøc nhiŠu næm và chÌ chÃm dÙt ít lâu sau khi thÀy Ngô Væn Hân bÎ ViŒt Minh b¡t ª Bàu Vá và xº b¡n tåi Nam ñông, vùng ngoåi ô thành phÓ Hu‰.
2 . QuÓc Dân ñäng gÓc ñåi ViŒt và QuÓc Dân ñäng gÓc ViŒt QuÓc.
ChuyŒn giáo sÜ Ngô Væn Hân bÎ ViŒt Minh b¡t gi‰t thì ch£ng có ai lÃy làm lå, bªi m¶t lë giän ÇÖn là vào dåo Çó, nh»ng ngÜ©i bÎ gi‰t vì lš do chính trÎ nhiŠu l¡m, ngÜ©i thì bÎ c†ng sän gi‰t, ngÜ©i thì bÎ phòng nhì gi‰t, mà thÀy Ngô Væn Hân Çã là QuÀn Dài ñen thì không bÎ phe bên này ám håi, cÛng së bÎ phe bên kia thû tiêu mà thôi. ThÀy có bÎ ViŒt Minh gi‰t thì cÛng nhÜ trܧc Çó thÀy NguyÍn Trung Thuy‰t hay Bác sï B»u HiŒp Çã bÎ gi‰t, không ai ngåc nhiên cä. Dính dÃp vào chuyŒn chính trÎ th©i bu°i Çó có nghïa là Çem tính mång ngàn cân bu¶c vào ÇÀu s®i tóc. HÖn n»a, ngÜ©i dân thÜ©ng thuª Ãy không mÃy ai còn tâm trí nghï ljn nh»ng chuyŒn xa v©i nhÜ vÆy, bªi lë lo cho xong chuyŒn cÖm áo nhà cºa trong nh»ng næm m§i hÒi cÜ cÛng Çã vÃt vä quá l¡m rÒi. Trong vùng ViŒt Minh còn hoåt Ƕng thì cho dù có tiŠn cÛng không mua ra gåo, ngày ngày b»a rau b»a cháo là chuyŒn thÜ©ng. Trong vùng Pháp chi‰m Çóng, ngay cä vùng thành phÓ Hu‰, cÖm æn hàng ngày phäi Çong dÆu xanh, vì gåo cÛng khan hi‰m, phäi mua tØ Sài Gòn chª ra qua ngã Cao Miên và Lào, còn ÇÆu xanh thì låi rÃt rÈ,vùng Hu‰ sän xuÃt nhiŠu mà không có nÖi tiêu thø. Do Çó, ngoåi trØ nh»ng ngÜ©i th¿c s¿ dÃn thân vào các hoåt Ƕng chính trÎ, ho¥c nh»ng ngÜ©i Ç¥c trách các công tác công an, mÆt thám, ngÜ©i dân thÜ©ng không mÃy ai Çi sâu vào viŒc tìm hi‹u lai lÎch, gÓc gác các nhân vÆt Çäng phái. Ngoài chuyŒn cÖm æn áo m¥c, tâm trí m†i ngÜ©i lo Ç° dÒn vào viŒc bäo vŒ an ninh cho bän thân và gia Çình, ngày ngày không ai dám Çi Çâu xa khÕi cºa, Çêm Çêm nhà nào cÛng cài then chÓt c°ng ch¥t chÈ, n¶i bÃt xuÃt ngoåi bÃt nhÆp, bªi lë m†i ngÜ©i ÇŠu có chung m¶t n°i lo s® nhÜ nhau, ª vùng ViŒt Minh thì lo Tây Çi bÓ ráp, Çàn ông con trai ban ngày bÎ b¡t g¥p Çang Ç¡p chæn n¢m ngû là bÎ b¡n bÕ tåi ch°, ª vùng Tây chi‰m Çóng thì lo ViŒt Minh ám sát, hÍ bÎ nghi là bÎ gi‰t, cho dù là nh»ng ngÜ©i chÌ m§i có š ÇÎnh xin Çi làm viŒc cho chính quyŠn Ç‹ Ƕ nhÆt, nói chi ljn nh»ng ngÜ©i vÓn là quan låi và công chÙc cao cÃp và các nhân vÆt Çäng phái chính trÎ chÓng c†ng mà ViŒt Minh thâm thù.
Trong bÓi cänh sinh hoåt bu°i m§i hÒi cÜ n¥ng n® áo cÖm nhÜ vÆy, làm sao ngÜ©i dân bình thÜ©ng có thì gi© lÜu tâm ljn viŒc tìm hi‹u ng†n nguÒn các s¿ kiŒn chính trÎ ngÃm ngÀm liên quan ljn các Çäng phái cách mång không c†ng sän. Thí dø viŒc giáo sÜ NguyÍn Trung Thuy‰t ch‰t khi bÎ ÇÜa ra giam ª ñÒng H§i, b†n h†c trò hÒi cÜ chúng tôi chÌ bi‰t lõm bõm qua ngÜ©i l§n là thÀy NguyÍn Trung Thuy‰t Çã bÎ ViŒt Minh gi‰t ch‰t ª ñÒng H§i cuÓi næm 1946 vì thÀy là ngÜ©i cûa QuÓc Dân ñäng. ChÌ bi‰t có vÆy thôi. Nay thì låi xãy ra thêm vø giáo sÜ Ngô Væn Hân bÎ xº tº ª Nam ñông, vì thÀy Ngô Væn Hân cÛng hoåt Ƕng Çäng phái, thÀy là ngÜ©i cûa QuÓc Dân ñäng, thÀy là QuÀn Dài ñen. Th‰ rÒi b†n h†c trò chúng tôi cÛng nhÜ hÀu h‰t nh»ng ngÜ©i l§n bình thÜ©ng ÇÜÖng th©i ÇŠu nghï r¢ng ViŒt Minh rÃt ghét QuÓc Dân ñäng, ngày nay ViŒt Minh rình ÇÜ®c cÖ h¶i là gi‰t thÀy Hân, vì thÀy Hân là QuÓc Dân ñäng, vì thÀy Hân là QuÀn Dài ñen, cÛng nhÜ trܧc kia ViŒt Minh có cÖ h¶i là gi‰t thÀy Thuy‰t, vì thÀy Thuy‰t cÛng là QuÓc Dân ñäng, vì thÀy Thuy‰t là QuÀn Dài ñen. Không m¶t ai bi‰t r¢ng tuy giáo sÜ NguyÍn Trung Thuy‰t là ngÜ©i cûa QuÓc Dân ñäng nhÜng không th‹ g†i giáo sÜ Thuy‰t là QuÀn Dài ñen trong lúc giáo sÜ Ngô Væn Hân cÛng là ngÜ©i cûa QuÓc Dân ñäng låi Çúng là QuÀn Dài ñen chính cÓng. PhÙc tåp nhÜ vÆy là vì không mÃy ai phân biŒt ÇÜ®c rành rë các danh xÜng QuÓc Dân ñäng, ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng, ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng; không mÃy ai ÇÜ®c bi‰t s¿ kiŒn Çã có m¶t th©i gian ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng và ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng cùng v§i ñåi ViŒt Dân Chính ñäng Çã thÓng nhÃt thành m¶t t° chÙc chính trÎ lÃy tên là QuÓc Dân ñäng, lÃy lá c© sao tr¡ng cûa ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng làm Çäng kÿ, lÃy bài ViŒt Nam Minh Châu Tr©i ñông cûa Hùng Lân làm Çäng ca. Bªi th‰ cho nên thÀy Ngô Væn Hân là ngÜ©i cûa QuÓc Dân ñäng, thÀy gÓc gác là ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng, là ViŒt QuÓc, là "Cu Dê ñê", nên thÀy Hân Çúng là QuÀn Dài ñen chính cÓng. Trong lúc Çó thì thÀy NguyÍn Trung Thuy‰t cÛng là ngÜ©i cûa QuÓc Dân ñäng, nhÜng thÀy gÓc gác là ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng, nên g†i thÀy theo lÓi húy kœ pha chút trào l¶ng cûa ngÜ©i ÇÜÖng th©i thì thÀy Thuy‰t là "ñít VÎt" chÙ không phäi là QuÀn Dài ñen. Giáo sÜ NguyÍn Trung Thuy‰t Çúng là Çäng viên ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng, chÙ không phäi là Çäng viên ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng nhÜ nhiŠu ngÜ©i Çã lÀm tܪng. Lúc giáo sÜ NguyÍn Trung Thuy‰t bÎ TrÀn ViŒt Châu là Trܪng phòng chính trÎ sª Công an Trung B¶ cho ngÜ©i g†i b¡t giº vào m¶t ngày cuÓi tháng mÜ©i næm 1946, giáo sÜ Thuy‰t Çang ngÒi æn cÖm trÜa v§i bác sï B»u HiŒp là XÙ Trܪng XÙ b¶ Trung ViŒt cûa ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng. Sau Çó thÀy bÎ ÇÜa ra giam giº ª lao xá ñÒng H§i, và ÇÀu næm 1947, hÒi cÜ vŠ låi Hu‰, b†n h†c trò chúng tôi nghe tin thÀy Çã bÎ ViŒt Minh gi‰t ch‰t.
VÆy thì Çã có m¶t th©i gian, các chính Çäng ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng, ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng, và ñåi ViŒt Dân Chính ñäng, tÆp h®p låi thành m¶t t° chÙc chính trÎ thÓng nhÃt lÃy tên là QuÓc Dân ñäng. Sau vø Ôn NhÜ HÀu xãy ra vào ngày 13 tháng 7 næm 1946, ViŒt Minh trª m¥t khûng bÓ tàn båo, lãnh tø và Çäng viên nÒng cÓt bÎ gi‰t ch‰t, l¿c lÜ®ng quân Ƕi (QuÓc Dân Quân) bÎ Çánh diŒt, Çäng viên quÀn chúng bÎ phân tán, phiêu båt bÓn phÜÖng, M¥t TrÆn QuÓc Dân ñäng hoàn toàn tan rã. Các chính Çäng thành viên trª låi hoåt Ƕng riêng rë, theo nh»ng chính cÜÖng chính sách khác nhau. HÖn n»a, bän thân các chính Çäng thành viên låi còn phân hóa thành nhiŠu hŒ phái khác nhau, cát cÙ nh»ng ÇÎa bàn khác nhau, có m¥t cä ª trong nܧc cÛng nhÜ ª ngoài nܧc, và mang nh»ng danh xÜng khác nhau. Tuy nhiên, t° chÙc nào cÛng ít nhiŠu gi» låi mÃy ti‰ng QuÓc Dân ñäng trong tên g†i, và ÇŠu hoåt Ƕng dܧi cùng m¶t lá c© là c© sao tr¡ng. Do Çó mà tØ næm 1947 trª vŠ sau, nh»ng ai không phäi là công an, mÆt thám, nh»ng ai không th¿c s¿ dÃn thân vào các t° chÙc chính trÎ Çäng phái, thì khó lòng mà phân biŒt th‰ nào là QuÓc Dân ñäng, th‰ nào là QuÓc Dân ñäng ViŒt Nam, mà th‰ nào thì låi là ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng hay ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng. ñ‹ hi‹u rõ vÃn ÇŠ, thi‰t nghï viŒc lÆt låi m¶t sÓ trang sº cÆn Çåi liên hŒ ljn các chính Çäng là chuyŒn cÀn thi‰t.
3. ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng.
VNQDñ do lãnh tø NguyÍn Thái H†c thành lÆp næm 1927 tåi Hà N¶i, và nhanh chóng phát tri‹n ª B¡c Kÿ và phía b¡c Trung Kÿ. Næm 1930, sau khi cu¶c khªi nghïa Yên Bái thÃt båi, NguyÍn Thái H†c bÎ b¡t và bÎ xº tº hình, Lê H»u Cänh thay th‰ lãnh Çåo m¶t th©i gian rÒi cÛng bÎ b¡t và bÎ xº tº. BÎ nhà cÀm quyŠn th¿c dân khûng bÓ d» d¶i, ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng tan rã và phân hóa. Tuy nhiên, chÌ m¶t th©i gian ng¡n, các thành phÀn thoát ÇÜ®c
ra nܧc ngoài Çã t° chÙc nhiŠu cÖ sª v»ng månh Ç‹ ti‰p tøc s¿ nghiŒp cách mång giäi phóng dân t¶c, n°i bÆt nhÃt là ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng Vân Nam ñŒ NhÃt ñåo B¶ cûa NguyÍn Th‰ NghiŒp (TrÜÖng Nguyên Minh) ª Vân Nam-Quš Châu, Häi Ngoåi T°ng ñäng B¶ ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng cûa LŒnh Tråch Dân và ñ¥ng SÜ Måc (ñ¥ng H»u B¢ng) ª Quäng Châu, ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng Häi Ngoåi mà BiŒn S¿ SÙ ª Nam Kinh do Vi Chính Nam Çäm nhiŒm, và ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng Trung ÐÖng ñäng B¶ Häi Ngoåi ChÃp Hành Ñy Viên H¶i ª Côn Minh do VÛ HÒng Khanh, Chu Bá PhÜ®ng, Lê Khang, VÛ Quang PhÄm và Nghiêm K‰ T° ÇiŠu khi‹n. Ÿ trong nܧc thì mãi ljn næm 1936, khi M¥t TrÆn Bình Dân lên cÀm quyŠn ª Pháp, các thành phÀn bÎ tù còn sÓng sót ÇÜ®c trä t¿ do låi ti‰p tøc hoåt Ƕng, thành lÆp Tân ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng ª sÓ 61 phÓ TrÜ©ng Thi, Hà N¶i, do NguyÍn Th‰ NghiŒp, NguyÍn Ng†c SÖn, NguyÍn H»u ñåt, Ngô Thúc ñÎch và NhÜ®ng TÓng lãnh Çåo. ñÀu næm 1945, ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng cùng v§i ñåi ViŒt Dân Chính ñäng và ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng k‰t h®p låi thành m¶t t° chÙc thÓng nhÃt v§i danh xÜng là QuÓc Dân ñäng. CuÓi næm 1946, QuÓc Dân ñäng bÎ ViŒt Minh khûng bÓ d» d¶i và tan rã. ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng trª låi hoåt Ƕng riêng rÈ, m¶t phÀn chåy qua Trung QuÓc, m¶t phÀn ª låi trong nܧc ti‰p tøc hoåt Ƕng. Tåi Trung QuÓc, ljn ÇÀu næm 1948 thì có mâu thuÅn trÀm tr†ng gi»a VÛ HÒng Khanh và Xuân Tùng. VÛ HÒng Khanh bÕ vŠ Quäng Châu m¶t th©i gian rÒi trª låi Côn Minh t° chÙc Ki‰n QuÓc Quân kéo vŠ ViŒt Nam næm 1950 h®p tác v§i chính quyŠn Bäo ñåi. Tåi quÓc n¶i, nh»ng Çäng viên thoát khÕi s¿ sát håi cûa c¶ng sän cuÓi næm 1946 thì m¶t sÓ tÆp h†p thành ThÎ B¶ Hà N¶i và B¡c B¶ Khu ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng dܧi s¿ lãnh Çåo cûa Lê Ng†c ChÃn, m¶t sÓ theo NhÜ®ng TÓng h®p tác v§i chính quyŠn cûa T°ng TrÃn B¡c ViŒt Nghiêm Xuân ThiŒn. ThÜ®ng tuÀn tháng 7 næm 1950, ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng h†p Çåi h¶i bÀu Ngô Thúc ñÎch làm Bí ThÜ Trܪng Ban ChÃp Hành Trung ÐÖng ñäng B¶. ñÀu næm 1951, phái VÛ HÒng Khanh tØ Trung QuÓc vŠ phû nhÆn s¿ lãnh Çåo cûa Ngô Thúc ñÎch và cÛng triŒu tÆp Çåi h¶i Ç‹ bÀu VÛ HÒng Khanh làm T°ng ThÜ Kš. Tuy ÇÓi nghÎch nhau nhÜng cä hai phe có Çi‹m tÜÖng ÇÒng là không còn sº døng lá c© xéo ngang nºa ÇÕ nºa vàng th©i NguyÍn Thái H†c mà vÅn lÃy lá c© sao tr¡ng cûa QuÓc Dân ñäng làm Çäng kÿ. VŠ sau, Ngô Thúc ñÎch, VÛ HÒng Khanh, và các c†ng s¿ viên, tham gia các chính quyŠn thân Pháp, thân MÏ, nhÜng Ça sÓ các Çäng viên kÿ c¿u tØ th©i QuÓc Dân ñäng ÇŠu ÇÙng ngoài chính quyŠn, sÓng thanh båch và cao khi‰t.
4. ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng.
ñVQDñ do lãnh tø TrÜÖng Tº Anh thành lÆp næm 1939 tåi Hà N¶i và nhanh chóng phát tri‹n ÇŠu kh¡p 3 kÿ. Trung ÐÖng ñäng B¶ gÒm có TrÜÖng Tº Anh, NguyÍn Sï Dinh, NguyÍn Ti‰n H›, Phåm Cänh Hoàn (Hy TÓng), ñ¥ng VÛ TrÙ, NguyÍn Tôn Hoàn, Tå Thành Châm, Phan Bá Tr†ng, VÛ Væn Häi, NguyÍn Væn ViÍn, Giáo Lai và ñ¶i Ti‰p*(1)
XÙ B¶ B¡c ViŒt bu°i ÇÀu tr¿c thu¶c Trung ÐÖng ñäng B¶; tØ 1951 vŠ sau, trong lúc Trung ÐÖng do ñ¥ng Væn Sung, NguyÍn ñình LuyŒn (Quân Bình) lãnh Çåo, thì XÙ B¶ B¡c ViŒt do ñ¥ng ThÎ Khiêm (ChÎ Cä TŠ) và NguyÍn QuÓc Xûng (ñÒ Long) ÇiŠu khi‹n. XÙ B¶ Trung ViŒt do B»u HiŒp làm XÙ Trܪng, v§i các c†ng s¿ viên là B»u Viêm, NguyÍn Khoa Toàn, NguyÍn Khoa Trang, DÜÖng ThiŒu DÎ và NguyÍn Trung Thuy‰t; vŠ sau khi B»u HiŒp bÎ ám sát thì Hà Thúc Kš thay th‰ làm XÙ Trܪng, v§i s¿ c†ng tác cûa ñoàn Thái, NguyÍn Væn Mân, Hà Thúc K›, và s¿ phø tá cûa Tôn ThÃt T‰, Hoàng Xuân Tºu, Võ LÜÖng. XÙ B¶ Nam ViŒt bu°i ÇÀu do NguyÍn Væn Hܧng (MÜ©i LÍ) làm XÙ Trܪng; vŠ sau Phan Thông Thäo (Lê QuÓc HÜng) thay th‰ làm XÙ Trܪng, v§i các c†ng s¿ viên là Lê Væn HiŒp (Già HiŒp), Phåm ñæng Cänh (Bäy Cänh), TrÀn Væn Xuân, NguyÍn Væn Ki‹u (Sáu Ki‹u). ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng lÃy thuy‰t Dân T¶c Sinh TÒn làm thuy‰t chû Çåo, chû trÜÖng d¿a vào sÙc mình là chính, và tuy phát sinh tØ hàng ngÛ thanh niên trí thÙc, sinh viên h†c sinh, nhÜng Çã nhanh chóng gây cÖ sª quÀn chúng trong các gi§i phø n», quân nhân, công chÙc, giáo viên, nông dân, và thuÖng nhân. Næm 1942, TrÜÖng Tº Anh bÎ mÆt thám Pháp b¡t ª Hà N¶i, Çem vŠ quän thúc ª Tuy Hòa. ñÀu næm 1944, TrÜÖng Tº Anh låi bÎ b¡t lÀn n»a, nhÜng trÓn thoát và tØ ÇÃy hoåt Ƕng bí mÆt kh¡p vùng trung châu B¡c Kÿ. Ngày 12-4-1945, TrÜÖng Tº Anh gºi phái Çoàn NguyÍn Ti‰n H› sang Trùng Khánh thÜÖng nghÎ v§i lãnh Çåo ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng và ñåi ViŒt Dân Chính ñäng Ç‹ thành lÆp m¶t t° chÙc chung lÃy tên là QuÓc Dân ñäng. Tháng 10 næm 1945, ViŒt Minh kš s¡c lŒnh giäi tán ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng (Công Báo ViŒt Nam, tháng 10, 1945). CuÓi næm 1946, ViŒt Minh b¡t gi‰t TrÜÖng Tº Anh, tÃn công các chi‰n khu cûa QuÓc Dân Quân, và khûng bÓ tr¡ng Çäng viên các cÃp. NhÜng chÌ sau m¶t th©i gian ng¡n, ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng låi °n ÇÎnh cÖ sª hå tÀng kh¡p cä 3 kÿ, nêu cao ng†n c© chÓng c†ng, Çä th¿c, bài phong. Næm 1953, ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng là nòng cÓt cûa Phong Trào ñåi ñoàn K‰t và Hoà Bình, Çòi Pháp trä Ƕc lÆp cho ViŒt Nam và Çòi Bäo ñåi cäi t° th‹ ch‰. ñÀu næm 1964, ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng là nòng cÓt cûa các l¿c lÜ®ng cách mång lÆt Ç° chính quyŠn trung lÆp DÜÖng Væn Minh. CuÓi næm 1964, ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng có s¿ bÃt ÇÒng n¶i b¶. Ngày 14-11-1964, XÙ B¶ Nam ViŒt tách ra thành lÆp ñäng Tân ñåi ViŒt (sau này là nòng cÓt cûa Phong Trào QuÓc Gia CÃp Ti‰n). Ngày 25-12-1965, các XÙ B¶ Trung và B¡c ViŒt thành lÆp ñäng ñåi ViŒt Cách Mång. Sau tháng tÜ 1975, Çäng viên các cÃp kËt låi trong nu§c m¶t phÀn mai danh Än tích, m¶t phÀn bÎ tù Çày, bÎ gi‰t håi, và phÀn còn låi lÜu vong ra nu§c ngoài Çã h†p hi nghÎ ª San Jose ngày 28-5-1988 Ç‹ thÓng nhÃt låi ñäng dܧi s¿ lãnh Çåo cûa hai ñÒng Chû TÎch NguyÍn Tôn Hoàn và Hà Thúc Kš. Tuy nhiên, mÓi bÃt ÇÒng vŠ chû trÜÖng và phÜÖng thÙc ti‰n công cách mång vÅn còn nên gi»a næm 1994, ñåi ViŒt Cách Mång låi trª låi hoåt Ƕng riêng rÈ. Dù sao thì truyŠn thÓng TrÜÖng Tº Anh và tinh thÀn QuÓc Dân ñäng vÅn ÇÜ®c cä hai phái tôn tr†ng và lá c© sao tr¡ng vÅn ÇÜ®c ti‰p tøc dÜÖng cao, cho dù phái Hà Thúc Kš có thêm màu vàng vào nŠn màu ÇÕ, vô tình g®i nh§ ljn lá c© nºa ÇÕ nºa vàng ngày xÜa cûa NguyÍn Thái H†c.
5. ñåi ViŒt Dân Chính ñäng.
ñVDCñ do lãnh tø NguyÍn TÜ©ng Tam sáng lÆp næm 1940 tØ cái nhân væn h†c rÃt n°i ti‰ng lúc bÃy gi© là nhóm T¿ L¿c Væn ñoàn. NguyÍn TÜ©ng Tam là nhà væn NhÃt Linh, tuy làm lãnh tø, nhÜng linh hÒn cûa ñåi ViŒt Dân Chính ñäng låi là NguyÍn TÜ©ng Long (TÙ Linh), tÙc là nhà væn Hoàng ñåo, Çäm trách chÙc vø T°ng ThÜ Kš ñäng. ñåi ViŒt Dân Chính ñäng phát tri‹n chû y‰u trong gi§i trí thÙc và væn h†c nghŒ thuÆt. CuÓi næm 1942, ñåi ViŒt Dân Chính ñäng bÎ nhà cÀm quyŠn Pháp Çàn áp, anh em NguyÍn TÜ©ng Tam trÓn thoát sang Trung QuÓc. Tåi Çây, NguyÍn TÜ©ng Tam Ç°i tên là NguyÍn TÜ©ng DÛng, nhÜng vÅn bÎ nhà chÙc trách ÇÎa phÜÖng b¡t giam vì nghi ng© là gián ÇiŒp cûa NhÆt, may nh© VÛ HÒng Khanh và Nghiêm K‰ T° xin v§i ban ChÃp Hành ViŒt Nam Cách MŒnh ñÒng Minh H¶i can thiŒp trä t¿ do và ÇÜa vào hàng HÆu b° Ñy viên cûa ViŒt Cách. CuÓi næm 1943, NguyÍn TÜ©ng Tam r©i LiÍu Châu lên Côn Minh h®p tác v§i VÛ HÒng Khanh trong Häi Ngoåi B¶ cûa ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng, còn NguyÍn TÜ©ng Long thì tìm cách xâm nhÆp trª låi ViŒt Nam. ñÀu næm 1944, ñåi ViŒt Dân Chính ñäng tham gia ñåi ViŒt QuÓc Gia Liên Minh(2) mà thành phÀn nòng cÓt là ñåi ViŒt QuÓc Xã ñäng do NguyÍn Xuân Ti‰u (Ti‰u Rùa) tÙc NguyÍn Lš Cao Kha sáng lÆp tØ næm 1936*. Tháng 4 næm 1945, NguyÍn TÜ©ng Tam g¥p ñåi DiŒn cûa ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng là NguyÍn Ti‰n H› ª ga Khai ViÍn và ÇÒng š liên minh v§i ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng. Tháng 5 næm 1945, tåi Trùng Khánh, NguyÍn TÜ©ng Tam Çã h†p h¶i nghÎ v§i NguyÍn Ti‰n H› và VÛ HÒng Khanh Ç‹ ÇÜa ñåi ViŒt Dân Chính ñäng tham gia t° chÙc liên minh chính trÎ có tên là QuÓc Dân ñäng, lÃy lá c© sao tr¡ng làm Çäng kÿ. CuÓi næm 1946, QuÓc Dân ñäng bÎ ViŒt Minh khûng bÓ và tan rã, anh em NguyÍn TÜ©ng Tam thoát ÇÜ®c sang Trung QuÓc. ´t lâu sau, gi»a næm 1948, NguyÍn TÜ©ng Long ch‰t ª Cºu Long trên chuy‰n xe l»a tØ Quäng Châu vŠ HÒng Kông; và tØ Çó, NguyÍn TÜ©ng Tam cÛng tÕ rõ thái Ƕ không tha thi‰t v§i các sinh hoåt chính trÜ©ng. Trª vŠ ViŒt Nam sÓng Än dÆt ª gÀn ñà Låt, ljn cuÓi næm 1963, NguyÍn TÜ©ng Tam Çã t¿ sát Ç‹ phän ÇÓi chính sách Ƕc tài gia Çình trÎ cûa chính quyŠn Ngô ñình DiŒm. Nh»ng ngÜ©i có liên hŒ gia Çình ho¥c thân h»u v§i ñåi ViŒt Dân Chính ñäng còn ti‰p tøc hoåt Ƕng Çäng phái, thÜ©ng ÇÜ®c ÇÒng hóa v§i ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng.
6. QuÓc Dân ñäng.
NhÜ vÆy là tØ ÇÀu næm 1945 trª Çi, ba Çäng chính trÎ ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng, ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng và ñåi ViŒt Dân Chính ñäng Çã k‰t h®p thành m¶t t° chÙc chính trÎ thÓng nhÃt lÃy tên là QuÓc Dân ñäng. Th¿c ra thì trܧc Çó m¶t næm, ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng, ñåi ViŒt Dân Chính ñäng và Tân ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng Çã b¡t ÇÀu k‰t h®p v§i nhau khi cùng ÇÙng chung trong ñåi ViŒt QuÓc Gia Liên Minh cûa NguyÍn Xuân Ti‰u. NhÜng lúc bÃy gi©, chû l¿c cûa ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng låi là Häi Ngoåi B¶ cûa VÛ HÒng Khanh ª Vân Nam, và lãnh tø cûa ñåi ViŒt Dân Chính ñäng là NguyÍn TÜ©ng Tam låi Çang ª Trung QuÓc, nên ÇÓi v§i ban lãnh Çåo ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng, viŒc cº m¶t phái Çoàn Çåi bi‹u sang Trung QuÓc Ç‹ chính thÙc hiŒp nghÎ viŒc thÓng nhÃt ba Çäng là ÇiŠu cÀn thi‰t phäi làm gÃp. Do Çó, m¶t phái Çoàn do NguyÍn Ti‰n H› cÀm ÇÀu và các thành viên khác là NguyÍn SÖn Häi, NguyÍn ñÎnh QuÓc, NguyÍn Sï Dinh, Phåm Khäi Hoàn, Phan Bá Tr†ng, ñ¥ng VÛ TrÙ, ngày 12-4-1945 Çã lên ÇÜ©ng Çi Côn Minh. ñÀu tháng 5 næm 1945, phái Çoàn ti‰n vào n¶i ÇÎa Trung QuÓc. Trܧc tiên, NguyÍn Ti‰n H› và NguyÍn TÜ©ng Tam Çã g¥p nhau ª ga Khai ViÍn và thoä hiŒp viŒc sát nhÆp ñåi ViŒt Dân Chính ñäng vào ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng. Ti‰p theo, NguyÍn Ti‰n H› h†p v§i VÛ HÒng Khanh, Nghiêm K‰ T°, VÛ Quang PhÄm và NguyÍn TÜ©ng Tam tåi Côn Minh và cùng nhau thÕa hiŒp thÓng nhÃt ba Çäng, trên cÖ sª ª Trung QuÓc thì lÃy tên là QuÓc Dân ñäng ViŒt Nam , còn ª trong nܧc thì lÃy tên là ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng. CuÓi cùng, các Çåi bi‹u cûa ba Çäng chính thÙc h†p ª Trùng Khánh vào cuÓi tháng 5 næm 1945. ñåi bi‹u cûa ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng là NguyÍn Ti‰n H›, NguyÍn Sï Dinh, ñ¥ng VÛ TrÙ và Phåm Khäi Hoàn. ñåi bi‹u cûa ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng là VÛ HÒng Khanh, Nghiêm K‰ T° và Lê Khang (VÛ Quang PhÄm ª låi Côn Minh xº lš thÜ©ng vø Häi Ngoåi B¶). ñåi bi‹u cûa ñåi ViŒt Dân Chính ñäng là NguyÍn TÜ©ng Tam.H¶i nghÎ Çã quy‰t ÇÎnh k‰t h®p ba Çäng thành m¶t t° chÙc chính trÎ thÓng nhÃt lÃy tên là QuÓc Dân ñäng, lÃy lá c© sao tr¡ng cûa ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng làm Çäng kÿ và bài ViŒt Nam Minh Châu Tr©i ñông cûa Hùng Lân làm Çäng ca. TØ Çó, QuÓc Dân ñäng chính thÙc ÇÜ®c thành lÆp. Trø sª cûa Trung ÐÖng ñäng B¶ QuÓc Dân ñäng ÇÜ®c công khai Ç¥t tåi TrÜ©ng Ti‹u h†c ñ‡ H»u VÎ tØ ngày 15-12-1945. CÖ quan thông tin tuyên truyŠn cûa QuÓc Dân ñäng là nhÆt báo ViŒt Nam, tuÀn báo Chính Nghïa, và Ç¥c san Sao Tr¡ng. Trung ÐÖng ñäng B¶ QuÓc Dân ñäng có hai b¶ phÆn : bí mÆt và công khai. B¶ phÆn bí mÆt là TÓi Cao Bí MÆt ChÌ Huy B¶ gÒm có TrÜÖng Tº Anh, NguyÍn Ti‰n H›, VÛ HÒng Khanh, Nghiêm K‰ T° và NguyÍn TÜ©ng Tam. B¶ phÆn công khai gÒm có Chû TÎch ñoàn và Ban Bí ThÜ Trung ÐÖng :
-Chû TÎch ñoàn :
Chû TÎch : TrÜÖng Tº Anh
T°ng ThÜ Kš : VÛ HÒng Khanh
Ñy Viên : Xuân Tùng
NguyÍn TÜ©ng Long
Phåm Khäi Hoàn
-Ban Bí ThÜ Trung ÐÖng :
Bí ThÜ Trܪng : NguyÍn TÜ©ng Tam
Ñy Viên : NguyÍn TÜ©ng Bách
Chu Bá PhÜ®ng
NguyÍn Væn ChÃn
VÛ ñình Trí
Phåm Væn H‹
Nghiêm K‰ T°
NguyÍn Ti‰n H›
Phåm Ng†c Chi
Vào gi»a næm 1946, tình hình gi»a ViŒt Minh và QuÓc Dân ñäng trª nên cæng th£ng, låi thêm TrÜÖng Tº Anh bÆn công tác Ç¥c biŒt ª chi‰n khu Thanh Hóa, NguyÍn TÜ©ng Tam bÕ sang Vân Nam tØ cuÓi tháng 5, VÛ HÒng Khanh cÛng rút vŠ chi‰n khu ViŒt Trì tØ cuÓi tháng 6, nên Trung ÐÖng ñäng B¶ QuÓc Dân ñäng ÇÜ®c t° chÙc låi, Phåm Væn H‹ ÇÜ®c cº làm TrÎ Lš, và NguyÍn Ti‰n H› gi» chÙc QuyŠn T°ng ThÜ Kš Trung ÐÖng ñäng B¶ v§i các Ñy Viên là Chu Bá PhÜ®ng, Khái HÜng, VÛ ñình Trí, NguyÍn Xuân Tùng, NguyÍn Væn ChÃn, NguyÍn TÜ©ng Long, NguyÍn TÜ©ng Bách, Phan Khôi và HÒng Vân (Võ Tài). Sau vø Ôn NhÜ HÀu, Trung ÐÖng QuÓc Dân ñäng thu hËp còn có 7 ngÜ©i : NguyÍn Ti‰n H› QuyŠn T°ng ThÜ Kš, Phåm Væn H‹ TrÎ Lš, NguyÍn Væn ChÃn Kinh Tài, NguyÍn Xuân Tùng T° ChÙc, VÛ ñình Trí Tuyên HuÃn, NguyÍn ñình ñóa Giao T‰ và Hoàng Bình Chû NhiŒm Væn phòng thÜ©ng tr¿c tåi trø sª m§i ª sÓ 83 phÓ Hàng ñÅy Hà N¶i.
Trong lÎch sº ViŒt Nam cÆn Çåi, chuyŒn QuÓc Dân ñäng chÀn ch© bÕ l« cÖ h¶i Ç‹ ViŒt Minh ph‡ng tay trên Çoåt chính quyŠn tåi Hà N¶i vào sáng ngày 19-8-1945; chuyŒn QuÓc Dân ñäng ngày 22-12-1945 chÎu thÕa hiŒp nhÆn 50 gh‰ trong sÓ 350 gh‰ Çåi bi‹u QuÓc h¶i së chính thÙc ÇÜ®c bÀu vào ngày 6-1-1946; chuyŒn QuÓc Dân ñäng ngày 24-2-1946 tåi SÙ Quán Trung Hoa, bÎ áp l¿c cûa Tiêu Væn, chÎu thÕa hiŒp tham gia Chính Phû Liên HiŒp së ÇÜ®c công bÓ vào tÓi 2-3-1946; chuyŒn VÛ HÒng Khanh t¿ tiŒn cùng v§i HÒ Chí Minh kš k‰t HiŒp ñÎnh SÖ B¶ 6-3-1946 v§i Jean Sainteny; chuyŒn QuÓc Dân ñäng gi»a næm 1946, không vì hiŠm riêng mà quên nghïa cä, vÅn tham gia M¥t TrÆn Liên HiŒp QuÓc Dân ViŒt Nam (Liên ViŒt); tÃt cä nh»ng chuyŒn Çó Çã thuc vŠ lÎch sº, Çã có nhiŠu ngÜ©i bi‰t, Çã có nhiŠu ngÜ©i bàn. NgÜ©i vi‰t chÌ ÇŠ cÆp ª Çây m¶t vài câu chuyŒn xoay quanh lá c© sao tr¡ng mà chÌ nh»ng ai là công an, là mÆt vø, hay nh»ng ai Çã tØng læn lóc trong chính trÜ©ng, dÃn thân vào các sinh hoåt Çäng phái, m§i bi‰t rõ ng†n ngành, còn ngÜ©i dân thÜ©ng thì, ho¥c là không quan tâm tìm hi‹u, ho¥c là nhÆn xét sai låc vì không ÇÜ®c thông tin ÇÀy Çû và trung th¿c.
7. Vø Ôn NhÜ HÀu.
Hãy b¡t ÇÀu b¢ng vø Ôn NhÜ HÀu ª Hà N¶i. Câu chuyŒn này thÜ©ng ÇÜ®c g†i nhÜ vÆy là vì Çã xÅy ra tåi biŒt th¿ sÓ 9 phÓ Ôn NhÜ HÀu, lúc bÃy gi© là Trø sª Ban Tuyên HuÃn ñŒ ThÃt Khu ñäng B¶ cûa QuÓc Dân ñäng (tØ Quäng Bình ljn Phú Yên). BiŒt th¿ này trܧc kia do quân Ƕi NhÆt Bän trÜng døng, sau giao låi cho quân Ƕi Trung Hoa, và m§i ÇÜ®c QuÓc Dân ñäng ti‰p thu tØ tháng 5 næm 1946. Trong vÜ©n có chôn m¶t sÓ xác lính "Tàu phù" ch‰t vì b¶i th¿c, ho¥c ch‰t vì phù thûng(3). TÓi 12-7-1946, Võ Nguyên Giáp ra lŒnh cho Sª Quân vø phÓi h®p v§i B¶ TÜ LŒnh Thành phÓ Hà N¶i gi§i nghiêm toàn thành, rÒi sai Sª Công an B¡c B¶ ljn các nhà thÜÖng Båch Mai và Phû Doãn lÃy Çi m¶t sÓ xác ch‰t vô thØa nhÆn (4), Çem vÙt vào bên trong Trø sª cûa QuÓc Dân ñäng, rÒi rång sáng ngày hôm sau, 13-7-1946, sau khi Çã Çánh chi‰m Trø sª và b¡t Phan Kích Nam(5) cùng m¶t sÓ cán b¶ QuÓc Dân ñäng bí mÆt mang Çi giam gi» rÒi thû tiêu, công an c¶ng sän cho khai quÆt các xác ch‰t cä cÛ lÅn m§i và làm biên bän, chøp hình, quay phim, vu cáo QuÓc Dân ñäng lÆp"h¡c Çi‰m"Ç‹ b¡t cóc, gi‰t ngÜ©i, tÓng tiŠn, cܧp cûa (6). B¶ Trܪng N¶i Vø kiêm nhiŒm QuyŠn Chû TÎch Chính Phû lúc bÃy gi© là Huÿnh Thúc Kháng Çã tin vào biên bän ngøy tåo và phúc trình vu cáo nói trên và Çã duyŒt kš quy‰t ÇÎnh trÎ t¶i nh»ng kÈ Çã làm viŒc phi pháp. B¶ Trܪng QuÓc Phòng lúc bÃy gi© là Phan Anh, nhÜng công an và b¶ Ƕi hoàn toàn n¢m trong tay Võ Nguyên Giáp. Ngay trong ngày 13-7-1946, Võ Nguyên Giáp Çã ra lŒnh cho VŒ QuÓc ñoàn trên lãnh th° ViŒt Nam tÃn công các chi‰n khu cûa QuÓc Dân Quân, trØ Trø sª Trung ÐÖng ª Hà N¶i. C†ng sän Çã dàn d¿ng ra vø Ôn NhÜ HÀu là cÓt Ç‹ có c§ Çàn áp QuÓc Dân ñäng, b¡t b§ giam cÀm Çäng viên thÜ©ng và thû tiêu Çäng viên cao cÃp, Çánh diŒt quân Ƕi và triŒt hå chi‰n khu cûa QuÓc Dân Quân. ñây là hành Ƕng v¡t chanh bõ võ, æn cháo Çá bát trong khuôn kh° thû Çoån tráo trª cÓ h»u cûa c¶ng sän. Ngày nay, m†i ngÜ©i ÇŠu thÃy rõ là Ç‹ làm vØa lòng ñÒng Minh, phe nhóm HÒ Chí Minh m¶t m¥t giäi tán ñông DÜÖng C†ng Sän ñäng, m¥t khác phäi cÓ khoác cho mình cái lÓt quÓc gia dân t¶c. ViŒt Minh cÀn có QuÓc H¶i Çoàn k‰t toàn dân nên Çã chÎu nhÜ©ng 50 gh‰ Çåi bi‹u cho QuÓc Dân ñäng và 20 gh‰ cho phe NguyÍn Häi ThÀn. ViŒt Minh cÀn có chính quyŠn liên hiŒp quÓc dân nên trong thành phÀn chính phû liên hiŒp ngày 2-3-1946, 10 b¶ thì chÎu nhÜ©ng cho QuÓc Dân ñäng 2 b¶ và phe NguyÍn Häi ThÀn 2 b¶. ñ‰n nay thì cái lÓt quÓc gia dân t¶c không còn cÀn thi‰t n»a sau khi c¶ng sän Çã b¡t ÇÜ®c tay th¿c dân Pháp qua viŒc kš k‰t HiŒp ÇÎnh sÖ b¶ 6-3-1946 v§i Jean Sainteny và s¡p s»a kš k‰t Tåm ܧc 15-9-1946 v§i Marius Moutet. NgÜ®c låi Çã ljn lúc phäi trØ khº cho dÙt cái h†a các Çäng phái quÓc gia Çang sách Ƕng quÀn chúng yêu nܧc phän kháng và k‰t t¶i ViŒt Minh Çã nhÜ®ng b¶ th¿c dân Pháp m¶t cách quá Çáng, n‰u không nói là Çã ÇÀu hàng th¿c dân Pháp m¶t cách nhøc nhã và ám mu¶i. Hành Ƕng phän b¶i cûa ViŒt Minh c¶ng sän Çã l¶ rõ chân tܧng hèn hå qua viŒc Võ Nguyên Giáp trܧc khi dàn d¿ng vø Ôn NhÜ HÀu Çã Çích thân tìm g¥p ñåi tá Crépin là ñåi DiŒn Lâm Th©i Toà Cao Ñy Pháp Ç‹ yêu cÀu th¿c dân Pháp giúp tr†ng pháo và chuyên viên xº døng tr†ng pháo Ç‹ tÃn công các chi‰n khu cûa QuÓc Dân ñäng, và Crépin Çã hoan hÌ tán ÇÒng.
8. Vø CÀu Chiêm SÖn.
Th‰ là b¡t ÇÀu tØ ngày 13-7-1946, c†ng sän d¿a vào vø Ôn NhÜ HÀu ti‰n hành m¶t chi‰n dÎch tuyên truyŠn tranh thû s¿ ÇÒng tình cûa công luÆn Ç‹ h° tr® và biŒn minh cho viŒc tàn sát không nÜÖng tay Çäng viên QuÓc Dân ñäng các cÃp, và viŒc Çánh diŒt Çåi quy mô các chi‰n khu cûa QuÓc Dân ñäng trong cä nܧc. Th‰ nhÜng vø Ôn NhÜ HÀu không mäy may tác Ƕng ljn miŠn Trung Trung B¶, trên ÇÎa bàn các tÌnh Nam Ngãi Bình Phú, m¶t trong nh»ng cái nôi cûa các cao trào ÇÃu tranh dܧi ng†n c© cûa chû nghïa yêu nܧc và chû nghïa dân t¶c. ThÆt vÆy, ngay tØ næm 1942, ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng Çã lãnh Çåo hai vån nông dân Phú Yên chÓng Công ty ñÜ©ng Trung Kÿ (Société Sucrière d'Annam) cûa liên doanh tÜ bän Pháp-Hòa Lan nên vào th©i Çi‹m 1946, änh hܪng cûa QuÓc Dân ñäng trong quÀn chúng nông thôn rÃt sâu ÇÆm. Tåi Quäng Nam, TrÜÖng Phܧc TÜ©ng, Phan Bá Lân, Hoàng Tæng (Hoàng Bình), Huÿnh Hòa, Phan Ngô, NguyÍn ñình ThiŒp tØ cuÓi næm 1945 Çã xây d¿ng ÇÜ®c nh»ng cÖ sª quÀn chúng v»ng månh. Bªi vÆy, tåi miŠn Trung Trung B¶, chính quyŠn tuy ª trong tay ViŒt Minh nhÜng lòng dân thì hÖn phân nºa nghiêng vŠ QuÓc Dân ñäng. Dân chúng mÃt niŠm tin nÖi chính quyŠn c†ng sän trܧc nh»ng hành Ƕng khûng bÓ cûa công an ÇÓi v§i nh»ng ngÜ©i yêu nܧc không c†ng sän(7)*. Ngay phái Çoàn thanh tra Tôn Quang PhiŒt, NguyÍn Duy Trinh do Ñy Ban Hành Chánh Trung B¶ gºi vào ÇÀu tháng 3-1946 cÛng không xoa dÎu ÇÜ®c lòng công phÅn cûa quÀn chúng mà rút cøc chÌ rܧc lÃy viŒc mÃt th‹ diŒn trܧc Çám Çông bÃt mãn nhÜ ª lao xá H¶i An(8)** và råp chi‰u bóng Quäng Ngãi(9 ). Thành thº âm mÜu bôi l† QuÓc Dân ñäng qua vø Ôn NhÜ HÀu Çã không tác Ƕng mäy may ljn công luÆn miŠn Trung Trung B¶. Vø Ôn NhÜ HÀu ch£ng biŒn minh ÇÜ®c viŒc b¡t ngÜ©i vô lš cûa công an c¶ng sän mà chÌ làm gia tæng s¿ chÓng ÇÓi mà thôi. Do Çó, c†ng sän låi ngøy tåo thêm vø CÀu Chiêm SÖn Ç‹ lÃy c§ månh tay tàn sát Çäng viên QuÓc Dân ñäng ª miŠn Trung.
Trܪng Ty Công an Quäng Nam là Huÿnh L¡m Çã ngÀm mua chu¶c anh th® rèn NguyÍn Phúc (Phó ñänh) Ç‹ dàn d¿ng nên vø cÀu Chiêm SÖn. M¶t Çêm cuÓi tháng 7-1946, chuy‰n xe l»a chª khí gi§i Çån dÜ®c tØ Hà N¶i vào Nam B¶, ljn gÀn cÀu Chiêm SÖn thì phäi ngØng låi vì thÃy có ÇÓt lºa ra hiŒu báo nguy. NgÜ©i tài x‰ khai là có thÃy mÃy ngÜ©i Çang tháo bù loong dܧi gÀm cÀu. Ngày hôm sau, công an cho b¡t NguyÍn Phúc và ÇÙa con trai 15 tu°i, rÒi m§m cung cho NguyÍn Phúc khai âm mÜu cûa QuÓc Dân ñäng phá cÀu Chiêm SÖn Ç‹ cܧp khí gi§i làm loån. Công an Quäng Nam bèn lùng b¡t Phan Bá Lân , Huÿnh Hòa, Phan Ngô, và m¶t sÓ Çäng viên nòng cÓt khác(10)*. VŠ sau, NguyÍn Phúc hÓi hÆn vŠ s¿ nông n°i cûa mình Çã treo c° t¿ äi, còn ÇÙa con trai 15 tu°i cûa NguyÍn Phúc thì bÎ công an ÇÆp ch‰t Ç‹ diŒt khÄu. LiŠn sau vø cÀu Chiêm SÖn, công an Quäng Ngãi cÛng khûng bÓ d» d¶i các Çäng viên QuÓc Dân ñäng. TrØ Phan Quang B°ng may m¡n chåy thoát, các Çäng viên nòng cÓt khác ÇŠu sa lܧi c†ng sän (NguyÍn Hoàng, Phåm ñình NghÎ, TrÀn CØ, Võ ñình Yên, TrÀn Giám). Tåi Bình ñÎnh thì công an c¶ng sän b¡t giam rÒi xº b¡n NguyÍn H»u L¶c, ñoàn ñÙc Thoan, Võ Minh Vinh, riêng hai chú cháu Tå ChÜÖng Phùng, Tå Chí DiŒp kÎp th©i vÜ®t bi‹n thoát ÇÜ®c vào Nam. Tåi Phú Yên, sau vø cÀu Chiêm SÖn, QuÓc Dân ñäng cÛng bÎ Çàn áp d» d¶i, Tinh Hoa ThÜ Quán bÎ løc soát, TrÜÖng Soån, Huÿnh Anh, TrÜÖng Døng QuyŠn, Phan Dùng, Huÿnh TÃt, TrÜÖng LÎnh, TrÜÖng Kš, ÇÒng loåt bÎ b¡t giam rÒi bÎ sát håi.
9. Vai trò Huÿnh Thúc Kháng.
Tháng 7 næm 1946 là tháng bäy Çen cûa QuÓc Dân ñäng. ñÀu tháng 7, ViŒt Minh c†ng sän ngøy tåo vø Ôn NhÜ HÀu Ç‹ bôi l† QuÓc Dân ñäng, Ç‹ tranh thû s¿ ÇÒng tình cûa công luÆn trong và ngoài nܧc, Ç‹ ki‰m c§ tàn sát không nÜÖng tay nh»ng ngÜ©i quÓc gia yêu nܧc không c†ng sän. CuÓi tháng 7, ViŒt Minh c†ng sän ngøy tåo thêm vø cÀu Chiêm SÖn Ç‹ khûng bÓ tinh thÀn dân chúng cûa m¶t vùng vÓn có truyŠn thÓng yêu nܧc và š thÙc chính trÎ cao, Ç‹ t¿ tung t¿ tác Çánh diŒt tÆn gÓc tÆn rÍ nh»ng cÖ sª cách mång cûa nh»ng ngÜ©i dÜÖng cao ng†n c© ÇÃu tranh cho chû nghïa dân t¶c và chû nghïa yêu nܧc. Lá c© sao tr¡ng Çã nhu¶m máu cûa hàng vån, hàng chøc vån Çäng viên QuÓc Dân ñäng. Sau tháng bäy Çen, kh¡p 3 miŠn Trung Nam B¡c, bi‰t bao nhiêu chi‰n sï QuÓc Dân ñäng Çã ngã gøc dܧi h†ng súng lÜ«i dao cûa công an c†ng sän. Sau tháng bäy Çen, bi‰t bao nhiêu thanh niên nam n» gÓc nông dân miŠn ÇÒng b¢ng, gÓc công nhân ÇÜ©ng xe lºa Vân Nam, gÓc dân t¶c thi‹u sÓ miŠn núi, khoác s¡c áo QuÓc Dân Quân, trÜÖng lá c© sao tr¡ng, bÎ kËt gi»a hai luÒng Çån c†ng sän ViŒt Minh và th¿c dân Pháp, Çã gøc ch‰t oan u°ng ª các hÓc núi, bìa rØng tåi các chi‰n trÜ©ng thÜ®ng du B¡c B¶. Sau tháng bäy Çen, bi‰t bao nhiêu sinh viên h†c sinh Üu tú tru§c Çây hæng hái x‰p bút nghiên Ç‹ theo h†c TrÜ©ng Sï Quan Låc TriŒu, TrÜ©ng Løc Quân Yên Bái, nh»ng tܪng có dÎp vung gÜÖm lên ng¿a, phÃt c© yêu nܧc thÜÖng dân, quy‰t tâm diŒt quân xâm lÜ®c cho thÕa m¶ng häi hÒ, ng© Çâu tu°i thanh xuân bÎ Çem nhÆn chìm m¶t cách lãng phí vào vÛng xoáy cÓt nhøc tÜÖng tàn, rút cøc låc lõng, bÖ vÖ nÖi xÙ lå quê ngÜ©i(11)*, n® áo cÖm làm thui ch¶t chí l§n bình sinh, u°ng cä Ç©i trai trÈ.
TÃt cä nh»ng thäm trång Çó ÇŠu b¡t nguÒn tØ chû trÜÖng cÓ h»u cûa T°ng B¶ ViŒt Minh luôn luôn Ç¥t quyŠn l®i cûa ñäng C†ng sän lên trên quyŠn l®i cûa T° QuÓc, tÜÖng lai cûa Dân T¶c, hånh phúc cûa Nhân Dân, sinh mång cûa ñÒng Bào. Vì quyŠn l®i tÓi thÜ®ng cûa tÆp Çoàn c¶ng sän, h† không ngÀn ngåi liên minh v§i kÈ thù th¿c dân Ç‹ ÇÜ®c ränh tay và có thêm phÜÖng tiŒn tiêu diŒt các l¿c lÜ®ng cách mång dân t¶c mà h† Çánh giá chÌ là bån ÇÒng minh giai Çoån và trong tÜÖng lai së trª thành ÇÓi thû tranh Çoåt lòng tin cÆy cûa ÇÒng bào. Liên minh liên k‰t ÇÓi v§i ngÜ©i c¶ng sän không bao gi© mang tính chÃt thûy chung. Hôm nay liên minh v§i l¿c lÜ®ng này nhÜng ngay ngày hôm sau có th‹ liên minh v§i l¿c lÜ®ng khác Ç‹ tiêu diŒt ÇÒng minh hôm trܧc(12)**. Bªi vÆy m§i xÅy ra nh»ng vø tàn sát không nÜÖng tay các Çäng viên QuÓc Dân ñäng trong cä nܧc sau vø Ôn NhÜ HÀu và cÀu Chiêm SÖn. ñã Çành là ª cÜÖng vÎ Chû TÎch Ñy Ban Kháng Chi‰n toàn quÓc, Võ Nguyên Giáp là chính danh thû phåm trong vø này, nhÜng còn trách nhiŒm cûa B¶ Trܪng N¶i Vø kiêm QuyŠn Chû TÎch Chính Phû Huÿnh Thúc Kháng? Huÿnh Thúc Kháng nhË då cä tin, th¿c s¿ bÎ Võ Nguyên Giáp bÎt m¡t che tai, hay Huÿnh Thúc Kháng bi‰t mà khi‰p nhÜ®c buông xuôi, bi‰t mà vÅn ép lòng Ç¥t bút kš quy‰t ÇÎnh tÆn diŒt QuÓc Dân ñäng! Huÿnh Thúc Kháng lë nào låi không bi‰t vì sao trܧc Çây TrÜÖng Tº Anh không tham gia chính phû liên hiŒp, và NguyÍn TÜ©ng Tam không phó th¿ hiŒp ÇÎnh mÒng 6 tháng 3. Phan Khôi, Phan Kích Nam, HÒng Vân (Võ Tài) ... ÇŠu là ngÜ©i ÇÒng châu, ÇÜÖng th©i có m¥t ª Hà N¶i, lë nào Huÿnh Thúc Kháng không bi‰t ljn cæn nguyên cûa tình hình cæng th£ng gi»a ViŒt Minh và QuÓc Dân ñäng. Ra Hà N¶i, Phan Khôi không ª nhà con trai låi lên ª v§i Khái HÜng trên Quan Thánh, mà con cháu Phan Khôi nhÜ Phan Thao, Phan Bôi, Lê Væn Hi‰n, Lê ThÎ Xuy‰n ÇŠu là cán b¶ ViŒt Minh cao cÃp tåi Hà N¶i, khó khæn gì mà Huÿnh Thúc Kháng không bi‰t ÇÜ®c nh»ng uÅn khúc n¶i tình. Cho nên chuyŒn Huÿnh Thúc Kháng bi‰t hay không bi‰t âm mÜu cûa Võ Nguyên Giáp dàn d¿ng chÙng tích Ç‹ vu cáo QuÓc Dân ñäng thì chÌ có bän thân Huÿnh Thúc Kháng bi‰t mà thôi. Nay Huÿnh Thúc Kháng yên giÃc ngàn thu trên ÇÌnh núi Thiên ƒn(13)***, công và t¶i ÇÓi v§i quÓc dân cÙ t¿ mình bi‰t lÃy, miÍn sao viŒc t¿ phán phäi vô tÜ Ç‹ vong linh không phäi thËn v§i quá khÙ cûa chính mình, con ngÜ©i danh ti‰ng m¶t th©i, vŠ khoa bäng Çã d¿ vào hàng "NgÛ phøng tŠ phi", vŠ thành tích ÇÃu tranh Çã bi‹u l¶ qua mÃy câu thÖ tuyŒt cú lúc ª tù Côn ñäo : "Mã xÌ thôi nhân tÀn cÓ änh, ThiŠn thanh Çáo chÄm nhÃt triêm y", vŠ s¿ nghiŒp Çã n°i ti‰ng qua nh»ng tÜ tܪng yêu nܧc thÜÖng nòi phát bi‹u trên báo Ti‰ng Dân và diÍn Çàn ViŒn Dân Bi‹u Trung Kÿ(14 )*.
ChÌ có c†ng sän m§i bi‰t rõ thû Çoån cûa c†ng sän.
ViŒc t¿ nguyŒn ÇÙng vào hàng ngÛ chi‰n sï QuÓc Dân ñäng Ç‹ rÒi Çem máu Çào cûa bän thân nhu¶m th¡m lá c© sao tr¡ng Çâu phäi chÌ thuÀn túy dành riêng cho Çäng viên gÓc gác tØ 3 Çäng quÓc gia c¿c Çoan VNQDñ, ñVQDñ và ñVDCñ. Th¿c vÆy, lá c© sao tr¡ng vang v†ng ti‰ng g†i non sông Çã cäm hóa nh»ng phÀn tº c¿c tä ñŒ TÙ QuÓc T‰ nhÜ Lê Khang ª tÆn bên ngoài biên gi§i B¡c B¶ cùng nh»ng ngÜ©i hùng theo phong cách LÜÖng SÖn Båc nhÜ Ba DÜÖng và Maurice Thiên ª miŠn Nam ViŒt Nam.
Lê Khang trܧc tên là Lê Væn Ninh, nguyên quán Thanh Hóa, vÓn là Çäng viên c¶ng sän ñŒ TÙ QuÓc T‰. HÒi m§i nghÌ h†c Çi làm, Lê Væn Ninh dåy tÜ ª Khai ViÍn bên Vân Nam, rÒi thi vào ngåch hÕa xa Hà N¶i-Côn Minh. Næm 1933 Lê Væn Ninh Ç°i tên là Lê Khang và gia nhÆp Häi Ngoåi B¶ ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng tåi Vân Nam, cùng v§i VÛ HÒng Khanh, Nghiêm K‰ T°, và VÛ Quang PhÄm lãnh Çåo Ban ChÃp Hành. CuÓi tháng 3 næm 1945, Lê Khang ÇÜ®c phái vŠ ViŒt Nam Ç‹ làm hܧng Çåo cho phái Çoàn NguyÍn Ti‰n H› sang Trung QuÓc thÜÖng nghÎ viŒc h®p nhÃt 3 Çäng VNQDñ, ñVQDñ, và ñVDCñ. Tháng 5 næm Çó, Lê Khang tham d¿ H¶i nghÎ Trùng Khánh thành lÆp QuÓc Dân ñäng ViŒt Nam. Trª vŠ nܧc ngay sau Çó, Lê Khang có m¥t trong bu°i h†p lÎch sº cûa QuÓc Dân ñäng tåi Hà N¶i tÓi hôm 18-8-1945 Ç‹ thäo luÆn viŒc cܧp chính quyŠn. Trong lúc l¿c lÜ®ng võ trang cûa QuÓc Dân ñäng Çã ÇÜ®c ÇiŠu Ƕng tØ chi‰n khu Låc TriŒu vŠ tÆp trung Çông Çû tåi trÜ©ng ti‹u h†c Hàng Kèn Ç‹ Ç®i lŒnh khªi nghïa thì các vÎ lãnh Çåo QuÓc Dân ñäng ngÀn ngØ, thi‰u quy‰t Çoán, ngåi Ç° máu, ngoåi trØ m¶t mình Lê Khang cÜÖng quy‰t chû trÜÖng cܧp chính quyŠn ngay trong Çêm. VÓn là c¿u Çäng viên ñŒ TÙ QuÓc T‰, Lê Khang hi‹u rÃt rõ chi‰n thuÆt, chi‰n lÜ®c, âm mÜu, thû Çoån cûa c†ng sän ñŒ Tam, cho nên nh»ng lš lë Lê Khang ÇÜa ra vô cùng xác Çáng. Lê Khang cänh cáo r¢ng ViŒt Minh së s¤n sàng cÃu k‰t v§i th¿c dân Pháp và v§i quân phiŒt Tàu Ç‹ tiêu diŒt nh»ng ngÜ©i cách mång dân tôc; n‰u Ç‹ ViŒt Minh cܧp chính quyŠn, h† së trª m¥t vu cáo ngÜ©i quÓc gia là phän Ƕng, là ViŒt gian. Vì vÆy, QuÓc Dân ñäng phäi n¡m chính quyŠn ngay, thu súng Çån cûa Bäo An Binh, ti‰p nhÆn khí gi§i cûa quân NhÆt chÙa trong kho Ng†c Hà, trang bÎ cho 3 sÜ Çoàn quân cách mång Ç‹ làm chû tình th‰. Ti‰c thay, š ki‰n cûa Lê Khang không Çu®c h¶i nghÎ chÃp thuÆn, Çåi s¿ hÕng ngay tØ bܧc ÇÀu. Lê Khang bèn tÙc tÓc lên Tam L¶ng phÓi h®p v§i ñ‡ ñình ñåo sáng ngày 22-8-1945 cܧp chính quyŠn Vïnh Yên. Lê Khang làm Chû tÎch Chính trÎ b¶ chi‰n khu Vïnh Yên (ñ‡ ñình ñåo làm TÜ lŒnh, Lê Thanh phø tá), góp phÀn tích c¿c vào viŒc mª r¶ng ÇÎa bàn cûa QuÓc Dân ñäng sang Yên Bái (NguyÍn Vïnh làm TÜ lŒnh, NguyÍn Duy DÎ phø trách Chính trÎ b¶), Phú Th† (VÛ Huy Hùng chÌ huy), ViŒt Trì (DÜÖng Cáp làm TÜ lŒnh, Bäo Ng†c làm Bí thÜ0 ñäng b¶), Lao Kai (TriŒu QuÓc L¶c, Hoàng Quang ñåt). ñÀu næm 1946, Lê Khang ÇÜ®c ÇiŠu Ƕng vŠ Trung ÐÖng Çåi diŒn cho QuÓc Dân ñäng công tác trong Ban Liên Ki‹m cûa Chính phû liên hiŒp kháng chi‰n, cùng TrÀn Væn Giàu (ñåi diŒn C†ng sän) Çi kh¡p nÖi dàn x‰p các vø xung Ƕt võ trang gi»a ViŒt Minh và QuÓc Dân ñäng. ´t tháng sau, Lê Khang vào Thanh Hóa giúp cûng cÓ và mª r¶ng chi‰n khu Gio Linh Bái Thu®ng. Sau vø Ôn NhÜ HÀu, Lê Khang bÎ công an c†ng sän b¡t giam ª HÕa Lò, rÒi ÇÜa lên lao xá Phú Th†, ljn gi»a næm 1947 thì bÎ thû tiêu cùng v§i Phan Kích Nam và 11 Çäng viên QuÓc Dân ñäng khác. M¶t Ç©i Lê Khang, nhìn xa thÃy r¶ng, gÓc gác là c¶ng sän nên quá bi‰t tâm ÇÎa cûa c†ng sän mà rút cøc vÅn không thoát khÕi ch‰t thäm dܧi bàn tay cûa c¶ng sän!
Trung ñoàn 25 AB.
Vào nh»ng næm cuÓi cùng Th‰ chi‰n II, trong lúc Trung ÐÖng ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng mª r¶ng chi‰n khu Kép và hoàn bÎ Trung tâm HuÃn luyŒn Quân s¿ Låc TriŒu thì ª trong Nam, XÙ B Nam ViŒt t° chÙc chi‰n khu An ñiŠn do TrÀn Væn Qu§i (Bäy Qu§i) chÌ huy. CuÓi tháng 8 næm 1945, Phåm Cao Hùng (TriŒu Giang) dÅn m¶t sÓ sï quan Låc TriŒu vào tæng cÜ©ng cho chi‰n khu An ñiŠn, và Bùi H»u PhiŒt ÇÜ®c cº làm TÜ lŒnh(15)*. B¶ Ƕi An ñiŠn cÛng tìm cách mª r¶ng hoåt Ƕng chính trÎ, liên k‰t v§i các l¿c lÜ®ng kháng chi‰n không c†ng sän Ç‹ thành lÆp M¥t TrÆn QuÓc Gia Liên HiŒp Nam B¶. Lúc bÃy gi©, Bình Xuyên là l¿c lÜ®ng kháng chi‰n hùng hÆu nhÃt do Ba DÜÖng (DÜÖng Væn DÜÖng), Næm Hà, MÜ©i Trí lãnh Çåo. M¶t phái Çoàn ñåi Bi‹u Kháng Chi‰n Nam B¶ do Maurice Thiên(16)** cÀm ÇÀu Çã ÇÜ®c Phåm Cao Hùng hܧng dÅn ra Hà N¶i g¥p Trung ÐÖng ñäng B¶ QuÓc Dân ñäng. Tåi nhà Hát L§n Hà N¶i, Maurice Thiên Çã nhäy lên khán Çài våch m¥t TrÀn Væn Giàu và ÇÒng b†n (DÜÖng Båch Mai, Hoàng QuÓc ViŒt, NguyÍn Væn Tây) Çang thao thao diÍn thuy‰t cܧp công kháng chi‰n cûa nhân dân Nam B¶. Sau khi Maurice Thiên tØ Hà N¶i trª vŠ, m¶t phÀn l¿c lÜ®ng Bình Xuyên Çã sáp nhÆp vào B¶ Ƕi An ñiŠn Ç‹ thành lÆp Trung ñoàn 25 AB (An ñiŠn-Bình Xuyên), và trung Çoàn này Çã lÆp ÇÜ®c nhiŠu chi‰n tích vô cùng r¿c r«, Çánh båi quân Pháp ª nhiŠu trÆn ÇÎa quan y‰u tåi Nam B, Ç¥c biŒt là trên ÇÜ©ng Sài Gòn-VÛng Tàu và tåi Ngã Ba Tân Uyên. Sª dï Trung ñoàn 25 AB chi‰n th¡ng liên ti‰p nhÜ vÆy là nh© quân lính ngÜ©i Nam B¶ gan då, và các sï quan tæng phái tØ Låc TriŒu vào ÇŠu rÃt giÕi vŠ kÏ thuÆt tác chi‰n. HÖn n»a, nhiŠu ngÜ©i trong sÓ này låi giÕi vŠ cÖ khí và kÏ thuÆt ch‰ tåo bom Çån, nên Çã ÇÜ®c biŒt phái ljn các công binh xܪng cûa Bình Xuyên Ç‹ huÃn luyŒn th® làm l¿u Çån và tái ch‰ Çån. Chi‰n khu An ñiŠn m‡i ngày m¶t mª r¶ng, änh hܪng cûa B¶ ñ¶i An ñiŠn và uy danh cûa Bùi H»u PhiŒt m‡i ngày m¶t tæng trong hàng ngÛ kháng chi‰n, nên T°ng B¶ ViŒt Minh phäi ÇiŠu Ƕng NguyÍn Bình vào Nam B¶ Ç‹ Ùng phó. NguyÍn Bình tên thÆt là NguyÍn PhÜÖng Thäo, vÓn là Çäng viên kÿ c¿u cûa ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng, nhÜng th©i gian ª Côn ñäo Çã ngã theo C†ng Sän ñŒ Tam, nên cuÓi næm 1945, HÒ Chí Minh ÇÜa NguyÍn Bình ljn Mông Cái Ƕi lÓt QuÓc Dân ñäng Ç‹ chiêu dø sÜ Çoàn Sao Tr¡ng cûa VÛ Kim Thành và ÇÓi phó v§i l¿c lÜ®ng QuÓc Dân Quân cûa VŒ An QuÓc (Vi Væn LÜu). NhÜng m¥t nå cûa NguyÍn Bình không phÌnh gåt ÇÜ®c ai, vì vÆy ViŒt Minh m§i Ç°i vùng cho NguyÍn Bình, bÓ trí vào Nam B¶ tranh thû các l¿c lÜ®ng kháng chi‰n, triŒt hå uy tín cûa Bùi H»u PhiŒt và vô hiŒu hóa Trung ñoàn 25 AB. V§i bän chÃt xäo trá cÓ h»u cûa chính mình c†ng thêm các âm mÜu và thû Çoån thâm Çc cûa tÆp Çoàn c†ng sän, NguyÍn Bình Çã hå sát Bùi H»u PhiŒt và DÜÖng Væn DÜÖng, phân hóa hàng ngÛ kháng chi‰n Nam B¶, tàn sát các chi‰n sï QuÓc Dân ñäng và xô ÇÄy l¿c lÜ®ng Bình Xuyên vào vòng tay cûa th¿c dân Pháp. NhÜng rÓt cøc, NguyÍn Bình cÛng bÎ ViŒt Minh mu®n tay kÈ thù phøc kích gi‰t ch‰t ª Campuchia.
ñoån k‰t.
Nh»ng câu chuyŒn xoay quanh lá c© sao tr¡ng nêu ra trên Çây là nh¢m møc Çích giúp bån džc bi‰t rõ s¿ th¿c Ç‹ có m¶t nhÆn thÙc vô tÜ vŠ m¶t giai Çoån lÎch sº mà dân t¶c ViŒt Nam không may phäi theo m¶t khúc quành gian nan khÓn kh° Ç‹ cuÓi cùng Çi t§i ngã rÈ ÇÎnh mŒnh. Bi‰t rõ nh»ng câu chuyŒn nhÜ th‰ này, bån džc së phân biŒt ÇÜ®c th‰ nào là QuÓc Dân ñäng, th‰ nào là QuÓc Dân ñäng ViŒt Nam, mà th‰ nào låi là ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng, th‰ nào là ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng. QuÓc Dân ñäng*, còn g†i là QuÓc Dân ñäng ViŒt Nam, Liên Minh QuÓc Dân ñäng, hay M¥t TrÆn QuÓc Dân
* LÜu š:
· QuÓc Dân ñäng = QuÓc Dân ñäng ViŒt Nam = Liên Minh QuÓc Dân ñäng = M¥t TrÆn QuÓc Dân ñäng = ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng + ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng + ñåi ViŒt Dân Chính ñäng.
· ViŒt Nam Cách MŒnh ñÒng Minh H¶i = ViŒt Cách.
· ViŒt Nam ñc LÆp ñÒng Minh H¶i = ViŒt Minh = VËm.
· ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng = ViŒt QuÓc = Cu Dê ñê = QuÀn Dài ñen.
· ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng = ñåi ViŒt = ñít VÎt.
ñäng, là t° chÙc chính trÎ k‰t h®p ba chính Çäng quÓc gia ViŒt Nam QuÓc Dân
ñäng, ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng, và ñåi ViŒt Dân Chính ñäng, hoåt Ƕng công khai trong th©i gian 1945-1946, có Çäng kÿ là lá c© sao tr¡ng cûa ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng, có Çäng ca là bài ViŒt Nam Minh Châu Tr©i ñông cûa Hùng Lân, có quân Çi là QuÓc Dân Quân mà dân chúng g†i là B ñi Sao Tr¡ng Ç‹ phân biŒt v§i VŒ QuÓc Quân mà dân chúng g†i là B¶ ñ¶i Sao vàng hay là B¶ ñ¶i Cø HÒ. Bi‰t thêm nh»ng câu chuyŒn xoay quanh lá c© sao tr¡ng, bån džc së š thÙc ÇÜ®c s¿ kiŒn dân t¶c chúng ta là m¶t dân t¶c anh hùng, Çàn anh chúng ta trong giai Çoån lÎch sº cÆn Çåi rÃt xÙng Çáng v§i truyŠn thÓng anh hùng Çó, và tÃt cä chúng ta, nh»ng ngÜ©i Çi sau, chúng ta phäi bi‰t rút tÌa kinh nghiŒm xÜÖng máu cûa nh»ng ngÜ©i Çi trܧc, Ç‹ vui vÈ ti‰p nhÆn di sän Ç° nát và can Çäm kh¡c phøc hÆu quä Çiêu linh, tránh xa nh»ng v‰t xe lÀm låc, Ç‹ mà månh ti‰n trên con ÇÜ©ng mÜu cÀu vinh quang cho T° QuÓc, hånh phúc cho ÇÒng bào.
Tháng chín, 1996
Minh VÛ HÒ Væn Châm

_______________________________
CHÚ TH´CH
1.NguyÍn Væn ViÍn, Giáo Lai và ñ¶i Ti‰p (ñ¥ng Xuân Ti‰p) nguyên là Çäng viên VNQDñ
2.ñåi ViŒt QuÓc Gia Liên Minh gÒm ñåi ViŒt QuÓc Xã ñäng, ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng, ñåi ViŒt Dân Chính ñäng, và Tân ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng. Ban ChÃp Hành Trung ÐÖng do NguyÍn Xuân Ti‰u làm Chû tÎch và các Ñy viên là NguyÍn TÜ©ng Long, TrÜÖng Tº Anh, Ngô Thúc ñÎch, Bùi NhÜ Uyên, NguyÍn Th‰ NghiŒp, NguyÍn Ng†c SÖn, NhÜ®ng TÓng, NguyÍn ñæng ñŒ và NguyÍn Xuân DÜÖng. Thành phÀn nòng cÓt cûa Liên Minh là ñåi ViŒt QuÓc Xã ñäng chû trÜÖng d¿a vào NhÆt Ç‹ Çánh Pháp, và chû trÜÖng này Çã không ÇÜ®c các Çäng thành viên khác tán ÇÒng nên Liên Minh tan rã nhanh chóng.
3. Ti‰t l¶ cûa NguyÍn Duy H®i, nhà thÀu phø trách s»a ch»a trø sª.
4. ThÜ kš tr¿c nhà thÜÖng Båch Mai tÓi 12-7-1946 là NguyÍn Væn Huyên xác nhÆn công an B¡c B¶ Çã ljn lÃy Çi 3 xác ch‰t vô thØa nhÆn.
5. Phan Kích Nam (Phan Xuân ThiŒn) bÎ gi‰t cùng v§i Lê Khang ª bãi cÕ bên hông ÇŠ lao Phú Th† ÇÀu næm 1947.
6. L©i khai cûa NguyÍn Væn LÍ, ñåi Ƕi trܪng c¶ng sän, nguyên chÌ huy toán công an Çánh chi‰m trø sª sÓ 9 PhÓ Ôn NhÜ HÀu, bÎ H¶i ñÒng An Dân Hà N¶i b¡t næm 1947
qua viŒc Võ Nguyên Giáp trܧc khi dàn d¿ng vø Ôn NhÜ HÀu Çã Çích thân tìm g¥p ñåi tá Crépin là ñåi DiŒn Lâm Th©i Toà Cao Ñy Pháp Ç‹ yêu cÀu th¿c dân Pháp giúp tr†ng pháo và chuyên viên xº døng tr†ng pháo Ç‹ tÃn công các chi‰n khu cûa QuÓc Dân ñäng, và Crépin Çã hoan hÌ tán ÇÒng.
7. *TrÜÖng Phܧc TÜ©ng bÎ b¡t hôm mÒng 3 T‰t 1946 và bÎ thû tiêu næm 1947 tåi lao
xá Nghi Hå, huyŒn Qu‰ SÖn. Phan Bá Lân thay th‰ TrÜÖng Phܧc TÜ©ng làm Bí
thÜ TÌnh ñäng B¶ Quäng Nam.
8 .Tåi lao xá H¶i An, Tôn Quang PhiŒt không giäi thích ÇÜ®c lš do b¡t giam TrÜÖng
Phܧc Tܩng.
9.***Tåi råp chi‰u bóng Quäng Ngãi, hàng ngàn thân nhân nh»ng ngÜ©i bÎ c¶ng sän gi‰t håi cuÓi næm 1945, ÇÀu chít khæn tang, khóc than thäm thi‰t, khi‰n Tôn Quang PhiŒt bÓi rÓi hÙa hËn së trình chính phû trØng phåt nh»ng cán b¶ làm bÆy.
10. Chi‰u m¶t manh kËp tre thêm bäy tÃm, g†i hÒn T° QuÓc chÙng ngay gian.
Træng hai tròn xác ch‰t Çã næm thây, mÜ®n ÇÃt Trà Linh chôn sÃp ng»a;
ña sÓ bÎ giam gi» ª Nghi Hå và Trà Linh, ÇŠu thu¶c huyŒn Qu‰ SÖn, ch‰t dÀn ch‰t mòn vì bŒnh tÆt ho¥c vì thi‰u dinh dÜ«ng, ai sÓng sót thì ljn ÇÀu næm 1947 cÛng bÎ thû tiêu :
11.PhÀn l§n qui tø ª Kim Bình (Vân Nam) và Minh Giang (Quäng Tây), vÃt vä ki‰m sÓng.
12.** Lê DuÅn. Dܧi lá c© vÈ vang cûa ñäng, ti‰n lên dành nh»ng th¡ng l®i m§i.
Hà N¶i,1970.
13.Thu¶c huyŒn SÖn TÎnh, Quäng Ngãi, có cuc ÇÃt : Long ñÀu hí thûy, Thiên ƒn niêm hà.
14.Theo ti‰t l¶ cûa cán b¶ c¶ng sän Hoàng Månh ñÙc, Trܪng ban HuÃn luyŒn Quân Báo Liên Khu 5, thì Huÿnh Thúc Kháng, sau khi Çóng tr†n vai trò bù nhìn bung xung, Çã ÇÜ®c c¶ng sän ÇÜa vŠ Quäng Ngãi dÜ«ng bŒnh rÒi chích thuÓc thû tiêu Ç‹ diŒt khÄu vào næm 1947.
15. Bùi H»u PhiŒt gÓc ñŒ nhÎ QuÓc t‰, ª Côn ñäo vŠ, gia nhÆp ñVQDñ, làm TÜ LŒnh chi‰n khu An ñiŠn. Phó TÜ LŒnh là ñ¥ng ñình Nhã. Liên låc viên là TrÀn Kim PhÜ®ng và VÜÖng H»u ñÙc.
16. Maurice Thiên là m¶t trong mÜ©i con rÒng xanh Bình Xuyên, nhà giàu, v® ngÜ©i Pháp, bän thân mang quÓc tÎch Pháp, tính tình hào säng, ngang tàng ÇÜ®m phong cách LÜÖng SÖn Båc. Maurice Thiên có m¶t Çàn ng¿a Çua, và tØ khi gia nhÆp ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng, Çã cho các kœ sï m¥c áo sao tr¡ng bi‹u trÜng s¡c c© QuÓc Dân ñäng.

.
ñã Çæng:
* Tåp chí ñi T§i, sÓ 32, ngày 1-1-1997.
C.P. Succ Montréal-Nord
Québec, H1H 5L1, Canada.
* Khai thác thÎ trÜ©ng & Phúc trình Doanh thÜÖng VN, sÓ 25, Jan/Feb/March 1997.
517 College St., Suite 238
Toronto, Ont. M6G 4A2, Canada.
* ñÓi L¿c, sÓ 15, T‰t ñinh Sºu, Feb/1997.
517 College St., Suite 238
Toronto, Ont. M6G 4A2, Canada.
*Tap Chí Cách Mång, sÓ 6, B M§i, Xuân ñinh Sºu, Feb/March 1997.
P.O. Box 680066
Houston, Texas 77268-006, USA.

Posted by vanhoa at 8:03 PM No comments:

TS. PHAN VĂN SONG * NGÀY 2-9

Ngaøy 2 thaùng 9 vaø Maët Traän Daân Chuû TS Phan Vaên Song Lòch söû Vieät Nam caän ñaïi laø moät chuoåi daøi nhöõng ngaøy Quoác Haän,haän thuø vì bò löôøng gaït, haän thuø vì khoâng cuøng chaùnh kieán vôùi keûthaéng laø nhöõng ngöôøi Coäng Saûn. Nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc löông thieän thuoäc caùc Ñaûng phaùi khoâng Coâng Saûn, thuoäc caùc Toân giaùo, thaäm chí nhöõng ñoàng chí CS, sau khi ñaáu tranh chung trong coâng cuoäc giaûi, phoùng Daân Toäc cuøng vôùi hoï, ñeàu, neáu khoâng bò loaïi boû, thuû tieâu, thì cuõng tuø toäi, soáng vaát va vaát vöôõng ñaàu ñöôøng xoù chôï, hoaëc may maén hôn nhö chuùng ta soáng tha höông caàu thöïc nôi ñaát khaùch queâ ngöôøi.
Ngaøy 2 thaùng 9 1945, nhaân daân Haø noäi ñoàng loaït noãi daäy giaønh Ñoäc Laäp. Nhaân daân Haø noäi vôùi caùc toå chöùc caùch maïng thôøi baáy giô,øCoäng Saûn vaø khoâng CS, keå caû nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc khoâng ñaûng phaùi. Coâng trình cöôùp chaùnh quyeàn luùc aáy laø coâng trình cuûa toaøn theå nhaân daân vaø toaøn theå caùc toå chöùc vaø caù nhaân luùc aáy. Theá nhöng, nhö moïi ngöôøi ñeà bieát Hoà Chí Minh nhanh tay, nhaûy leân treân leã ñaøi vaø tuyeân boá Ñoäc Laäp, theá laø Vieät Minh coù coâng giaønh
Ñoäc Laäp. Thoâi theá cuõng ñöôïc. Trong cuoäc tranh ñaáu chaùnh trò, cöôùp coâng cuõng chaúng sao. Nhöng chaüng nhöõng hoï cöôùp coâng, xuyeân taïc ñaõ ñaønh, hoï coøn duøng moïi thuû ñoaïn ñeå thuû tieâu, boâi nhoï nhöõng phaàn töû khoâng ñoàng chaùnh kieán ñeå boùp meùo söï thaät lòch söû, ñoäc quyeàn yeâu nöôùc, ñocä quyeàn laøm lòch sö, vaø ñeå chöùng minh hoï coù lyù, saün saøng ñöa toaøn daân Vieät vaøo treân 30 naêm khoùi löûa, cheát choùc, ñieâu taøn.
Tröôøng hôïp cuûa Nguyeãn huu Ñang laø moät thí duï. NHÑ, moät ñaûng vieân CS, laø ngöôøi coù coâng xaây döïng caùi leã ñaøi, nôi maø HCM ñaõ ñöùng tuyeân boá Ñoäc Laäp, NVÑ veà sau soáng laây laát ôû ñaàu ñöôøng xoù chô, soáng aên xin, luïc thuøng raùc, nguï treân væa heø. Khi anh ta cheát ñi coù ñeå laïi moät cuoán nhöït kyù keå laïi caùi cuoäc ñôøi bò lôïi duïng cuûa anh ta, cuoán nhöït kyù coù ø leû bò maát tích ñaâu roài. Tröôøng hôïp cuûa nhaïc só Vaên Cao cuõng vaäy, ngöôøi taùc giaû cuûa baøi Tieán Quaân Ca duøng laøm quoác ca cuûa VNCS, soáng lay laát nhöõng ngaøy cuoái ñôøi cuûa mænh beân
væa heø vaø caïnh nhöõng ñoâng raùc.

Ngaøy hoâm nay, nhöõng ngaøy ñaàu theá kyû 21, coá queân ñi chuyeän xöa, nhöng lòch söû laïi vaãn tieáp tuïc dieãn taán bi kòch, ñaát nöôùc chuùng ta moät laàn nöõa laïi ñeán moät khuùc quanh môùi, caùch maïng laïi buøng noå.Caùch Maïng ñoøi Daân Chuû, Daân Quyeàn, Nhaân Quyeàn. Nhöõng dieãn vieân môùi ñöùng ñoøi quyeàn laøm ngöôøi, nhöng nhöõng khaåu hieäu cuõ vaãn laïi ñöôïc xöõ duïng laïi. Nhöng hoï ñoøi vôùi ai, ñauá tranh vôùùi ai ? than oâi, ñoái töôïng hoï laø nhöõng ngöôøi maø 50 naêm tröôùc ñaõ töøng
löôøng gaït cha, chuù, anh chò cuõa hoï. Hoï laø ai ? ta thöû kieåm ñieåm nhaän dieän caùc thaønh phaàn cuûa Maët Traän DC ngaøy hoâm nay. Haõy ñeå qua moät beân caùc thaøûnh phaàn haûi ngoaïi, ñoù chæ laø haäu thuaån, laø caùi loa cuûa nhöõng ngöôøi thatä söï ñaáu tranh taïi quoác noäi. Taïi quoác noäi hieän nay coù moät phaâén lôùn laø thaønh phaàn
KHOÂNG CS, ñaáu tranh töø nhöõng naêm khaùng Phaùp, ñaáu tranh choáng CS, nhöng khi ôû döôí cheá ñoä Coäng Hoøa, vaãn tieáp tuïc chieán ñaáu choáng ñoäc taøi, quaân phieät, phöông chaâm ñaáu tranh cuûa hoï laø choáng moïi Ñoäc Taøi, phöông caùch ñaáu tranh cuûa hoï laø phöông caùch phaûn khaùng ñoái laäp trong oân hoa,ø trong hieán ñònh, hoï laø nhöõng ngöôì ñaûng vieân cuûa Ñaïi Vieät QD Ñ, cuûa Vieät Nam QD Ñ, hai nhaân vaätñieån hình laø Giaùo Sö Nguyeãn Ñình Huy vaø nhaø baùo Nguyeãn Ngoïc Taân, trong khuoân khoå ngaén cuûa baøi naày toâi khoâng theå vieát tieåu söû cuûa caùc vò aáy. Thaønh phaàn thöù hai laø théaønh phaàn trí thöùc, hoï treû hôn
caùc vò tröôùc, hoï ñöôïc nuoâi döôõng trong cheá ñoä Coäng hoøa, hoï choáng ñoäc taøi tham nhuõng, hoï ôû laïi VN ñeå xaây döïng, vì hoï laøm nhöõng kyûõ thuaät vieân, ngaùy nay hoï tieáp tuïc ñaáu tranh choáng ñoä taøi vaø tham nhuõng, ñaïi dieän laø Baùc só Nguyeãn Ñan Queá. Thaønh phaàn thöù ba laø toaøn theå caùc ñaïi dieän caùc toân giaoù vaø caùc giaoù höõu cuûa hoï ; caùc vò tu só Phaät giaùo,caû Thoángnhaát laãn PG HoøaHaûoû, CaoÑaøi, caùc vò linh muïc, muïc sö, thaày giaûng Thieân Chuùa giaoù, nhaø thôøä Roâ ma hay Tin Laønh, chöa keå ñeán caùc ñaãn ñaàu caùc nhaø thôø Hoài Giaùo chaøm mieàn trung VN vaø vuøng Chaâu Ñoác, hoï ñoøi quyeàn ñöôïc töï do thôø phöôïng töï do toå chöùc phöông thöùc thôø phöôïng cuûa hoï. Ba thaønh phaàn naày goác gaùc
ôû mieàn Nam thôøi tröôùc naêm 1975, hoï quen loái suy nghó cuûa hoï vaø toå chöùc sanh hoïaït keå caû sanh hoaït choáng ñoái, hoï coù ngoïn ñuoác vinh quang Thích Quaûng Ñöùc thôøi choáng oâng Dieäm, hoï coù ngoïn löõa anh huøng Nguyeãn Thò Thu choáng taäp quyeàn CS ngaøy hoâm nay. Moât thaønh phaàn thöù tö ñaùng keå vaø raát aên khaùch truyeàn thoâng laø thaønh phaàn Phaûn Tænh, ho thuoc ä gia ñình CS, cöïu CS, coù chöùc coù phaän, coù oâng töoùng CS Traàn Ñoä, coù oâng taù CSù Hoaøng Minh Chính, coù oâng giaùo sö ñaïi hoïc Haø syû Phu, hoï baát maõn, hoï khoâng ñoàng quan nieäm, phöông thöùc cai trò cuûa caùc anh baïn ñang caàm quyeàn cuaû hoï, thaäm
chí coù nhöõng ngöôøi nhö nhaø vaên Döông Thu Höông, nhaø vaên ThaønhTín toá caùo, phaân taùch moå xeû caùch thöùc laøm vieäc cuûa nhöõng nhaøñang caàm quyeàn, thaønh phaàn naày vì cuøng xuaát thaân trong lyù luaän maùc xít, neân caùch ñaáu tranh cuûa hoï cuõng khaùc, hoï bieän luaän theo maùc xít, hoâ haøo, â xöõ duïng töø ngöõ bieän chöùng theo heä suy nghó cuûahoï … ÔÛ haûi ngoaïi chuùng ta cuõng vaäy, ngöôøi tî naïn lyù luaän oà aït, keû löu hoïc sinh Ñoâng Aâu bieän chöùng quanh co. Thoâi thì traêm hoa ñua nôû, traêm suoái vaãn veà soâng, mieãn sau muïc ñích cuoái cuøng vaãn laø
thaèng caàm quyeàn vaø cheá ñoä haén tan raõ.Nhung hayYcoi chöøng, baøi hoïc ngaøy 2 thaùng 9, Hoà chí Minh cöôùp coâng giaønh Ñoäc laäp vaãn coøn ñoù. Neáu ngaøy mai, taïi VN, moät nhoùm cöïu CS ñoåi danh xöng, laøm moät cuoäc caûi toå trieàu ñình, vôùi söùc eùp cuûa maët traän caùch maïng daân chuû, nhaûy leân caàm quyeàn söûa hieán
phaùp, cho tö ïdo, toå chöùc ñoái laäp, phong tréaøo, laäp ra hai ba ñaûng cuoâi,haát taát caû phe ñoái laäp thaät söï goác mieàn nam ñi choå khaùc chôi ? cöôùp coâng ñaáu tranh töø baáy laêu nay cuûa nhaân daân daân chuû thaât sö löông thieän ?
Vì vaäy, chuùng ta muoán traùnh vieäc aáy haõy, luoân baùm truï, ñoùng coïc vaøo nhöùng nhaân vaät löông thieän ñaõ coù nhöõng thaønh tích ñaáu tranh töø bao nhieâu naêm, töø nhöõng naêm naøo khaùng chieán choáng Taây, choáng Coäng, choáng Ñoäc taøi, quaân phieät, tham nhuõng… Chôù coù chaïy theo traøo löu, theo moát, phöông thöùc cho pheùp ta uyeån chuyeån,bieán caûi, nhöng khoâng cho pheùp ta xoaù kyù öùc chuùng ta nhöõng baøi hoïc traû baèng maùu vaø nöôùc maét cuûa bao theá heä cha anh cuûa chuùng ta.Ñöøng bieán chuùng ta thaønh nhöõng Nguyeån Huu Ñang hay Vaên Cao
cuûa theá kyû 21.
Xin džc ñÓi L¿c & Khai Thác Thi TrÜ©ng
ï

SƠN TRUNG * XUÂN NÀY CHÁU KHÔNG VỀ

XUâN NàY cháu Không về
Son Trung
Chiều thứ bảy, đường phố Sài gòn đông đúc người qua lại. Con đường Sài gòn ra ngoại ô hơi vắng vì phần lớn cán bộ và nhân viên trong thành phố đã nghỉ cuối tuần, không phải bịt mặt mũi đi xe từ Sài gòn lên Thủ Đức, Biên Hòa làm việc. Khoảng ba giờ chiều, bỗng một đoàn xe gắn máy chạy từ Sài gòn về Thủ Đức vòng qua xa lộ trở về Sài gòn. Đoàn xe rât đông độ vài chục chiếc, chạy nhanh như bay khiến khách đi dường gồm ngườI đi xe đạp và gắn máy sợ hãi phải ép vào bên đường. Đoàn này qua đi, lát sau lại có đoàn khác tiếp tục đuổi theo đoàn trước. Trên xe, gồm những thiếu niên khoảng 16, 18 tuổi. Tất cả cắm cúi cho xe chạy thật nhanh dường như không chú ý đến khách đi đường. Một lát sau có xe công an đuổi theo, nhưng họ đã đi xa hoặc biến mất rồi. Đằng sau họ, môt làn bụi dày bốc lên mỏng dần rồi tan biến vào buổi chiều ngoại ô. Mãy ông công an đậu xe lại bên đường một hồi rồi quay về Sài gòn.

Bê ở với bà ngoại. Bê không biết mặt má và ba của Bê. Bà ngoại nuôi Bê từ nhỏ,và bà không bao giờ nói đến ba má của Bê. Có lẽ Bê là đứa trẻ mồ côi cả cha lẫn mẹ từ nhỏ. Có thể Bê là đứa con hoang, vô thừa nhận. Có thể má của Bê đang ở một phương trời nào đó và đã quên đứa con lạc loài của mình. Cũng có thể ngoại dã nhặt Bê ngoài đường đem về nuôi. Nhiều lần Bê hỏi ba má em là ai nhưng ngoại im lặng rất lâu rồi đáp: ‘ Tía má mày chết rồi!’’ Trong nhà chỉ có hai bà cháu. Hai bà cháu ở trong một túp lều tranh tận Xóm Củi. Bà ngoại của Bê làm nghề bán trứng vịt tại chợ Xóm Củi. Bà bán hàng từ sáng đến chiều mới về. Buổi sáng, trước khi đi chợ, ngoại đã nấu sẵn cơm cá mang ra chợ ăn và để phần cơm cho Bê ăn sáng và ăn trưa. Chiều về ngoại nấu cơm canh tươm tất hơn để cho hai bà cháu cùng ăn. Bà cho Bê đến trường nhưng Bê bỏ học, theo bọn trẻ vô gia cư đi đá banh hay đi tắm sông. Chơi chán, cả đám tổ chức đánh ln với đám trẻ bên Chợ Quán. Mãy tháng trước, ngoại ngât xỉu nên mây bà ngoài chợ chở bà vào nhà thương Chợ Quán. Lần đó, Bê vào bệnh viện ở với ngoại một tuần. Hai bà cháu cùng ăn phần ăn do nhà thương cung cấp, thiếu thì Bê chạy ra ngoài cổng bệnh viện mua bánh mì hay cơm cháo mà ăn thêm. Tối trải báo nằm dưới sàn nhà bệnh viện. Buổi chiều, Bê rảo chơi ngoài bệnh viện. Mãy đứa bé cùng tuổi với Bê, thấy Bê ở xa đến, tìm cách bắt nạt. Bê chống cự lại, đánh cho bọn chúng chạy dài. Hôm sau bọn chúng tăng viện, Bê thua phải rút vào bệnh viện cố thủ. Sau khi ra bệnh viện, Bê rủ bọn trẻ sang Chợ Quán tầm thù. Cả bọn đánh nhau mãi, trận thắng trận thua, không bên nào nhịn bên nào. Vì có lòng can đảm, Bê được bọn trẻ tôn làm anh Hai. Danh tiếng của Bê lẫy lừng, được anh Tám, một tay anh chị kết nạp Bê làm b hạ. Từ đó Bê theo anh Tám canh gác sòng bạc, hay giao hàng lậu. Từ đó Bê có tiền rủng rỉnh. Bê mua một chiếc xe đạp để đi chơi. Sau Bê mua một chiếc Honda cũ . Nhưng tính ăn chơi xa xỉ, được bao nhiêu tiền, Bê đem nướng vào sòng bài hay ăn nhậu cùng bạn bè. Bê chưa bao giờ biếu ngoại được món tiền nhỏ cho ngoại vui lòng. Cuộc đời vui vẻ cứ tiếp tục như thế thì ngày 30-4-75 xảy đến. Lúc bấy giờ Bê đã 16 tuổi. Bê chơi thân với mấy cậu con cán bộ ngoài bắc vào. Cả bọn rủ nhau đua xe gắn máy. Trong vài trận đua thân hữu, Bê đã tỏ ra xuât săc, được cả bọn giơi thiệu với các công tử ngoài quận Nhất, Sài gòn. Đây là những tay đua chuyên nghiệp đã nổi tiếng ngoài Hà Nội. Họ đã tổ chức đánh cá với nhau tới hàng chục cây vàng trong mỗi trận đua. Tay đua hạng nhất được giải thưởng năm hay muời cây vàng. Và đó là một quyến rũ đối với những thiếu niên thành phố say tốc độ.
Hàng ngày Bê luyện tập một mình. Cũng uốn éo, bay lượn đủ kiểu trình diễn mà bọn chúng thấy trên TV ngoại quốc.Hàng tuần, Bê theo bọn trẻ Xóm Củi luyện tập. Cuối tuần cả bọn ra Sài gòn tập dượt chung. Bọn trẻ ở Sai gòn trước đây đã từng làm mưa làm gió tại Hà Nội. Chúng là con các bộ trưởng, giám đốc, công an bắt chúng rồi cũng phải thả ra vì không muốn mất lòng cấp trên. Nay chúng vào Sài gòn cùng bố mẹ, và tiếp tục trò chơi hấp dẫn này. Không những là một trò chơi mà còn là một mối lợi. Hàng tháng chúng thu tiền cá độ cũng đuợc mỗi đứa vài cây vàng. Đây là một sòng bạc lưu đng, nguời ngoài không ai biết người tổ chức là ai, ngoại trừ mấy đứa thân cận ban tổ chức.


Sài gòn cuối tuần, không khí ngoại ô tương đối yên tĩnh. Thỉnh thoảng mới có một vài chiếc xe đò , xe đạp hay xe gắn máy chạy trên xa lộ Thủ Đức. Bỗng từ Sài gòn, khói bụi bốc cao, tiếng xe gắn máy nổ ầm ầm và bóng dáng các tử thần xuất hiện trên xa lộ. Mọi người hốt hoảng dạt vào lề. Khi đoàn xe lướt qua, người ta nghe mt tiếng va chạm rùng rợn và tiêng thét hãi hùng, và trong đám xe cộ, hai thân hình ngã xuống. Đoàn xe đua thản nhiên đi qua không dừng lại, và biến mất. Khách đi đường dừng lại, kêu xe xích lô mang hai người bị thương vào bệnh viện. Nghe đâu khi đưa họ vào bệnh viện hai người đã tăt thở. Hai người này là Lan và Minh là hai sinh viên trường Đại Học Nông Nghiệp Thủ Đức. Hàng ngày hai người đi Honda từ Sài gòn lên Thủ Đức học. Hai người yêu nhau và ước định sau khi ra trường sẽ làm lễ thành hôn. Hôm nay, xe Honda của Lan bị hỏng máy, Minh phải đến chở Lan đi học. Vì tuần tới là ngày thi, hai cô cậu sinh viên phải ở lại trường ôn tập. Khi ra về đến xa lộ thì đã 7 giờ chiều. Họ gặp tai nạn và vĩnh viễn đi vào hư không.

Ngoại rất bực mình vì suốt ngày Bê chỉ đi chơi và đua xe. It lâu sau, nhà nước cấm buôn bán cá thể. Các cửa hàng vàng, kim cưong, mỹ phẩm, các sạp vải bị đóng cửa, tài sản bị tịch thu, và chủ nhân bị tù về tội tư sản. Và nghề buôn thúng bán mẹt ngoài chợ cũng bị khó khăn. Bà ngoại của Bê cũng cùng chung số phận. Bà phải ở nhà, không được ra chợ buôn bán. Muốn buôn bán, phải đăng ký, nộp một số tiền lớn, và phải đưọc ủy ban duyệt xét và chứng nhận là gia dình thương binh liệt sĩ, gia dình có công với cách mạng, gia đình cán bộ. Tiền bạc và những tước vị như vậy thì bà không có cho nên bà phải ở nhà nhịn đói. Còn được bao nhiêu tiền bạc lấy ra ăn dần. Nếu hết tiền thì đi ăn xin. Bà chẳng lo cho bà mà chỉ lo cho Bê, song Bê quen thói rong chơi từ nhỏ, chẳng lo gì đến tương lai. Ngoại đã cho tiền Bê mua xe tốt để đi học nghề điện với hy vọng là sau một thời gian học, Bê có thể đi làm và nuôi thân. Sau này bà già yếu thì Bê có thể tự lập, bà không phải lo lắng cho nó. Thế mà nó đem tiền học phí đi nạp cho bọn đua xe, và suôt ngày đua xe, chẳng học gì cả. Bà đã la mắng nó, nó bỏ đi ít bữa lại trở về. Bà nghĩ rằng có lẽ nghề điện khó học, hoặc người ta hành hạ nó, mắng chửi nó cho nên nó bỏ học. Bà lại bỏ tiền ra cho nó theo ông Sáu vào hợp tác xã gỗ, học đóng bàn đóng ghế. Nhưng đuợc vài ba ngày, nó không chịu mùi gỗ, không muốn cầm cái búa, cái cưa, mà chỉ muốn bay lưọn trên xa lộ. Nó không thích làm thầy giáo, làm thư ký, làm công nhân mà chỉ thích làm anh hùng xa lộ. Nó tâm đắc hết sức với bọn trẻ Bắc Kỳ 75 nhất là việc đua xe. Hồi trươc nó đã học thói chửi thề, nay theo bọn Bắc kỳ 75, nó càng chửi thề, văng tục luôn miệng. Bà răn dạy nó, nó chửi thề rồi bỏ đi. Sau khi ngoại bị Nhà nước cấm buôn bán, nên ngày nào bà cũng có nhà, và phải thường xuyên đối diện với Bê và lũ bạn bè hư hỏng của nó. Bà đã bực mình vì nhà nước cấm bà buôn bán, nay lại bực mình về việc thằng Bê rong chơi, không học ăn học làm với người ta. Bà la mắng nó, nó nói: ‘’Ngoại dừng lo, tết này đời con sẽ thay đổi. Con sẽ không thèm ở căn nhà tồi tệ này nữa đâu.’’
Thằng Bê mơ ước cao xa. Nó có tâm hồn bay bổng. Nó là con chim phượng hoàng bay lượn trên không trung, chứ không là con ngựa kéo xe, con bò kéo cày hoặc con gà ăn quẩn cối xay. Nó là tay đua hạng nhất trong thành phố. Không đứa trẻ nào lanh lợi, can trường và táo bạo như nó. Nó tính năm nay nó sẽ chiếm giải nhất trong dịp tết sắp tới. Không nhất thì nhì. Nghe thằng Bảy nói tiền cá độ lên đến mấy trăm cây vàng, và giải thưởng hạng nhât là hai mươi cây vàng, hạng nhì mười lăm cây và hạng ba là mười cây. Đó là một mục tiêu hấp dẫn. Vừa nghe nói là đã mê tơi! Nó càng ra sức tập luyện. Hể mở măt ra là nó đã xách xe đi cho đến tối mịt mới về. Bà ngoại rầy la, nó nói: ‘’Ngoại đừng lo. Thằng này không phải là đứa tầm thường. Rồi ngoại coi, con sẽ có rât nhiêu tiền. Con làm một buổi bằng thiên hạ làm cả đời. Ngoại yên chí, dừng lo lắng gì. Sau Têt là con không còn ở về căn nhà lụp xụp này nữa đâu!’’

Không riêng Bê tính toán, mà rất nhiều người tính toán. Ban tổ chức hy vọng tết này sẽ thu khoảng vài chục cây vàng tiền lời. Còn bọn đàn em, đứa nào cũng hy vọng thắng hạng nhât, nhì ba. Chúng lo ngại thằng Bê nhất. Nhóm thằng Tám có sáu thằng, và thằng Tám làm quân sư tuyên bố : ‘’Mạnh dùng sức, yếu dùng mưu.’’ Còn thằng Bê đc lập, một mình một xe, không cần cấu kêt với thằng nào.
Ngày thứ bảy 26 tháng chạp đã đến. Cả bọn náo nức chờ đợi. Xe tập trung tại cầu Phan Thanh Giản, nghe hiệu lệnh ba phát súng là cả bọn nổ máy, xả ga. Xe chạy qua xa lộ Thủ Đức, đến Biên Hòa, qua rừng cao su. Xe thằng Bê dẫn đầu . Nöi đây vắng vẻ. Bọn thằng Tám bám sát thằng Bê. Trong lúc gay cấn thì đàng sau tụi nó, một chiếc xe du lịch màu xanh chạy tới. Xe bóp còi liên tục đòi vượt. Thằng Bê kiên trì giữ tốc đ và không nhường đường. Xe sau bóp còi liên tục. Thằng Bê cáu tiết xả ga thêm, và chặn đầu không cho xe du lịch vượt. Xe du lịch tăng tốc độ, chạy song song với xe của Bê. Hai xe chạy ngang nhau chẳng xe nào chịu nhường xe nào. Cuộc đua xe gắn máy trở thành cuc đua xe du lịch và xe gắn máy. Không biết thằng Bê loạng quạng hay xe du lịch cố ý chèn ép, khiến xe du lịch đụng mạnh vào xe gắn máy của thằng Bê, khiến thằng Bê mất thăng bằng, té lăn nhào, gẫy cổ bể đầu mà chết. Cả bọn vẫn tiếp tục hướng về trước. Hai ba giờ sau, một chuyến xe Sài gòn, Vũng Tàu chạy qua, phát giác một tử thi giữa đường, và báo cho cảnh sát. Công việc của cảnh sát là lập bản báo cáo, tịch thu xe, và đưa xác vào nhà thương. Chuyến đó, phe thằng Tám đại thắng chiếm giải nhất và giải nhì.

Bà ngoại của Bê chết ngất khi nghe tin thằng Bê gặp tai nạn xe cộ. Có người xui bà đi kiện nhưng bà biết thân phận mình nhỏ nhoi, chẳng làm gì đuợc các công tử của các đại thần trong triều. Công an Xóm Củi và công an thành phố đến điều tra và bảo đó là một tai nạn giao thông bình thường, cháu bà lái xe quá tốc độ, bị xe tải đụng chêt rồi bỏ chạy. Hiện nay công an đang điều tra thủ phạm. Lúc nào tìm ra thủ phạm, họ sẽ tin cho bà hay. Bà vừa khóc vừa cám ơn họ.
Tết đó, bà ngoại ăn Tết một mình, thằng Bê không trở về căn nhà lụp xụp của bà nữa.
  

SƠN TRUNG * CẬU TÁM KIỂNG

CẬU TÁM KIỂNG

Cậu Tám Kiểng ở Bạc Liêu, con nhà gia thế. Gặp thời loạn lạc, giặc cướp lên nắm quyền cai trị trong xứ. Cậu không theo chúng nên chúng tức giận. Chúng đã bắt tôi tớ trong nhà làm nội ứng và vu khống cho cậu tội "phản quốc", "phản động". Chúng cướp vàng bạc, nhà cửa, ruộng nương của cậu, rồi đuổi cậu ra khỏi nhà.

Chán nhân tình thế thái và thời cuộc, cậu bèn về quê vợ ở Định Tường nương náu. Cậu vốn đã học châm cứu với Bảo Định thiền sư ba năm ở Đông Thành. Khi về quê vợ , cậu bèn mở phòng châm cứu, ai trả tiền hay không trả tiền chàng đều không quan tâm.

Một hôm có một người ăn mày từ nơi khác tới, ống chân lở loét nằm ngoài đường, máu mủ bê bết, hôi tanh không thể tới gần. Dân làng sợ y chết, mỗi ngày cho ăn một bữa cầm hơi. Cậu Tám thấy thế thương xót, sai người dìu về, cho ở chái bếp. Gia nhân chê hôi tanh chỉ bịt mũi đứng xa xa, Cậu đem ngải ra, đích thân chữa cho, hàng ngày cho ăn cơm rau. Được vài hôm y đòi ăn canh, tên đầy tớ tức giận quát mắng, cậu nghe thế lập tức sai cho y ăn canh.

Chẳng bao lâu, y lại xin rượu thịt. Tên đầy tớ chạy lên báo: "Thằng ăn xin kia thật buồn cười, mới đây còn nằm ngoài đường, chỉ mong mỗi ngày một bữa còn không được, nay thì ngày ba bữa còn chê khó nuốt, cho ăn canh lại đòi rượu thịt. Thứ người tham ăn này chỉ đem bỏ ra ngoài đường là phải!"

Cao hỏi chân y ra sao, đáp :"Đã tróc vảy dần dần, xem ra đi đứng được rồi, nhưng vẫn giả rên rỉ làm như đau đớn lắm". Cậu nói: "Thì có tốn kém bao nhiêu đâu? Cứ cho y rượu thịt đến ngày lành hẳn đi, có khi y không oán giận ta”. Tên đầy tớ giả vâng dạ nhưng rốt lại vẫn không đem rượu thịt cho người ăn mày, mà cứ có dịp kháo chuyện với đám tôi tớ lại cùng nhau cười ông chủ khờ dại.

Hôm sau Cậu Tám đích thân xuống thăm người ăn mày. Y khập khiễng đứng lên cảm ơn, nói: "Đội ơn nghĩa cao dày của ông, cứu sống người đã chết, đắp thịt lên xương khô, công ơn như trời che đất chở. Nhưng chỗ lở mới lành, chưa lại sức hẳn nên thèm ăn mặn thôi".

Cậu nghe biết tên đầy tớ không tuân lệnh hôm trước, gọi ra đánh cho một trận nên thân rồi lập tức sai dọn rượu thịt cho người ăn mày. Tên đầy tớ căm hận, nửa đêm phóng lửa đốt chái bếp rồi la ầm lên. Cậu Tám thức dậy xem, thì chái bếp đã cháy rừng rực, than rằng "Thôi rồi anh ăn mày!", rồi đốc thúc mọi người mau mau dập lửa, vào nhìn thì người ăn mày vẫn ngủ say giữa đám lửa, ngáy vang như sấm. Gọi dậy thì y làm ra vẻ kinh ngạc hỏi “Nhà cửa đâu rồi?”, mọi người mới bắt đầu hoảng sợ. Cậu Tám càng kính trọng, cho y lên ngủ trong phòng khách, may cho quần áo mới, hàng ngày trò chuyện. Hỏi họ tên, y nói là Hoàng Hạc.

Được vài hôm, mặt mày y càng thêm sáng sủa, ăn nói rất phong nhã, lại giỏi đánh cờ, lần nào đánh Cậu Tám cũng thua, bèn ngày ngày xin theo học, lĩnh hội được nhiều chỗ hay lạ sâu kín. Như thế nửa năm, người ăn mày nói xin đi, và xin mời chén quan hà. Cậu nói :-"Quen biết nhau rất vui, sao lại chia tay? Vả lại ông làm sao có tiền mua rượu, nên cũng không dám phiền ông mời tiệc”. Hoàng cố mời, nói:- “Một chén rượn thì có gì là tốn kém”.
Cậu hỏi:- “Uống ở đâu?" Hoàng đáp trong vườn. Bấy giờ đang giữa mùa đông, Cậu ngại ngoài vườn lạnh lẽo, Hoàng quả quyết là không sao.

Cậu Tám bèn theo vào vườn, chợt thấy không khí ấm áp như vào đầu tháng ba, vào tới trong đình lại càng ấm. Trong vườn chim lạ hàng đàn, líu lo ríu rít, mường tượng như vào lúc cuối xuân. Trong đình thì bàn ghế đều khảm ngọc lưu ly, có một cái bình pha lê trong suốt có thể soi gương, trong có khóm hoa đong đưa, hoa thì đóa nở đóa rụng không đều. Lại có con chim trắng như tuyết nhảy nhót qua lại bên trên, đưa tay vỗ nhẹ thì chợt biến mất hết. Cậu Tám ngạc nhiên hồi lâu, ngồi xuống thấy con két đậu trên giá gọi "Dọn trà ra!", trong chớp mắt thấy con phượng đỏ từ phía đông ngậm một cái khay ngọc đỏ đặt hai cái chén pha lê đựng trà thơm bay tới đáp xuống, ngẩng cổ đứng thẳng. Uống xong, đặt chén vào khay, chim phượng liền ngậm lấy, cất cánh bay đi. Con két lại gọi "Dọn rượu ra!", lập tức có loan xanh hạc vàng từ trong mặt trời chấp chới bay xuống, con ngậm bầu con ngậm chén bày ra khắp bàn. Giây lát có bầy chim vỗ cánh lui tới không ngớt, tấp nập dâng thức ăn lên, món ngon vật lạ trong chớp mắt đầy cả bàn, đồ ăn thức uống đều là những vật phẩm phi thường.

Hoàng thấy Cậu uống rất hào bèn nói: “Tửu lượng của ông rất cao, phải lấy chén lớn mới được". Con két lại gọi "Đem chén lớn ra đây!" Chợt thấy vành mặt trời chớp chớp, có con bướm lớn bấu một cái cốc anh vũ to bằng cái đấu nhẹ nhàng đáp xuống. Cậu nhìn thấy bướm to hơn con nhạn, hai cánh sặc sỡ, dáng vẻ rực rỡ, khen ngợi hết lời. Hoàng gọi “Bướm mời rượu đi?", con bướm xòe cánh bay một vòng biến thành một giai nhân áo thêu phơ phất, bước tới dâng rượu. Hoàng nói “Không được mời rượu suông thôi đâu!", cô gái bèn thướt tha múa lượn. Rồi hát rằng:

Thế sự thăng trầm quân mạc vấn
Yên ba thâm xứ hữu ngư châu
Vắt tay nằm nghĩ chuyện đâu đâu
Ðem mộng sự đọ với chân thân thì cũng hệt
Duy giang thượng chi thanh phong,
dữ sơn gian chi minh nguyệt .
Kho trời chung, mà vô tận của mình riêng
Cuộc vuông tròn phó mặc khuôn thiêng
Kẻ thành thị kẻ vui miền lâm tẩu .
Gõ nhịp lấy, đọc câu « Tương Tiến Tửu »
« Quân bất kiến Hoàng Hà chi thủy thiên thượng lai,
Bôn lưu đáo hải bất phục hồi »
Làm chi cho mệt một đời !

Uống rượu say, cậu Tám lăn ra nằm ngủ. Tỉnh dậy thì thấy trong đình không còn ai. Trên bàn chỉ có một phong thư đề mấy câu thơ:
Ta đây là một Cáo già,
Nhờ ông cứu giúp mà qua tai nàn.
Ta xin cảm tạ thâm ơn,
Nguyện xin kết cỏ ngậm vành về sau!

Cậu Tám ngẩn ngơ. Người ta cho rằng loài hồ dối trá, gian xảo nhưng sự thực thì có những con hồ rất nhân nghĩa, còn con người lắm kẻ đại ác, đại gian, nhất là những kẻ ba hoa hô hào bình đảng, dân chủ, tự do!

BACK

THÔNG CÁO BÁO CHÍ

THOÂNG CAÙO BAÙO CHÍ LAØM TAÏI PARIS NGAØY 3.9.2001 4 giôø 30 saùng ngaøy 2.9.2001: Huynh tröôûng Gia ñình Phaät töû Hoà Taán Anh töï thieâu taïi Ñaø Naüng cho Hoøa bình theá giôùi vaø phaûn ñoái Nhaø caàm quyeàn coäng saûn giam giöõ nhò vò Hoøa thöôïng Thích Huyeàn Quang, Thích Quaûng Ñoä, ñaøn aùp khoác lieät Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát. Anh ñeå laïi yeâu saùch 12 ñieåm göûi LHQ, caùc Chính phuû vaø caùc toå chöùc Nhaân quyeàn quoác teá – 13 Huynh tröôûng khaùc ñaõ ghi danh vaø seõ laàn löôït töï thieâu. Vaøo luùc 4 giôø 30 saùng ngaøy Raèm thaùng 7 Taân Tî, töùc ngaøy 2.9.2001, Huynh truôûng Gia ñình Phaät töû Vieät Nam Hoà Taán Anh ñaõ töï thieâu taïi Coâng vieân Töôïng ñaøi Meï Duõng só Thanh Kheâ thuoäc thaønh phoá Ñaø Naüng. Naêm nay anh 61 tuoåi, Phaùp danh Haïnh Minh,Huynh truôûng caáp Tín Gia ñình Phaät töû Vieät Nam, hieän giöõ chöùc vuï Phoù Thö kyù Giaùo hoäiPhaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát Quaûng Nam Ñaø Naüng vaø Ñaïi dieän Ban Höôùng daãn GiaÑình Phaät töû Quaûng Nam taïi huyeän Duy Xuyeân.
Tröôùc khi töï thieâu, anh ñaõ chuyeån sang Phoøng Thoâng tin Phaät giaùo Quoác teá taïi Paris 4 böùcthö nhôø chuyeån ñaït ñeán caùc cô quan Giaùo hoäi vaø Quoác teá. Böùc thö thöù nhaát göûi Ñaïi laõo Hoøa thöôïng Thích Huyeàn Quang, Hoøa thöôïng Thích Quaûng Ñoä vaø Hoøa thöôïng Thích Ñöùc Nhuaän. Böùc thö hai göûi Ñöùc Dalai Lama. Böùc thöù ba göûi OÂng Toång Thö kyù Lieân Hieäp Quoác, Cao uûy Nhaân quyeàn LHQ, UÛy ban Nhaân quyeàn cuûa caùc nöôùc thuoäc Lieân minh AÂu chaâu, UÛy ban Nhaân quyeàn thuoäc Boä Ngoaïi giao Hoa Kyø, OÂng Chuû tòch UÛy ban Baûo veä
Quyeàn laøm Ngöôøi Vieät Nam taïi Phaùp, vaø Quyù Ngaøi laõnh ñaïo caùc Chính phuû vaø Nhaân daân theá giôùi. Böùc thöù tö göûi Chö toân Hoøa thöôïng, chö Thöôïng toïa, Ñaïi ñöùc Taêng, Ni thuoäc Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát Thöøa thieân – Hueá, Saigon vaø Quaûng Trò.
Trong böùc thö nhôø Phoøng Thoâng tin Phaät giaùo Quoác teá loan taûi khaép theá giôùi, Huynh truôûng Hoà Taán Anh neâu roõ ñòa ñieåm töï thieâu vaø cho bieát anh cuøng 13 Huynh tröôûng thuoäc Gia Ñình Phaät töû Quaûng Nam phaùt nguyeän töï thieâu ñeå baûo veä Chaùnh phaùp, vaø anh laø ngöôøi ñi ñaàu.
Tình hình ñaøn aùp Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát ngaøy caøng tinh vi, khoác lieät, vaøsöïï kieän bao quanh ngaøy 7.6.2001 ñöôïc Huynh tröôûng Hoà Taán Anh moâ taû töôøng taän trong thö göûi OÂng Toång thö kyù LHQ, caùc toå chöùc Nhaân quyeàn vaø caùc Chính phuû trong theá giôùi:
“Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát laø moät Giaùo hoäi keá thöøa caùc baäc lòch ñaïi Toå sö treân 2000 naêm lòch söû. Naêm 1975, Coïng saûn chieám mieàn Nam ñaõ thöïc hieän chuû nghóa Voâ thaàn, laáy chuøa laøm kho chöùa luùa, chöùa phaân, laøm chuoàng heo, ñaäp töôïng Phaät, Boà taùt.
Taêng Ni bò böùc baùch phaûi ra ñôøi, gieát cheát nhöõng ai choáng laïi söï baïo taøn cuûa cheá ñoä. Nhö Hoøa thöôïng Thích Thieän Minh, Coá vaán Hoäi ñoàng Vieän Hoùa Ñaïo bò gieát trong tuø, giam caàm Hoøa thöôïng Thích Huyeàn Quang, Hoøa thöôïng Thích Quaûng Ñoä, Hoøa thöôïng Thích Ñöùc Nhuaän vaø nhieàu Taêng, Ni, ñoàng baøo Phaät töû. Coäng saûn ñaõ ñaøn aùp aùc lieät laøm 12 ngöôøi phaûi töï thieâu taäp theå taïi Caàn Thô naêm 1978 (ñuùng phaûi laø ngaøy 2.11.1975, PTTPGQT chuù).
“Naêm 1981 Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ñaõ chuyeån qua moät saùch löôïc nhaèm tieâu dieät Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát moät caùch tinh vi hôn. Duøng moät chieâu baøi goïi laø “thoáng nhaát Phaät giaùo caû nuôùc” do Ñaûng aùp ñaët. Ñoù laø Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam (Giaùo hoäi Nhaønöôùc).
“Hoøa thöôïng Thích Huyeàn Quang, Hoøa thöôïng Thích Quaûng Ñoä bò baét, giam caàm khaép nôi, Hoøa thöôïng Thích Huyeàn Quang bò ñöa ñeán tænh Quaûng Ngaõi. Hieän nay Hoøa thöôïng bò giam giöõ taïi chuøa Quang Phöôùc, huyeän Nghóa Haønh, suoát 20 naêm maø khoâng bieát ngaøi coù toäi gì? Ñaûng, Nhaø nuôùc luoân tuyeân boá vôùi quoác teá laø khoâng giam giöõ ngaøi. Chuùng toâi laø nhöõng ngöôøi thöôøng vaøo thaêm ngaøi, cuõng bò Coâng an kieåm soaùt chaët cheõ (côûi aùo loät quaàn)baát keå nam hay nöõ, giaø hay treû. Ai ñi vaøo thaêm ngaøi veà ñeán nhaø ñeàu bò coâng an goïi ñeán cô
quan hoaëc ñeán nhaø xeùt hoûi ñuû ñieàu. Hoøa thöôïng Thích Huyeàn Quang naêm nay ñaõ treân 80 tuoåi, söùc khoeû ñaõ yeáu e raèng ngaøi khoâng ñuû söùc ñeå chòu ñöïng söï ñaøn aùp daõ man vaø raát tinh vi cuûa coïng saûn.
“Hoøa thöôïng Thích Quaûng Ñoä, Vieän tröôûng Vieän Hoùa Ñaïo cuøng vôùi phaùi ñoaøn cuûa Vieän ñeán Quaûng Ngaõi cung thænh Hoøa thöôïng Thích Huyeàn Quang veà Saigon ñeå chöõa bònh, vaø ñeå ngaøi ñöôïc soáng thoaûi maùi hôn nhöõng ngaøy coøn laïi. Nhöng Ñaûng Coïng saûn Vieät Nam laïi aâm möu ñaøn aùp coâng khai vaø khoác lieät, baèng caùch chuïp muõ raèng “OÂng Quaûng Ñoä chuûtröông laät ñoå chính quyeàn”. Cho neân, töø ngaøy 4 ñeán ngaøy 10.6.2001, Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam ñaõ huy ñoäng toaøn boä coâng an, vuõ trang, moät löïc löôïng huøng haäu vôùi vuõ khí trang bò ñaày ñuû, hoï phong toûa taát caû caùc con ñöôøng, vaø canh gaùc ngay taïi caùc chuøa vaø tö gia nhöõng ngöôøi theo Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát. Caùc huynh truôûng Gia Ñình Phaät töû (thuoäc Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát) ñeàu bò coâng an môøi ñeán cô quan haïch hoûi, haêm doïa vaø quaûn thuùc taïi gia. Cuï theå nhö anh Voõ Taán Saùu laø phoù Tröôûng ban Höôùng daãn Gia Ñình Phaät töû Quaûng Nam ñang ñau naëng, theá maø coâng an vaãn bao vaây nhaø, caét ñieän thoïai, ñeán nhaø haêm doïa anh vaø vôï con anh, thaäm chí caám khoâng cho baùc só vaøo tieâm thuoác chöõa bònh cho anh.
“Ñaëc bieät chuøa Quang Phöôùc, nôi giam giöõ Hoøa thöôïng Thích Huyeàn Quang, Thanh Minh Thieàn vieän, nôi Hoøa thöôïng Thích Quaûng Ñoä ôû, thì coâng an bao vaây traøn ngaäp töø trong Chaùnh ñieän cho ñeán ngoaøi saân chuøa, roài haêm doïa vaø duøng nhöõng lôøi noùi thoâ tuïc, bæ oåi”.
(...)
“Chuùng toâi nguyeän ñem thaân maïng mình töï thieâu ñeå ñoùng goùp cho hoøa bình theá giôùi vaø khaån thieát keâu goïi OÂng Toång thö kyù LHQ, Cao uûy Nhaân quyeàn LHQ, UÛy ban Nhaân quyeàn cuûa caùc nuôùc thuoäc Lieân minh chaâu AÂu, UÛy ban Nhaân quyeàn thuoäc Boä Ngoaïi giao Hoa Kyø,UÛy ban Baûo veä Quyeàn laøm Ngöôøi Vieät Nam taïi Phaùp, caùc Ngaøi Toång thoáng, Thuû töôùng, Quoác hoäi, caùc toå chöùc Phi chính phuû, haõy duøng quyeàn löïc cuûa mình ñeå buoäc Ñaûng Coïng saûn Vieät Nam vaø Nhaø nuôùc CHXHCNVN phaûi thöïc hieän nhöõng ñieåm sau ñaây:
“1. Traû töï do töùc khaéc vaø voâ ñieàu kieän cho Hoøa thöôïng Thích Huyeàn Quang, Xöû lyù Vieän Taêng Thoáng Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát, vaø Hoøa thöôïng Thích Quaûng Ñoä, Vieän tröôûng Vieän Hoùa Ñaïo, Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát;
“2. Phaûi coâng nhaän Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát baèng vaên baûn phaùp lyù;
“3. Phaûi traû töï do cho caùc vò laõnh ñaïo caùc toân giaùo nhö Thieân chuùa giaùo, Phaät giaùo Hoøa Haûo, v.v...
“4. Phaûi toân troïng Nhaân quyeàn, Daân chuû, Töï do, phaûi toân troïng Hieán chöông cuûa LHQ vaø nhöõng Coâng uôùc Quoác teá maø chính phuû nuôùc CHXHCNVN ñaõ kyù;
“5. Phaûi ngöng ngay töùc khaéc moïi hình thöùc ñaøn aùp toân giaùo;
“6. Ñaûng, Nhaø nöôùc Coïng saûn Vieät Nam phaûi ruùt tay ra khoûi noäi boä caùc toân giaùo;
“7. Ñaûng, Nhaø nuôùc Coäng saûn Vieät Nam phaûi traû laïi ñoäng saûn, baát ñoäng saûn cuûa Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát, maø Nhaø nuôùc ñaõ chieám cöù hoaëc laáy ñöa cho Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam (Giaùo hoäi Nhaø nuôùc);
“8. Ñaûng, Nhaø nöôùc Coïng saûn Vieät Nam phaûi thu hoài laïi taát caû nhöõng vaên baûn, tö lieäu coù tính caùch vu khoáng, maï lî Phaät giaùo voâ caên cöù. Nhö lôøi cuûa Hoà Chí Minh trong saùch cuûa tröôøng Ñaïi hoïc Nhaân vaên, khoa Taâm lyù hoïc, coù ñoïan vieát veà ñeà taøi Ñöùc trong ñoù Hoà Chí Minh noùi: “Coù ñöùc maø khoâng coù taøi nhö oâng Buït (Phaät), thì khoâng coù haïi gì cho xaõ hoäi, nhöng cuõng chaúng coù ích lôïi gì cho xaõ hoäi”. Lôøi noùi naày khoâng nhöõng khinh mieät ñaáng Giaùo chuû cuûa Phaät giaùo, maø coøn khinh thöôøng caùc baäc tieàn boái höõu coâng, caùc vò anh huøng
vaø caû daân toäc Vieät Nam;
“9. Ñaûng, Nhaø nuôùc Coïng saûn Vieät Nam phaûi ngöng ngay töùc khaéc vieäc ñaøn aùp Gia Ñình Phaät töû Vieät Nam döôùi moïi hình thöùc;
“10. Nhöõng ngaøy ñaïi leã cuûa caùc toân giaùo lôùn nhö ñaïi leã Phaät Ñaûn, Chuùa Giaùng sanh, Nhaø nöôùc phaûi ñöa vaøo lòch nghæ leã haèng naêm, ñeå cho Phaät töû, con chieân cuûa Chuùa ñang laøm vieäc cho Nhaø nuôùc ñöôïc ñi haønh ñaïo;
“11. Ñaûng, Nhaø nuôùc Coïng saûn Vieät Nam phaûi boû ngay Ñieàu 4 treân Hieán phaùp;
“12. Ñaûng phaûi ngöng ngay nhöõng chuû tröông mò daân, mò toân giaùo.
Trang troïng kính chaøo quyù Ngaøi
Quaûng Nam ngaøy 2 thaùng 9 naêm 2001
(Kyù teân)
Hoà Taán Anh”
Trong böùc thö göûi Nhò vò Hoøa thöôïng laõnh ñaïo Thích Huyeàn Quang vaø Thích Quaûng Ñoä, Huynh tröôûng Hoà Taán Anh vieát: “... Naêm 1992, cuoäc ñaáu tranh ñoøi phuïc hoài Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát do Hoøa thöôïng Thích Huyeàn Quang khôûi xuôùng. Cuoäc phaùt ñoäng ñöôïc Taêng, Ni, ñoàng baøo Phaät töû trong cuõng nhö ngoaøi nuôùc nhieät tình uûng hoä. Suoát trong thôøi gian qua, maùu xöông cuûa Taêng, Ni, ñoàng baøo Phaät töû, trong cuõng nhö ngoaøi nöôùc ñaõ hy sinh quaù nhieàu. Caùc Chính phuû, Quoác hoäi treân theá giôùi ñaõ gôûi coâng haøm ñeán
Ñaûng, Nhaø nuôùc CHXHCNVN yeâu caàu traû töï do cho Hoøa thöôïng Thích Huyeàn Quang, Hoøa thöôïng Thích Quaûng Ñoä vaø coâng nhaän Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát. Nhöng Ñaûng , Nhaø nuôùc vaãn laøm ngô. Tieáp tuïc ñaøn aùp Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát,Ñaûng, Nhaø nöôùc ñaõ ra “Maät vuï soá 023 ngaøy 24 thaùng 6 naêm 1999” nhaèm tieâu dieät nhöõng ai coøn trung thaønh vôùi Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát trong cuõng nhö
ngoaøi nöôùc.
“Ngaøy 6-7-8 thaùng 6 naêm 2001, Coâng an ñaõ bao vaây chaët cheõ chö Taêng, Ni, ñoàng baøo Phaät töû, khoâng cho ai ñeán Quaûng Ngaõi ñeå ñöa ñoùn Hoøa thöôïng Thích Huyeàn Quang veà Saigon ñeå chöõa bònh. Ñaûng, Nhaø nöôùc tung tin, naøo laø: “Laät ñoå chính quyeàn, ñaët chaát noå gieát haïi nhaân daân”. Khoâng bieát bao nhieâu troø bòp bôïm cuûa Ñaûng, Nhaø nöôùc giôû ra, nhaèm ngaên chaën khoâng cho Hoøa thöôïng Thích Huyeàn Quang veà Saigon chöõa bònh.
“Ngaøy 6 thaùng 6 naêm 2001, Maët traän Toå quoác môøi con ñeán cô quan xaõ Duy Thaønh ñeå laøm vieäc moät ngaøy. Cuoái cuøng, anh Traàn Phöôùc Bình, coâng an huyeän Duy Xuyeân, keát luaän: “ Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát laø keû thuø cuûa daân toäc”. Coïng saûn noùi caâu ñoù cuõng ñuû cho chuùng ta thaáy roõ, hoï khoâng hieåu gì veà lòch söû Vieät Nam, vaø hoï aâm möu tieâu dieät Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát.
“Kính baïch Hoøa thöôïng Xöû lyù Vieän Taêng Thoáng, Hoøa thöôïng Vieän tröôûng Vieän Hoùa Ñaïo Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát, chuùng con xin ñeâ ñaàu ñaûnh leã chö vò Hoøa thöôïng Laõnh ñaïo, vì loøng Töø Bi cuûa quyù Ngaøi, neân ñaõ nhieàu laàn quyù Ngaøi khoâng cho chuùng con thöïc hieän yù nguyeän töï thieâu ñeå baûo veä Chaùnh Phaùp, baûo veä Giaùo hoäi truyeàn thoáng (...) Chuùng con xin cuùi ñaàu saùm hoái, vì khoâng theå vaâng lôøi cuûa quyù Ngaøi. Xin chö vò Hoøa thöôïng hoan hyû höùa khaû cho chuùng con”.
Trong böùc thö göûi caùc Taêng ñoaøn Thöøa thieân – Hueá, Saigon vaø Quaûng Trò, Huynh truôûng Hoà Taán Anh vieát: “... Xeùt raèng: Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát laø Giaùo hoäi truyeàn thoáng cuûa Phaät giaùo Vieät Nam ñaõ hieän höõu treân ñaát nöôùc thaân yeâu treân 2000 naêm lòch söû daân toäc; Xeùt raèng: Keå töø ngaøy leã tang Coá Ñaïi laõo Hoøa thöôïng Ñeä tam Taêng Thoáng (Thích Ñoân Haäu) cho ñeán nay, Nhaø nöôùc Coïng saûn vaãn tieáp tuïc ñaøn aùp Giaùo hoäi truyeàn thoáng moãi ngaøy moãi aùc lieät hôn, tinh vi hôn, vaø thoâ baïo hôn; Xeùt raèng: Ñaïi laõo Hoøa thöôïng Xöû lyù Vieän Taêng Thoáng vaãn coøn bò giam caàm taïi Quaûng Ngaõi maëc duø Ngaøi tuoåi cao bònh troïng; Xeùt raèng: Hoøa thöôïng Vieän truôûng Vieän Hoùa Ñaïo vaãn bò quaûn cheá taïi Saigon; Xeùt raèng: Vieäc ñoøi hoûi Coïng saûn Vieät Nam thöïc hieän daân chuû, töï do vaø toân troïng nhaân quyeàn cuûa Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát laø hoaøn toaøn chính ñaùng. Theá nhöng Coïng saûn Vieät Nam vaãn ngoan coá, khoâng nhöõng khoâng thöïc hieän, maø coøn chaø ñaïp moät caùch thoâ
baïo, bæ oåi maø ñieån hình cuï theå laø chieán dòch ñaøn aùp Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát cuûa Coïng saûn Vieät Nam vaøo nhöõng ngaøy thöôïng tuaàn thaùng 6 naêm 2001 vöøa qua.
“Gia Ñình Phaät töû Vieät Nam Quaûng Nam khoâng nhu nhöôïc, con xin ñaïi dieän cho 14 huynh truôûng ñaõ phaùt nguyeän töï thieâu ñeå baûo veä Chaùnh Phaùp. Hoâm nay con xin ñi ñaàu. Sau khi con töï thieâu xong, con xin thænh caàu quyù Ngaøi:
- (...) Toå chöùc caàu sieâu cho höông linh con ñöôïc sieâu thoaùt vaø ñoù cuõng laø phöông phaùp bieåu döông Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát cuûa chuùng ta. Taïi queâ huông con thì döùt khoaùt khoâng toå chöùc ñöôïc, vì sau khi con ñaõ töï thieâu, thì Coïng saûn Vieät Nam seõ tìm moïi bieän phaùp ñeå traán aùp Ban Höôùng daãn (GÑPT) Quaûng Nam, bao vaây quaûn thuùc 13 huynh truôûng coøn laïi;
- Xin quyù Ngaøi maïnh tay hôn nöõa ñeå phoø taù cho Hoäi ñoàng Löôõng vieän (Vieän Taêng Thoáng vaø Vieän Hoùa Ñaïo, PTTPGQT chuù) thöïc hieän söù maïng lòch söû cuûa Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát, nhaát laø baûo veä cho baèng ñöôïc Ñaïi laõo Hoøa thöôïng Xöû lyù Vieän Taêng Thoáng vaø Hoøa thöôïng Vieän truôûng Vieän Hoùa Ñaïo;
- (...) Con quan nieäm raèng leã tang khoâng quan troïng, maø chæ quan troïng caùi tinh thaàn, cho neân sau khi con cheát thì thaân xaùc con vuøi daäp ñaâu cuõng ñöôïc, xin quyù Ngaøi ñöøng baän taâm. Maø chuyeän Phaät töû Nguyeãn Ngoïc Duõng, phaùp danh Nguyeân Huøng, ñaõ töï thieâu sau thaùp Ngaøi Linh Muï (taïi Hueá ngaøy 21.5.1993, PTTPGQT chuù) ñaõ ñöôïc boïn Coïng saûn Vieät Nam “hoùa pheùp” thaønh Ñaøo Quang Hoä ñoù sao.
Khaån thieát thænh caàu quyù Ngaøi hoan hyû höùa khaû lôøi thænh caàu cuûa con”.
Phoøng Thoâng tin Phaät giaùo Quoác teá ñaõ loan baûn tin treân ñaây baèng Anh vaø Phaùp ngöõ cho caùc haõng thoâng taán, baùo chí quoác teá vaøo luùc 12 giôø khuya 2.9.2001. Haõng thoâng taán Phaùp taán xaõ AFP ñaõ ñaùnh ñi baûn tin, cho bieát coù ñieän hoûi coâng an Ñaø Naüng, nhöng cô quan naøy“khoâng chòu bình luaän veà tin töï thieâu” cuûa Huynh truôûng Hoà Taán Anh. Trong nhöõng ngaøy tôùi, chaéc chaén seõ coù chieán dòch boâi nhoï, vu khoáng cuoäc töï thieâu chính ñaùng vaø ñaày huøng löïc naøy, nhö ñaõ töøng dieãn troø ñoái vôùi cuoäc töï thieâu cuûa anh Nguyeãn Ngoïc Duõng taïi chuøa Linh Muï Hueá ngaøy 21.5.1993. Phoøng Thoâng tin Phaät giaùo Quoác teá khaån caàu chö Toân ñöùc Taêng Ni vaø caùc Ban Höôùng daãn Gia ñình Phaät töû Vieät Nam treân naêm chaâu luïc toå chöùc leã Caàu sieâu cho huông linh Huynh tröôûng Haïnh Minh Hoà Taán Anh sieâu sinh Tònh ñoä vaø maõn nguyeän vôùi nhöõng thænh caàu baûo veä Chaùnh Phaùp maø anh laø chöùng nhaân hoïat ñoäng suoát 27 naêm qua./.

Sau Çây, chúng tôi xin gºi ljn quš vÎ bän tin Anh ng»
Monday, September 3 12:52 PM SGT
Vietnam Buddhist burns himself to death in rights protest
HANOI, Sept 3 (AFP) -
A Vietnamese peasant has died after setting himself on fire in protest at
the communist authorities' repression of religious freedoms, the outlawed
Unified Buddhist Church of Vietnam (UBCV) said Monday.
Ho Tan Anh, 61, doused himself with petrol in the Revolutionary Mothers'
Memorial Park in the Thanh Khe neighbourhood of Vietnam's third city of
Danang early Sunday, the church's Paris office-in-exile said in a statement.
"It is clear that the communist party and the state are determined to
destroy the UBCV," the statement quoted Anh as saying in a letter written
shortly before his death.
"I have therefore decided that the only way I can protest is by setting my
body on fire to denounce repression against the UBCV and all other religions."
Security police in Danang declined to comment on the protest when contacted
by AFP.
Anh, a provincial official in the outlawed church's youth movement, took
his action in defiance of church leaders, the UBCV statement said.
But he told the church that another 13 of its followers in the province
were prepared to follow his example.
Anh said his protest had been prompted by a renewed crackdown
against the UBCV in June during which he had undergone a day-long
interrogation by security police.
The communist authorities launched the crackdown in response to a
renewed campaign by the UBCV for the release of the church's ailing
83-year-old patriarch, Thich Huyen Quang, from detention at a remote
pagoda in central Vietnam.
The authorities reactivated a three-year-old house arrest order against
church number two Thich Quang Do -- a nominee for this year's Nobel
Peace Prize -- and detained a number of other church leaders.
It is the second time this year that religious dissidents have resorted to
self-immolation to protest against the communist authorities.
In March, a member of the outlawed unofficial leadership of the Hoa Hao
sect torched herself to death in the Mekong Delta.
A few days afterwards, police in the commercial capital of Ho Chi Minh
City arrested several dozen followers of the sect in a city park following
what the authorities described as an abortive mass self-immolation bid.
The tactic has particular resonance here because of its use by Buddhists
during the Vietnam War in their battle against staunchly Catholic South
Vietnamese President Ngo Dinh Diem.
On June 11, 1963, 66-year-old Thich Quang Duc set fire to himself in the
then Saigon in a protest against the US-backed regime which made
headlines around the world.
In a stunning propaganda own-goal which paved the way for Diem's
subsequent ouster in a US-sponsored coup, his widely unpopular
sister-in-law Tran Le Xuan glibly referred to the protest as a "barbecue".
Vietnam's communist authorities recognize just five official religious
leaderships. All other religious groups and rival leaderships remain
outlawed.