LỚP BA TRƯỜNG LÀNG=NGUYỄN HUY THIỆP =

Friday, November 13, 2009

ÂM NHẠC

***
Lớp Ba Trường Làng
hợp soạn Bảo Tố & Sáu Lèo (quốc nội)



Đảng ta chống phá Quốc Gia,
Bởi vì đảng học Lớp 3 Trường Làng.
Đảng ta một lũ lang bang,
Cũng vì chưa hết Trường Làng Lớp 3.

Đảng trị không hết cúm gà,
Vì đảng chưa tới Lớp 3 Trường Làng.
Đảng ta mất dạy ngang tàng,
Rõ ràng chưa hết Trường Làng Lớp 3.

Nước nhà lắm bệnh SIDA,
Cũng tại vì Đảng Lớp 3 Trường Làng.
Làm cho dân tộc lầm than,
Cũng do cái đảng Trường Làng Lớp 3.

Đảng đem đấu tố Mẹ Cha,
Tại vì trình độ Lớp 3 Trường Làng.
Bản chất của đảng dã man,
Thì ra là đảng Trường Làng Lớp 3.

Nghị quyết 3 - 6 đảng ra,
Ê a chưa hết lớp 3 Trưòng Làng.
Đảng đi bợ đít Nga Tàu,
Tại vì đảng chỉ Trường Làng Lớp 3.

Đảng ta dâng bán San Hà,
Là vì cái thói Lớp 3 Trường Làng.
Cờ Đỏ với cái sao vàng,
Cũng là tác phẩm Trường Làng Lớp 3.

Đảng là một lũ bê tha,
Người dân chửi đảng Lớp 3 Trường Làng.
Xì ke, cướp giựt đầy đàng,
Đường lối chỉ đạo Trường Làng Lớp 3.

Đảng gồm một lũ tú bà,
Ma cô lãnh đạo Lớp 3 Trường Làng.
Cháu ngoan Bác quấn khăn quàng,
Cũng từ tác phẩm Trường Làng Lớp 3.

Thấy gái thì mắt sáng ra,
Một lũ dâm tặc Lớp 3 Trường Làng.
Ngu dốt mà lại làm quan,
Không cần học hết Trường Làng Lớp 3.

Người dân đói rách không nhà,
Cũng do cái đảng Lớp 3 Trường Làng.
Phái nữ đem bán ngoại bang,
Việt Cộng một lũ Trường Làng Lớp 3.

Bị kiện vụ cá ba sa,
Bán buôn ma giáo Lớp 3 Trường Làng.
Đàn áp Tôn Giáo bạo tàn,
Cái đảng sát máu Trường Làng Lớp 3.

Cõng rắn về cắn gà nhà,
Đảng Lê chiêu Thống Lớp 3 Trưòng Làng.
Đi thờ chủ nghĩa hoang đàng,
Ngu đần là đảng Trường Làng Lớp 3.

Thờ Hồ hơn kính Ông Bà,
Đảng là súc vật Lớp 3 Trường Làng.
Gia đình dân phải ly tan,
Đảng vơ, đảng vét Trường Làng Lớp 3.

Đảng sợ Tôn Giáo thăng hoa,
Đảng vô tôn giáo Lớp 3 Trường Làng.
Ti vi nó chạy đầy đàng,
Cũng vì ngu dốt Trường Làng Lớp Ba.

Luật đảng là luật rừng già,
Sống chung với khỉ Lớp 3 Trường Làng.
Đảng cộng đang học làm sang,
Học đòi theo lối Trường Làng Lớp 3.

Việt Nam Văn Hoá trên đà,
Tụt hậu xuống dốc Lớp 3 Trường Làng.
Đốc tờ Việt Cộng giỏi giang,
Toàn là y tá Trường Làng Lớp 3.

Đuổi Mỹ rồi lạy Mỹ qua,
Rõ phường tráo trở Lớp 3 Trường Làng.
Ai ơi nên nhớ cho rằng,
“Việt Cộng một lũ Trường Làng Lớp 3!”

Ai ơi nên tránh cho xa...

END

TRẦN MINH ĐĂNG * THƯ GỬI MẸ NẤM

**

THƯ GỞI MẸ NẤM VÀ CÁC BLOGGER TRONG "LÀNG DÂN BÁO VIỆT NAM"

Sep 27, '09 8:21 AM for everyone

Quyền Tự Do Ngôn Luận, trong đó có quyền Tự Do Internet là của chúng ta, chúng ta không cần xin của ai và không ai có quyền ngăn cản.

Tôi đã vô cùng xúc động khi đọc lá thư của blogger Mẹ Nấm viết sau khi bị Công An Nha Trang bắt lần thứ nhì. Chị viết như sau: “Qua 10 ngày và 9 đêm mất tự do, tôi tuyên bố mình bỏ cuộc”.

Thưa Mẹ Nấm và quý bạn, quyền tự do ngôn luận cho xã hội là đáng quý, nhưng không xã hội văn minh nào lại đòi hỏi một thiếu phụ phải hy sinh tình mẫu tử và trách nhiệm đối với đứa con 3 tuổi để đổi lấy cái quyền tự do ngôn luận đó. Cho nên khi công an bắt "hứa không viết blog" mới thả về nhà với con, Mẹ Nấm phải hứa là đúng rồi ! Tuy nhiên một sự "chọn lựa" sau 10 ngày 9 đêm mất tự do chỉ là điều bị ép buộc, Mẹ Nấm không có nghĩa vụ gì phải tôn trọng một "lời hứa" bị ép buộc bởi những kẻ công an khủng bố! Dầu nói như vậy, nhưng sự quyết định là ở Mẹ Nấm, và chúng tôi luôn tôn trọng những quyết định của một phụ nữ can đảm và dũng cảm như em. Chúng tôi là những người ở ngoài khả năng áp bức và trả thù nhỏ mọn của công an Nhà Nước VN nên chúng tôi có thể nói thẳng với họ rằng đem quyền lực ra áp bức hai mẹ con một thiếu phụ là một việc làm thiếu lương tâm, nhưng chúng tôi đã không ngăn cản được họ hành động một cách vô liêm sỉ như vậy.

Trong khi chờ đợi blogger Mẹ Nấm dành lại toàn vẹn quyền viết blog của mình, chúng tôi đã quyết định mở 1 trang blog đặc biệt lấy tên là “Bạn của Mẹ Nấm” để tiếp tục viết về những gì Mẹ Nấm đã từng tranh đấu và nỗ lực bảo vệ, để dầu bị công an Nhà Nước ngăn cản Mẹ Nấm vẫn hiện diện trong sinh hoạt của cộng đồng dân báo. Quý bạn blogger có điều gì nhắn gửi với Mẹ Nấm hay thông tin về Mẹ Nấm có thể sử dụng trang blog này, coi như đây là một trang blog thứ nhì của Mẹ Nấm.

Trang blog này tất nhiên sẽ rất vui mừng được loan tải những gì do Mẹ Nấm viết, nhưng vì Mẹ Nấm đang bị áp lực bởi công an, chúng tôi sẽ không loan tải những bài nào nghi ngờ là mạo nhận hoặc bài có chỉ dấu Mẹ Nấm phải viết dưới áp lực của công an.

Rất mong tới ngày Mẹ Nấm lấy lại được quyền Tự Do Internet, viết blog mà không bị áp lực, lúc đó chúng tôi sẽ xin chấm dứt trang blog này vì không còn cần thiết nữa.

Thế giới của mẹ Nấm – Một thế giới vì quê hương!

Trần Minh Đăng

Ghi chú: Bài vở hay ý kiến của quý bạn có thể gửi thẳng lên trang blog này hoặc gửi về địa chỉ email: tranminhdangbmn@gmail.com

Xin chân thành cảm ơn các bạn!

http://menamtg.multiply.com/journal/item/11

**

NGUYỄN HUY THIỆP * TRUYỆN NGẮN

**

Chuyện Ông Móng

**

Mấy năm trước nghe nói ở ngoại thành có một chợ bán phân nổi tiếng, " độc nhất vô nhị " nên tôi tò mò đến xem.
Chợ phân họp chừng một giờ đồng hồ từ 3 giờ sáng đến 4 giờ sáng ở ngay bên đường đi Sơn Tây. Đây là vùng trồng rau, trồng cà nổi tiếng. Giống cà pháo, cà bát rất hợp với việc bón phân tươi, nhất là phân người. Người ta cũng dùng phân để bón cho lúa, nhưng phân bón cho lúa phải được ủ cho mục ra, cho chín phân. Thế nào là ủ phân ? Phân tươi có nhiều loại : phân trâu bò, phân lợn, phân gà (gọi chung là phân chuồng), phân người (còn gọi là phân bắc) nhưng được ưa quý hơn cả là phân lợn, phân gà. Phân lợn quý vì nó mát, có thể dùng ngay, bón được ngay cho cây, mà cây nào cũng hợp. Phân gà cũng quý nhưng phân gà nóng, chỉ hợp bón cho cây ớt mà thôi. Riêng phân người (phân bắc) có lẽ bởi có nhiều đạm, nhiều chất khó phân huỷ nên bón trực tiếp thì cây xót, chết ngay. Riêng chỉ cây cà là chịu đựng được, lại hợp với việc bón loại phân này. Nhìn chung, tất cả các loại phân đều phải được ủ thì mới nên dùng. Người ta đào một cái hố ở ruộng, chất phân vào cùng với tro, trấu, rồi trát bùn non trộn với rơm bên ngoài, trông như một cái mả, để đấy chừng dăm bữa nửa tháng cho ngấu dần. Phân được ủ chín, cứ thế mục ra, oải ra. Những con dòi ăn hết phân cũng chết đi, bản thân nó cũng hoá thành phân.



Khi tôi đến thăm chợ phân thì chợ đang họp. Đây là chợ phân tươi, hoàn toàn không có phân ủ (phân chín) không có phân xanh (phân làm từ các loại lá cây) hay phân hoá học. Cũng rất ít có phân chuồng, tức là phân lợn, phân gà hay phân trâu bò. Tất cả đều là phân người.
Phân người được cho vào những thùng gò bằng tôn như thùng gánh nước. Cũng có một số người dùng thùng gỗ hoặc cho phân vào sọt (sọt được lót bằng bao ni-lông). Có lẽ phần lớn phân ở đây đều được lấy từ các nhà xí công cộng trong thành phố ra, nhiều thùng phân còn thấy lẫn cả giấy vở học sinh hay giấy báo.


Chợ phân không đông, chỉ có chừng hơn ba chục người vừa mua vừa bán. Hình như họ vốn đã quen biết nhau và khá thuộc " mặt hàng " của nhau nên việc mua bán thoả thuận cũng nhạnh Dưới ánh đèn cao áp tựa như ánh trăng và không khí hơi lạnh buốt, chợ phân cũng có phần nào giấu đi được sự bẩn thỉu, sự nghèo hèn, lam lũ và cần lao.
Những người bán phân đều bịt mặt hay đeo khẩu trang. Tất cả đều bán mua, mua bán một cách âm thầm chịu đựng, ít nhất đấy cũng là cảm giác ban đầu của tội Không có ai nói to tiếng hoặc mặc cả ráo riết như ở các chợ khác, chỉ trừ có mỗi một người, người này có vẻ như " ông chủ chợ ". Ông ta khoảng 60 tuổi, dáng người thấp đậm, đầu húi cua, mắt trố, quai hàm bạnh, ngực nở nang, chân tay rắn chắc. Ông ta không đeo khẩu trang hay bịt mặt, hoàn toàn chẳng có vẻ gì sợ hãi hay ghê tởm khi phải tiếp xúc, đụng chạm với các thùng phân bẩn thỉu và các dụng cụ dơ dáy ở đây. Tôi để ý thấy ông ta không mua, cũng không bán nhưng ông ta đi đi lại lại, nhắc nhở mọi người, xem xét, đánh giá từng thùng phân, bông đùa, góp ý cho những ai còn đang băn khoăn hay lưỡng lự. Ông ta khá linh hoạt, lanh lẹn. Sự linh hoạt của ông ta khiến cho phiên chợ sôi nổi hẳn lên nhưng cũng có vẻ gì khá bất nhẫn. Ông ta như một vị nhạc trưởng, như người giữ nhịp điệu cho cả phiên chợ quái đản này.
Có mấy người đôi co về hai sọt phân của một phụ nữ. Người phụ nữ này ăn mặc quần áo như một nhân viên Công ti vệ sinh. Người phụ nữ cầu cứu "ông chủ chợ " :
- Bác Móng ! Phân này của cháu mà chê là chua thì có ức không ?


Ông Móng (tức " ông chủ chợ ") đến gần xem xét. Ông ta dùng một cái gắp phân bằng cật tre, trông hơi giống một cái đũa cả sục sâu vào đáy sọt phân rồi rút ra, đưa lên mũi ngửi. Một con nhặng xanh bay nhoằng ở ngay trước mặt ông ta. Ông ta lùi một bước, quắc mắt, chuyển cái gắp phân từ tay trái sang tay phải rồi ước lượng đón đầu đường bay của con nhặng xanh, đập véo một cái vào không trung. Ông ta hô lớn :
- Chết này !
Sau tiếng hô người ta thấy con nhặng xanh ngã vật xuống ở giữa sọt phân. Ông ta bình thản bảo người mua hàng :
- Phân tốt đấy, không chua đâu ! Chắc hố xí nhà này gần chỗ làm đậu phụ nên có nước đỗ tương lẫn vào !
Người phụ nữ bảo :
- Vâng đúng ! Trong phân vẫn còn vỏ đỗ tương đây này !
Ông Móng bảo :
- Phân của mày hôm nay không đậm như phân hôm qua ! Nát nhẽo nát nhèo... Thôi thì giảm một giá...
Người phụ nữ bảo :
- Cháu gánh kẽo kẹt suốt từ cửa ngoài ô đến đây, nặng ơi là nặng. . .
Ông Móng bảo :
- Cho chết ! Ai bảo tham múc nhiều nước vào. . . Mày phải chắt cho kiệt nước đi thì phân mới ngon !
Ở cuối chợ có ai trút hai thùng phân sang hai cái thúng sơn bị đổ ra đường. Ông Móng quát :
- Vét ngay ! Vét cho thật sạch ! Ban ngày người ta mà thấy phân dây ra đường là không còn để cho họp chợ nữa đâu !
Người bán hàng vét phân bằng một dụng cụ làm bằng tôn hơi giống như một cái thìa xúp to, có cán dài, cái này cũng gọi là móng. Tuy đã vét sạch nhưng trên mặt đường nhựa vẫn lầy nhầy một lớp váng nước bu đầy ruồi nhặng. Ông Móng đi đến, bắt người kia phải đi múc nước từ một con mương gần đấy lên để rửa đường.



Một thanh niên trẻ, người gầy nhẳng đẩy một xe phên đi đến. Đây là chiếc xe vẫn dùng để gom rác nhưng được sửa đi để đựng phận Những người không bán được hàng (ế hàng) hoặc hàng xấu (tức là phân lõng bõng toàn nước hay nhiều dòi quá) đều trút cả vào xe cho anh tạ Anh ta mua hết nhưng đều với giá rẻ, mọi người gọi là giá bèo, giá vứt đi, giá hết chợ. Ông Móng và anh này có vẻ thân nhạu Ông Móng khen :
- Làm được nhà, lấy được vợ chỉ nhờ vào phân ! Thế là nhất !
Anh ta cười, vẻ mãn nguyện, lấy thuốc lá ra mời ông Móng. Hai người đứng hút thuốc lá, bàn tán những chuyện gì đó không rõ nhưng nghe loáng thoáng có câu " nhất nghệ tinh, nhất thân vinh " với " sinh ư nghệ, tử ư nghệ ". . .
Phía cánh đồng ngoại thành bóng tối lễnh loãng dần, bắt đầu mờ mờ nhìn rõ mặt người. Những tia mặt trời đầu tiên hân hoan báo hiệu một ngày mới đang đến dần. Những tiếng rung động đầu tiên rất khẽ rồi cứ thế lan toả ra, lớn dần lên, liên hoàn ầm ào như có muôn ngàn tiếng sóng vỗ, như có muôn ngàn tiếng chim đập cánh, như rùng rùng tiếng dậm chân của cả đoàn người. Tiếng còi xe lửa, tiếng còi ô-tô lảnh lót vang lện Thành phố bắt đầu cựa mình thức dậy như một con mãnh thú to lớn, như một tên khổng lồ vĩ đại có rất nhiều tham vọng phàm tục, có rất nhiều ước mơ táo bạo cùng với năng lực ẩn tàng. Hắn vừa chậm rãi, lại nhanh nhẹn, vừa ngáp ngủ, lại tỉnh thức. Người ta không thể lường được một ngày của hắn rồi sẽ thế nào, hắn sẽ làm gì, hắn sẽ bắt đầu bữa tiệc thịt người ngay tức khắc hay sẽ hào hiệp vung tay gia ân rải bạc vàng lên khắp chốn cùng nơi như một đế vượng Thành phố ! Đấy là bao nhiêu nỗi kinh hoàng, bao nhiêu niềm vui hoan lạc ! Thành phố ! Ở đấy có cả biết bao cảnh giới thiên đường và sự đoạ đầy trong tầng tầng địa ngục !



Những người họp chợ phân tản đi rất nhanh, loáng cái chẳng thấy còn một người nào, cứ như là chui xuống đất. Ông Móng đi dọc cái chợ không còn một ai xem xét. Không biết ông ta lấy đâu ra một cái chổi nan dài, chỗ nào còn rớt lại ít phân thì ông ta dùng chổi rấp ngay vào bên rệ đường như để phi tạng Xong xuôi ông ta bước xuống con mương gần đấy rửa tay rồi lững thững đi vào quán phở vừa mới mở cửa bên đường. Ở đây ông được đón tiếp như một khách hàng quen biết thường xuyên đặc biệt. Chủ quán biết rõ ông thích ăn gì và ăn thế nào.
Sau lần tôi đến chợ phân, tôi đã làm quen với ông Móng, tìm cách trò chuyện với ông ta nhưng ông ta kín như bựng Tôi cũng đã nghe thiên hạ kể về ông ta nhiều chuyện nhưng đều " bán tín bán nghi ", chẳng biết thực hư thế nào.
Bốn chục năm trước, Móng là một thanh niên nông thôn chất phác. Anh ta sống ở một làng quê ven thành. Lớn lên Móng đi lính, đã từng sang Lào và Campuchia. Cũng có người nói hồi trẻ Móng khá tài hoa, cầm, kỳ, thi, hoạ đủ mùi.
Một dạo, đóng quân ở một vùng xa, Móng có làm quen và yêu một cô gái Chặm Cô gái tóc xoăn, da nâu, nồng nàn như lửa. Anh lính nhà quê chất phác si tình như bị hớp hồn. Họ kéo nhau vào rừng trước một pho tượng đá cổ tạc những hình thù kỳ dị mà mãi về sau Móng được nghe giải thích là tượng linga. Móng đòi cô gái trao thận Cô gái bắt Móng phải thề chung thuỷ với cộ Nửa đùa nửa thật, Móng thề :
- Nếu tôi không chung thuỷ với em thì suốt đời tôi đi hót cứt !



Cô gái vui vẻ, tự nguyện trao thận Sau đó Móng đã chuyển đi nơi khác. Anh ta quên ngay cô gái người Chặm Cuộc đời chinh chiến giang hồ bôn ba khắp nẻo, sau này Móng cũng đã nhiều lần gặp gỡ không ít những cô gái khác. Hết chiến tranh trở về quê quán, giống như nhiều người đàn ông có giáo dục và lương thiện khác đã qua thử thách, Móng lấy một cô gái làng, lập gia đình và sống cần cù, gương mẫu.
Tôi nghe kể nhưng không tin lắm vào câu chuyện trện Tôi hỏi ông Móng và biết ông làm việc ở chợ phân này mấy chục năm nay tình nguyện và không vụ lợi. Nhiều người cũng đã xác nhận việc ấy với tội Không có lẽ ông lại có tình yêu và lòng say mê với phân như khối người dở hơi chúng ta vẫn say mê văn chương nghệ thuật, toán học, chính trị hay đồ cổ ? Tôi có mang chuyện này trao đổi với một nhà sự Ông bảo :
- Sám hối vẫn thường là một nhu cầu tâm linh của người ta khi đã về già. Thế nào gọi là sám ? Thế nào gọi là hối ? Sám có nghĩa là ăn năn về những lỗi lầm mình đã phạm từ trước. Các nghiệp ác, các tội ngu si mê chấp, kiêu ngạo khinh mạn. . . hoàn toàn xin ăn năn hối lỗi, từ nay về sau không còn gây ra nữa. Thế gọi là sám. Hối có nghĩa là hối cải những điều lỗi có thể phạm phải sau này. Các nghiệp ác, các tội ngu mê, kiêu ngạo, ngông cuồng, ghen ghét. . . đã được giác ngộ sẽ phải dứt bỏ hẳn, không gây ra nữa. Thế gọi là hối, gọi chung là sám hối. Kẻ phàm phu mê chấp chỉ biết ăn năn những tội lỗi đã phạm phải từ trước mà không biết hối cải những tội lỗi về sau của mình thế là tội trước chưa diệt, lỗi sau lại sinh, vậy chưa thể gọi là sám hối được. Mỗi một thiện trí thức phải nung nấu lắm !


Tôi ngồi nghe, không hoàn toàn bằng lòng với cách giải thích như trên vì thấy ông Móng không có vẻ gì đang là người ăn năn sám hối. Tôi cũng đã dò hỏi về " linga " và các quan niệm về quả báo của người xựa Trong bái vật tổ - tôn giáo nguyên thuỷ (nhiều người coi là tà giáo) - hình tượng âm vật, dương vật giao cấu cũng khá phổ biến, chưa nghe nói vì báng bổ mà đến nỗi phải rước tai hoạ gì. Chắc chắn không hề có chuyện mê tín ở đậy Tiếp xúc với ông Móng, tôi thấy ông là người vô thần, cũng khá hồn nhiên chất phác yêu đời. Tôi băn khoăn quá, giải thích chuyện này cho thật thấu đáo kể cũng đau đầu.
- Không tôn giáo, không chính trị, không vụ lợi, không " sếch-xy " - Ông Móng bảo tôi - Nghề hót phân trên đời là nhất !
NGUYỄN HUY THIỆP
Hà Nội, xuân Tân Tị 2001


*

VĂN HÓA VIỆT NAM

***
Phỏng Vấn Nhạc Sĩ Lê Mộng Nguyên Friday, 09 November 2001 Bảo Trâm

Phỏng Vấn Nhạc Sĩ Lê Mộng Nguyên

Bảo Trâm (BT): Thầy bắt đầu sáng tác vào năm bao nhiêu tuổỉ,
Trong trường hợp, cảnh huống nào?

Lê Mộng Nguyên (LMN): Xin bắt đầu nói về thi văn, nguồn gốc của sáng tác nhạc trong trường hợp tôi. Làm thơ từ 9 tuổi và được nổi tiếng giỏi Việt văn ngay từ dạo ấy ở Huế, tại trường cao đẳng tiểu học Chaigneau, tôi diễn tả "Cái ghen của Hoạn Thư" trong một bài thi lên lớp được thầy quá khen và đã không ngần ngại cho điểm 20 trên 20... và sau này trong tuyển thi giữa các thí sinh trường trung học (concours général) ở cựu thủ đô đế quốc An - Nam, tôi chiếm Giải Nhất (Giải Thương Bảo Đại). Sở dĩ tôi bắt đầu bằng thơ và quốc ngữ vì hai điểm này có dính dáng đến sự nghiệp sáng tác âm nhạc của tôi. Nguyên do: hồi ấy, cạnh nhà tôi ở Chợ Cống (Phú Xuân) có anh Trần Kim Ngọc lớn hơn tôi độ ba bốn tuổi, biết tiếng tôi viết văn hay nên nhờ tôi đặt lời cho vài bản nhạc của anh sáng tác qua cây đàn mandoline.

Để thuận tiện, anh Ngọc dạy cho tôi đàn măng cầm và bán rẻ cho tôi cây đàn của anh vì anh quá thích lời tôi viết cho nhạc của anh. Từ đó, tôi tập đàn và bắt đầu sáng tác trên măng cầm (sau này, qua lục huyền cầm Y pha nho) và mặc dầu chưa đọc một sách nhạc lý nào cả, tôi tìm kiếm một mình và tự học qua những bản nhạc đã xuất bản lúc bấy giờ của Lưu Hữu Phước, như "Bạch Đằng Giang", "Nam Tiến", "Hội Nghị Diên Hồng"... hoặc nhạc hướng đạo như "Lên Đàng", "Gọi Đoàn"... hoặc những bản ca quốc tế đặt lời Việt như trong tập "Đời Vui Sướng" của Phạm Văn Xung, "Tiếng Chim Ca" của Lưu Ngọc Văn và Đào Văn Thiết...


Bài "Xuân Tươi" là bài tôi sáng tác đầu tiên năm 15 tuổi, tôi rất hãnh diện được báo "Quốc Gia" cho đăng ngay trong "Đặc San Mùa Xuân" (dưới bút hiệu Lan Đào là tên 2 người em gái của một người bạn thân thiết, anh Trần Đình Bá): Xuân về chào đời, Ngàn thắm tươi, Xuân về đầy lời tràn núi sông, Hát vang trong bao nhiêu lòng, Chào Quốc gia, mừng hát ca đời thắm hoa!... vân vân . Lời nhạc trong sáng, vô tư, đúng là hình ảnh của một thời êm đẹp đã qua! Sau đó tôi tự học (autodidacte) nhạc lý trong sách "La deuxieme année De Musique Solfège et Chants" của A. Marmontel, Paris Armand Colin 1890, cả thảy 336 trang nhưng rất đầy đủ vì có rất nhiều tỉ dụ lấy từ những bài nhạc lừng danh .


Về phần hoà âm, tác giả cho vài "Notions élémentaires d'harmonie", vỏn vẹn 6 trang mà thật quá ích lợi cho bất cứ người nào mới bắt đầu trong lãnh vực. Hiện giờ, tôi vẫn giữ cuốn sách cũ kỹ này của ông Marmontel với những lời mở đầu do các nhạc sĩ đại tài thuộc Bác sĩ Học viện Pháp (Institut de France) như Gounod, Massenet, Saint-Saẽns, Delibes... như một kỷ vật đáng tôn thờ. Từ nhạc vui mạnh đếnnhạc buồn lãng mạn (vì hoàn cảnh chiến tranh và những cuộc tình dang dở) và để tiếp theo hứng cảm của các tác giả tôi yêu chuộng như Văn Cao (Suối Mơ), Đặng Thế Phong (Con Thuyền Không Bến), Nguyễn Văn Thương (Đêm Đông), Hoàng Giác (Ngày Về), Dzoãn Mẫn (Biệt Ly), Anh Việt (Bến Cũ)... tôi đã làm trong những năm 1948, 49, 50 những bản nhạc mà hơn nửa thế kỷ sau người ta vẫn còn ưa thích, như : Nhớ Huế, Bài Thơ Huế, Mỵ Châu Trọng Thuỷ, Trăng Mờ Bên Suối... BT: Trong thời gian du học tại Pháp, thầy có sáng tác gì nữa không ? Nếu có, thì những sáng tác ấy mang chủ đề gì? Nếu không, xin thầy cho biết lý do tại sao ?

LMN: Trong mấy năm đầu: 1951, 1952 và 1953... ở Paris, tôi tiếp tục sáng tác, hôm nay dở lại bản thảo, thấy có nhiều bài diễn tả nỗi lòng cô quạnh của một người trai trẻ sống trên đất khách, xa nhà, quê hương và người yêu dấụ Nhớ nhà và ân nghĩa sinh thành, tôi viết bài "Lá Thư Cho Mẹ" và sau khi ba tôi mất, bài "Tìm Lại Ngày Xưa" để tặng hương hồn người thân phụ quá cố. Tôi có kể chuyện này trong bài tuỳ bút "Những cái chết đã qua trong đời tôi hay là những mảnh đời không tươi sáng ..." (xem Hồn Quê 6, ngày 15-06-2001). Về phần tình cảm và lãng mạn nhớ nhung, có bài "Tha Hương" (viết đêm 11-12-1950, 2 tháng sau khi tôi đặt chân xuống phi trường Orly (Paris) ngày 05-10- 1950, cung ré mineur với (hành nhạc): Tempo di English Waltz), chưa đặt lời... tôi cũng không hiểu tại sao . Đến lượt "Xuân Tha Hương" rất thiểu nảo, vân vân và từ Hiệp định Genève, một số bài tiêu biểu như: Sông Seine, bao giờ ta về nước Nảm Kiếp Giang Hồ, Xuân Về Nhớ Mãi Quê Hương, Bụi Đời (cảm đề phim do Lê Mộng Hoàng đạo diễn), và gần đây: Quê Tôi, đó là không kể Thu Trên Sông Seine, Giao Mùa, Thề Non Nước là những bài thơ của Vương Thu Thuỷ, Phạm Ngọc, Tản Đà được tôi phổ nhạc.

BT: 30 tháng 4 năm 1975, thầy đã nghĩ gì và làm gì trong ngày hôm ấy?
LMN: Ngày 30 tháng tư năm 1975, tôi đang có mặt ở Đại Học Besancon cách Paris chừng 400 cây số. Thật ra, tôi ở lại đây từ thứ hai 28 tây để giảng dạy Droit fiscal và Institutions financières và chấm thi khẩu vấn một số thí sinh, một tuần trước tuần cuối cùng của niên học 1974-1975. Trong Agenda, tôi có ghi: 14 thí sinh ngày 28, 6 ngày 29 và 30 ngày 30-04-1975. Và dưới ngày 30: Chute de Saigon. Tôi lấy tàu tối hôm ấy trở lại Paris mà lòng buồn vô hạn. Dạo ấy, tôi thuộc về giới "Turbo-Prof". (ở Paris, nhưng lấy tàu đi dạy ở tỉnh mỗi tuần một hai lần). Lẽ dĩ nhiên lúc nghe tin Saigon thủ đô VNCH mất, tôi không cầm được nước mắt. Nhưng tôi không ngạc nhiên vì đã được sửa soạn lâu trước về thảm hoạ nàỵ Ngày 26-03-1975: Huế thất thủ: tôi nhận được tin từ Saigon của anh Lê Mộng Đào (thư đề ngày 27-03-1975): Mạ, gia đình anh Tùng, chị Thừa đã di tản từ Huế trên con đường máu vào Đà Nẵng từ hôm 20/03.


Xe bò ngót hơn 24 tiếng trên đoạn đường 100 cây số. Đã vận động mọi cách, mạ mới vào được Saigon tối hôm qua, 26 tháng 03. Chỉ riêng một mình mạ, còn hai gia đình thân nhất là anh Tùng và chị Sum (khoảng 25 người) còn kẹt lại Đà Nẵng... Ngày 30-03-1975, Đà Nẳng mất: trong thư ngày 27/03 anh Lê Mộng Đào cho biết : ...Hôm nay lại nghe Đà Nẳng phải di tản đây! Sẽ có tàu thuỷ và máy bay ngoại quốc đến di tản. Không biết gia đình mình có di tản được không . Đành phú cho số mệnh... Ngày 17-03-1975: Chute de Phnom-Penh... và ngày 30- 04-1975! Tôi rất buồn vì từ nay sẽ không bao giờ gặp mặt lại gia đình mà tôi vừa mới về thăm tại Saigon và Huế từ ngày 12-12-1974 đến ngày 07-01-1975. Lúc tôi còn ở thủ đô VNCH, đã nghe tin Phước Long mất (ngày 03-01-1975).

BT: Lần đầu Trâm gặp thầy, trong giảng đường đại học vào năm 1986, Trâm lên bục giảng hỏi thầy: Phải thầy là tác giả của "Trăng Mờ Bên Suối" không ? Thầy đã nghĩ gì lúc ấY? Tâm trạng thế nàỏ Ngạc nhiên? Vui? Ngậm ngùi.

LMN: Trước hết, xin cảm ơn Trâm đã kể lại cuộc "gặp gở này trên NET và gần đây trên báo Nghệ Thuật của nhạc sĩ Lê Dinh ở Montréal, qua bài tuỳ bút "Kỷ niệm với tác giả của Trăng Mờ Bên Suối" rất dịu dàng và nhung nhớ, đã làm tôi xúc động vô cùng. Trâm viết năm 1998 mà tôi chỉ mới được đọc hồi tháng tư năm nay (2001) nghĩa là từ ngày tôi có Internet và gia nhập "Nhóm Sáng Tác" của Trâm và một số thân hữu chủ trương . Hồi ấy tôi chỉ thoáng nghe Phương Khanh nói là Trâm có viết một bài kỷ niệm với tôi rất hay nhưng tôi chưa vào Internet mà cũng không biết cách nào để đọc trên máy người khác. Lúc Trâm đến hỏi tôi năm 1986 sau bài học "Science Politique" tôi dạy hôm ấy cho sinh viên của Département "d'Administration Economique et Sociale" mà tôi được hân hạnh làm giám đốc (directeur) ở đại học Paris VIII, tôi hơi ngạc nhiên trong khoảnh khắc vì chuyện đã xưa rồi mà nay vẫn còn có người (một cô sinh viên nhỏ nhắn, xinh xắn và e dè) nhắc nhở trên đất khách, nhưng lòng thấy vui vui như một hạnh phúc mong manh đã trở lại sươi ấm một quả tim lưu lạc.


Hồi ấy, tôi không liên lạc nhiều với cộng đồng VN, nhưng mỗi lần gặp một sinh viên VN nhất là phái nữ ghi tên theo dõi những "khoa quyết tuyển" (matières à option) của tôi, là một nguồn hãnh diện mới... Sau đó, Trâm có tặng tôi một tập thơ (7 bài) với nhan đề "Hoàng Hôn Trắng" và một băng cassette audio trong đó Trâm tự hát và ghi âm (đàn đệm lục huyền cầm) những bài đượm tình nhung nhớ (như tôi đã kể lại trong "Từ Mây Khúc đến Hẹn Anh 15 Năm của Bảo Trâm - Trang Thanh Trúc hay là Paris và Montréal trong tình đời và tình người", ns Hồn Quê 7, ngày 15-07-2001).

BT: Trâm xem lại một số sáng tác của thầy, thấy chủ đề quê hương rất nhiều, hoặc nhắc về một tình yêu nào đó trong dĩ vãng và cái dĩ vãng ấy luôn luôn được lồng trong khung cảnh quê huơng . Có đúng như vậy không ? Và nếu quê hương luôn luôn hiện diện trong những nhạc phẩm của thầy, thầy có bao giờ trở lại quê quán chưa ? Có hoặc không, xin thầy có thể cho biết lý do ?
LMN: Xin Trâm biết rằng không những chỉ trong một số sáng tác mà hơn nữa tôi có thể nói là trong tất cả những sáng tác của tôi, bất kể là nhạc hùng từ Vó Ngựa Giang Hồ (1948) đến Việt Nam Thắm Tươi (2001) hay nhạc tình cảm từ Trăng Mờ Bên Suối (1949) hay Nhớ Huế (1950) cho đến Thề Non Nước (2001), qua gần một trăm bản nhạc mà tôi đã cho in hay viết ra, chủ đề duy nhất là quê hương đất nước, hứng cảm tận cùng là làng mạc, thôn xóm, sông Hương, núi Ngự với một dĩ vãng vừa êm dịu vừa thương đau, một mối tình dang dở nhưng đã trở thành bất diệt như bài Trăng Mờ Bên Suối (1949) làm tại quốc nội (xin xem tuỳ bút "TMBS hay là cuộc hành trình trong một quá khứ lãng mạn và thương yêu" của Lê Mộng Nguyên, Hồn Quê 9, ngày 15-09-2001) hay Xuân Tha Hương (hoặc Kiếp Tha hương) viết tại Paris (1952) trong những ngày đau khổ và cô quạnh trên đất khách...: Chỉ thiếu một mình em chiều nay phương trời Âu xa vờị Mây kéo lê thê, trời nước bao la kìa dòng sông Seine lơ lửng xuôi ngày tháng.



Mùa xuân đến khắp trời, khắp nơi người ta đi lướt thướt. Riêng tôi đứng nhìn, nhớ lại ngày qua cùng em sánh vai bên dòng đời âm thầm! Tôi nhớ sông Hương với giọng hò cô láị Khi thấy sông Seine nước đục lờ không tình yêu! Vườn hoa nơi đây lại gợi nhớ Văn Lâu . Sao lúc xuân về mà nước non âu sầủ Xa cách muôn trùng bởi vì đâu còn lưu luyến? Ngày xưa tiếng đàn còn thiết tha tình duyên! Bài này (do nhà xuất bản An Phú phát hành ở Saigon) đã được Thái Thanh hát lần đầu tiên tại Đài phát thanh Saigon trong năm 51-52 theo lời yêu cầu của người yêu của tôi còn ở lại bên nhà. Đầu năm nay (2001), tôi có viết nhạc phẩm "Ma Vie Sans Toi" (Đời Không Có Em), lời bằng tiếng Pháp (mà cũng là cả một bài thơ) theo nhạc của TMBS:

Pourquoi ne viens-tu pas en France?
Òu il fait bon vivre, ensemble
Nous continuons notre amour
Au bord de la Seine du bonheur.
Sous le beau ciel bleu de Paris
Notre idylle le jour, la nuit
Reprend son cours et sa passion
En bravant le destin du monde
AMOUR! Pour la vie ou pour un jour
Mon coeur bat pour toi mille fois encore
AMOUR! de mes jeunes années passées
à travers champs, dans les prés
les nuits d'été
Je ne sais pas pourquoi la vie
nous lie et nous désunit
Ma vie depuis ná cauun sens
Loin du pays de mon enfance
Souffrant, je vis au jour le jour
Dans cette vie sans ton amour

Từ ngày Saigon mất và để trả lời câu hỏi của Trâm, tôi không bao giờ có ý định trở lại cố hương... Tôi sẽ trở lại quê quán một ngày mai nước Việt thanh bình và dân tộc ấm no, hạnh phúc. Xin lỗi Trâm, tôi không muốn nói thêm nhiều về chuyện này.



BT: Trâm quen biết thầy từ năm 1986, nhưng không bao giờ thấy thầy có mặt trong những buổi sinh hoạt văn nghệ của cộng đồng VN. Mà phải chờ mãi đến đầu những năm 90, tình cờ mới được gặp thầy trong một buổi văn nghệ của Tổng Hội Sinh Viên VN tại Paris tổ chức. Xin thầy cho biết, trong cái khoảng thời gian ấy, có nghĩa là từ lúc Trâm gặp thầy vào năm 1986 đến 1990, sinh hoạt thường ngày của thầy là gì và những sáng tác vẫn tiếp tục ra đời hay đã bị gián đoạn?

LMN: Nếu riêng Trâm lần đầu thấy tôi trong đêm văn nghệ Tết của THSV năm 1990, đó không phải là lần đầu tôi có mặt trong một buổi văn nghệ của đồng bào mình tổ chức. Thật ra, những năm trước đó, năm nào tôi cũng có mặt tại Nhà Hát Lớn Maubert- Mutualité để ủng hộ sinh viên quốc gia (nhà tôi cách đó chừng hai phút đi bộ thôi). Trước 1990 và ngay từ năm 1977-1978, tôi đã thuộc vào nhóm tranh đấu cho tái lập nhân quyền ở VN và cứu trợ nạn thuyền nhân vượt biển (boat people) do chủ nhiệm báo Quê Mẹ Võ Văn Ái cùng Phương Anh và Ỷ Lan đề khởi, nhắm mục đích việc thuê chiếc Tàu "Đảo Ánh Sáng" - Ile đe-Lumière (lúc ấy Trâm mới 12 tuổi mà cũng vừa mới đặt chân trên đất Pháp thành thử không làm sao theo dõi được) vào khoảng tháng 4-1979, với sự kêu gọi ủng hộ của các nhóm trí thức người Pháp không phân biệt tả hữu, như Jean-Paul Sartre, Raymond Aron, Simone de Beauvoir, Maurice Clavel, Jean Lacouture, André Glucksman, Yves Montand, Olivier Tođ,
Bernard Kouchner...



Từ dạo ấy tôi có viết nhiều bài báo phần đông bằng tiếng Pháp về vấn đề Việt Nam, ngoài ra phải lo giảng dạy ở đại học Besancon, hơn nữa (tương tự bất cứ giảng sư đại học nào) phải làm "travaux scientifiques" rất nhiều (khảo cứu về luật hiến pháp và khoa học chính trị, đăng báo và xuất bản nhiều sách) để được thăng trật và thuyên chuyển lên đại học Paris VIII từ năm 1984-1985. Trong khoảng thời gian từ 1986 đến 1990, tôi không có nhiều thì giờ để sáng tác nhạc mặc dầu hứng cảm lúc nào cũng dồi dào (lâu lâu cho đăng một nhạc mới trên báo chí hải ngoại và nhất là trên những đặc san Mùa Xuân).
Ngoài ra, bắt đầu 1993 tôi viết thường xuyên những bài về chính trị VN và quốc tế (bằng Pháp ngữ) trên bán nguyệt san "L'Appel de la Nation", và từ 1995 trên nguyệt san song ngữ "Tin Tức" cùng trên tạp chí tam cá nguyệt "Human Rights" (Huntington Beach) hay những bài phê bình văn nghệ trên Nguyệt san Nghệ Thuật của nhạc sĩ Lê Dinh ở Montréal...

BT: Động cơ nào thúc đẩy thầy gia nhập những sinh hoạt của cộng đồng VN tại Paris?
LMN: Nỗi nhớ nhà, thương nước, thương đồng bào, hận vong quốc... đã là những lý do trong việc tôi tham gia (với chút thì giờ còn lại ngoài công ăn việc làm và viết lách), tôi nói tham gia chứ không phải gia nhập vào hội này hội khác. Tôi muốn đứng ngoài hội hè để làm việc có hiệu quả hơn, cho nên luôn từ chối làm chủ tịch, tổng thư ký hay thành viên ban quản trị của nhóm này hay nhóm khác. Tôi muốn, với những bài báo, bài nhạc, bài thơ, làm cho dư luận quốc tế chú ý đến tình trạng đau khổ của đồng bào quốc nộị Bài "Thề Non Nước" tôi phổ nhạc thơ Tản Đà, muốn nói lên nỗi đoạn trường vô cùng tận của tôi trên xứ lạ, lúc nào cũng hướng về quê cha đất tổ và như nữ sĩ Bảo Trâm đã viết rất chính xác để kết thúc bài tuỳ bút êm đẹp và nhung nhớ của nàng "Kỷ Niệm Với Tác Giả Của Trăng Mờ Bên Suối": Nước có trôi đến đâu cũng trở về nguồn!

BT: Xin thầy cho biết những dự định trong tương lai?
LMN: Tôi sống rất nhiều trong hiện tại... Nhưng để trả lời câu hỏi của Trâm: Trong tương lai rất gần (nghĩa là trong một, hai hoặc ba tháng... hay sang năm) tôi sẽ cho xuất bản sách "Phê Bình Văn Nghệ" (Thi Văn Nhạc Sĩ Hải Ngoại), và một tuyển tập bằng Pháp ngữ "Contes philosophiques asiatiques" cùng một biên khảo "La Guerre Civile Vietnamienne" (khoảng chừng 500 trang). Về phần sáng tác âm nhạc, tôi vừa nhận được thư của một nhà xuất bản Pháp muốn liên lạc với tôi (qua SACEM) xin cho in một số nhạc của tôi như: Ma Vie Sans Toi, La Légende de My Chau et Trong Thuy, v.v...

BT: Để kết thúc, Trâm có vài câu hỏi nhỏ mà thầy chỉ cần trả lời bằng một câu hay một chữ mà thôi. Một chữ thôi cũng đủ nói lên tất cả: Tôn giáo?
- Tự Do Tín Ngưỡng (Liberté de Croyance).
- Chủ Nghĩa?
- Dân Chủ Tự Do (Démocratie Libérale) .
- Màu sắc?
- Xanh trời (Bleu ciel).
- Mùa
- Mùa Thu (Automne).
- Thần tượng?
- Gandhi (1869-1948).
- Điện ảnh?
- Apocalypse Now của F.F. Coppola.
- Văn chương?
- Nguyễn Du (Kim Vân Kiều); Victor Hugo (Les Misérables).
- Âm nhạc?
- Mozart.
- Uư điểm?
- Tôi là một con người tình cảm (Je suis un sentimental).
- Khuyết điểm?
- Tôi không biết nói: Không! (Je ne sais pas dire non !).
- Câu dẫn chứng tiêu biểu?
- Bốn câu thơ của Lamartine (trích bài "L'Isolement", trong thi tập
"Méditations Poétiques"):

Que me font ces vallons, ces palais, ces chaumières,
Vains objets dont pour moi le charme est envolé?
Fleuves, rochers, forêts, solitudes si chères,
Un seul être vous manque, et tout est dépeuplé!

Xin tạm dịch:

Trước thung lũng, đền đài và nhà lá
Ngoại vật trống không, mê ảo rụng rời
Cả những sông, núi đá, khu rừng thẳm
Từng ẩn núp mộng tương với cô liêu
Nay thiếu bóng một người yêu muôn thuở
Tâm hồn ta như hoang vắng, quạnh hịu
Khát vọng?

- Tôi hy vọng trong một ngày mai rất gần tất cả nhân loại sẽ
chung sống trong tự do, hạnh phúc và thân tình.

Pourquoi ne viens-tu pas en France?
Òu il fait bon vivre, ensemble
Nous continuons notre amour
Au bord de la Seine du bonheur.
Sous le beau ciel bleu de Paris
Notre idylle le jour, la nuit
Reprend son cours et sa passion
En bravant le destin du monde
AMOUR! Pour la vie ou pour un jour
Mon coeur bat pour toi mille fois encore
AMOUR! de mes jeunes années passées
à travers champs, dans les prés
les nuits d'été
Je ne sais pas pourquoi la vie
nous lie et nous désunit
Ma vie depuis ná cauun sens
Loin du pays de mon enfance
Souffrant, je vis au jour le jour
Dans cette vie sans ton amour

Từ ngày Saigon mất và để trả lời câu hỏi của Trâm, tôi không bao giờ có ý định trở lại cố hương... Tôi sẽ trở lại quê quán một ngày mai nước Việt thanh bình và dân tộc ấm no, hạnh phúc. Xin lỗi Trâm, tôi không muốn nói thêm nhiều về chuyện này.

BT: Trâm quen biết thầy từ năm 1986, nhưng không bao giờ thấy thầy có mặt trong những buổi sinh hoạt văn nghệ của cộng đồng VN. Mà phải chờ mãi đến đầu những năm 90, tình cờ mới được gặp thầy trong một buổi văn nghệ của Tổng Hội Sinh Viên VN tại Paris tổ chức. Xin thầy cho biết, trong cái khoảng thời gian ấy, có nghĩa là từ lúc Trâm gặp thầy vào năm 1986 đến 1990, sinh hoạt thường ngày của thầy là gì và những sáng tác vẫn tiếp tục ra đời hay đã bị gián đoạn?



LMN: Nếu riêng Trâm lần đầu thấy tôi trong đêm văn nghệ Tết của THSV năm 1990, đó không phải là lần đầu tôi có mặt trong một buổi văn nghệ của đồng bào mình tổ chức. Thật ra, những năm trước đó, năm nào tôi cũng có mặt tại Nhà Hát Lớn Maubert- Mutualité để ủng hộ sinh viên quốc gia (nhà tôi cách đó chừng hai phút đi bộ thôi). Trước 1990 và ngay từ năm 1977-1978, tôi đã thuộc vào nhóm tranh đấu cho tái lập nhân quyền ở VN và cứu trợ nạn thuyền nhân vượt biển (boat people) do chủ nhiệm báo Quê Mẹ Võ Văn Ái cùng Phương Anh và Ỷ Lan đề khởi, nhắm mục đích việc thuê chiếc Tàu "Đảo Ánh Sáng" - Ile đe-Lumière (lúc ấy Trâm mới 12 tuổi mà cũng vừa mới đặt chân trên đất Pháp thành thử không làm sao theo dõi được) vào khoảng tháng 4-1979, với sự kêu gọi ủng hộ của các nhóm trí thức người Pháp không phân biệt tả hữu, như Jean-Paul Sartre, Raymond Aron, Simone de Beauvoir, Maurice Clavel, Jean Lacouture, André Glucksman, Yves Montand, Olivier Tođ,Bernard Kouchner...


Từ dạo ấy tôi có viết nhiều bài báo phần đông bằng tiếng Pháp về vấn đề Việt Nam, ngoài ra phải lo giảng dạy ở đại học Besancon, hơn nữa (tương tự bất cứ giảng sư đại học nào) phải làm "travaux scientifiques" rất nhiều (khảo cứu về luật hiến pháp và khoa học chính trị, đăng báo và xuất bản nhiều sách) để được thăng trật và thuyên chuyển lên đại học Paris VIII từ năm 1984-1985. Trong khoảng thời gian từ 1986 đến 1990, tôi không có nhiều thì giờ để sáng tác nhạc mặc dầu hứng cảm lúc nào cũng dồi dào (lâu lâu cho đăng một nhạc mới trên báo chí hải ngoại và nhất là trên những đặc san Mùa Xuân).



Ngoài ra, bắt đầu 1993 tôi viết thường xuyên những bài về chính trị VN và quốc tế (bằng Pháp ngữ) trên bán nguyệt san "L'Appel de la Nation", và từ 1995 trên nguyệt san song ngữ "Tin Tức" cùng trên tạp chí tam cá nguyệt "Human Rights" (Huntington Beach) hay những bài phê bình văn nghệ trên Nguyệt san Nghệ Thuật của nhạc sĩ Lê Dinh ở Montréal...

BT: Động cơ nào thúc đẩy thầy gia nhập những sinh hoạt của cộng đồng VN tại Paris?
LMN: Nỗi nhớ nhà, thương nước, thương đồng bào, hận vong quốc... đã là những lý do trong việc tôi tham gia (với chút thì giờ còn lại ngoài công ăn việc làm và viết lách), tôi nói tham gia chứ không phải gia nhập vào hội này hội khác. Tôi muốn đứng ngoài hội hè để làm việc có hiệu quả hơn, cho nên luôn từ chối làm chủ tịch, tổng thư ký hay thành viên ban quản trị của nhóm này hay nhóm khác. Tôi muốn, với những bài báo, bài nhạc, bài thơ, làm cho dư luận quốc tế chú ý đến tình trạng đau khổ của đồng bào quốc nộị Bài "Thề Non Nước" tôi phổ nhạc thơ Tản Đà, muốn nói lên nỗi đoạn trường vô cùng tận của tôi trên xứ lạ, lúc nào cũng hướng về quê cha đất tổ và như nữ sĩ Bảo Trâm đã viết rất chính xác để kết thúc bài tuỳ bút êm đẹp và nhung nhớ của nàng "Kỷ Niệm Với Tác Giả Của Trăng Mờ Bên Suối": Nước có trôi đến đâu cũng trở về nguồn!

BT: Xin thầy cho biết những dự định trong tương lai?
LMN: Tôi sống rất nhiều trong hiện tại... Nhưng để trả lời câu hỏi của Trâm: Trong tương lai rất gần (nghĩa là trong một, hai hoặc ba tháng... hay sang năm) tôi sẽ cho xuất bản sách "Phê Bình Văn Nghệ" (Thi Văn Nhạc Sĩ Hải Ngoại), và một tuyển tập bằng Pháp ngữ "Contes philosophiques asiatiques" cùng một biên khảo "La Guerre Civile Vietnamienne" (khoảng chừng 500 trang). Về phần sáng tác âm nhạc, tôi vừa nhận được thư của một nhà xuất bản Pháp muốn liên lạc với tôi (qua SACEM) xin cho in một số nhạc của tôi như: Ma Vie Sans Toi, La Légende de My Chau et Trong Thuy, v.v...

BT: Để kết thúc, Trâm có vài câu hỏi nhỏ mà thầy chỉ cần trả lời bằng một câu hay một chữ mà thôi. Một chữ thôi cũng đủ nói lên tất cả: Tôn giáo?
- Tự Do Tín Ngưỡng (Liberté de Croyance).
- Chủ Nghĩa?
- Dân Chủ Tự Do (Démocratie Libérale) .
- Màu sắc?
- Xanh trời (Bleu ciel).
- Mùa
- Mùa Thu (Automne).
- Thần tượng?
- Gandhi (1869-1948).
- Điện ảnh?
- Apocalypse Now của F.F. Coppola.
- Văn chương?
- Nguyễn Du (Kim Vân Kiều); Victor Hugo (Les Misérables).
- Âm nhạc?
- Mozart.
- Uư điểm?
- Tôi là một con người tình cảm (Je suis un sentimental).
- Khuyết điểm?
- Tôi không biết nói: Không! (Je ne sais pas dire non !).
- Câu dẫn chứng tiêu biểu?
- Bốn câu thơ của Lamartine (trích bài "L'Isolement", trong thi tập
"Méditations Poétiques"):

Que me font ces vallons, ces palais, ces chaumières,
Vains objets dont pour moi le charme est envolé?
Fleuves, rochers, forêts, solitudes si chères,
Un seul être vous manque, et tout est dépeuplé!

Xin tạm dịch:

Trước thung lũng, đền đài và nhà lá
Ngoại vật trống không, mê ảo rụng rời
Cả những sông, núi đá, khu rừng thẳm
Từng ẩn núp mộng tương với cô liêu
Nay thiếu bóng một người yêu muôn thuở
Tâm hồn ta như hoang vắng, quạnh hịu
Khát vọng?

- Tôi hy vọng trong một ngày mai rất gần tất cả nhân loại sẽ
chung sống trong tự do, hạnh phúc và thân tình.

Bảo Trâm thực hiện
(Paris, ngày 31 tháng 10-2001)
http://www.vietnhac.org/cms/index.php?option=com_content&task=view&id=190&Itemid=53

KINH TẾ

***

KHUYNH HƯỚNG THẬN TRỌNG
TRƯỚC TÌNH HÌNH KINH TẾ THOÁI TRÀO?

GS. Nguyễn Cao Hách

Vì quá nhiều người lo sợ là nền kinh tế nói chung sẽ “rơi” vào một cuộc khủng hoảng trầm trọng và kéo dài, nên cuộc lo sợ chung về một tương lai quá mờ ám đã gây nên một khủng hoảng tâm lý: tỷ số kỹ nghệ Dow Jones (Dow Jones Industrial Average) đã sụt mạnh, sụt thấp nhất trong vòng 20 năm qua. Tổng số cầu đối với mọi hàng hóa và dịch vụ đã giảm bớt rất nhiều, và tổng số thu hoạch của các ngân hàng đã sụt rất sâu. Các số thống kê của kinh tế Mỹ báo hiệu là: toàn thể nền kinh tế Mỹ rất có thể xuống thấp hơn bao giờ hết so với giai đoạn 30 năm vừa qua. Các tin tức bất ổn đó, đi đôi với tin tức bi quan trên thị trường chứng khoán và thị trường tín dụng (credit market) đủ để quét sạch mọi thái độ và tin tưởng lạc quan sau mấy vụ tăng số lượng tín dụng cho các ngân hàng tín dụng ngay ngày 13-10 vừa qua. Tỷ số Dow vừa mới tụt giốc 733 điểm, tức là gần 8%, vì quá nhiều người lo sợ là Mỹ bắt đầu một giai đoạn kinh tế thoái trào (economic recession). Không ai tin tưởng là các ngân hàng thương mại (commercial banks) có đủ khả năng và thiện chí để đẩy toàn thể nền kinh tế lên một giai đoạn thịnh vượng lâu dài. Người nào có sẵn tiết kiệm (savings) đều tỏ thái độ dè dặt, không tin tưởng lạc quan về tương lai, ảnh hưởng đến tiêu thụ và đầu tư.

Không những tỷ số Dow mà thôi: nhiều tỷ số kinh tế khác cũng biến chuyển theo cùng chiều: tỷ số Standard & Poor’s 500 cũng tụt giốc 9%. Nói tổng quát thì giới đầu tư chứng khoán bị thiệt mất một triệu triệu (số 1 theo sau bởi 12 số không) vì thị trường chứng khoán đã tụt giốc quá mạnh. Còn nhiều triệu chứng suy bại khác nữa: tổng số cầu đối với các nguyên liệu kỹ nghệ (industrial raw materials) cũng tụt giốc mau chóng, nhất là giá dầu hỏa và kim khí đồng (copper). Tụt giốc của các chứng khoán (stocks) đã đẩy giới đầu tư (investors) vào khu vực chắc chắn hơn, nhất là trái phiếu kho bạc (Treasury Bond). Vì số cầu tăng quá mau, nhất là Trái Phiếu Kho Bạc hai năm (Two-year Treasury Bond) nên giá đã tăng và số lời đã tụt xuống 1.6%. Nhiều biến chuyển bất lợi dồn dập, rồi lại nhiều tin đồn đại về nhược điểm của toàn thể hệ thống kinh tài, nhất là trong lãnh vực kỹ nghệ quỹ đầu cơ ((hedge-fund industry).

Thế vẫn chưa đủ để gây một bầu không khí hoang mang. Mới đây, chủ tịch Dự Trữ Liên bang (Federal Reserve chairman) Ben Bernanke nhấn mạnh là toàn thể nền kinh tế sẽ gặp một thời kỳ khó khăn mặc dù là chính phủ liên bang (Federal Government) đã giải phóng 700 tỉ ($700 billion, nghĩa là số 7 theo sau 11 số không) để các ngân hàng kinh tế có đủ phương tiện tăng hoạt động kinh tê toàn diện. Ông Bernanke đã nói: “Ổn cố thị trường tài chánh là bước quan trọng đầu tiên, nhưng dù nó có ổn cố như ta hy vọng, không phải vì thế mà kinh tế phục hưng lập tức. Sau chót, đường tiến của hoạt động kinh tế, sau thời kỳ ngắn sắp tới, sẽ tùy thuộc phần lớn vào thị trường tài chánh và tín dụng trở lại mức hoạt động bình thường hơn” (“Stabilization of the financial markets is a critical first step, but even if they stabilize as we hope they will, broader economic recovery will not happen right away. Ultimately, the trajectory of economic activity beyond the next few quarters will depend greatly on the extent to which financial and credit markets return to more normal functioning”.

Ông Bernanke nhấn mạnh rằng nền kinh tế đã bắt đầu thoái hoá ngay trước cuộc khủng hoảng tài chánh trong tháng 9 vừa qua: thí dụ, toàn thể guồng máy sản xuất đã chậm lại; khối xuất cảng đã giảm dần; giá bất động sản đã tụt giốc mau chóng; sức tiêu thụ của toàn dân đã tiệm giảm; khối đầu tư tổng quát xuống giốc; vốn đầu tư cũng xuống.. Ông Bernanke không nói rõ một điểm quan trọng là lãi suất (interest rate) có xuống hay không, vì nó là một điểm đặc biệt trong mọi dự án đầu tư. Hiện nay còn một trạng thái quan trọng hơn nhiều: người ta e rằng toàn thể nền kinh tế Mỹ bắt đầu một giai đoạn khó khăn hơn nữa vì người nào có khả năng đầu tư cũng hy vọng và đòi hỏi một lãi suất quá lớn, số lãi đặc biệt để đền bù vào số lỗ vốn mà ai cũng lo sợ vì kinh nghiệm vừa qua quá sâu cay. Trước những biến chuyển quá bất lợi nó có thể làm mất hết số vốn đầu tư, thì một lãi suất, dù lớn tới đâu, cũng có thể biến số vốn thành con số không. Biến chuyển gần đây biểu thị chiều hướng nào?

Người ta e rằng toàn thể nền kinh tế Mỹ không sao tránh được một thời suy bại nặng nề. Triệu chứng đầu tiên là rất nhiều người lo sợ vì hiện nay rất nhiều người đã mất việc; lợi tức của những người làm thuê cứ giảm dần vì số người thất nghiệp tăng quá mau, nó khiến các thứ nhật dụng rất khó bán, và mọi đồ nhật dụng quá ế ẩm sẽ khiến lợi tức của các nhà sản xuất ra chúng giảm; nghĩa là khả năng tiêu thụ của đại chúng giảm có thể lôi toàn thể nền kinh tế xuống giốc. Bộ Thương Mại (Commerce Department) vừa cho biết rằng trong tháng vừa qua số tiêu thụ đại chúng đã giảm 2%, nghĩa là ta có thể bắt đầu một giai đoạn suy bại. Phải chăng ta đang bắt đầu một thời kỳ suy bại? Có phải là quá bi quan hay không nếu ta chờ đợi một giai đoạn xuống giốc còn sâu xa hơn nữa? Các số chi về tiêu thụ (consumer spending) vẫn được coi là căn bản để đo lường hướng tiến của toàn thể nền kinh tế. Khả năng tiêu thụ của toàn dân cứ giảm dần tức là toàn thể nền kinh tế bắt đầu một thời kỳ suy bại. Vì chi về tiêu thụ (consumer spending) đo lường khả năng kiếm lợi tức của toàn dân, - nghĩa là đo lường hướng tiến của toàn thể nền kinh tế. Mà thống kê (statistics) xuất bản tới nay không cho phép lạc quan chút nào. Trong ba tháng vừa qua, số xe hơi bán đã giảm 3.8%, và cùng thời kỳ đó, mọi thứ nhật dụng khác đều giảm bớt: đồ đạc, điện khí (electronics), quần áo, thực phẩm mọi loại.

Không những tại Hoa Kỳ mà thôi: nhiều xứ khác tại Âu và Á Châu cũng bắt đầu một giai đoạn tương tự. Giá xăng đang lên cao (quá 4 dollars một gallon) nay sụt xuống (gần 3 dollars một gallon) vì mọi người cố sức giảm số tiêu thụ để nhường bước cho nhiều thứ chi tiêu khác cần thiết hơn. Dầu thô (crude oil) đang quá 100 dollars một thùng, nay giảm xuống còn dưới 70 dollars một thùng (tuần thứ ba của tháng 10/08), mà tổng số tiêu thụ vẫn cứ giảm dần mãi! Trong khi đó, thị trường tín dụng vẫn gặp nhiều khó khăn, nghĩa là các ngân hàng thương mại không cho vay được để thúc đẩy kinh tế hoạt động, - mà guồng máy sản xuất sẽ không hoạt động thêm được vì khả năng tiêu thụ của toàn dân quá yếu kém.

Ngay tại Hoa Kỳ, chính phủ đầu tư vào hệ thống ngân hàng tới 700 tỉ Mỹ Kim mà toàn thể nền kinh tế vẫn không thấy hoạt động hơn chút nào, nghĩa là hoạt động sản xuất vẫn chưa thấy tăng. Tại sao thế? Vì một phần lớn kinh tế Mỹ hoạt động trong ngành xuất cảng, mà các xứ vẫn tiêu thụ hàng Mỹ đang bị trói buộc trong một thời kỳ suy bại. Vả lại, ngay hệ thống ngân hàng Mỹ cũng đang lúng túng. Nhà nước cấp phát 700 tỉ dollars để ngân hàng thúc đẩy guồng máy sản xuất hoạt động nhiều hơn; nhưng sản xuất nhiều hơn thì bán cho ai?, vì mãi lực của người tiêu thụ hiện quá yếu kém!

Ta hãy xét trường hợp của hai ngân hàng thương mại lớn bậc nhất tại xứ này: J. P. Morgan Chase và Wells Fargo. Cả hai cùng tuyên bố rằng bộ cho vay (consumer operations department) không thể hoạt động thêm vì tùy thuộc vào khối tín dụng (volume of credit) tăng hay giảm, không phải vì ngân hàng muốn cho vay nhiều hay ít. Quỹ Dự Trữ Liên Bang đã tóm tắt mức hoạt động kinh tế từng khu vực trong toàn quốc, đo lường điều kiện hoạt động của mỗi ngành, và đã đo lường rõ ràng điều kiện hoạt động quá khó khăn của mỗi khu vực. Toàn xứ thì tóm tắt như sau: Sở dĩ toàn thể nền kinh tế trì trệ là vì không mấy ai tin tưởng lạc quan vào tương lai (high level of uncertainty about the economic outlook or concerns over the availability of credit).

Nói chung thì giới giàu có xưa nay vẫn thừa mãi lực trong các tiêu thụ phô trương (conspicuous consumption) nay cũng tự giới hạn trong các dịch vụ mua bán (cautious shoppers). Tự nhiên, các sản phẩm xa xỉ nay ế ẩm, như xe hơn loại sang, các sản phẩm điện tử (electronics), các hàng phô trương (như đồ fashion, jewelry), du lịch xa xỉ v.v. Ngày nay, các tiêu thụ phô trương đó đều giảm bớt. Đó cũng là một khía cạnh đẩy nền kinh tế từ từ xuống giốc./.

GS.Nguyễn Cao Hách

**

LICH SỬ VIỆT NAM

***

"Thời đại của tôi", một cách nhìn lại lịch sử cận và hiện đại Việt Nam

Ánh Nguyệt

Bài đăng ngày 21/10/2009 Cập nhật lần cuối ngày 22/10/2009 13:20 TU

Giáo sư Vũ Quốc Thúc

"Thời đại của tôi" là một tác phẩm biên khảo dày 400 trang vừa được xuất bản tại Pháp. Tác giả quyển sách là giáo sư Vũ Quốc Thúc, đưa ra một cách nhìn khác về lịch sử cận và hiện đại Việt Nam. Được biết là quyển biên khảo này gồm hai tập, tập nhì sẽ được cho ra mắt độc giả trong thời gian tới

In bài
Gửi bài
Bình luận bài

Nói rằng ‘’Thời đại của tôi’’, quyển sách của giáo sư Vũ Quốc Thúc do hội Bạn Văn vừa xuất bản tại Pháp là một tác phẩm biên khảo lịch sử như tiểu tựa sách có ghi ‘’Nhìn lại 100 năm lịch sử’’, điều này không sai nhưng cũng không hoàn toàn đúng hẳn.
"Thời đại của tôi" tập 1, là phần trình bày lịch sử nước nhà từ lúc quân Pháp chiếm miền Nam Việt Nam từ cuối những năm 1850, tới giai đoạn Việt Nam trong cuộc thế chiến 1939-1945, rồi Việt Nam giành độc lập, sau đó trong cảnh phân chia lãnh thổ, tái thống nhất, thiết lập nhà nước xã hội chủ nghĩa dẫn tới phong trào di tản ra nước ngoài của hàng triệu người Việt Nam…. quả đúng là một công trình nghiên cứu lịch sử nước nhà thời cận đại và hiện đại.
Nhưng phần mục lục tập 2 quyển "Thời đại của tôi" được tác giả giới thiệu trước ở những trang cuối cho thấy thực ra, ngoài vai trò biên khảo, "Thời đại của tôi" tập 1 là phần dạo đầu quyển tự thụật của một chứng nhân lịch sử, đã kinh qua bao nỗi thăng trầm của đất nước và của chế độ miền nam Việt Nam.
Điều đáng nói, "Thời đại của tôi" , tập 1 là một cách nhìn mới mẻ về lịch sử Việt Nam 100 năm qua. Mới mẻ cũng vì cách sưu tầm tài liệu và cũng vì tư cách không phải là sử gia của tác giả, tạo thú vị cho người đọc


**

VĂN HÓA XÃ HỘI VIỆT NAM

**

Sản xuất bì heo từ nguyên liệu bị phân hủy.

Những đống bì bốc mùi hôi thối, được tẩy trắng bằng nước ôxy già và hóa chất trong các thùng chậu cáu bẩn ... là quang cảnh tại hai cơ sở sản xuất bì lợn ở Sàigòn bị Thanh tra Sở Y tế thành phố phát hiện trưa nay. Khai nhận với đoàn thanh tra Sở Y tế và Phòng Cảnh sát môi trường (Công an Sàigòn), chủ cả hai cơ sở ở phường Bình Tri Đông A, quận Bình Tân và bến Bình Đông, phường 16, quận 8, đều cho biết, quy trình sản xuất gồm những nguyên liệu như thế này được duy trì từ nhiều năm nay. Tại thời điểm kiểm tra, bì lợn nguyên liệu được chất thành đống dưới nền đất hoặc trong các thùng chứa cáu bẩn. Nhiều mảng bì lợn chứa trong thùng xốp chờ chế biến đang phân hủy bốc mùi hôi nồng nặc, các thùng nhựa ngâm da có màu vàng ố, sủi bọt bẩn. Bì lợn được ngâm trong ôxy già và hóa chất tẩy trắng. Ảnh: Thiên Chương. Bì lợn nguyên liệu trước khi chế biến được chất đống, đặt luôn dưới nền đất. Số khác ngả màu bốc mùi hôi vì bắt đầu bị phân hủy. Sau khi được lấy mỡ thừa, bì được luộc và ngâm vào ôxy già đồng thời tẩy trắng bằng hóa chất công nghiệp. Thùng ngâm cáu bẩn, bốc mùi hôi thối. Nồi luộc bì đặt luôn ngoài trời, cạnh bãi rác. Khung cảnh khu vực ngâm bì lợn Số khác được phơi khô luôn trên bãi rác. Sau khi xử lý, bì được đưa vào máy cán sợi. Sau khi thành sợi, bì được ngâm một lần nữa vào ôxy già và hóa chất để tẩy trắng và khử mùi. Và thành phẩm. Trở thành món ăn tại một quán cạnh nơi sản xuất. Theo đại diện Thanh tra Sở Y tế TP HCM, những hình ảnh như thế này thường chỉ thấy ở các cơ sở không có phép sản xuất. Trên thực tế nhiều cơ sở sản xuất bì lợn uy tín vẫn đảm bảo tiêu chuẩn vệ sinh.

VĂN HÓA XÃ HỘI VIỆT NAM

***

“Pê đê” khoả thân trong đám tang ở “Khu phố văn hoá"

Thứ ba , 10 / 11 / 2009, 20: 23 (GMT+7)

- Những tiết mục múa lửa, vũ sexy, thoát y... được nhóm “pê đê” biểu diễn công khai trong đám tang ở một khu dân cư ngay đầu hẻm có gắn bảng “Khu phố văn hoá”. Sự việc diễn ra vào tối 9/11, tại một con hẻm nhỏ trên đường Trường Chinh, P.13, quận Tân Binh (TP.HCM). Đám đông phấn khích với những màn biểu diễn của các "nghệ sĩ" chuyển giới. Một lực lượng vệ sĩ khoảng 5 người được huy động để làm công tác an ninh đồng thời dọn lối đi lại trong con hẻm, nơi "show tạp kỹ" diễn ra. Khó ai có thể tin được đây là những hình ảnh trong đám tang chứ không phải là ở quán bar hay sàn diễn. Chương trình được mở màn bằng những ca khúc từ buồn đến vui, từ nhạc nhẹ đến nhạc mạnh, cả tân nhạc lẫn cổ nhạc... Không chỉ có hát, các "ca sĩ" mang những cái tên "quen quen" như H.T, N. T.V hay T.N... còn liên tục ngỏ lời xin xỏ đám đông xung quanh bằng cái giọng ồ ồ, ngai ngái nửa trai nửa gái: "Lì xì đi anh", "Cho con đi má", hay thậm chí là "10 ngàn bóp ngực thoải mái"... Và lần cởi các mảnh vải trên cơ thể. Tâm điểm của biểu diễn xuất hiện sau đó, khi đám đông hiếu kỳ đã đứng kín cả con hẻm nhỏ. Một "nghệ sĩ" trong trang phục hai mảnh từ từ bước ra, thể hiện những động tác vũ đạo sexy như để làm nóng mình trước màn trình diễn. Tiết mục đầu tiên của “cô nàng” là dùng miệng để giữ thăng bằng cho... vòng hoa tang. Khán giả ồ lên thán phục. Sự thích thú của đám đông làm cho các "nghệ sĩ" càng "hăng máu". Sau đó, cô tiếp tục với một bài múa lửa khá nóng bỏng. Mọi người vỗ tay ầm ầm. Cánh mày râu thi nhau lên nhét tiền "bo", không quên tranh thủ “nghịch ngợm". "Cô" ra giá 500 ngàn đồng cho hai mảnh vải cỏn con còn lại trên người, tiền tươi là cởi bằng hết. Ngay lập tức, đám đông trở nên ồn ào hẳn. Vài người đàn ông khích nhau: "Chơi đi ông, có 500 ngàn đồng!". Một trong số đó mở bóp, rút tiền... Không ít "khán giả" thưởng bằng cách đút tiền vào áo ngực cho những "nghệ sĩ" chuyển giới. Sau tiết mục này, trật tự được vãn hồi. Lúc này cũng đã khuya, và nhóm "nghệ sĩ" tiếp tục chương trình với một vở cải lương cây nhà lá vườn vô cùng tục tĩu trước khi nói lời kết. Màn giữ thăng bằng hoa tang. Đúng 0h, chương trình kết thúc. Gia chủ hỉ hả ra mặt như thể mình là một “bầu sô” vừa tổ chức được một show diễn thành công; khán giả lục tục ra về với những lời bàn tán đầy thích thú. Màn múa lửa. Những hủ tục trong đám tang, đám cưới tại TP.HCM không phải là hiếm. Thế nhưng, tục tĩu, kệnh cỡm và diễn ra công khai trước mặt chính quyền sở tại như đám tang nói trên ở P.13, quận Tân Bình quả thật “bó tay”. Bài, ảnh: Linh Phạm ,

Thursday, November 12, 2009

CHÍNH TRỊ THẾ GIỚI *PHỎNG VẤN GORBACHEV

**

Chuyên mục: Chính trị - Xã hội, Thế giớiThẻ: Chiến tranh Lạnh > Hai mươi năm Bức tường Berlin sụp đổ > Reagan

Phan Đằng Giang dịch

Lời người dịch: Katrina vanden Heuvel và chồng bà, ông Stephen F. Cohen đều là biên tập viên tờ The Nation đã có cuộc phỏng vấn Mikhail Gorbachev, cựu Tổng thống Liên Xô tại trụ sở Quĩ mang tên ông ở Moskva. Nhân kỉ niệm 20 năm ngày Bức tường Berlin sụp đổ, xin giới thiệu với độc giả talawas ý kiến của một trong những nhà lãnh đạo đã có đóng góp nhiều nhất vào sự kiện trọng đại này.

___________

Katrina vanden Heuvel và Stephen F. Cohen: Các sự kiện lịch sử thường nhanh chóng tạo ra các huyền thoại lịch sử. Ở Mĩ người ta thường nói rằng sự sụp đổ của Bức tường Berlin và chấm dứt Chiến tranh Lạnh là do cuộc cách mạng dân chủ ở Đông Âu hoặc do sức mạnh của Hoa Kì hoặc cả hai. Xin ông cho biết ý kiến của ông?

Mikhail Gorbachev: Những sự kiện này là kết quả của công cuộc cải tổ ở Liên Xô, quá trình chuyển hoá theo hướng dân chủ đã đạt đến đỉnh điểm vào tháng 3 năm 1989, tức là thời điểm khi lần đầu tiên trong lịch sử Nga đã diễn ra những cuộc bầu cử dân chủ và có tính cạnh tranh. Hẳn các vị còn nhớ nhân dân đã phấn khởi tham gia vào những cuộc bầu Quốc hội mới của Liên Xô như thế nào. Kết quả là 35 bí thư đảng uỷ khu vực đã thất cử. Xin nói thêm là 84 phần trăm đại biểu được bầu là đảng viên vì rất nhiều đảng viên bình thường là công nhân và người lao động trí óc.

Ngay hôm sau bầu cử tôi đã gặp Bộ Chính trị và nói: “Xin chúc mừng các đồng chí!”. Họ tỏ ra rất lo lắng. Có người hỏi: “Vì chuyện gì?”. Tôi giải thích: “Đấy là thắng lợi của cải tổ. Chúng ta đã chạm vào đời sống của nhân dân. Hiện nay rất khó khăn, tuy nhiên họ vẫn bầu cho đảng viên”. Bỗng nhiên có một uỷ viên Bộ Chính trị lên tiếng: “Nhưng đấy là đảng viên kiểu gì chứ!” Đây là những cuộc bầu cử cực kì quan trọng. Có nghĩa là phong trào đã đi theo hướng dân chủ, công khai và đa nguyên.

Những quá trình tương tự cũng diễn ra ở Trung và Đông Âu. Ngày tôi trở thành nhà lãnh đạo Liên Xô, tháng 3 năm 1985, tôi đã gặp các nhà lãnh đạo các nước khối Warszawa, tôi bảo họ: “Các đồng chí là những nước độc lập, chúng tôi cũng là nước độc lập. Các đồng chí chịu trách nhiệm về chính sách của mình, chúng tôi chịu trách nhiệm về chính sách của chúng tôi. Chúng tôi không can thiệp vào công việc của các đồng chí, tôi xin hứa với các đồng chí như thế.” Và chúng tôi đã không can thiệp, chưa bao giờ can thiệp, ngay cả khi họ yêu cầu. Do ảnh hưởng của cải tổ, xã hội của họ bắt đầu hành động. Cải tổ là công cuộc chuyển hoá dân chủ mà Liên Xô cần. Và chính sách không can thiệp vào Trung và Đông Âu của tôi có vai trò quyết định. Hãy tưởng tượng, chỉ riêng ở Đông Đức đã có 300 ngàn quân Liên Xô trang bị đến tận răng – đấy là những chiến sĩ tinh nhuệ, được lựa chọn đặc biệt! Quá trình chuyển hoá đã bắt đầu ở đây và cả các nước khác nữa. Nhân dân bắt đầu lựa chọn, đấy là quyền tự nhiên của họ.

Nhưng vấn đề nước Đức bị chia cắt vẫn còn. Nhân dân Đức coi đấy là hiện tượng bất bình thường và tôi chia sẻ tình cảm đó của họ. Chính phủ mới ở cả Đông và Tây Đức được thành lập, quan hệ mới giữa hai nước cũng được thiết lập. Tôi cho rằng Erich Honecker, lãnh tụ Đông Đức, không đến nỗi ngoan cố như thế – tất cả chúng ta, kể cả người mà các vị đang phỏng vấn đều đau nỗi đau này – ông ta sẽ tiến hành thay đổi theo hướng dân chủ. Nhưng lãnh tụ Đông Đức không khởi sự công cuộc cải tổ của mình. Vì vậy mà cuộc đấu tranh đã diễn ra. Người Đức là dân tộc rất giàu tiềm năng. Ngay cả sau những gì họ phải chịu đựng dưới thời Hitler và sau đó nữa, họ đã chứng tỏ cho mọi người thấy rằng họ có thể xây dựng được một đất nước dân chủ. Nếu Honecker biết sử dụng tiềm năng của dân tộc mình thì những cuộc cải cách dân chủ và cải cách kinh tế đã có kết quả khác.

Chính tôi đã thấy điều đó. Ngày 7 tháng 10 năm 1989 tôi đã chứng kiến cuộc diễu binh ở Đông Đức, cùng với Honecker và các nhà lãnh đạo khác của khối hiệp ước Warszwa. Những nhóm người từ hai mươi vùng khác nhau của Đông Đức diễu qua với đèn đuốc, khẩu hiệu, họ hò reo và hát. Cựu Thủ tướng Ba Lan, ông Mieczyslaw Rakowski, hỏi tôi có biết tiếng Đức không. “Tôi chỉ đọc được các khẩu hiệu. Họ nói về dân chủ và chuyển hoá. Họ bảo: ‘Gorbachev, hãy ở lại với nước chúng tôi!’”. Rakowski nhận xét: “Nếu đúng đây là đại diện từ hai mươi vùng thì có nghĩa là mọi sự đã chấm dứt”. Tôi bảo: “Tôi cho là anh nói đúng”.

Nghĩa là sau cuộc bầu cử ở Liên Xô vào tháng 3 năm 1989, việc Bức tường Berlin sụp đổ là không thể tránh khỏi?

Hoàn toàn đúng như thế!

Ông có tiên đoán được kết quả không?

Mọi người đều tuyên bố rằng đã nhìn thấy trước kết quả. Tháng 6 năm 1989 tôi gặp Thủ tướng Đức Helmut Kohl, sau đó chúng tôi có cuộc họp báo. Các phóng viên hỏi chúng tôi có thảo luận vấn đề Đức không. Tôi trả lời như sau: “Lịch sử đã đặt ra vấn đề này và lịch sử sẽ giải quyết. Đấy là ý kiến của tôi. Nếu bạn hỏi Thủ tướng Kohl thì ông sẽ nói với bạn rằng đấy là vấn đề của thế kỉ XXI”.

Tôi còn gặp các nhà lãnh đạo cộng sản Đông Đức, tôi lại bảo họ rằng: “Đấy là vấn đề của các đồng chí và các đồng chí có trách nhiệm giải quyết”. Nhưng tôi cũng cảnh báo họ: “Kinh nghiệm đã dạy chúng ta điều gì? Trâu chậm uống nước đục”. Nếu họ đi theo con đường cải cách, thay đổi một cách từ từ – nếu có thoả thuận hoặc hiệp ước giữa hai phần của nước Đức, thoả thuận về tài chính hay một kiểu liên bang thì việc tái thống nhất có thể đã diễn ra một cách từ từ. Nhưng trong những năm 1989 – 1990, tất cả người Đức, cả Đông và Tây đều nói: “Thống nhất ngay lập tức”. Họ sợ rằng cơ hội sẽ bị bỏ lỡ.

Một câu hỏi có liên quan: Chiến tranh Lạnh thực sự chấm dứt khi nào? Ở Mĩ có nhiều cách trả lời: năm 1989, khi Bức tường Berlin sụp đổ; trong những năm 1990-1991, sau khi thống nhất nước Đức; và câu trả lời được nhiều người chia sẻ, thậm chí trở thành chính thống, là Chiến tranh Lạnh chỉ thật sự kết thúc khi Liên Xô cáo chung vào tháng 12 năm 1991.

Không. Nếu Tổng thống Ronald Reagan và tôi không kí hiệp ước giải trừ quân bị và bình thường hoá quan hệ hai nước vào các năm 1985-1988 thì sự tiến triển về sau là không thể tưởng tượng được. Nhưng chuyện xảy ra giữa tôi và Reagan cũng không thể tưởng tượng được nếu trước đó chúng tôi không bắt đầu công cuộc cải tổ ở Liên Xô. Không có cải tổ thì Chiến tranh Lạnh không thể nào chấm dứt được. Nếu còn mối đe doạ hạt nhân thì thế giới không thể tiếp tục phát triển như trong thời gian qua.

Đôi khi có người hỏi tại sao tôi lại khởi động công cuộc cải tổ. Lí do chủ yếu là lĩnh vực đối nội hay đối ngoại? Lí do đối nội dĩ nhiên là chính rồi, nhưng mối đe doạ của chiến tranh hạt nhân cũng nghiêm trọng đến mức nó là tác nhân không kém phần quan trọng. Phải làm một cái gì đó trước khi chúng ta lao vào tiêu diệt lẫn nhau chứ. Cho nên sự thay đổi to lớn diễn ra với tôi và Reagan có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Và George H.W. Bush, người kế nhiệm, đã quyết định tiếp tục tiến trình. Và trong cuộc gặp vào tháng 12 năm 1989 ở Malta, Bush và tôi đã tuyên bố rằng chúng ta không còn là kẻ thù hay đối thủ nữa.

Như vậy là Chiến tranh Lạnh kết thúc vào năm 1989?

Tôi nghĩ thế.

Nhiều người không đồng ý, kể cả những nhà sử học Mĩ.

Các nhà sử học muốn nghĩ thế nào thì nghĩ. Nhưng nếu không có những điều tôi vừa trình bày thì kết quả cũng bằng không. Hãy để tôi nói với bạn vài điều. Ông George Shultz, Bộ trưởng Ngoại giao thời Reagan, hai hay ba năm trước đây có đến gặp tôi. Chúng tôi nói chuyện khá lâu – như những người lính ôn lại những trận đánh ngày xưa vậy. Tôi rất tôn trọng Shultz, tôi hỏi ông ta: “Này George, hãy nói cho tôi biết, nếu Reagan không làm Tổng thống thì ai có thể thay thế vai trò của ông ta?”. Shultz suy nghĩ vài giây rồi nói: “Lúc đó đúng là không có ai. Reagan mạnh ở chỗ ông đã dành trọn nhiệm kì thứ nhất cho việc củng cố nước Mĩ, tránh được mọi dao động. Tinh thần của nước Mĩ đã phục hồi. Nhưng để thực hiện những bước nhằm bình thường hoá quan hệ với Liên Xô và giảm bớt kho vũ khí hạt nhân thì lúc đó không ai ngoài ông ấy có thể làm được”.

Nhân tiện xin nói rằng năm 1987, sau chuyến thăm đầu tiên của tôi đến Mĩ, phó Tổng thống Bush, trong khi tiễn tôi ra phi trường, đã nói: “Reagan là người bảo thủ. Cực kì bảo thủ. Tất cả bọn ngu ngốc và đần độn đều ủng hộ ông ta, khi ông ta bảo rằng điều gì đó là cần thiết thì họ tin liền. Nhưng nếu một người dân chủ đề nghị Reagan làm một việc gì đó, với ông, thì họ có thể đã không tin ông ta”. Nói thế, tôi chỉ đơn giản là muốn muốn thề hiện sự ngưỡng mộ mà Reagan xứng đáng được hưởng. Tôi thấy rất khó làm việc với ông ta. Chúng tôi gặp nhau lần đầu vào năm 1985, sau khi chúng tôi nói chuyện, người của tôi hỏi tôi nghĩ ông ta là người thế nào. “Một con khủng long thực sự”, tôi đáp. Còn Reagan lại bảo: “Gorbachev là một người Bolshevik thâm căn cố đế”.

Một con khủng long và một người đảng viên Bolshevik?

Thế mà hai con người đó lại đi đến những quyết định mang tính lịch sử, vì có một số vấn đề phải đứng trên những tín điều ý thức hệ. Dù chúng tôi có gặp khó khăn đến mức nào, dù ở Geneva Reagan và tôi có thảo luận bao lâu, trong lời kêu gọi gửi nhân dân thế giới chúng tôi vẫn viết: “Chiến tranh hạt nhân là không thể chấp nhận được, trong cuộc chiến tranh đó sẽ không có người chiến thắng”. Và năm 1986, trong cuộc gặp ở Reykjavik, chúng tôi thậm chí còn đồng ý là vũ khí hạt nhân phải bị loại bỏ. Quan điểm này cho thấy sự trưởng thành của những người lãnh đạo từ cả hai phía. Không chỉ Reagan mà các nhà lãnh đạo phương Tây nói chung, họ đã đi đến kết luận đúng đắn rằng cần phải chấm dứt Chiến tranh Lạnh.

Tóm lại, Gorbachev, Reagan và Tổng thống Bush Cha đã chấm dứt Chiến tranh Lạnh?

Vâng, vào năm 1989-90. Đấy không phải là một hành động đơn lẻ mà là một quá trình. Ông Bush và tôi đã tuyên bố như thế ở Malta, nhưng Reagan cũng có đầy đủ cơ sở để nói rằng ông ta đã có vai trò cực kì quan trọng vì ông ấy, cùng với chúng tôi, đã thay đổi căn bản về quan điểm. Vì vậy tất cả chúng tôi đều là người chiến thắng: tất cả chúng tôi đã thắng cuộc Chiến tranh Lạnh vì chúng tôi đã thôi chi 10 tỉ $ cho nó, đấy là nói mỗi bên.

Điều gì là quan trọng nhất – hoàn cảnh lúc đó hay là các lãnh tụ?

Các thời đại hoạt động thông qua những con người trong lịch sử. Tôi sẽ kể cho các bạn nghe vài việc cực kì quan trọng đã xảy ra trên đất nước các bạn sau đó. Khi dân chúng đi đến quyết định rằng họ đã thắng cuộc Chiến tranh Lạnh thì họ cũng quyết định rằng họ không cần thay đổi nữa. Hãy để người khác thay đổi. Đây là quan điểm sai lầm và nó huỷ hoại điều mà chúng tôi đã dự định cho châu Âu tức là phá hoại ngay kế hoạch an ninh tập thể cho mọi người và cho trật tự thế giới mới. Tất cả những điều đó đều đã bị bỏ lỡ vì tư duy luẩn quẩn như thế ở đất nước các bạn và chính điều đó đã làm cho việc cộng tác trở thành khó khăn đến mức nào. Bây giờ lãnh đạo thế giới được hiểu là Mĩ ra lệnh.

Đấy có phải là lí do vì sao hai mươi năm sau khi ông nói rằng Chiến tranh Lạnh đã chấm dứt mà quan hệ giữ hai nước chúng ta lại xấu đến nỗi Tổng thống Obama nói rằng phải “điều chỉnh”? Sai ở chỗ nào?

Ngay cả trước khi Chiến tranh Lạnh kết thúc, Reagan, Bush và tôi đã tranh luận, nhưng chúng tôi đã bắt đầu loại bỏ hai loại vũ khí hạt nhân. Chúng tôi đã tiến rất xa, tiến đến giới hạn không thể quay lại được nữa. Nhưng mọi việc đã hỏng vì cải tổ đã bị phá hoại và có sự thay đổi trong ban lãnh đạo Nga và thay đổi quan điểm từ cải cách từ từ sang cú nhảy đột ngột. Vì Tổng thống Nga, ông Boris Yeltsin, với kế hoạch do phương Tây lập ra, cho rằng điều đó sẽ dẫn đến thành công một cách nhanh chóng. Ông ta là môt kẻ phiêu lưu. Sự sụp đổ của Liên Xô là thời khắc quyết định, nó là nguyên nhân của tất cả những gì xảy ra sau đó, kể cả những điều mà chúng ta đang chứng kiến hôm nay. Như tôi đã nói, dân chúng trong nước các bạn đã bị choáng váng vì cái chiến thắng tưởng tượng đó: họ cho rằng mọi việc đều là thắng lợi của họ vậy.

Washington đã chia tay với một kẻ lệ thuộc là Yeltsin vì ông ta nghĩ rằng với chủ nghĩa chống cộng của ông ta thì ông ta sẽ được người ta o bế. Hết đoàn này đến đoàn khác, kể cả Tổng thống Bill Clinton, đã đến thăm Nga, nhưng sau đó họ không đến nữa. Hoá ra không ai cần Yeltsin. Nhưng lúc đó thì một nửa, thậm chí 60% nền công nghiệp Nga đã bị tàn phá. Một đất nước với nền kinh tế không có khả năng cạnh tranh đã mở tung cửa ra với thị trường thế giới và lệ thuộc hoàn toàn vào nhập khẩu. Biết bao nhiêu thứ bị ảnh hưởng! Tất cả các kế hoạch của chúng tôi cho một châu Âu mới và kiến trúc mới cho nền an ninh chung. Tất cả đều biến mất. Thay vào đó là đề nghị mở rộng ảnh hưởng của NATO ra toàn thế giới. Nhưng đúng lúc đó thì Nga bắt đầu hồi sinh. Trận mưa dollar nhận được do giá dầu cao đã mở ra những khả năng mới. Các vấn đề xã hội và sản xuất bắt đầu được giải quyết. Và nước Nga bắt đầu lên giọng, nhưng các nhà lãnh đạo phương Tây lại tỏ ra tức tối. Họ đã quen với việc nước Nga cứ nằm yên ở đó. Họ nghĩ rằng họ có thể rút chân ra bất cứ khi nào họ muốn.

Bài học là – ở châu Âu cái gì cũng có bài học hết – dưới sự lãnh đạo của tôi, đất nước đã bắt đầu các cuộc cải cách, mở ra khả năng cho một nền dân chủ ổn định, tránh được chiến tranh hạt nhân và nhiều thứ khác. Đất nước này cần sự ủng hộ và giúp đỡ, nhưng chẳng nhận được gì. Thay vào đó, khi chúng tôi gặp khó khăn thì Mĩ vỗ tay. Một lần nữa, đấy là cố gắng có tính toán nhằm kéo nước Nga lại đằng sau. Tôi có tỏ ra nóng nảy ở đây, nhưng tôi đang nói cho các bạn nghe những điều đã diễn ra.

Nhưng bây giờ, Washington quay sang giúp nước Nga, khẩn cấp nhất có thể là Afghanistan. Đúng hai mươi năm trước ông đã chấm dứt cuộc chiến ở Afghanistan. Ông đã học được bài học nào mà Tổng thống Obama phải chú ý khi đưa ra quyết định về Afghanistan?

Một là vấn đề sẽ không thể được giải quyết bằng vũ lực. Ở những nước khác cũng đều hỏng cả. Nhưng hơn thế nữa, ép buộc ý tưởng về trật tự của một nước cho một nước khác mà không tính đến quan điểm của dân chúng nước đó là không thể chấp nhận được. Những bậc tiền bối của tôi đã thử xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Afghanistan, nơi mà tất cả đều nằm trong tay lãnh đạo các bộ tộc hay các băng nhóm, còn chính phủ trung ương thì quá yếu. Kiểu chủ nghĩa xã hội gì vậy? Nó chỉ làm hỏng mối quan hệ với một đất nước mà chúng tôi đã có quan hệ tốt đẹp trong suốt hai mươi năm trước đó.

Ngay bây giờ tôi vẫn còn bị chỉ trích là phải cần đến ba năm mới rút quân, nhưng chúng tôi đã cố gắng giải quyết vấn đề thông qua thương lượng – với Mĩ, với Ấn Độ, và với cả hai phía bên trong Afghanistan, và chúng tôi đã tham gia một hội nghị quốc tế. Chúng tôi không đơn giản là xắn quần lên và chạy, mà cố gắng giải quyết vấn đề bằng biện pháp chính trị, với ý tưởng là biến Afghanistan thành một nước trung lập và hoà bình. Nói thêm rằng, khi chúng tôi sắp rút quân, chúng tôi đã chuẩn bị hiệp ước rút quân, thì nước Mĩ đã làm gì? Họ ủng hộ ý tưởng đào tạo tôn giáo cho thanh niên Afghanisatn – đấy chính là Taliban. Kết quả là bây giờ Taliban chống lại Mĩ. Hiện nay, một lần nữa, không chỉ Mĩ và Nga có thể tham gia giải quyết vấn đề. Tất cả các nước láng giềng với Afghanistan phải cùng tham gia. Không được bỏ qua Iran, Mĩ không có quan hệ tốt với Iran là sai.

Cuối cùng, xin hỏi về tiểu sử chính trị-tri thức của ông. Có tác giả đã gọi ông là “người làm thay đổi thế giới”. Ai hay cái gì có thể thay đổi được cách suy nghĩ của ông?

Gorbachev không có một đạo sư nào hết. Tôi tham gia hoạt động chính trị từ năm 1955, sau khi tốt nghiệp đại học, khi đó vẫn còn nạn đói, đấy là do Chiến tranh Thế giới II để lại. Tôi được định hình bởi giai đoạn đó, cũng như bởi việc mình tham gia hoạt động chính trị. Ngoài ra, bản thân tôi là người ham hiểu biết và tôi hiểu rằng nhiều việc cần thay đổi, cần phải nghĩ đến những chuyện đó, dù mình có thể gặp khó khăn. Tôi bắt đầu tiến hành công cuộc cải tổ tinh thần, ở bên trong – tức là cải tổ quan điểm của cá nhân mình. Bên cạnh đó, văn học Nga, thực ra, tất cả nền văn học, cả châu Âu lẫn Mĩ, đã có ảnh hưởng lớn đối với tôi. Tôi đặc biệt say mê triết học. Vợ tôi, bà Raisa, bà ấy đọc nhiều triết hơn tôi, lúc nào cũng ở bên cạnh tôi. Tôi không chỉ học các sự kiện lịch sử mà còn cố gắng đưa chúng vào khuôn khổ triết lí hoặc khái niệm nữa.

Tôi bắt đầu hiểu rằng xã hội cần một cách nhìn mới – chúng tôi cần phải nhìn thế giới với đôi mắt mở to, chứ không phải chỉ thông qua quyền lợi cá nhân của mình mà được. Đấy là cách tư duy mới của chúng tôi hồi đầu những năm 1980, khi chúng tôi hiểu rằng quan điểm cũ không còn phù hợp nữa. Trong cuộc chạy đua vũ trang, tôi được một người Mĩ tặng một món quà, đấy là bức tượng nhỏ một con ngỗng đang bay. Tôi vẫn giữ nó trong khu nhà nghỉ của mình. Loài ngỗng này mùa hè thì sống ở miền bắc Nga, còn mùa đông thì di cư sang Mĩ. Dù có xảy ra chuyện gì trên đất nước chúng ta thì hàng năm chúng vẫn di cư như thế. Đấy là ý nghĩa của món quà và đấy là lí do vì sao tôi lại kể cho các bạn nghe câu chuyện này.

Ngồi nghe ông nói, chúng tôi có cảm tưởng ông đã trở thành một người xa lạ về mặt chính trị trong đất nước ông.

Tôi nghĩ là đúng thế. Tôi muốn nói thêm là bây giờ tôi hiểu khá rõ nước Mĩ, tôi thường xuyên nói chuyện ở đấy, có rất đông thính giả. Ba năm trước tôi đã đăng đàn ở Midwest, một người Mĩ hỏi: “Tình hình ở Mĩ đang phát triển theo hướng rát đáng lo ngại. Ông có thể khuyên điều gì?” Tôi nói: “Tôi không thể khuyên, nhất là lại khuyên người Mĩ”. Nhưng tôi có nói một ý chung chung: có vẻ như nước Mĩ cũng cần công cuộc cải tổ của chính mình. Không phải cải tổ của chúng tôi. Chúng tôi cần công cuộc cải tổ của chúng tôi, các bạn cần cải tổ của các bạn. Cả hội trường đứng dậy và vỗ tay đến năm phút.

Ông có nghĩ rằng Tổng thống Obama sẽ là nhà lãnh đạo của công cuộc cải tổ ở Mĩ không?

Theo tôi biết, người Mĩ đã không lầm khi bầu ông. Barack Obama có đầy đủ khả năng lãnh đạo xã hội các bạn và hiểu xã hội đó hơn tất cả các chính khách mà tôi biết. Ông là người có học và rất có khả năng đối thoại, đấy là điều vô cùng quan trong. Cho nên tôi xin chúc mừng các bạn

***