BS. HỒ VĂN CHÂM * CỰU HOÀNG BẢO ĐẠI
dܧi m¡t NgÜ©i QuÓc Gia Chû Nghïa
BS. HÒ Væn Châm
Cu¶c Ç©i cûa Bäo ñåi có rÃt nhiŠu chuyŒn Çáng nói, Çû Ç‹ vi‰t thành nhiŠu b¶ sách. Bän thân Bäo ñåi cÛng có cuÓn hÒi kš "Con RÒng ViŒt Nam" dày mÃy træm trang. NhÜng bài này tuyŒt nhiên không ÇŠ cÆp ljn cu¶c sÓng riêng tÜ cûa Bäo ñåi, Ç¥c biŒt là nh»ng chuyŒn thâm cung bí sº liên quan ljn thân th‰ cûa Bäo ñåi, mà chÌ chú tr†ng ljn s¿ nghiŒp chính trÎ cûa Bäo ñåi, nhÃt là giai Çoån Bäo ñåi làm QuÓc trܪng ViŒt Nam, Ç‹ nhÆn ÇÎnh vai trò chính
trÎ cûa Bäo ñåi và phân tích th¿c chÃt ch‰ Ƕ quÓc trܪng trong bÓi cänh cu¶c diŒn ÇÃu tranh dai d¤ng và không khoan nhÜ®ng gi»a ngÜ©i ViŒt Nam mác-xít lê-nin-nít và ngÜ©i ViŒt Nam quÓc gia chû nghïa.
Bäo ñåi tên tøc là Vïnh Thøy, sinh ngày 22 tháng 10 næm 1913 (Quš Sºu), con Phøng Hóa Công Bºu ñäo và bà Hoàng ThÎ Cúc. Bà này, sau khi Phøng Hóa Công lên ngôi vua lÃy hiŒu là Khäi ñÎnh, ÇÜ®c phong làm HuŒ Tân (1), và ngày 20 tháng 3 næm 1933 ÇÜ®c Bäo ñåi tôn làm ñoan Huy Hoàng Thái HÆu, thÜ©ng ÇÜ®c g†i là ñÙc Bà TØ Cung. Bäo ñåi ÇÜ®c Khâm SÙ Trung Kÿ Jean E. Charles Ç« ÇÀu, ÇÜa sang Pháp du h†c tØ næm lên bäy. Ngày 28
tháng 4 næm 1922, Vïnh Thøy ÇÜ®c tÃn phong ñông Cung Hoàng Thái Tº. Ngày 8 tháng 1næm 1926, Vïnh Thøy lên ngôi vua lÃy hiŒu là Bäo ñåi. Næm 1932, Bäo ñåi vŠ nܧc chÃp chính, ban bÓ chÌ dø thân chính và cäi t° triŠu Çình. Næm 1934, Bäo ñåi k‰t hôn v§i Marie Thérèse NguyÍn H»u Hào và ngày 24 tháng 3 næm 1934 tÃn phong v® làm Nam PhÜÖng Hoàng HÆu. Ngày 25 tháng 8 næm 1945, Bäo ñåi tuyên džc chi‰u thoái vÎ tåi lÀu Ng† Môn, trao Ãn ki‰m cho phái Çoàn TrÀn Huy LiŒu, rÒi ra Hà N¶i làm TÓi Cao CÓ VÃn cho chính phû
HÒ Chí Minh. Tháng 3 næm 1946, do s¿ s¡p x‰p âm thÀm cûa phe ñÒng minh, Bäo ñåi sang Trùng Khánh, rÒi qua sÓng Än dÆt tåi HÒng Kông. Ngày 5 tháng 6 næm 1948, Bäo ñåi chuÄn phê viŒc ñåi diŒn ViŒt Nam là NguyÍn Væn Xuân kš v§i ñåi diŒn Pháp là Cao ûy ñông DÜÖng Émille Bollaert thông cáo chung Hå Long Ç‹ mª ÇÀu viŒc th¿c hiŒn giäi pháp Bäo ñåi mà nh»ng nét chính y‰u là d¿a vào ÇÎa vÎ chính thÓng cûa nhà NguyÍn và l©i hÙa hËn trao trä Ƕc
lÆp cho ViŒt Nam, Ç‹ thành lÆp m¶t ch‰ Ƕ QuÓc Gia ViŒt Nam do Bäo ñåi làm QuÓc Trܪng, có nhiŒm vø thÜÖng lÜ®ng v§i Pháp Ç‹ thu hÒi chû quyŠn và kêu g†i HÒ Chí Minh giäi gi§i Ç‹ tái lÆp hoà bình. Ngày 8 tháng 3 næm 1949, hiŒp ÇÎnh Élysées do Bäo ñåi kš v§i T°ng ThÓng Pháp Vincent Auriol ÇÜ®c công bÓ Ç‹ chính thÙc thành lÆp QuÓc Gia ViŒt Nam do Bäo ñåi làm QuÓc Trܪng. Ngày 16 tháng 6 næm 1954, dܧi áp l¿c cûa Hoa Kÿ, Bäo ñåi b° nhiŒm
Ngô ñình DiŒm làm Thû Tܧng, Ç‹ rÒi qua næm sau, ngày 23 tháng 10 næm 1955, bÎ chính Ngô ñình DiŒm t° chÙc trÜng cÀu dân š truÃt ph‰ khÕi ÇÎa vÎ QuÓc Trܪng. TØ Çó, Bäo ñåi sÓng lÜu vong ª Pháp, lúc ÇÀu tåi Côte d'Azur, vŠ sau tåi ngay thû Çô Paris. Ngày 31 tháng 7 næm 1997, Bäo ñåi tØ trÀn sau hÖn m¶t tháng n¢m ÇiŠu trÎ tåi quân y viŒn n°i ti‰ng Val de Grâce ª Paris. Bäo ñåi có 5 con chính thÙc v§i Hoàng HÆu Nam PhÜÖng, 2 trai 3 gái, và m¶t
sÓ con ngoåi hôn v§i các ngÜ©i tình.Bäo ñåi n¢m xuÓng, dÜ luÆn trong và ngoài nܧc ÇÓi v§i C¿u Hoàng, tØ phía dân chúng cÛng nhÜ trong các gi§i chính trÎ và truyŠn thông, là Ça dång, phÙc tåp, và có tính cách c¿c Çoan. Chính quyŠn ViŒt Nam xã h¶i chû nghïa chÌ cº hai nhân viên toà ñåi sÙ tåi Paris mang m¶t vòng hoa nhÕ g¡n hàng ch» "M¥t TrÆn T° QuÓc ViŒt Nam" ljn Ç¥t tåi nhà th© nÖi
quàng linh cºu cûa C¿u Hoàng. Báo chí c¶ng sän Hà N¶i ví von Bäo ñåi là Chiêu ThÓng tái sinh. Hãng tin Reuters ÇÜa tin Bäo ñåi qua Ç©i v§i hàng tít th£ng thØng g†i Bäo ñåi là C¿u Hoàng Play Boy. T°ng ThÓng Pháp Jean Chirac cº Çåi diŒn ljn phúng Çi‰u, ÇÒng th©i chính gi§i và báo chí Pháp xÜng tøng Bäo ñåi là ngÜ©i bån tÓt cûa nܧc Pháp. Trong khi Çó, dÜ luÆn trong các c¶ng ÇÒng ViŒt Nam häi ngoåi tÕ ra chØng m¿c, phÀn l§n có khen có chê, ngoåi trØ m¶t vài trÜ©ng h®p ca ng®i Bäo ñåi m¶t cách trân tráo quá Çáng, gán cho Bäo ñåi nh»ng ÇÙc tính và công trång không hŠ có.
Nói chung, Bäo ñåi là con ngÜ©i vô thܪng vô phåt. Bình sinh, Bäo ñåi không kh° công mÜu håi ai, nên bän thân không chuÓc lÃy nh»ng oán v†ng ngÃt tr©i. Bän chÃt låi cÀu an, Üa hܪng thø, ngåi khó ngåi kh°, nên Bäo ñåi không làm ÇÜ®c viŒc gì phi thÜ©ng. Cu¶c Ç©i chính trÎ cûa Bäo ñåi gÒm hai giai Çoån, giai Çoån 1926-1945 Bäo ñåi làm Hoàng ñ‰ ñåi Nam, và giai Çoån 1949-1955 Bäo ñåi làm QuÓc Trܪng ViŒt Nam, thì trong giai Çoån trܧc,
theo Çúng tinh thÀn hiŒp ÇÎnh Monguillot, m†i quyŠn bính ÇŠu ª trong tay viên Khâm SÙTrung Kÿ, Bäo ñåi chÌ còn phø trách viŒc t‰ t¿, phong thÀn và ban phÄm hàm cho quan låi theo ÇŠ nghÎ cûa chính quyŠn thu¶c ÇÎa, và trong giai Çoån sau, theo Çúng tinh thÀn hiŒp ÇÎnh Élysées, quân quÓc tr†ng s¿ thäy thäy ÇŠu phó thác cho B¶ TÜ lŒnh Quân Ƕi viÍn chinh Pháp, Bäo ñåi chÌ thø Ƕng ch© Ç®i ngÜ©i Pháp th¿c hiŒn l©i hÙa trao trä Ƕc lÆp. Trong tình hình nhÜ vÆy thì còn có gì Ç‹ khen, còn có gì Ç‹ trách?
Tuy nhiên, dܧi m¡t ngÜ©i ViŒt Nam quÓc gia chû nghïa, C¿u Hoàng Bäo ñåi cÛng có liên hŒ xa gÀn ljn m¶t sÓ d» kiŒn lÎch sº cÆn Çåi trong bÓi cänh mÜu cÀu Ƕc lÆp quÓc gia và ÇÃu tranh giäi phóng dân t¶c cûa nhân dân ViŒt Nam.
Trܧc h‰t là chuyŒn Bäo ñåi liŠn sau khi vŠ nܧc chÃp chính vào cuÓi næm 1932 Çã tuyên bÓ hûy bÕ hiŒp ÇÎnh Monguillot kš k‰t ngày 25 tháng 11 næm 1925 gi»a Toàn QuyŠn ñông Pháp Monguillot và Phø Chánh Thân ThÀn Tôn ThÃt Hân. Tuy l©i tuyên bÓ này không thay Ç°i mäy may tình hình hoàn toàn mÃt chû quyŠn cûa Nam TriŠu lúc bÃy gi©, nhÃt là sau khi ngÜ©i Pháp Çã thành công trong viŒc ÇÜa Phåm Quÿnh (2) thay th‰ Ngô ñình DiŒm trong
cÜÖng vÎ ThÜ®ng ThÜ B¶ Låi, nhÜng cÛng Çã cho thÃy Bäo ñåi không phäi là ngÜ©i không có thiŒn tâm và thi‰u š thÙc chính trÎ. Th٠ljn là chuyŒn Bäo ñåi vÆn Ƕng v§i chính phû Pháp thi hành hòa ܧc Patenôtre 1884, Çem B¡c Kÿ h®p nhÃt trª låi v§i Trung Kÿ. Bäo ñåi Çã cùng Phåm Quÿnh næm 1938 sang Pháp thÜÖng lÜ®ng v§i B¶ Trܪng Thu¶c ñÎa Mandel, nhÜng không thành công, vì chính phû Pháp viŒn dÅn s¿ chÓng ÇÓi cûa H¶i ñÒng NghÎ viên Thành
PhÓ Hà N¶i. ñÙng ÇÀu phong trào chÓng ÇÓi viŒc trª låi Hòa ܧc Patenôtre là Phåm H»u ChÜÖng. Nhìn tØ góc Ƕ quÓc gia dân t¶c mà phán xét thì t¶i trång cûa NguyÍn H»u ñ¶, Hoàng Cao Khäi và Phåm H»u ChÜÖng không thua kém t¶i trång cûa NguyÍn Væn Thinh, NguyÍn Væn Xuân và nhóm chû trÜÖng Nam Kÿ quÓc.
Trong suÓt giai Çoån làm Hoàng ñ‰ nܧc ñåi Nam, Bäo ñåi tuyŒt nhiên không phäi bÆn tâm mÜu tính chuyŒn håi ngÜ©i. Th¿c vÆy, Bäo ñåi bän tính hÒn nhiên và thuÀn hÆu. Trong bu°i thi‰t triŠu ÇÀu tiên khi m§i vŠ nܧc thân chính, Bäo ñåi Çã quy‰t ÇÎnh bãi bÕ viŒc triŠu thÀn quÿ låy nhà vua, và khi Bäo ñåi ti‰n lên thæm hÕi bá quan, ljn lÜ®t T‰ Tºu QuÓc Tº Giám là Hoàng Giáp ñ¥ng Væn Thøy, m¥c dù Çã ÇÜ®c b¶ LÍ d¥n trܧc là n‰u Ngài Ng¿ hÕi tên thì phäi nói tråi ra mình tên là Thoåi Ç‹ khÕi phåm húy, nhÜng v§i cái tính bܧng bïnh cÓ h»u cûa ngÜ©i NghŒ, khi ÇÜ®c hÕi tên, ñ¥ng Væn Thøy vÅn trä l©i "ThÀn tên là ñ¥ng Væn Thøy", ti‰ng Thøy låi cÓ š nói to, và Bäo ñåi Çã vui vÈ cÜ©i. Bäo ñåi cÛng không tr¿c ti‰p dính líu ljn viŒc Çàn áp các phong trào chính trÎ mÜu toan lÆt Ç° Nam TriŠu và chính quyŠn Bäo H¶. Th¿c vÆy, viŒc lùng søc, b¡t b§, tra tÃn, giam cÀm nh»ng ngu©i ViŒt Nam yêu nܧc làm cách mång dân t¶c hay làm cách mång vô sän là do Çám quan låi ÇÎa phÜÖng Nam TriŠu
tr¿c ti‰p c¶ng tác v§i sª Liêm Phóng Liên Bang do ngÜ©i Pháp n¡m gi». ñ‰n nhÜ viŒc Bäo ñåi tØ chÓi ÇŠ nghÎ cûa ñåi sÙ NhÆt Yokoyama Masayuki dùng quân Ƕi NhÆt Ç‹ ÇÆp tan cu¶c Çäo chính ViŒt Minh tháng 8 næm 1945 Ç‹ rÒi chÎu trao Ãn ki‰m mà thoái vÎ, nhÆn danh hiŒu Công dân sÓ m¶t và làm TÓi cao CÓ VÃn cho chính phû HÒ Chí Minh, thì ÇiŠu này rõ ràng Çã phân cách Bäo ñåi v§i Chiêu ThÓng. Bäo ñåi là ngÜ©i r¶ng rãi, thÆt thà, thuÀn hÆu, "thà làm dân
m¶t nܧc Ƕc lÆp hÖn làm vua m¶t nܧc nô lŒ", trong lúc Chiêu ThÓng là ngÜ©i nhÕ m†n, giäo quyŒt, tàn nhÅn, mÜ®n binh l¿c Mãn Thanh không nh»ng chÌ Ç‹ chÓng NguyÍn HuŒ mà còn Ç‹ trä thù cá nhân, ch¥t tay ch¥t chân cä nh»ng ngÜ©i trong Hoàng t¶c Ç‹ trØng phåt cái t¶i Çã c¶ng tác v§i Tây SÖn.
Næm 1948, ngÜ©i Pháp tìm cách lôi kéo ngÜ©i ViŒt Nam theo h† chÓng låi cu¶c kháng chi‰n giành Ƕc lÆp dܧi s¿ lãnh Çåo cûa HÒ Chí Minh. Lúc này, dܧi m¡t nhân dân ViŒt Nam, chính nghïa hoàn toàn vŠ phía kháng chi‰n. ThÆt vÆy, viŒc Bäo ñåi trao Ãn ki‰m cho TrÀn Huy LiŒu cuÓi tháng 8 næm 1945, viŒc các phe phái chính trÎ không c¶ng sän chÎu tham gia chính quyŠn cách mång (quÓc h¶i, chính phû) ÇÀu næm 1946, viŒc HÒ Chí Minh kêu g†i toàn quÓc kháng chi‰n cuÓi næm 1946 rÒi rút lên Thái Nguyên, và trong næm 1947 Çã cûng cÓ ÇÜ®c th‰ l¿c chính trÎ và quân s¿ Ç‹ kháng chi‰n trÜ©ng kÿ, nh»ng viŒc Çó Çã mang låi cho chính quyŠn cách mång b¶ m¥t chính thÓng, ÇÒng th©i phô bày dã tâm cûa th¿c dân Pháp muÓn chi‰m låi thu¶c ÇÎa ñông DÜÖng Ç‹ tái lÆp nŠn Çô h¶. ñ‹ tranh thû dÜ luÆn th‰ gi§i vŠ møc tiêu chi‰n ÇÃu cho chính nghïa t¿ do (chÓng c¶ng), ÇÒng th©i lôi kéo ngÜ©i ViŒt Nam r©i bÕ kháng chi‰n trª vŠ h®p tác, ngÜ©i Pháp ÇÜa ra giäi pháp Bäo ñåi, mà nh»ng nét chính y‰u
là d¿a vào ÇÎa vÎ chính thÓng cûa nhà NguyÍn và l©i hÙa hËn trao trä Ƕc lÆp cho ViŒt Nam, Ç‹ thành lÆp m¶t ch‰ Ƕ quÓc gia do Bäo ñåi làm quÓc trܪng, có nhiŒm vø thÜÖng lÜ®ng v§i Pháp Ç‹ thu hÒi chû quyŠn và kêu g†i HÒ Chí Minh giäi gi§i Ç‹ tái lÆp hòa bình. Ngày 5-6-1948, thông cáo chung Hå Long ÇÜ®c kš Ç‹ mª ÇÀu viŒc th¿c hiŒn giäi pháp Bäo ñåi và ngày 8-3-1949, hiŒp ÇÎnh Élysées (Bäo ñåi-Vincent Auriol) ÇÜ®c công bÓ Ç‹ chính thÙc thØa
nhÆn giäi pháp này.
Giäi pháp Bäo ñåi quä tình là m¶t lÓi thoát cho nh»ng ngÜ©i ViŒt Nam quÓc gia chû nghïa bÃy lâu nay "trùm chæn", không theo kháng chi‰n vì không thích c¶ng sän, nhÜng cÛng không h®p tác v§i chính quyŠn thân Pháp; ho¥c nh»ng ngÜ©i ViŒt Nam quÓc gia chû nghïa bÃy lâu nay theo kháng chi‰n vì møc Çích tranh thû Ƕc lÆp quÓc gia, tåm gát qua m¶t bên vÃn ÇŠ quÓc gia v§i quÓc t‰, theo chû trÜÖng "Ƕc lÆp trܧc Çã, c¶ng sän tính sau". N‰u giäi pháp Bäo ñåi ÇÜ®c th¿c hiŒn tr†n vËn, bän thân Bäo ñåi và nh»ng ngÜ©i chung quanh Bäo ñåi có tinh thÀn quÓc gia chân chính, và nhÃt là ngÜ©i Pháp có thiŒn tâm thiŒn chí trao trä Ƕc lÆp th¿c s¿ cho ViŒt Nam, thì phe kháng chi‰n së không còn chính nghïa, chính quyŠn cách mång së không còn tính chÃt h®p pháp, ngÜ©i mác-xít lê-ni-nít së không còn Ƕc quyŠn giÜÖng cao ng†n c© yêu nܧc Ç‹ Ƕng viên toàn dân chi‰n ÇÃu cho Ƕc lÆp quÓc gia, giäi phóng dân t¶c. Th¿c vÆy, n‰u Bäo ñåi tÆp h®p ÇÜ®c nh»ng ngÜ©i quÓc gia chû nghïa có uy
tín và th¿c l¿c làm hÆu thuÅn Ç‹ xây d¿ng m¶t ÇÎnh ch‰ chính trÎ dân chû pháp trÎ, ÇÒng th©i ngÜ©i Pháp thành thÆt nhìn nhÆn nŠn Ƕc lÆp cûa ViŒt Nam, thì chính quyŠn quÓc gia lúc bÃy gi© së trª thành chính thÓng và có ÇÀy Çû tÜ th‰ kêu g†i phe c¶ng sän ngÜng chi‰n. N‰u h† không ngØng b¡n thì cu¶c kháng chi‰n chÓng Pháp xâm lÜ®c së trª thành cu¶c n¶i chi‰n mà ÇÓi tÜ®ng chi‰n tranh lÆt Ç° së là chính quyŠn quÓc gia chÙ không phäi là chính quyŠn xâm
lÜ®c. Cu¶c chi‰n chÓng th¿c dân dành Ƕc lÆp së phÖi bày b¶ m¥t Çích th¿c là cu¶c chi‰n phän loån chÓng chính quyŠn quÓc gia Ç‹ th¿c hiŒn cách mång quÓc t‰ vô sän. Ti‰c thay, Bäo ñåi không phäi là lãnh tø có tài xoay vÀn th‰ cu¶c, nh»ng ngÜ©i xung quanh Bäo ñåi nhÜ NguyÍn ñŒ, Ðng An, Phan Væn Giáo, Phåm Væn Bính, låi ÇÒng hóa quÓc gia v§i quÓc trܪng, y nhÜ nܧc v§i vua th©i quân chû chuyên chính ngày trܧc, hÖn n»a ngÜ©i Pháp låi không
thÆt tâm trao trä Ƕc lÆp cho ViŒt Nam, do Çó mà ngay tØ bu°i ÇÀu, nhiŠu ngÜ©i ViŒt Nam quÓc gia chû nghïa Çã mang tâm trång hoài nghi, ho¥c ÇÙng ngoài không chÎu h®p tác nhÜ NguyÍn TÜ©ng Tam, Ngô ñình DiŒm, ho¥c h®p tác m¶t th©i gian ng¡n Ç‹ xem chØng š ÇÒ cûa ngÜ©i Pháp và sau Çó quay sang chÓng ÇÓi nhÜ Lê Thæng, NguyÍn Tôn Hoàn. Nh»ng ngÜ©i quÓc gia chû nghïa ngåi r¢ng ngÜ©i Pháp chÌ hÙa suông Ç‹ dø ViŒt Nam gia nhÆp Liên HiŒp Pháp, ÇÒng th©i mÜ®n danh nghïa chính thÓng cûa chính quyŠn quÓc gia Ç‹ Ç¥t phe kháng chi‰n vào th‰ bÃt h®p pháp, ch© ljn khi diŒt xong kháng chi‰n thì cÛng së nuÓt l©i Çã hÙa v§i phe ViŒt Nam quÓc gia, nghïa là së chÌ cho phe ViŒt Nam quÓc gia æn cái bánh vë Ƕc lÆp trong Liên HiŒp Pháp mà thôi. S¿ nghi ngåi này không phäi là không chính Çáng. NgÜ©i Pháp quä tình Çã không th¿c tâm Ç‹ cho ViŒt Nam Ƕc lÆp. Th¿c vÆy, hiŒp ÇÎnh Élysées kš ngày 8-3-1949 mà mãi ljn ngày 16-6-1954 Pháp m§i th¿c s¿ trao trä Ƕc lÆp cho ViŒt Nam do áp l¿c cûa Hoa Kÿ Ç‹ ViŒt Nam chuÄn bÎ Çi vào bܧc ngo¥c ÇÎnh mŒnh ÇÃt nܧc chia Çôi ngày 20 tháng 7 næm 1954.
TØ 1949 cho ljn 1954, quÓc gia ViŒt Nam dܧi ch‰ Ƕ quÓc trܪng hoàn toàn không có chû quyŠn. Nh»ng ngÜ©i tham chính chû y‰u là nh»ng ngÜ©i thân Pháp và nh»ng ngÜ©i chÓng c¶ng, d¿a vào Pháp Ç‹ chÓng c¶ng, theo chû trÜÖng "diŒt c¶ng sän trܧc, th¿c dân tính sau". Nh»ng ngÜ©i chÓng ÇÓi ho¥c ÇÙng ngoài vòng là nh»ng ngÜ©i ViŒt Nam quÓc gia chû nghïa nhÆn ÇÎnh r¢ng m¶t khi kháng chi‰n bÎ dËp tan thì ÇØng hòng nói chuyŒn Ƕc lÆp v§i
ngÜ©i Pháp. Kÿ dÜ, tuyŒt Çåi b¶ phÆn dân chúng ViŒt Nam có thái Ƕ bàng quan, sÓng yên °n trong vùng quÓc gia dܧi ch‰ Ƕ quÓc trܪng nhÜng tình cäm thì hܧng vŠ phía kháng chi‰n, cho dù ít nhiŠu có bi‰t là do c¶ng sän lãnh Çåo.
NhÜ vÆy, cÙ tình hình này kéo dài thì ÇÃt nܧc së ÇÙng trܧc nguy cÖ không th‹ Çäo ngÜ®c, m¶t là kháng chi‰n ViŒt Minh bÎ Çánh thua, quÓc gia ViŒt Nam së bÎ ngÜ©i Pháp Çô h¶ trª låi, hai là th¿c dân Pháp xâm lÜ®c bÎ thÃt båi, quÓc gia ViŒt Nam së bÎ ngÜ©i mác-xít lê-ni-nít ghìm ÇÀu vào gÀm chuyên chính quÓc t‰ vô sän. ViÍn änh Çen tÓi Çó Çã thúc ÇÅy nh»ng ngÜ©i ViŒt Nam quÓc gia chû nghïa k‰t h®p vào næm 1953 Ç‹ thành lÆp Phong Trào ñåi ñoàn K‰t và Hoà Bình, Çòi hÕi Bäo ñåi cäi t° ÇÎnh ch‰ và thay Ç°i nhân s¿, ÇÒng th©i ÇÃu tranh gây áp l¿c Ç‹ ngÜ©i Pháp trao trä Ƕc lÆp th¿c s¿ cho ViŒt Nam.
Ngày 6 tháng 9 næm 1953, tåi B¶ TÜ LŒnh Bình Xuyên, NguyÍn Tôn Hoàn, Ngô ñình Nhu, TrÀn Væn Ân, Lê Toàn, Lê Quang LuÆt, TrÀn Væn Tuyên, Lê Ng†c ChÃn, Phåm Xuân Thái, Phåm Công T¡c, Lê Væn ViÍn, NguyÍn Thành PhÜÖng, Lâm Thành Nguyên, Çã cùng m¶t sÓ nhân vÆt chính trÎ Çäng phái và tôn giáo khác, h†p phiên ÇÀu tiên Ç‹ thành lÆp Phong Trào. Nhóm này vŠ sau ÇÜ®c NguyÍn Trân g†i là Nhóm 6 Septembrist. Sau Çó, Lê Væn ViÍn, Phåm Công T¡c, TrÀn Væn Ân, và nh»ng ngÜ©i thân Pháp khác, rút ra khÕi Phong Trào, vì h† không muÓn thay Ç°i th‹ ch‰ và chû trÜÖng ûng h¶ Bäo ñåi vô ÇiŠu kiŒn. Không còn sº døng ÇÜ®c trø sª Bình Xuyên, Phong Trào ñåi ñoàn K‰t và Hòa Bình chuy‹n vŠ hoåt Ƕng ª trø sª Phøc QuÓc cûa NguyÍn Thành PhÜÖng, ÇÜ©ng Église, Ch® L§n (ÇÜ©ng Nhà Th© Ch® Quán), và ÇÜ®c t° chÙc thành 3 Khu B¶: Khu B¶ B¡c do Lê Toàn, NguyÍn Xuân Ch» và NguyÍn ñình LuyŒn phø trách;
- Khu B¶ Trung do Ngô ñình Nhu phø trách;
- Khu B¶ Nam do NguyÍn Tôn Hoàn phø trách.
Gån Çi l†c låi, nòng cÓt l¿c lÜ®ng Phong Trào ñåi ñoàn K‰t và Hòa Bình lúc bÃy gi© là ñåi ViŒt QuÓc Dân ñäng (NguyÍn Tôn Hoàn, Hà Thúc Kš, NguyÍn ñình LuyŒn, ñoàn Thái), ViŒt Nam QuÓc Dân ñäng (Lê Ng†c ChÃn, Huÿnh Hòa, Phan Khoang, Phan Ngô), các giáo phái Cao ñài (DÜÖng Væn ñ¥ng) và Hòa Häo (NguyÍn Thành PhÜÖng, Lâm Thành Nguyên), ViŒt Nam Phøc QuÓc H¶i (Phåm Xuân Thái, NguyÍn Thành Danh), Phøc QuÓc Quân thu¶c t° chÙc
TrÀn Trung LÆp và ñoàn Ki‹m ñi‹m còn sót låi (NÒng QuÓc Long, Phan Væn Phúc), và các t° chÙc Công giáo ûng h¶ Ngô ñình DiŒm (Ngô ñình Nhu, TrÀn Trung Dung, NguyÍn Trân, Bùi Xuân Bào, NguyÍn Væn ñông). Trong 3 khu b¶ thì Khu B¶ Nam ª Sài Gòn tÜÖng ÇÓi thuÀn nhÃt hÖn cä. Khu B¶ B¡c ª Hà N¶i thì hoåt Ƕng r©i råc, nhân s¿ phÀn l§n là nhân sï lão thành, các thành phÀn tráng niên Çã theo nhóm ñåi ViŒt quan låi ûng h¶ Bäo ñåi vô ÇiŠu kiŒn, hiŒn
phøc vø trong chính quyŠn trung ÜÖng (Phan Huy Quát làm T°ng trܪng QuÓc Phòng) và ÇÎa phÜÖng (NguyÍn H»u Trí làm Thû Hi‰n B¡c ViŒt). Riêng Khu B¶ Trung, so v§i 2 khu b¶ kia thì hoåt Ƕng có phÀn tích c¿c hÖn; nhân s¿ cÛng hùng hÆu và Ça dång hÖn. Các nhân vÆt nòng cÓt cûa Khu B¶ Trung nhÜ Hà Thúc Kš, Huÿnh Hòa, Phan Khoang, NguyÍn Trân, Bùi Xuân Bào hoåt Ƕng ª Hu‰, thÜ©ng hay h¶i h†p ª trø sª Ç¥t trong khách sån Coq d'or, còn ngÜ©i phø trách khu b¶ là Ngô ñình Nhu låi ª Sài Gòn, và có thêm m¶t b¶ tham mÜu riêng ª sÓ 8, ÇÜ©ng Ypres, bên trong Clinique Saint Pierre Sài Gòn, gÒm NguyÍn Phan Châu (Tå Chí DiŒp), TrÜÖng Tº An, Bùi KiŒn Tín, NguyÍn Trân, TrÀn Chánh Thành Ç‹ chuyên lo vÆn Ƕng công khai cho Ngô ñình DiŒm. Tuy Ngô ñình Nhu lãnh Çåo cä hai nhóm nhÜng không sao tránh khÕi xÄy ra nh»ng Çøng chåm gi»a b¶ tham mÜu riêng cûa Nhu và nh»ng ngÜ©i trong Khu B¶ Trung cûa Phong Trào, do Çó, ñoàn Thái ÇÜ®c cº làm ûy viên liên låc miŠn Trung Ç‹
ti‰p xúc th£ng v§i Ngô ñình Nhu rÒi tÜ©ng trình låi cho Khu B¶. Ngày 6 tháng 1 næm 1954, Phong Trào ñåi ñoàn K‰t và Hòa Bình Çã t° chÙc ñåi H¶i ñåi Bi‹u Toàn QuÓc, gÒm hÖn 100 ñåi Bi‹u, tåi ÇÎa Çi‹m 113 ÇÜ©ng Champagne (Yên ñ°), Sài Gòn, ÇÜa ra bi‹u quy‰t thÌnh nguyŒn QuÓc Trܪng Bäo ñåi dân chû hóa ch‰ Ƕ, triŒu tÆp QuÓc H¶i và ban hành Hi‰n Pháp.
Ngày 4 tháng 6 næm 1954, Thû Tܧng Pháp Laniel và Thû Tܧng ViŒt Nam Bºu L¶c kš k‰t væn kiŒn thi hành hiŒp ÇÎnh Élysées kiŒn toàn Ƕc lÆp cho ViŒt Nam. Sau Çó, ngày 16 tháng 6 næm 1954, Bäo ñåi kš S¡c lŒnh 38/QT b° nhiŒm Ngô ñình DiŒm làm Thû Tܧng toàn quyŠn dân s¿ và quân s¿. Ngô ñình DiŒm Çã tuyên thŒ trung thành v§i QuÓc Trܪng, trª vŠ ViŒt Nam chÃp chính ngày 7 tháng 7 næm 1954, và næm sau, vào ngày 23 tháng 10 næm 1955,
Çã t° chÙc trÜng cÀu dân š truÃt ph‰ Bäo ñåi khÕi ngôi QuÓc Trܪng Ç‹ thi‰t lÆp ÇÎnh ch‰ C¶ng Hòa vào ngày 26 tháng 10 næm 1955.
NhiŠu ngÜ©i Çã trách Ngô ñình DiŒm không tôn tr†ng l©i thŠ, Çã lÆt Ç° ngÜ©i mình tuyên thŒ trung thành. NhÜng trách nhÜ vÆy là không Çúng, bªi lë khi tuyên thŒ nhÆm chÙc, Ngô ñình DiŒm Çã có s¤n k‰ hoåch truÃt ph‰ QuÓc Trܪng Ç‹ thi‰t lÆp ÇÎnh ch‰ C¶ng Hòa, và khi b° nhiŒm Ngô ñình DiŒm làm Thû Tܧng toàn quyŠn, Bäo ñåi cÛng bi‰t là sinh mång chính trÎ cûa mình s¡p chÃm dÙt. Cä Bäo ñåi lÅn Ngô ñình DiŒm ÇŠu bi‰t rõ là n‰u không có
áp l¿c månh më cûa ngÜ©i MÏ song song v§i các vÆn Ƕng ngoåi giao cûa các Çåi cÜ©ng thì không có chuyŒn Pháp trao trä Ƕc lÆp cho ViŒt Nam, cÛng nhÜ không có chuyŒn Bäo ñåi b° nhiŒm Ngô ñình DiŒm làm Thû Tܧng (3). ViŒc Ngô ñình DiŒm chÎu tuyên thŒ khi nhÆm chÙc Thû Tܧng ch£ng qua chÌ là viŒc chÃp nhÆn thi hành các thû tøc hành chánh và lÍ ti‰t Ç‹ th¿c hiŒn ÇiŠu mà Ngô ñình DiŒm và NguyÍn TÜ©ng Tam cùng m¶t sÓ ngu©i ViŒt Nam quÓc gia chû nghïa khác (TrÀn Tr†ng Kim, NguyÍn Phan Long, TrÀn Væn Lš, NguyÍn Tôn Hoàn) yêu sách Bäo ñåi Çòi hÕi ngÜ©i Pháp thi hành tåi H¶i nghÎ HÒng Kông næm 1948 : ñ¶c LÆp QuÓc Gia và ñÎnh ch‰ C¶ng Hòa.
Phäi chi ngày Ãy Bäo ñåi sáng suÓt thÃy Ç܆c døng tâm lÜÖn lËo cûa ngÜ©i Pháp Ç‹ ÇØng v¶i dÍ dãi chuÄn phê thông cáo chung VÎnh Hå Long! Phäi chi ngày Ãy Bäo ñåi Çû bän lïnh và mÜu lÜ®c tÆp h®p ÇÜ®c chung quanh mình nh»ng ngÜòi quÓc gia chû nghïa có uy tín và th¿c l¿c, ÇØng Ç‹ h† bÕ Çi! Phäi chi ngày Ãy ngu©i Pháp khôn khéo nhÜ ngÜ©i Anh, không æn ÇÜ®c thì tha làm phúc, chÎu thÆt tâm trao trä Ƕc lÆp cho ViŒt Nam! Phäi chi..! Phäi chi..!
ñÜ®c vÆy thì cu¶c diŒn ViŒt Nam Çã khác, không Çen tÓi, không thê thäm nhÜ ngày nay.
Mà thôi. C¿u Hoàng Bäo ñåi Çã vïnh viÍn n¢m xuÓng. Tº giä bÃt luÆn.
Chú thích:
(1) Tân là v® vua bÆc thÙ 3 và bÆc thÙ 4. HÆu cung nhà NguyÍn có 9 bÆc, g†i là cºu giai:
ñŒ nhÃt giai Phi ,
ñŒ nhÎ giai Phi,
ñŒ tam giai Tân,
ñŒ tÙ giai Tân,
ñŒ ngÛ giai TiŒp DÜ,
ñŒ løc giai TiŒp DÜ,
ñŒ thÃt giai Thøc Nhân,
ñŒ bát giai MÏ Nhân,
ñŒ cºu giai Tài Nhân.
Bà Hoàng ThÎ Cúc lúc ÇÀu ÇÜ®c phong làm ñŒ tam giai HuŒ Tân, ít lâu sau ÇÜ®c thæng lên ñŒ nhÎ giai HuŒ Phi.
(2) Phåm Quÿnh là ngÜ©i cûa Marty, Chánh MÆt Thám Sª Liêm Phóng ñông DÜÖng. Phåm Quÿnh vào Hu‰ làm ThÜ®ng ThÜ b¶ H†c, ÇÒng th©i kiêm nhiŒm chÙc vø T°ng Lš Ng¿ TiŠn Væn Phòng.
(3) Ti‰t l¶ cûa ñ¥ng Væn Bê, nguyên ñ°ng Lš Væn Phòng Phû Thû Tܧng th©i NguyÍn Væn Tâm, v§i ñoàn Thái, khi cä hai cùng bÎ giam ª Khu BC Khám Chí Hòa th©i Ngô ñình DiŒm, trܧc næm 1964: NguyÍn Væn Tâm Çã cho ñ¥ng Væn Bê bi‰t là Bäo ñåi nhÆn m¶t triŒu MÏ kim cûa m¶t t° chÙc Hoa Kÿ Ç‹ b° nhiŒm Ngô ñình DiŒm làm Thû Tܧng toàn quyŠn dân s¿ và quân s¿.
BS. HÒ Væn Châm
ĐỖ VŨ KỶ HÀ * TÔI LÀM HƯỚNG DẪN VIÊN DU LỊCH
TÔI LÀM HƯỚNG DẪN VIÊN...
DO VU KY HA
Việt Nam
- Dể ai muốn du lịch CHXHCNVN trong dịp tết biết và "đừng nghe những gì CS nói...."-
Nói cho chính xác hơn, là tôi tập sựï làm hướng dẫn viên du lịch, sau lần tập sựï tôi mới được công nhận chính thức, việc tập sựï cũng không khó khăn gì nhiều, vì chúng tôi đều đã được "chỉ đạo" rất kỹ: chúng tôi, mỗi người có nhiệm vụ hướng dẫn 1 du khách nươc ngoài đi 1 số nơi du khách muốn đến như nhà hàng, ven thành phố....và phải làm thế nào cho du khách thấy nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa của mình là tuyệt, là nhất, là không đâu bằng..
Tin tưởng vào trí thông minh và tài ứng biến tuyệt vời của mình, tôi hăng hái vào cuộc. Đầu tiên, dĩ nhiên tôi đưa du khách của tôi vào 1 tiệm ăn sáng. Thôi chết, sao quanh tôi đâu cũng là người bán vé số cả vậy, tôi tưởng chừng như đội quân trùng trùng điệp điệp này không bao giờ dứt, từ người gìa đến người trẻ,cả Những bé thơ 7,8 tuổi còn thò lò mũi đến nhũng cụ run rẩy, từ những người khỏe mạnh đến những người tật nguyền, từ những người ăn mặc lôi thôi lếch thếch dến những ngườ ăn măc đàng hoàng, aó bỏ trong quần như một cán bộ về hưu....chúng tôi chưa kịp gọi món ăn thì đã hàng bao nhiêu bàn tay chìa ra, mời mọc....người bạn đồng hành của tôi hỏi:
- Sao nước bạn nhiều người bán vé số qúa vậy? Tôi chỉ hơi lúng túng một chút rồi trả lời trơn tru: Đây không phải là những người bán vé số chuyên nghiệp đâu, mà vì ...nước tôi đang có phong trào cứu trợ nước bạn bị bão lụt nên toàn dân tham gia bán vé số vậy thôi, đây là hành động từ thiện , ai cũng hưởng ứng....
Bạn tôi từ đó, nhìn những người bán vé số với cặp mắt đầy ngưỡng mộ, không ngờ nước tôi lại có nhiều ngươi ...làm việc thiện đến vậy. Tôi chưa kịp nhẹ nhõm người thì đã lại phải đối phó với một hoàn cảnh khác: Những người ăn xin, từng đoàn, họ dắt díu nhau, bồng bế nhau...những bé thơ còn nằm trong lòng mẹ, những trẻ đáng lẽ phải cắp sách đến trường, những người đáng lẽ phải ở nhà thương, viện mồ côi, hay viện dưỡng lão....bạn tôi lạ quá, hỏi:
- Sao nước bạn nhiều người ăn xin qúa vậy?
Tôi lúng túng, nhưng cũng vận dụng ngay sựï "thông minh sáng tạo" của mình:
-Cái này là...À, đây không phải là những người ăn xin đâu, mà vì....mà
vì...chúng tôi sắp quay một phim, diễn lại cảnh cùng khổ thời bị đô hộ, thế nên mọi người cùng ...tập, để đóng cho giống như thật.... đo’ là nhũng người muốn tập sựï làm diễn viên....
Bạn tôi nhìn cảnh những người ăn xin dai dẳng đeo theo, níu áo mọi người bằng con mắt đầy khâm phục, không ngờ nước tôi co’ nhũng diễn viên xuất sắc như thế. Đưa người bạn về những vùng ngọai ô, thấy nhữõng cơ quan đồ sộ, nguy nga, với những vườn hoa được cắt tỉa, chăm bón...ngoai cổng còn ó cả người canh gác, người du khach của tôi bèn hỏi
- Sao nghe nói nước bạn còn nghèo, phải vay tiền ngân hàng quốc tế...trẻ em suy dinh dưỡng đến trên 30%. Để "cứu đói, giảm nghèo" chỉ cần cho mỗi gia đình vay 500.000 đồng... mà sao nhiều nhà cửa to lớn nguy nga đến cả bạc tỉ vậy?
Tôi nhìn nhũng ủy ban nhân dân huyện, xã, ngân hàng, toà án, công an...tư’c là tất cả ca’c cơ quan nhà nước, chính quyền.... dù chỉ ở xã, huyện thôi mà đã ...vĩ đại đến thế và nhanh miệng trả lời:
Đó là....đó là...những nhà nhà nươ’c dựïng lên, cho nhữõng người chưa có nhà cưa ở, ai muốn đến ở cũng được, ngay cả bạn, nếu bạn không muốn ở khách sạn mà thích ở đó thì...không tốn đồng nào cả (Tôi mạnh miệng nói thế vì biết mai ban tôi đã rời nơi này rồi)
Người bạn tỏ vẻ khâm phục lắm và hỏi tiếp:
-Thế còn những nhà tranh vách đất lụp sụp ở bên cạnh kia...?
Những căn nhà không ra nhà, mái tranh cũ nát,có những tấm tranh bị bay một vạt, chưa kịp lợp lại, không thể gọi là vách đất được, vì đất vách đã bị trận lũ vừa qua cuôn trôi, trơ ra khoảng trống hoác, đươcï che bằng nhũng thùng giấy, bằng nhữõng chiếc bao bố cột túm lủng lẳng....,bằng những sợi dây nhìn vào chỉ thấy trống trơn ngoài manh chiếu, niềm hăng hái của tôi bớt đi một nửa, tôi nói:
- Đảng và nhà nước dựïng lên nhũng cái nhà ấy để...để...người dân nhìn nó, nhớ lại thời ....Pháp thuộc, dân phải sống khốn khổ trong nhữõng căn nhà như vậy, mà nuôi chí căm thù....
Thế là xong ngày thứ nhất, tôi thở phào nhẹ nhõm, chỉ còn ngày mai, qua thử thách, chiều mai, tiễn bạn ra phi trường là sẽ thoát nạn.Tôi còn phải làm gì nữ để chứng tỏ đây là một xứ sở tuyệt vời, là thiên đường CS?
Nhận ra người du khách của tôi có tính hay quên, tôi bèn nảy ra một kế rất hay. Lúc ngồi nghỉ trên ghế đá, người bạn tôi để quên chiếc áo khóac vắt trên thành ghế, tôi quay lại, liếc mắt với một người đằng xa, rồi đi , một quãng đường người bạn kêu lên:
- Tôi để quên áo khoác ở chỗ vừa ngồi....
Tôi làm bộ muốn quay lại lấy rồi như chợt nhớ ra:
- Mà không sao đâu, vì tôi nhớ áo của anh có để tên và địa chỉ khách sạn....
Lúc đưa người bạn về khách sạn thì qủa nhiên đã có người đang trả lại áo, nhận được lời cảm ơn thì anh ta thản nhiên nói " ở đất nước tôi, không bao giờ ai mất cái gì cả....." Vị du khách đương nhiên là hết lời ca ngợi đất nước CHXHCN của tôi. Buổi chiều, trước khi ra phi trường, tôi đưa người bạn đi loanh quanh, mỏi chân, anh muốn vào ghế đá công viên nghỉ chân, tôi mua vé và đưa anh ta vào cửa, anh ta ngạc nhiên hỏi:
- Ở đây có cái gì đâu mà cô phải mua vé mới được vào?
Điều này thì nói dối dễ, tôi đáp ngay:
-Vì đang có đợt ...tựï nguyện đóng góp qũy vì trẻ thơ nên tôi... tựï nguyện đóng thôi.
Tôi thầm nhủ " Tôi sắp thoát nạn" và chăc chắn đợt tập sựï của tôi sẽ thành công tốt đẹp.
Tôi đưa người bạn du khách của tôi ra phi trường, anh ta muốn chụp hình, nhưng máy cua anh ta đã bỏ vào hành lý, tôi cho anh mượn cái máy của tôi, anh chụp đủ các cảnh...tiếng loa mời khách vào phòng "cách ly", tôi vẫy tay chào, chợt tôi hoảng hốt hỏi :
- Cái...cái máy hình của tôi...
Anh bạn cũng hoảng hốt không kém
- Tôi ...tôi để quên trên bàn....
Nhưng chợt nhớ ra, anh toét miệng cười vui vẻ kêu lên
- A, mà không sao, tôi nhớ cô có để tên và điạ chỉ ở cái bao....
Người bạn giơ tay, tươi cười tạm biệt. Tôi tái mét mặt, không cười nổi nữa, dù chỉ là nụ cười xã giao, gượng gạo cuối cùng. Ôi, cái máy hình của tôi, cái máy tôi dành dụm cả năm mới mua được mà còn đang mắc nợ, tôi mua nó vơi hy vọng đưa khách du lịch đi sẽ chụp hình để kiếm thêm chút tiền còm....
Một ngày đau khổ của tôi ở xứ Cộng Hòa Xã Nghiã!
DO VU KY HA - Việt Nam
( chuyen ke cho nhau nghe)
DO VU KY HA
Việt Nam
- Dể ai muốn du lịch CHXHCNVN trong dịp tết biết và "đừng nghe những gì CS nói...."-
Nói cho chính xác hơn, là tôi tập sựï làm hướng dẫn viên du lịch, sau lần tập sựï tôi mới được công nhận chính thức, việc tập sựï cũng không khó khăn gì nhiều, vì chúng tôi đều đã được "chỉ đạo" rất kỹ: chúng tôi, mỗi người có nhiệm vụ hướng dẫn 1 du khách nươc ngoài đi 1 số nơi du khách muốn đến như nhà hàng, ven thành phố....và phải làm thế nào cho du khách thấy nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa của mình là tuyệt, là nhất, là không đâu bằng..
Tin tưởng vào trí thông minh và tài ứng biến tuyệt vời của mình, tôi hăng hái vào cuộc. Đầu tiên, dĩ nhiên tôi đưa du khách của tôi vào 1 tiệm ăn sáng. Thôi chết, sao quanh tôi đâu cũng là người bán vé số cả vậy, tôi tưởng chừng như đội quân trùng trùng điệp điệp này không bao giờ dứt, từ người gìa đến người trẻ,cả Những bé thơ 7,8 tuổi còn thò lò mũi đến nhũng cụ run rẩy, từ những người khỏe mạnh đến những người tật nguyền, từ những người ăn mặc lôi thôi lếch thếch dến những ngườ ăn măc đàng hoàng, aó bỏ trong quần như một cán bộ về hưu....chúng tôi chưa kịp gọi món ăn thì đã hàng bao nhiêu bàn tay chìa ra, mời mọc....người bạn đồng hành của tôi hỏi:
- Sao nước bạn nhiều người bán vé số qúa vậy? Tôi chỉ hơi lúng túng một chút rồi trả lời trơn tru: Đây không phải là những người bán vé số chuyên nghiệp đâu, mà vì ...nước tôi đang có phong trào cứu trợ nước bạn bị bão lụt nên toàn dân tham gia bán vé số vậy thôi, đây là hành động từ thiện , ai cũng hưởng ứng....
Bạn tôi từ đó, nhìn những người bán vé số với cặp mắt đầy ngưỡng mộ, không ngờ nước tôi lại có nhiều ngươi ...làm việc thiện đến vậy. Tôi chưa kịp nhẹ nhõm người thì đã lại phải đối phó với một hoàn cảnh khác: Những người ăn xin, từng đoàn, họ dắt díu nhau, bồng bế nhau...những bé thơ còn nằm trong lòng mẹ, những trẻ đáng lẽ phải cắp sách đến trường, những người đáng lẽ phải ở nhà thương, viện mồ côi, hay viện dưỡng lão....bạn tôi lạ quá, hỏi:
- Sao nước bạn nhiều người ăn xin qúa vậy?
Tôi lúng túng, nhưng cũng vận dụng ngay sựï "thông minh sáng tạo" của mình:
-Cái này là...À, đây không phải là những người ăn xin đâu, mà vì....mà
vì...chúng tôi sắp quay một phim, diễn lại cảnh cùng khổ thời bị đô hộ, thế nên mọi người cùng ...tập, để đóng cho giống như thật.... đo’ là nhũng người muốn tập sựï làm diễn viên....
Bạn tôi nhìn cảnh những người ăn xin dai dẳng đeo theo, níu áo mọi người bằng con mắt đầy khâm phục, không ngờ nước tôi co’ nhũng diễn viên xuất sắc như thế. Đưa người bạn về những vùng ngọai ô, thấy nhữõng cơ quan đồ sộ, nguy nga, với những vườn hoa được cắt tỉa, chăm bón...ngoai cổng còn ó cả người canh gác, người du khach của tôi bèn hỏi
- Sao nghe nói nước bạn còn nghèo, phải vay tiền ngân hàng quốc tế...trẻ em suy dinh dưỡng đến trên 30%. Để "cứu đói, giảm nghèo" chỉ cần cho mỗi gia đình vay 500.000 đồng... mà sao nhiều nhà cửa to lớn nguy nga đến cả bạc tỉ vậy?
Tôi nhìn nhũng ủy ban nhân dân huyện, xã, ngân hàng, toà án, công an...tư’c là tất cả ca’c cơ quan nhà nước, chính quyền.... dù chỉ ở xã, huyện thôi mà đã ...vĩ đại đến thế và nhanh miệng trả lời:
Đó là....đó là...những nhà nhà nươ’c dựïng lên, cho nhữõng người chưa có nhà cưa ở, ai muốn đến ở cũng được, ngay cả bạn, nếu bạn không muốn ở khách sạn mà thích ở đó thì...không tốn đồng nào cả (Tôi mạnh miệng nói thế vì biết mai ban tôi đã rời nơi này rồi)
Người bạn tỏ vẻ khâm phục lắm và hỏi tiếp:
-Thế còn những nhà tranh vách đất lụp sụp ở bên cạnh kia...?
Những căn nhà không ra nhà, mái tranh cũ nát,có những tấm tranh bị bay một vạt, chưa kịp lợp lại, không thể gọi là vách đất được, vì đất vách đã bị trận lũ vừa qua cuôn trôi, trơ ra khoảng trống hoác, đươcï che bằng nhũng thùng giấy, bằng nhữõng chiếc bao bố cột túm lủng lẳng....,bằng những sợi dây nhìn vào chỉ thấy trống trơn ngoài manh chiếu, niềm hăng hái của tôi bớt đi một nửa, tôi nói:
- Đảng và nhà nước dựïng lên nhũng cái nhà ấy để...để...người dân nhìn nó, nhớ lại thời ....Pháp thuộc, dân phải sống khốn khổ trong nhữõng căn nhà như vậy, mà nuôi chí căm thù....
Thế là xong ngày thứ nhất, tôi thở phào nhẹ nhõm, chỉ còn ngày mai, qua thử thách, chiều mai, tiễn bạn ra phi trường là sẽ thoát nạn.Tôi còn phải làm gì nữ để chứng tỏ đây là một xứ sở tuyệt vời, là thiên đường CS?
Nhận ra người du khách của tôi có tính hay quên, tôi bèn nảy ra một kế rất hay. Lúc ngồi nghỉ trên ghế đá, người bạn tôi để quên chiếc áo khóac vắt trên thành ghế, tôi quay lại, liếc mắt với một người đằng xa, rồi đi , một quãng đường người bạn kêu lên:
- Tôi để quên áo khoác ở chỗ vừa ngồi....
Tôi làm bộ muốn quay lại lấy rồi như chợt nhớ ra:
- Mà không sao đâu, vì tôi nhớ áo của anh có để tên và địa chỉ khách sạn....
Lúc đưa người bạn về khách sạn thì qủa nhiên đã có người đang trả lại áo, nhận được lời cảm ơn thì anh ta thản nhiên nói " ở đất nước tôi, không bao giờ ai mất cái gì cả....." Vị du khách đương nhiên là hết lời ca ngợi đất nước CHXHCN của tôi. Buổi chiều, trước khi ra phi trường, tôi đưa người bạn đi loanh quanh, mỏi chân, anh muốn vào ghế đá công viên nghỉ chân, tôi mua vé và đưa anh ta vào cửa, anh ta ngạc nhiên hỏi:
- Ở đây có cái gì đâu mà cô phải mua vé mới được vào?
Điều này thì nói dối dễ, tôi đáp ngay:
-Vì đang có đợt ...tựï nguyện đóng góp qũy vì trẻ thơ nên tôi... tựï nguyện đóng thôi.
Tôi thầm nhủ " Tôi sắp thoát nạn" và chăc chắn đợt tập sựï của tôi sẽ thành công tốt đẹp.
Tôi đưa người bạn du khách của tôi ra phi trường, anh ta muốn chụp hình, nhưng máy cua anh ta đã bỏ vào hành lý, tôi cho anh mượn cái máy của tôi, anh chụp đủ các cảnh...tiếng loa mời khách vào phòng "cách ly", tôi vẫy tay chào, chợt tôi hoảng hốt hỏi :
- Cái...cái máy hình của tôi...
Anh bạn cũng hoảng hốt không kém
- Tôi ...tôi để quên trên bàn....
Nhưng chợt nhớ ra, anh toét miệng cười vui vẻ kêu lên
- A, mà không sao, tôi nhớ cô có để tên và điạ chỉ ở cái bao....
Người bạn giơ tay, tươi cười tạm biệt. Tôi tái mét mặt, không cười nổi nữa, dù chỉ là nụ cười xã giao, gượng gạo cuối cùng. Ôi, cái máy hình của tôi, cái máy tôi dành dụm cả năm mới mua được mà còn đang mắc nợ, tôi mua nó vơi hy vọng đưa khách du lịch đi sẽ chụp hình để kiếm thêm chút tiền còm....
Một ngày đau khổ của tôi ở xứ Cộng Hòa Xã Nghiã!
DO VU KY HA - Việt Nam
( chuyen ke cho nhau nghe)
TS. LÂM LỄ TRINH * ẤN ĐỘ
Sinh Loä DaânChuû...Chính Trò Vaø Kinh Taøi
Lam Le Trinh / Laâm Leã Trinh
Homepage, Acceuil, Trang Nha
Caùc quan saùt vieân Taây phöông hieän theo doõi sít sao ñeå tìm hieåu lyù do
thuùc ñaåy caùc nöôùc AÙ chaâu ñua nhau mua hoûa tieån vaø caùc voõ khí tieâu
dieät ñaïi chuùng trong khi nhöõng cheá ñoä quaân phieät trong vuøng coù veû
giaûm suùt, aùp löïc cuûa Chieán tranh laïnh khoâng coøn nöõa vaø ña soá chính
phuû xem vieäc phaùt trieån kinh teá laø öu tieân haøng ñaàu.
Muoán tìm ra caâu giaûi ñaùp, töôûng neân xem laïi vai troø cuûa caùc quaân ñoäi
ôû AÙ chaâu tröôùc ñaây.
Vaán ñeà chính trò hoùa Quaân ñoäi trong quaù khöù.
Sau khi cheá ñoä thuoäc ñòa keát thuùc, caùc quaân ñoäi taïi AÙ chaâu ñoùng vai
troø quan yeáu trong vieäc taïo ra taân lyù lòch cuûa nhöõng nöôùc vöøa thu hoài
ñoäc laäp baèng caùch san baèng caùc dò bieät ñòa phöông vaø toân giaùo maø
thöïc daân ñaõ khai thaùc taän cuøng ñeå chia reû vaø cai trò. Quaân ñoäi, ôû
khaép nôi , laø coâng cuï ñeå haøng nguõ hoùa quaàn chuùng , moät tröôøng hoïc
khoång loà ñeå nung naáu tinh thaàn daân toäc vaø nhoài soï theo chuû nghóa
môùi. Thoaït ñaàu, caùc quaân ñoäi (mang danh hieäu "giaûi phoùng nhaân
daân") khoâng phaûi laø nhöõng toå chöùc ñaùnh giaëc nhaø ngheà vì thaønh phaàn
khaù oâ hôïp, voõ trang thoâ sô vaø khoâng ñöôïc huaán luyeän theo quy cuû,
kinh nghieäm chính thu thaäp taïi chieán tröôøng.
Trong thaäp nieân 90, AÙ chaâu coù 7 trong 10 quaân ñoäi lôùn nhöùt treân theá
giôùi. Vì nhu caàu chính trò hôn laø quaân söï. Nhieàu trieäu ngöôøi ñöôïc
huaán luyeän ñeå ñoàng hoùa vôùi quoác gia thay vì ñaïi dieän cho ñòa phöông,
giai caáp xaõ hoäi hay saéc toäc. Nhaân soá cuûa quaân ñoäi ñöôïc quyeát ñònh
tuøy theo moái hoïa ngoaïi bang vaø nhu caàu laäp quoác. Ñaëc bieät taïi Trung
hoa, quaân ñoäi ñoùng vai troø quyeát ñònh trong coâng taùc caùch maïng. Caùc
ñôn vò quaân ñoäi laõnh ñaët ñöôøng hoûa xa vaø phuï traùch tuyeân truyeàn xaõ
hoäi chuû nghóa. Taïi AÁn ñoä, vai troø cuûa quaân ñoäi ít tröïc tieáp hôn, quaân
ñoäi ôû ngoaøi laõnh vöïc chính trò nhöng laø moät traïi huaán luyeän khoång loà
ñeå taïo ra " con ngöôøi AÁn ñoä".
Vì ñaõ goùp phaàn chính yeáu trong vieäc laät ñoå nhaø caàm quyeàn thuoäc dòa
vaø ñöôïc chính trò hoùa bôûi coâng taùc döïng nöôùc neân khi thöïc daân ra ñi,
khoâng gì caûn ngaên quaân ñoäi chia chaùc ñaëc quyeàn baèng caùch tham gia
laøm aên mua baùn. Khaùc hôn Hoa kyø vaø Ñöùc quoác, caùc laõnh tuï chính trò
taïi AÙ chaâu phaûi mua chuoäc nhöõng löïc löôïng voõ trang taïo ra vua chuùa
(the king makers) baèng caùch phaân phaùt cho caáp só quan moät soá ñoäc
quyeàn thöông maïi hay höu boång troïng haäu. ÔÛ Nam Döông, quaân ñoäi
daønh quyeàn khai thaùc daàu hoûa , só quan ñieàu haønh ñöôïc traûõ löông
baèng chöùng khoaùn cuûa coâng ty. Taïi Trung hoa, Quaân ñoäi Giaûi phoùng
Nhaân daân ñieàu khieån ngaønh du lòch, cheá taïo ñoà chôi, saûn xuaát haøng
vaõi vaø cheá taïo boä phaän hoûa tieån. ÔÛ Nam Haøn vaø Vieät Nam, caùc chöùc
vuï quan troïng trong laõnh vöïc kinh teá, truyeàn thoâng, xaây caát ..naèm
trong tay quaân ñoäi.
Chính trò quaân söï, military politics, ñaõ trôû thaønh nguyeân taéc hôn laø
ngoaïi leä trong thôøi haäu thuoäc ñòa ôû AÙ chaâu. Taïi Nam Döông, Trung
Hoa, Nam Haøn, Pakistan vaø Vieät Nam, muoán naém quyeàn laõnh ñaïo
chính trò caàn coù söï uûng hoä cuûa nhaø binh. Quaân ñoäi laø cô cheá maïnh
nhöùt trong nöôùc. Khi tham chieán, quaân ñoäi baát chaáp möùc toån haïi:
Trung hoa hy sinh deã daøng moät trieäu lính trong chieán thuaät bieån ngöôøi
taïi Trieàu tieân; nhöõng cuoäc chieán giöõa AÁn vaø Pakistan ñaãm maùu khuûng
khieáp. Taøu coäng laø thí duï ñieån hình cuûa moät quaân ñoäi khoång loà AÙ
chaâu vôùi nhöõng giôùi haïn cuûa noù: Trong giai ñoaïn hoån ñoän " Böôùc tieán
nhaõy voït", Mao Traïch Ñoâng ñaõ duøng Quaân ñoäi GPND ñeå taùi laäp traät
töï theo ñieàu kieän rieâng. Sau ñoù, trong cuoäc "Caùch maïng Vaên hoùa",
thaäp nieân 60, Mao xöû duïng Veä binh Ñoû quaù khích ñeå khai tröø caùc
phaàn töû choáng ñoái trong Quaân ñoäi. Mao duøng Quaân ñoäi nhö moät löïc
löôïng chính trò ñoái noääi hôn laø moät khoái quaân chuyeân nghieäp ñeå choáng
Myõ vaø Nga. Theo bình luaän gia Paul Bracken thuoäc Ñaïi hoïc Yale
trong taùc phaãm " Fire in the East:The Rise of Asian Military Power and
the Second Nuclear Age, NY Harper Collins, 1999), quaân ñoäi Trung
coäng ñöôïc toå chöùc thaønh nhieàu traüm ngaøn tieåu toå phaân taùn khaép nôi
trong xöù vaø hoïp laïi thaønh nhöõng quaân ñoaøn khoång loà. Caùc quaân ñoaøn
naøy khoâng bao giôø haønh quaân chung vì phoái hôïp khoù khaên vaø thieáu
keùm phöông tieän truyeàn thoâng giöõa caùc ñôn vò. Boä Tham möu coù theå
ra lònh cho quaân giuùp daân laøm muøa hay ñaët ñöôøng hoûa xa nhöng quaân
ñoäi thieáu haï taàng cô sôû vaø huaán luyeän ñeå daøn traän ñaùnh Nga soâ hay
ñoùng vai troø cuûa moät khí cuï meàm deûo veà chính saùch ñoái ngoaïi.
Nhöõng giôùi haïn neâu treân khoâng coù nghóa laø caùc chieán löôïc giaûn dò,
khi aùp duïng ñuùng luùc, khoâng ñem laïi keát quaû. Taïi Baéc Trieàu tieân,
quaân ñoäi Trung hoa ñaõ chaän ñöôïc quaân ñoäi Hoa kyø. Quaân ñoäi Baéc
Vieät , tuy voõ trang cuõ kyõ hôn, vaãn ñaùnh baïi Myõ. Möùùc ñoä caûi caùch taïi
Trung hoa ,Vieät Nam vaø phaàn ñoâng caùc nöôùc AÙ chaâu khaùc, tuy nhieân,
bò haïn ñònh vì thieáu kyû thuaät vaø haï taàng cô sôû . Saùng kieán naøy xöû
duïng coát yeáu söùc maïnh cuûa ñaïi chuùng ñeå ñaùnh baïi ñòch vaø quy tuï vaøo
vieäc toå chöùc laïi quaân ñoäi thaønh nhöõng ñôn vò nhoû hôn , vôùi traùch vuï
chuyeân moân. Thí duï, löïc löôïng voõ trang cuûa Baéc Vieät chia ra thaønh
quaân ñoäi chính quy vaø ñòa phöông quaân chuyeân ñaùnh du kích. Phaàn
chính Quaân ñoäi Baéc Haøn goàm coù boä binh vaø caùc ñôn vò commandos
phuï traùch coâng taùc phaù hoaïi.
Moät AÙØ chaâu caûi tieán veà quaân söï.
Ña soá caùc nöôùc AÙ chaâu ngaøy nay ñöôïc cuûng coá. Moái ñe doïa thöïc daân
trôû laïi khoâng coøn nöõa vaø hoïa noäi chieán cuõng giaûm bôùt. Tieán trình
chính trò trôû neân giaø giaën hôn ôû Nam Haøn, Trung Hoa vaø AÁn ñoä. Taïi
caùc xöù khaùc nhö Nam Döông, Baéc Haøn, Vieäât Nam vaø Pakistan, töông
lai coøn daønh nhieàu baát ngôø. Duø sao, ôû taát caû nhöõng quoác gia naøy, nhu
caàu giöõ laïi moät quaân ñoäi quaù ñoâng khoâng thieát yeáu nhö tröôùc. Caùc
quaân ñoäi ñöôïc chính trò hoùa gaây khaù nhieàu khoù khaên cho söï oån ñònh
kinh teá khi naém ñaëc quyeàn treân thò tröôøng. Taïi Trung hoa,Pakistan,
Nam Döông vaø Vieät Nam, caùc xí nghieäp do quaân söï quaûn trò ñöa ñaát
nöôùc vaøo con ñöôøng suy thoaùi.
Vaán ñeà sinh töû cho AÙ chaâu laø laøm sao taùch quaân ñoäi ra khoûi chính trò
vaø kinh teá. AÙ chaâu caàn moät giôùi quaân söï höôùng ngoaïi hôn
höôùng noäi, chuyeân nghieäp hôn laø ñeo ñuoåi chính trò vaø meàm
deûo hôn cöùng raén. Quaân soá phaûi giaûm bôùt vaø thay theá
baèng nhöõng löïc löôïng taân thôøi. Trung hoa, thí duï, ñaõ ruùt soá
quaân nhaân taïi nguõ töø 5 trieäu (naêm 1980) xuoáng coøn 2 trieäu
röôûi. Vieät Nam ruùt töø moät trieäïu xuoáng 500.000. Vaán ñeà canh
taân quaân ñoäi veà nhaân soá, huaán luyeän vaø voõ khí vaáp nhieàu
trôû ngaïi vaø dieãn tieán chaäm chaïp vì caùc töôùng laõnh ñöông
nhieäm choáng moïi bieän phaùp cuûa giôùi laõnh tuï daân söï giaûm
quyeàn cuûa hoïï. Maët khaùc, giaác mô cuûa nhoùm töôùng laõnh
naøy khoâng goàm coù hoûa tieån vaø taân voõ khí tieâu dieät ñaïi
chuùng . Hoï chuû tröông duøng ngaân saùch mua troïng phaùo, xe
taêng, howitzers...ñeå taêng cöôøng cho caùc löïc löôïng quy öôùc saün
coù. Söï voâ naêng coïng vôùi naïn tham nhuõng vaø thuû tuïc thö laïi
gaây phung phí vaø roát cuoäc, nhieàu ngaân khoaûn khoång loà loït
vaøo hoà bao cuûa caùc töôùng phuï traùch chöông trình canh taân i.
Tieâu theâm tieàn ñeå trang bò caùc löïc löôïng quy öôùc laø moät ñieàu voâ
nghóa veà chieán thuaät. Ngaøy nay, nhöõng laõnh tuï daân söï coù moät phöông
caùch kieåm soaùt caùnh quaân söï: laøm vieäc qua moät soá taân toå chöùc ñöôïc
ñaët ra ñeå thu thaäp kieán thöùc vaø kyõ thuaät hieän ñaïi veà voõ khí môùi. Caùc
cô quan naøy mang teân UÛy ban Nguyeân töû löïc, Vieän nghieân cöùu chieán
tranh hoùa hoïc, UÛy ban cheá taïo hoûa tieån..v..v..duøng toaøn chuyeân gia.
Keát quaû laø aûnh höôûng cuûa Quaân ñoäi coå ñieån - cô cheá noàng coát trong
thôøi haäu thuoäc ñòa ? laàn hoài ñöôïc thay baèng caùc xí nghieäp chuyeân
moân.
Moät taân khu lieân hôïp quaân söï ? kyõû ngheä ñeå cheá taïo hoûa tieån vaø voõ
khí tieâu dieät ñaïi chuùng ñang xuaát hieän ôû AÙ chaâu vaø höùa heïn trôû thaønh
moät löïc löông chính trò töông lai vì xöû duïng khoái nhaân löïc khoa hoïc
gia vaø kyõõ sö coù uy tín. AÁn ñoä laø moät thí duï ñaùng chuù yù. Taïi ñaây,
nhöõng hình thöùc kyõ thuaät môùi phuû leân moät quaân ñoäi khoång loà, keùm
khaõ naêng vaø thieáu taøi trôï. Hieän coù hai cô sôû, moät cuõ vaø moät môùi,
phaàn taân thôøi cuûa quaân löïc vaø phaàn giaø coåi hôn, keùm hieäu naêng. AÁn
thöû traùi bom haït nhaân ñaàu tieân naêm 1974, khoâng duøng ñöôïc vì quaù
lôùn. Cuoái thaäp nieân 80, Thuû töôùng Rajiv Gandhi ra lònh cheá taïo nhöõng
quaû bom nguyeân töû nhoû hôn, coù theå vaän chuyeån baèng hoûa tieån khoâng
gian. Hai cô quan The Indian Atomic Energy Commission vaø The
Defense Research and Development Organization coïng taùc chaët cheû
vôùi nhau ñaàu thaäp nieân 90 vaø thaønh coâng thí nghieäm bom vaøo muøa
xuaân 1998. Hieän nay, AÁn coù moät chöông trình thaùm hieåm khoâng gian
, coù theå laøm ra rockets phoùng veä tinh giaùn ñieäp vaø ñang thí nghieäm
loaïi phi ñaïn tung töø ñaïi döông. Moái lieân heä giöõa hai khu vöïc daân söï
vaø quaân söï taïo ra moät töông quan phöùc taïp . Caáp laõnh ñaïo chính trò
kieåm soaùt phía quaân söï deã daøng hôn tröôùc vaø Quaân ñoäi hieän laø moât
khí cuï höõu ích cho chính saùch ngoaïi giao cuûa Chính phuû AÁn ii.
Sau ñaây laø baûng ñoái chieáu ngaân saùch quoác phoøng (NSQP) cuûa nhöõng
nöôùc AÙ chaâu coù khaõ naêng cheá taïo voõ khí haït nhaân, ñaêng trong taïp chí
Foreign Policy, Spring 2000, (daân tính theo trieäu, ngaân khoaûn tính
theo tyû myõ kim)iii :
1.NHÖÏT: Daân soá 126 trieäu 5 , GDP: 3,800.0 , NSQP: 37.7 töùc 1%
GDP, hieän coù 24.1 tons plutonium, seõ taêng 80 tons naêm 2010, kyõ
thuaät taân tieán phaùt trieån laser-isotope-plutonium, coù theå cheá ñaàu
ñaïn nguyeân töû trong vaøi thaùng, coù giaøn phoùng ballistic missiles.
2.TRUNG HOA; Daân soá 1 tyû 244 trieäu, GDP 703.0 , NSQP 37.5
töùc 5.3% GDP, ñaïi cöôøng nguyeân töû thöù ba treân theá giôùi, coù
phöông tieän cheá 2,700 ñaàu ñaïn nguyeân töû, hieän coù loái 20 Dong
Feng- 5 hoûa tieån nguyeân töû coù taàm baén xa ñeán West Coast HK,
laàn hoài toái taân hoùa hoûa tieån phoùng töø ñaïi döông.
3.AÁN: Daân soá 1 tyû, GDP 469.0, NSQP 14.1 töùc 3.0% GDP, Naêm
1998 thí nghieäm nguyeân töû 5 laàn, coù ñuû plutonium ñeå cheá töø 40
ñeán 80 ñaàu ñaïn nguyeân töû, ñaõ thöû Agni 2 ballistic missile ñuû
maïnh ñeå taán coâng Pakistan vaø vuøng Nam Trung hoa. Khoâng
tham gia Non- Proliferation Treaty .
4.PAKISTAN: Daân soá 144.4, GDP 61.0, NSQP 4.0 töùc 6.5%
GDP,Naêm 1998 thí nghieäm nguyeân töû 6 laàn, coù ñuû uranium ñeå
cheá 22- 43 ñaàu ñaïn nguyeân töû, ñaõ thöû Ghauri 2 ballistic missile
ñuû maïnh ñeå taán coâng toaøn laõnh thoå AÁn, Khoâng tham gia Non
Proliferation Treaty.
5.BAÉC HAØN: Daân soá 21.5, GNP 14.0. NSQP 2.0 töùc 14.3% GNP,
Thaäp nieân 1990 coù ñuû plutonium ñeå cheá 2 ñaàu ñaïn nguyeân töû,
coù theå cheá theâm töø 4 ñeán 5 ñaàu ñaïn khaùc,; naêm 1994 chòu ngöng
thí nghieäm nguyeân töû ñeå nhaän cuûa HK vaø Nam Haøn hai light
water reactors,ñaõ cho daøn hoûa tieån No Dong vaø Teapo Dong 2
coù taàm baén xa ñeân Nhöït vaø Alaska.
6.ÑAØI LOAN : Daân soá 21,8, GNP 310.0, NSQP 14.2 töùc 4.5%
GNP, Huûy boû chöông trình nghieân cöùu veà haït nhaân naêm 1970 vaø
1988 do aùp löïc cuûa HK, Hieän coù moät reactor ñeå cheá plutonium
vaø moät ñaàu hoûa tieån.
Vieät nam coù moät cheá ñoä ñoäc ñaûng. CSVN chi phoái hoaøn toaøn Laäp
phaùp, Tö phaùp vaø Haønh Phaùp. Quaân ñoäi Nhaân daân laø coâng cuï cuûa
Ñaûng. Vì theá taùch Quaân ñoäi khoûi chính trò vaø kinh teá laø moät vaán ñeà
nan giaûi trong hieän taïi. Ít nöõa cho ñeán khi Hieán phaùp ñöôïc tu chính.
Hay trong tröôøng hôïp cheá ñoä bò noäi loaïn laät ñoå. Haønoäi vaãn giöõ kín
ngaân saùch quoác phoøng vaø chôi troø ñu giaây: ñeå Nga xöû duïng Cam
Ranh, nhöôøng Tröôøng Sa, Hoaøng Sa cho Baéc kinh vaø traûi thaûõm ñoû
ñoùn Boä tröôûng Quoác phoøng HK William Cohen ngaøy 13 thaùng 3 vöøa
qua. Quaân ñoäi Vieät trang bò theo loái Nga thaäp nieân 80. Vì kinh teá kieät
queä vaø e ngaïi Trung hoa, VN chöa coù vaø chöa nghó ñeán vieäc laäp keá
hoaïch nguyeân töõ, hoûa tieån hay khoâng gian. Tuy nhieân, taân trang Quaân
ñoäi laø ñieàu khoâng theå traùnh. Vaø coù tính caùch khaån caáp. Ñeå ruùt kinh
nghieäm, VN xoay qua AÁn (laø quoác gia coù caõm tình vôùi Haønoäi trong
suoát cuoäc chieán tröôùc 1975) deå hôn laø caàu caïnh Myõ vaø Trung hoa,
ñieàu luoân luoân laøm cho Chính Trò Boä co ruùt. Cuoäc vieáng thaêm vöøa roài
cuûa Toång tröôûng Quoác phoøng AÁn taïi Haønoäi, tieáp theo chuyeán coâng du
cuûa W. Cohen, mang nhieàu yù nghóa. Caâu hoûi ñöôïc ñaët ra laø CSVN
nghó sao veà giaûi phaùp thí nghieäm quoác phoøng treân ñaây cuûa New Delhi
?
Toång quaùt, khuynh höôùng quaân phieät giaõm suùt laø moät daáu hieäu khích
leä hieän nay taïi Ñoâng AÙ. Vôùi ñöôøng loái cöông quyeát cuûa taân Toång
thoáng Hoài giaùo Wahid, phe nhoùm cuûa töôùng Wiranto ruùt khoûi chính
tröôøng sau nhieàu thaùng xaùo troän taïi Ñoâng Timor vaø daân chuùng phaõn
ñoái trong xöù. Chính quyeàn Thaùi ñaõ daân söï hoùa hoaøn toaøn vaø coù veõ
thaønh coâng keàm haõm Quaân ñoäi . Taïi Mieán Ñieän, toå chöùc cuûa baø
Aung Sang Sukyi tranh ñaáu cho daân chuû ñaõ thaéng cöû vaø, tuy chöa
naém quyeàn, cuõng laøm cho Chính phuû quaân phieät lung lay boái roái. Taïi
Nam Haøn, Phi vaø Ñaøi Loan, daân chuû ñaõ moïc goác khaù chaéc. Giai ñoaïn
saép tôùi ñaët troïng taâm vaøo vieäc phaùt trieån kinh teá , naâng cao möùc soáng
cuûa daân vaø cuûng coá daân chuû.
Kinh nghieäm ñaõ qua taïi hai mieàn Nam/ Baéc Vieät Nam chöùng minh
moät söï kieän: Ñaûng phaùi ? cuõng nhö Toân giaùo - (thöôøng duøng nhaõn
hieäu yeâu nöôùc quaù khích) laøm hö Quaân ñoäi vì gaây baát coâng, taïo baát
maõn, phaù kyû luaät vaø ñaët quyeàn lôïi quoác gia sau oùc beø nhoùm nguy haïi.
Caùc nguy cô cuûa chuû thuyeát quoác gia.
Caùc laõnh tuï daân söï Hoa kyø vaø Nga soâ maát gaàn 20 naêm môùi naém vöõng
nhöõng hieåm nguy cuûa thôøi ñaïi nguyeân töû. ÔÛ Myõ, baèng quyeát ñònh giaõi
nhieäm töôùng Douglas Mac Arthur, Toång thoáng Harry Truman cho thaáy
ai coù quyeàn kieåm soaùt. Trong thaäp nieân 50, vöôït nguyeân taéc "hoàng
hôn chuyeân", chính quyeàn Nga thay moät loaït töôùng laõnh boân- sô- vít
haøng ñaàu bôûi caùc só quan chuyeân gia ñeå ñieàu khieån nhöõng chöôùng
trình hoûa tieån phöùc taïp.
Taïi AÙ chaâu, vieäc aùp duïng kinh teá thò tröôøng cuûa chuû nghóa tö baûn khôi
ñoäng chuû tröông quoác gia quaù khích. Khuynh höôùng toaøn caàu hoùa vaø
kyû ngheä hoùa gaây khoâng ít xaùo troän trong gaàn taát caû luïc ñòa AÙ chaâu,
nôi maø moåi quoác gia mang moät nhaõn hieäu rieâng veà tinh thaàn daân toäc.
Taân ñöôøng loái kinh teá laøm lung lay moái lieân heä giöõa caùc giai caáp xaõ
hoäi. Giôùi noâng daân thích hôïp khoù khaên vôùi hoaøn caûnh môùi. Caùc xí
nghieäp kyõ ngheä vaø thöông maïi to lôùn laøm suïp ñoå giôùi tieåu thöông
ñöôïc xem tröôùc ñaây nhö thaønh phaàn coát yeáu trong sinh hoaït Ñoâng
phöông. Ñaêïc bieät taïi AÁn, Trung hoa, Vieät Nam.., quen soáng theo taäp
quaùn, phong traøo kyõngheä hoùa laøm suy yeáu söï caáu keát xaõ hoäi vì caùc cô
caáu thò tröôøng thay theá nhöõng hình thöùc coå ñieån chi phoái xaõ hoäi naøy.
Chuû nghóa quoác gia troãi daäy moät khi caùc bieåu töôïng vaø ñöôøng loái
cuõkhoâng coøn baûo ñaûm tình traïngï lieân tuïc nhö tröôùc. Ñoàng thôøi, tinh
thaàn choáng Taây phöông ? tieàm taøng töø thôøi khôûi thuûy cuûa quoác gia ?
cuõng taùi xuaát. Phaàn ñoâng daân chuùng taïi AÙ chaâu vaø Trung Ñoâng khoâng
töï coi nhö soáng trong thôøi ñaïi haäu Chieán tranh laïnh. Hoï nghó Taây
phöông coá gaéng duy trì söï thoáng trò veà maët kyõû thuaät quaân söï vaø kinh
teá. Moái caêm haän , tuy coù dòu bôùt vì nhöõng caân nhaéc thöïc tieån, bao
truøm toaøn AÙ chaâu.
Moät caùch nguy hieåm, caùc quan saùt vieân Taây phöông ñaùnh giaù thaáp chuû
nghóa quoác gia. Hoï queân deã daøng chính chuû nghóa naøy ñaõ
ñaùnh baïi Ñöùc quoác xaõ. Thaäâp nieân 60, loøng yeâu nöôùc cuûa
daân toäc Vieät ñaåy lui ñöôïc sieâu cöôøng Myõ, baát chaáp thieät
haïi veà sinh maïng, ngoaøi söùc töôûng töôïng cuûa theá giôùi. Chuû
nghóa quoác gia cuõng ñaõ böùng Hoa kyø ra khoûi vò trí chieán löôïc
ôû Iran naêm 1979 vôùi nhöõng ñoaøn thanh nieân duõng caûm, voõ
trang thua keùm.
Vaán ñeà quan yeáu nhöùt trong theá kyû 21 laø tìm hieåu caùch naøo chuû nghóa
quoác gia phoái hôïp vôùi caùc taân kyû thuaät taøn phaù xuaát hieän ôû AÙ chaâu.
Lieäu Taây phöông coù ñuû saùng suoát ñeå thaåm ñònh tình hình
haàu giöõ moât theá quaân bình khoân ngoan caên cöù treân moät
chính saùch côûi môû vaø gaây tin töôûng hoã töông? Vieäc chính trò
hoùa ñaïi quy moâ söï tranh ñua voõ trang laø nguoàn goác chính gaây
baát oån vaø hieåm nguy. Moät soá chính trò gia thöøa nöôùc ñuïc
thaû caâu ñeå haâm noùng nhöõng haän thuø xa xöa. Giôùi truyeàn
thoâng taïi AÙ chaâu , maët khaùc, cuõng thöôøng phoùng ñaïi nhöõng
cheânh leäch töôûng töôïng veà chöông trình trang bò baèng hoûa
tieån giöõa caùc nöôùc voán saün coù maëc caûm thua suùt vaø moät
dó vaõng baát hoøa laãn nhau. Trung hoa thöû voõõ khí haït nhaân
naêm 1964 vaø AÁn ñoä ñuoåi theo kòp naêm 1974. Ñeå laäp thaêng
baèng vôùi Hoa kyø vaø Nam Haøn, Baéc Haøn thöïc hieän keá hoaïch
cheá taïo nguyeân töõ vaø chaát ñoäc sinh - hoùa hoïc naêm 1980. Töø
khi nhaän thöùc khoâng coøn hy voïng taán coâng Seoul, Pyongyang
dôû troø haêm doïa töï saùt baèng caùch cho noå tung vuøng Baéc AÙ
baèng kho voõ khí haït nhaân cuûa mình.
* * *
Chuû nghóa quoác gia ñaõ taïo ra moät thôøi ñaïi thöù hai veà nguyeân töû vì tình
traïng baát oån taïi nhieàu xöù . Vôùi hoûa tieån vaø caùc voõ khí tieâu
dieät ñaïi chuùng, moät voøng cung kinh haõi hieän traûi daøi töø
Israel deán Baéc Haøn. Vaán ñeà kinh phí phaûi gaùnh chòu ñeå thöïc
hieän quoác phoøng khoâng coøn laø moät caûn ngaên nghieâm troïng
ñoái vôùi caùc nöôùc AÙ chaâu vì hoï cho raèng söï soáng coøn cuûa
daân toäc laø moái lo haøng ñaàu. Ngay caûõ caùc xöù nhoû vaø
ngheøo trong vuøng khoâng do döï thaét löng buoäc buïng ñeå tham
gia vaøo caâu laïc boä nguyeân töûiv.
AÙ chaâu trôû neân moät vuøng noùng boûng vì ñang traéc nghieäm moät phaûn
öùng nguyeân töû giaây chuyeàn. Hoa kyø, sieâu cöôøng duy nhöùt treân theá
giôùi, daãn ñöôøng baèng caùch taêng ngaân saùch quoác phoøng vaø Quoác hoäi
Myõ, do aùp löïc cuûa nhoùm Nghò só dieàu haâu, töø choái thoâng qua Hieäp
öôùc caám chæ thí nghieäm haït nhaân CTBT, Comprehensive Test Ban
Treaty. Chính quyeàn Clinton do döï vaø thieáu laõnh ñaïo. Trong khi taïi
Taây phöông, ñöôøng loái cuoàng noä vaéng boùng veà ñoái ngoaïi thì ôû AÙ
chaâu, caùc tranh chaáp giöõa Pakistan vaø AÁn, Nam vaø Baéc Haøn, caùc
nöôùc AÙ raäp vaø Do thaùi, Ñaøi loan vaø Baéc kinh... coù tính chaát noå löûa vaø
hai phe ñoái nghòch thöôøng huø doïa nhau baèng böûu boái haït nhaân. Cuoäc
du thuyeát thaùng ba vöøa qua cuûa TT Clinton ñeå thöõ hoøa giaûi New
Delhi vaø Islamabad ñaõ thaát baïi thaõm haïi. Tieáp theo ñoù, vieäc tieáp xuùc
Clinton ? Assad taïi Geneøve cuõng khoâng thuyeát phuïc noåi Syrie taùi hoøa
ñaøm vôùi Israel. Trung Ñoâng vaãn laø loø thuoác suùng khoâng bieát boäc phaùt
luùc naøo.
Maëc duø AÙ chaâu ñaõ môû cöûa giao thöông vaø Taây phöông reâu rao
khuynh höôùng toaøn vuõ hoùa seõ laøm cho lyù lòch quoác gia thaønh loãi thôøi,
chuû nghóa quoác gia laø moät söùc maïnh ñang leân ôû chaâu AÙ. Ngaøy nay
Taây phöông khoâng maáy hoan nghinh chuû nghóa naøy vaø ñoàng hoùa noù
vôùi söï caøn queùt saéc toäc, chuû tröông quaù khích vaø kyø thò ngoaïi bang
nhö taïi Kosovo. Duø söï ñoàng hoùa vöøa noùi khoâng hoaøn toaøn xaùc ñaùng,
khoâng ai phuû nhaän chuû nghóa quoác gia ñang phöùc taïp hoùa thôøi ñaïi
nguyeân töû thöù hai.
Tröôùc thôøi ñaïi nguyeân töû thöù hai, caùc neàn vaên minh AÙ chaâu khoâng
ñoùng vai troø chuû ñoäng trong vieäc hình thaønh cuoäc dieän theá giôùi vì kyõ
thuaät AÙ chaâu chaäâm tieán , khoâng caïnh tranh noåi vôùi Taây phöông. Ngaøy
nay,Taây phöông khoâng nhöõng phaûi hoøa nhaäp caùc cöôøng quoác môùi vaøo
neàn traät töï môùi maø coøn caàn xeùt laïi nhöõng khaùi nieäm loãi thôøi.. Taây
phöông phaûi coâng nhaän thôøi ñaïi AÙ chaâu leä thuoäc ngoaïi bang ñaõ chaám
döùt mau choùng.
LAÂM LEÃ TRINH
Thuûy Hoa Trang
18. 7 . 2000
Californie
Taøi lieäu tham khaûo:
i ñoïc baøi tham luaän " Asia?s Militaries and the New Nuclear Age" cuûa Paul
Bracken , trong Current History, December 1999,trang 415- 421
ii ñoïc "Explaining Indian Nuclear Policy" do Sumit Ganguly, trong taïp chí
Current History, Dec.1999,trang 436- 440
iii ñoïc baøi tham luaän " The Asian Nuclear Reaction Chain" cuûa Joseph
Cirincione trong Foreign Policy, Spring 2000, trang 120- 135
iv ñoïc " The Second Nuclear Age" cuûa Paul Bracken. trang 146- 156; vaø
"Globalization?s Dark Side" cuûa Jay Mazur trong Foreign Affairs,Jan-Feb
2000, trang 79- 85
NGÔ MINH HẰNG * CHÚC XUÂN
Ngô MInh H¢ng
Lá non xanh biếc, nụ đơm hồng.
Mặt trời lóng lánh hơn thường lệ,
Chum hót lời vui, tiếng hót trong.
Riêng ta xuân đến có gì vui
Chỉ thấy lòng đau, dạ ngậm ngùi.
Hăm mấy năm dài từ mất nước
Quê người, hồn khách. Cố hương ôi!
Người ở bên này, ta ở đây
Nhớ nhau, nhớ lắm, nhớ từng giây!
Bao giờ, ôi đến bao giờ nhỉ
TRống dục cờ vàng lộng gió bay?
Chúc nhau năm mới, chúc gì nhau?
Không chúc công danh,chẳng chúc giàu.
Mà chúc quê hương, nòi giống Việt
Hết sầu, hết khổ, hết thương đau!
TS. NGUYỄN HỌC TẬP * DÂN CHỦ
QUYEÀN CAÊN BAÛN CUÛA CON NGÖÔØI
VAØ NEÀN TAÛNG CUÛA THEÅ CHEÁ DAÂN CHUÛ.
A – Quyeàn caên baûn cuûa con ngöôøi.
Öôùc voïng daân chuû, quyeàn bình ñaúng, quyeàn töï do ngoân luaän cuøng vôùi moät soá quan nieäm veà quyeàn töï do khaùc cuûa con ngöôøi ñöôïc vieát thaønh vaên baûn treân döôùi 200 naêm nay, trong baûn Tuyeân Ngoân Ñoäc Laäp Hoa Kyø 1776 vaø Tuyeân Ngoân Nhaân Quyeàn vaø Quyeàn Coâng Daân Caùch maïng Phaùp 1789.
Nhöng nhöõng ñoøi hoûi cuûa con ngöôøi ñöôïc ñoái xöû bình ñaúng vôùi ngöôøi khaùc, coù quyeàn töï do phaùt bieåu yù kieán ñeå phoå bieán tö töôûng cuûa mình ñeán ngöôøi ñoàng loaïi, nhöùt laø ñeán nhöõng ngöôøi cuøng soáng gaàn guõi mình, soáng trong coäng ñoàng vôùi mình, coù quyeàn quyeát ñònh laáy ñôøi soáng cuûa caù nhaân mình, quyeát ñònh ñeå baûo veä ngöôøi thaân thuoäc mình vaø baûo veä nhaø cöûa, ñaát ñai nôi mình ñang cö nguï, laø nhöõng nhu caàu caên baûn cuûa con ngöôøi ñaõ coù töø ngaøn xöa, töø thuôû con ngöôøi xuaát hieän treân maët ñaát.
Nhöõng nhu caàu caên baûn treân cuûa con ngöôøi chuùng ta vöøa lieät keâ, khoâng coù gì khaùc hôn laø quyeàn bình ñaúng, quyeàn töï do ngoân luaän vaø theå cheá daân chuû.
Caùc tö töôûng ñoù, chuùng ta coù theå tìm thaáy daáu veát ngay trong ngoân ngöõ Hy Laïp, töø thôøi Coäng Hoaø Athene, theá kyû thöù 2-3 sau Thieân Chuùa Giaùng Sinh.
- Ngoaøi ra töø ngöõ " Demokratía", laø danh töø keùp, do " demos" : daân chuùng; "kraùtos": quyeàn haønh. Quyeàn haønh cuûa Quoác Gia thuoäc veà daân chuùng hay daân chuùng laø chuû nhaân cuûa quyeàn löïc Quoác Gia. Hay " quyeàn toái thöôïng cuûa Quoác Gia thuoäc veà daân" hay " Daân Chuû", noùi nhö ngoân töø cuûa chuùng ta,
- Chuùng ta cuõng coù " Isonomía" laø danh töø keùp, do " ísos": nhö nhau; " noùmos": luaät leä. Luaät leä nhö nhau cho taát caû moïi ngöôøi hay " moïi ngöôøi ñeàu bình ñaúng tröôùc phaùp luaät".
- Vaø chuùng ta cuõng coù " iseùgoria" laø danh töø keùp, do " ísos": nhö nhau; " agoraø": coäng ñoàng. Moïi ngöôøi ñeàu nhö nhau, ngang nhau trong coäng ñoàng ñang nhoùm hoïp. Moïi ngöôøi coù quyeàn leân tieáng, baøy toû yù kieán vaø bieåu quyeát nhö nhau trong coäng ñoàng ñang töïu hoïp ñeå quyeát ñònh muïc ñích vaø phöông thöùc phaûi coù lieân quan ñeán cuoäc soáng chuùng trong Thò Xaõ " Polis". Moïi ngöôøi ñeàu coù quyeàn leân tieáng nhö nhau trong caùc buoåi hoïp cuûa coäng ñoàng ñeå quyeát ñònh ñöôøng loái toå chöùc ( Politica, Politique, Policy, Politik ) cho cuoäc soáng chung trong coäng ñoàng Thò Xaõ ( Polis ) hay " töï do ngoân luaän".
Theå cheá daân chuû töï do, quyeàn bình ñaúng tröôùc phaùp luaät, quyeàn töï do ngoân luaän vöøa keå vaø nhöõng quyeàn caên baûn khaùc baát khaû xaâm phaïm cuûa con ngöôøi, ñöôïc Hieán Phaùp Coäng Hoaø Lieân Bang Ñöùc 1949 lieät keâ töø ñieàu 2 ñeán ñieàu 19, tröôùc khi ñònh nghóa theå cheá Quoác Gia ôû ñieàu 20. Ñieàu ñoù cho thaáy Hieán Phaùp 1949 Coäng Hoaø Lieân Bang Ñöùc ñaët nhaân vò vaø caùc quyeàn baát khaû xaâm phaïm cuûa con ngöôøi, trong ñoù coù quyeàn töï do ngoân luaän laø quyeàn toái quan troïng, ôû ñòa vò trung taâm ñieåm vaø toái thöôïng trong toå chöùc Quoác Gia, ngay caû tröôùc khi ñònh nghóa ñeå xaùc ñònh theå cheá Quoác Gia.
Quoác Gia ñöôïc xaây döïng ñeå phuïc vuï con ngöôøi chôù khoâng ngöôïc laïi. Do ñoù Quoác Gia ñöùng ra baûo veä con ngöôøi ngay ôû ñieàu khoaûn ñaàu tieân cuûa Hieán Phaùp:
" Nhaân phaåm con ngöôøi baát khaû xaâm phaïm…
Nhöõng quyeàn caên baûn baát khaû xaâm phaïm cuûa con ngöôøi seõ ñöôïc keå sau ñaây laø nhöõng quyeâàn coù giaù trò baét buoäc tröïc tieáp ñoái vôùi laäp phaùp, haønh phaùp vaø tö phaùp" ( Ñieàu 1, ñoaïn 1 vaø 3, Hieán Phaùp 1949 Coäng Hoaø Lieân Bang Ñöùc).
Caùc cô cheá quoác gia laø nhöõng chuû theå tröïc tieáp ñöôïc quy traùch cho vieäc toân troïng vaø baûo veä caùc quyeàn baát khaû xaâm phaïm cuûa con ngöôøi, trong ñoù coù quyeàn töï do ngoân luaän.Toân troïng vaø baûo veä khoâng coù nghóa chæ laø baûo veä khoûi bò vi phaïm, ñaøn aùp, maø coøn taïo caùc ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå baûo ñaûm cho caùc quyeàn treân coù theå ñöôïc thöïc thi vaø toàn taïi.
B – Töï do ngoân luaän neàn taûng cuûa theå cheá daân chuû.
Moät trong nhöõng ñaêïc tính khoâng theå thieáu cuûa neàn daân chuû, neáu muoán ñöôïc goïi laø daân chuû thaät söï, laø nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo Quoác Gia noùi chung vaø Chính Quyeàn noùi rieâng laø nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo do söï ñoàng thuaän cuûa ña soá.
Noùi caùch khaùc, Chính Quyeàn trong theå cheá daân chuû laø Chính Quyeàn ñöôïc chính danh hoùa (leùgitimeù) do söï ñoàng thuaän cuûa ña soá.
Trong theå cheá daân chuû, khoâng ai töï cho mình laø ñaïi dieän cuûa daân, haønh xöû quyeàn cuûa daân, do daân vaø vì daân, laø ñoäi nguû tieàn phong cuûa nhaân daân, neáu khoâng ñöôïc ña soá daân chuùng ñoàng thuaän phong töôùc cho.
Quyeàn haønh cuûa theå cheá daân chuû laø quyeàn haønh phaùt xuaát töø haï caáp, ñöôïc thaønh phaàn daân chuùng bò trò phong cho, ngöôïc vôùi quyeàn haønh trong cheá ñoä quaân chuû hay ñoäc taøi töï toân, cho raèng quyeàn löïc mình haønh xöû laø quyeàn bính do hoï toäc, cha truyeàn con noái hoaëc do chính mình ñoaït ñöôïc, do ñaûng mình quy cho, do thieân meänh hoaëc do daân chuùng ñoàng thuaän maëc nhieân giao cho khoâng caàn kieåm chöùng. Noùi caùch khaùc quyeàn haønh trong theå cheá quaân chuû hay ñoäc taøi laø quyeàn haønh phaùt xuaát töø beân treân.
Quyeàn haønh khoâng do daân chuùng ña soá ñoàng thuaän phong cho, khoâng phaûi laø quyeàn haønh daân chuû.
a)Töï do ngoân luaän trong tieán trình choïn ngöôøi laõnh ñaïo.
Caùch thöùc choïn ngöôøi ñaïi dieän mình laõnh ñaïo trong theå cheá daân chuû ñöôïc Hieán Phaùp 1949 Coäng Hoaø Lieân Bang Ñöùc tuyeân boá:
" Caùc Daân Bieåu Haï Vieän ( Bundestag) ñöôïc tuyeån choïn qua caùc cuoäc ñaàu phieáu phoå thoâng, tröïc tieáp, töï do, bình ñaúng vaø kín" ( Ñieàu 38).
Caùc tónh töø " phoå thoâng, tröïc tieáp, bình ñaúng vaø kín" neâu leân nhöõng ñaëc tính khaù minh baïch, coù leõ chuùng ta khoâng caàn hay chöa caàn ñeà caäp ñeán, neáu chuùng ta chöa xaùc ñònh ñöôïc thoaû ñaùng tónh töø " töï do".
Töø ngöõ " töï do" ôû ñaây, khoâng chæ duøng ñeå ñeà caäp ñeán ñoäng taùc boû phieáu khoâng bò giôùi haïn, khoâng bò aùp cheá cuûa ngöôøi daân trong luùc boû phieáu, maø coøn haøm chöùa nhöõng ñieàu kieän phaûi coù tröôùc ñoù. Bôûi leõ khoâng coù nhöõng ñieàu kieän phaûi coù ( sine qua non) tröôùc ñoù, ñoäng taùc ñöôïc coi laø "töï do " trong ngaøy boû phieáu, seõ khoâng theå hieän ñöôïc "töï do" bao nhieâu ñeå coù theå tuyeân boá vaø baûo ñaûm cho daân chuû.
Ñoù laø chöa keå ñeán nhöõng hình thöùc " töï do giaû taïo" cuûa chính ñoäng taùc boû phieáu.
Nhöõng ñieàu kieän tieân quyeát khoâng theå thieáu, tröôùc khi coù cuoäc baàu cöû " töï do", coù khaû naêng phong töôùc moät caùch daân chuû cho nhöõng ai ñaïi dieän daân laõnh ñaïo Quoác Gia laø trong thôøi gian chuaån bò, caùc quyeàn " töï do ngoân luaän, töï do truyeàn baù tö töôûng, töï do laäp hoäi vaø töï do gia nhaäp hoäi" phaûi ñöôïc toân troïng.
Noùi caùch khaùc, trong thôøi gian chuaån bò, ngöôøi daân phaûi coù quyeàn laäp ñaûng vaø gia nhaäp ñaûng. Caùc chính ñaûng ñöôïc töï do thaønh laäp vaø hoaït ñoäng, coù quyeàn töï do ngoân luaän ñeå phoå bieán ñeán daân chuùng lyù töôûng daân chuû, caùc baäc thang giaù trò phaûi ñöôïc toân troïng, chính saùch laõnh ñaïo Quoác Gia vaø caùc chöông trình khaû thi vaø höõu hieäu maø mình muoán thöïc hieän cho Quoác Gia.
Muoán cho cuoäc baàu cöû coù yù nghóa daân chuû thöïc söï, caùc chính ñaûng phaûi coù thôøi gian vaø töï do ñeå phoå bieán vaø thuyeát phuïc daân chuùng nhöõng gì chuùng ta vöøa ñeà caäp.
Caùc chính ñaûng phaûi coù quyeàn töï do ngoân luaän, ñöôïc xöû duïng caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñeå chuyeån ñaït ñeán daân chuùng chuû tröông vaø chöông trình thöïc hieän cho ñaát nöôùc. Caùc chính ñaûng phaûi ñöôïc töï do thaønh laäp, hoaït ñoäng, xöû duïng caùc phöông tieän truyeàn thoâng maø khoâng bò haâm doaï.
Caùc chính ñaûng phaûi ñöôïc töï do taïo ra dö luaän quaàn chuùng.
Bôûi vì neáu chuùng ta ñoàng yù raèng ñaëc tính khoâng theå thieáu cuûa theå cheá daân chuû laø
" Chính Quyeàn cuûa theå cheá daân chuû laø chính quyeàn ñöôïc phaùt sinh do söï ñoàng thuaän cuûa ña soá daân chuùng" ( Giovanni Sartori, Democrazia, Che Cosa eø?, Milano, Rizzoli, 61),
thì " …neàn taûng cuûa Chính Quyeàn daân chuû laø söï ñoàng thuaän cuûa quaàn chuùng" ( Dicey, A.V., Lectures on the Relation Between Law and Public Opinion in England during the XIX Century, London , MacMilan, 1905,3).
Chuùng ta neân löu yù laø chuùng ta ñang duøng danh töø " söï ñoàng thuaän" ( consensus) cuûa daân chuùng thay vì " dö luaän quaàn chuùng" ( opinion ). Daân chuùng ñoàng thuaän ( consensus, do töø ngöõ La Tinh cum : vôùi nhau, vaø sensus ( sentire): caûm thaáy. Nhö vaäy " ñoàng thuaän" (consensus): cuøng chung vôùi nhau caûm thaáy, caûm thaáy nhö nhau, töø ñoù lieân keát nhau, chung nhieäm vuï vôùi nhau).
Ñoàng thuaän vôùi nhau hay cuøng caûm thaáy nhö nhau veà nhöõng gì:
- ñoàng thuaän nhau veà caùc baäc thang giaù trò vaø lyù töôûng phaûi höôùng ñeán trong vieäc toå chöùc Quoác Gia,
- ñoàng thuaän nhau veà ñònh cheá ñeå thöïc hieän caùc lyù töôûng vaø giaù trò ñoù vaøo cuoäc soáng thöïc teá cuûa coäng ñoàng Quoác Gia,
- ñoàng thuaän choïn ngöôøi ñaïi dieän mình ñeå thöøa haønh.
Nhöng muoán ñoàng thuaän phaûi coù yù kieán. Ñoàng thuaän veà vaán ñeà gì? YÙ kieán laø ñoái töôïng cuûa söï ñoàng thuaän.
Nhöng yù kieán khoâng töï döng coù ñöôïc. YÙ kieán ñöôïc phaùt sinh sau khi chuùng ta ñöôïc thoâng tin, suy tö, choïn loïc, ñuùc keát.
Muoán coù yù kieán quaàn chuùng thaät söï ñöôïc töï do keát thaønh, trong theâû cheá daân chuû, chuùng ta caàn coù 3 ñieàu kieän:
- töï do tö töôûng,
- töï do ngoân luaän ñeå truyeàn baù tö töôûng,
- caùc nguoàn thoâng tin ña nguyeân.
Ngöôøi daân phaûi ñöôïc töï do thu thaäp caùc nguoàn tö töôûng vaø coù quyeàn kieåm soaùt nhöõng gì ñöôïc noùi ra, vieát ra xem coù phuø hôïp vôùi söï thaät hay khoâng, nhöõng gì ñöôïc noùi ñöôïc vieát ra coù phuø hôïp vôùi söï thaät ñaõ ñöôïc noùi ra, ñaõ xaûy ra hay khoâng.
Taàm möùc quan troïng ñoù ñaõ ñöôïc Hieán Phaùp 1949 Coäng Hoaø Lieân Bang Ñöùc ñöùng ra baûo ñaûm:
" Moïi coâng daân ñeàu coù quyeàn phaùt bieåu vaø truyeàn baù moät caùch töï do yù kieán cuûa mình baèng lôøi noùi, baèng chöõ vieát vaø hình aûnh, vaø ñöôïc töï do thoâng tin maø khoâng bò caûn trôû, töø caùc nguoàn truyeàn thoâng maø ai cuõng tham döï ñöôïc…Töï do baùo chí vaø töï do truyeàn thoâng baèng ñaøi phaùt thanh ( phöông tieän taân tieán nhöùt ñeán naêm 1949) vaø ñieän aûnh ñöôïc baûo ñaûm. Khoâng coù moät söï kieåm duyeät naøo coù theå ñöôïc chaáp nhaän" ( Ñieàu 5, Hieán Phaùp 1949 CHLBÑ).
Thieáu quyeàn kieåm chöùng söï thaät laøm baûo chöùng, töï do tö töôûng vaø töï do ngoân luaän ñeå truyeàn baù tö töôûng seõ bieán thaønh töï do löôøng gaït, töï do maï lî, töï do truyeàn baù nhöõng ñieàu thaát thieät.
Do ñoù quyeàn töï do ngoân luaän ñöôïc gaén lieàn vôùi quyeàn töï do kieåm chöùng söï thaät vaø toá giaùc nhöõng tuyeân truyeàn thaát thieät, löôøng gaït vaø maï lî.
Nhaø Nöôùc XHCN vôùi cheá ñoä ñoäc quyeàn giaùo duïc, kieåm soaùt phöông tieän truyeàn thoâng, ñoäc toân veà yù thöùc heä XHCN, nghieâm caám vaên hoaù vaø tö tuôûng, tin töùc cuûa caùc " ngöôøi nöôùc ngoaøi", coù toân troïng töï do ngoân luaän, phöông tieän chính yeáu ñeå ñöa ñeán söï ñoàng thuaän ñích thöïc, neàn taûng cuûa theå cheá daân chuû khoâng? Hoûi ñeå chuùng ta traû lôøi.
Töï do tö töôûng vaø töï do ngoân luaän ñeå truyeàn baù tö töôûng ñeå kieán taïo daân chuû nhö vöøa thaáy, phaûi ñöôïc baàu khoâng khí an ninh che chôû.
Ñöôïc luaät phaùp che chôû chöa ñuû ( giaû söû luaät phaùp coù giaù trò thöïc höõu trong cô cheá XHCN), caàn phaûi coù moâi tröôøng soáng khoâng laøm cho con ngöôøi phaûi sôï seät. Heä thoáng coâng an daøy ñaëc kieåm soaùt töø thaønh thò ñeán thoân queâ, moät cöû chæ, moät lôøi noùi khoâng " nhaát trí " vôùi Ñaûng vaø Nhaø Nöôùc ñeàu khoâng theå qua khoûi caëp maét cuù voï cuûa coâng an vaø ñöông söï seõ ñöôïc coâng an chieáu coá môøi ñi " laøm vieäc" ôû vaên phoøng coâng an phöôøng, coâng an xoùm. Vaø ai coù ñaëc aân ñöôïc Ñaûng chieáu coá kyõ hôn, seõ ñöôïc Ñaûng cho ñi " hoïc taäp caûi taïo" khoâng bieát ngaøy veà. Trong baàu khoâng khí vöøa keå, ngöôøi daân coù ñöôïc an taâm, che chôû hay " baûo ñaûm" cuûa ñieàu 5 Hieán Phaùp 1949 CHLBÑ vöøa keå khoâng? Hoûi ñeå chuùng ta traû lôøi.
Bôûi leõ " …moät khi sôï khoâng daùm noùi ra nhöõng ñieàu mình suy nghó, daàn daàn nguôøi ta cuõng seõ khoâng coøn muoán suy nghó nhöõng ñieàu mình khoâng daùm noùi nöõa" ( Giovanni Sartori, op. cit., 69).
Caâu vaên vöøa trích daãn cuûa giaùo sö Giovanni Sartori cho thaáy söï lieân heä giöõa töï do tö töôûng vaø töï do ngoân luaän. Khoâng coù ñieàu kieän ñeå con ngöôøi ñöôïc töï do tö töôûng, thì töï do ngoân luaän cuõng khoâng theå coù ñöôïc. Vaø khoâng coù töï do ngoân luaän, seõ khoâng theå coù töï do taïo dö luaän vaø khoâng coù söï ñoàng thuaän ñích thöïc, yeáu toá thieát yeáu ñeå choïn ngöôøi ñaïi dieän moät caùch daân chuû laõnh ñaïo Quoác Gia.
Noùi toùm laïi, khoâng coù töï do tö töôûng, töï do ngoân luaän seõ khoâng coù Quoác Gia daân chuû ñích thöïc.
b) Töï do ngoân luaän vaø daân chuû luaân phieân.
Ai trong chuùng ta cuõng bieát, trong moät theå cheá daân chuû, khi coù cuoäc baàu cöû thì coù keû thaéng ngöôøi thua.
Nhöng thua, khoâng coù nghóa laø bò loaïi khoûi voøng chieán, bò loaïi khoûi moâi tröôøng vaø ñöôøng loái chính trò laõnh ñaïo Quoác Gia. Thaønh phaàn thieåu soá khoâng thaéng cöû cuõng caàn thieát cho cuoäc soáng daân chuû nhö nhoùm ngöôøi ñaéc cöû ñöông quyeàn ( G. Sartori, op. cit., 59-78).
Ngöôøi Anh thöôøng goïi thaønh phaàn thua cuoäc, thieåu soá ñoái laäp, thaát cöû trong cuoäc baàu cöû Quoác Hoäi vöøa qua laø Chính Phuû Trong Boùng Toái ( Shadow Government).
Chính Phuû Trong Boùng Toái ñang chôø ñeå chuaån bò ra aùnh saùng laõnh ñaïo Quoác Gia trong nhieäm kyø tôùi, vôùi chöông trình hieäu naêng hôn vaø haáp daãn hôn nhöõng gì giôùi ñöông nhieäm ñang laøm.
Thaønh phaàn ñoái laäp haønh xöû quyeàn ñoái laäp cuûa mình baèng caùch chæ trích, kieåm soaùt, thaéng bôùt, caân baèng, ñieàu chænh chính höôùng laõnh ñaïo Quoác Gia sao cho ñöôøng loái chính trò ñoù "thích hôïp vaø hieäu naêng", möu lôïi ích cho xöù sôû.
Ngay caû vieäc thaønh phaàn ñoái laäp phaûn ñoái hay caét giaûm ngaân saùch coâng quõy haøng naêm cuõng ñaõ laø tieáng noùi caûnh tænh cho " thích hôïp vaø hieäu naêng" ñoái vôùi ñöôøng loái vaø hoaït ñoäng cuûa giôùi ñöông nhieäm. Ñoù laø chöa noùi ñeán nhöõng yù kieán ñoàng thuaän, söûa ñoåi hay phaûn ñoái treân nhöõng laõnh vöïc khaùc, ñoái noäi cuõng nhö ñoái ngoaïi.
Vôùi khaû naêng trung hoaø, haïn cheá quyeàn löïc Quoác Gia maø giôùi ñöông nhieäm ñang haønh xöû baèng nhöõng hoaït ñoäng cuûa mình, thaønh phaàn thieåu soá ñoái laäp coäng taùc taêng cöôøng " hieäu naêng" cho nguyeân taéc daân chuû vaø phaùp trò ñeå baûo toaøn vaø nôùi roäng theâm khuoân thöôùc töï do cuûa caù nhaân ( Gherig, " Gewalenteilung zwissen Regierung und parlamentarische Opposition, in DVBL, 1971, 633s).
Söï hieän dieän cuûa thaønh phaàn thieåu soá ñoái laäp laø tieáng chuoâng caûnh tænh luoân gioùng leân beân tai raèng thôøi gian haønh quyeàn cuûa Chính Phuû ñöông nhieäm ñöôïc tính töøng ngaøy moät. Cuoäc ñôøi cuûa Chính Phuû ñöông nhieäm seõ caùo chuùng vaøo dòp tuyeån cöû tôùi, neáu hoï khoâng tuaân luaät phaùp, ñi ngöôïc laïi nhu caàu vaø öôùc voïng cuûa daân chuùng, neáu hoï khoâng quaûn trò hieäu naêng vaø vì lôïi ích chung, thay vì thieân vò, beø phaùi nhö hoï ñang laøm.
Xaùc tính ñöôïc vai troø troïng yeáu khoâng theå thieáu ñoù cuûa thaønh phaàn thieåu soá ñoái laäp trong theå cheá daân chuû, Hieán Phaùp 1949 CHLBÑ daønh cho thaønh phaàn ñoái laäp khaû naêng thöïc höõu ñeå " chæ trích, kieåm soaùt, thaéng bôùt, caân baèng, ñieàu chænh chính höôùng Quoác Gia " ñoái ñaàu vôùi caùc aâm möu laïm quyeàn luùc naøo cuõng coù ñoái vôùi giôùi ñöông quyeàn.
Vaø ñaây laø baèng chöùng:
" ( Vieän Baûo Hieán Lieân Bang seõ quyeát ñònh) trong tröôøng hôïp baát ñoàng yù kieán hay nghi vaán veà caùc vaán ñeà hôïp hieán hay baát hôïp hieán giöõa luaät phaùp Lieân Bang hay luaät phaùp cuûa Tieåu Bang ñoái vôùi Hieán Phaùp hieän taïi, hoaëc giöõa luaät phaùp cuûa Tieåu Bang vôùi caùc ñaïo luaät cuûa Lieân Bang, neáu ñöôïc Chính Phuû Lieân Bang, Chính Phuû cuûa moät Tieåu Bang hay 1/ 3 Nghò Só Haï Vieän Lieân Bang yeâu caàu" ( Ñieàu 93, Hieán Phaùp 1949 CHLBÑ).
Ñoaïn vaên "…Chính Phuû cuûa moät Tieåu Bang hay 1/3 nghò só cuûa Haï Vieän Lieân Bang yeâu caàu" cho thaáy Hieán Phaùp 1949 CHLBÑ naâng cao khaû naêng " ñoái laäp" cuûa thaønh phaàn thieåu soá ñoái laäp leân laèn möùc " khaû thi ".
Trong moät Quoác Gia Lieân Bang nhö CHLBÑ hay Hoa Kyø, thaønh phaàn ña soá ñang chieám ña soá gheá trong Quoác Hoäi vaø laõnh ñaïo Chính Phuû Lieân Bang. Nhöng thaønh phaàn thieåu soá ñoái laäp coù theå ñang laõnh ñaïo Chính Phuû ôû moät hay nhieàu Tieåu Bang naøo ñoù, cuõng nhö ñang chieám 1/3 soá gheá trong Haï Vieän Lieân Bang. Hieán Phaùp xaùc ñònh laø moãi khi coù moät Chính Phuû cuûa moät Tieåu Bang hay 1/3 nghò só Haï Vieän Lieân Bang yeâu caàu laø Vieän Baûo Hieán seõ duyeät xeùt tích caùch hôïp hieán hay vi hieán cuûa caùc ñaïo luaät maø giôùi ñöông quyeàn ñöa ra.
Quyeát ñònh nhö vaäy laø Hieán Phaùp trao cho thaønh phaàn thieåu soá ñoái laäp khaû naêng thöïc höõu kieåm soaùt tính caùc hôïp hieán hay vi hieán caùc luaät phaùp ñöôïc ban haønh vaø hoaït ñoäng cuûa Chính Phuû cuõng nhö thaønh phaàn ña soá trong Quoác Hoäi.
Noùi caùch khaùc Hieán Phaùp 1949 CHLBÑ ñaõ trao cho thaønh phaàn ñoái laäp coù thöïc quyeàn ñeå thöøa haønh " quyeàn vaø nhieäm vuï" ñoái laäp cuûa mình, beânh vöïc quyeàn lôïi cho xöù sôû, beânh vöïc quyeàn vaø töï do cho ngöôøi daân.
Thaønh phaàn thieåu soá ñoái laäp trong Hieán Phaùp 1949 CHLBÑ khoâng phaûi chæ laø " nghò guø, nghò gaät", vaø cuõng khoâng phaûi laø noâ boäc " vaâng, daï" cuûa Ñaûng vaø Nhaø Nöôùc, trong theå cheá trong ñoù:
"…Ñaûng laø Baäc Thaày khoâng theå sai laàm veà phöông dieän yù thöùc heä; veà phöông dieän aùp duïng thöïc haønh, Ñaûng laø söï Chính Xaùc Tuyeät Ñænh; veà phöông dieän trí thöùc, Ñaûng laø Thaàn Thaùnh" ( R.G. Wesson, Lenin’s Legacy: The Story of CPSU, in The Breznev Party, Standford Univ., Standford, California, 1978, 255).
Nhö vaäy, thieåu soá ñoái laäp laø yeáu toá khoâng theå thieáu ñeå " chæ trích, kieåm soaùt, thaéng bôùt, caân baèng vaø ñieàu chænh" cuõng nhö laø yeáu toá " daân chuû luaân phieân" ( Alternanzdemokratie) cuûa neàn daân chuû ñích thöïc, khaùc vôùi loái haønh xöû ñoäc taøi, ñoäc ñaûng, töï toân vaø töï phong töôùc cho mình ñeå coá baùm laáy quyeàn löïc ( Schneider- Zeh, Parlamentsrecht und Parlamentspraxis in der Bundesrepublik Deutschland, Berlin - New York, 1989, 1063-1064).
Thieåu soá ñoái laäp khoâng coù quyeàn töï do ñoái laäp, khoâng coù daân chuû luaân phieân, seõ khoâng coù daân chuû.
Söï hieän dieän cuûa thaønh phaàn thieåu soá ñoái laäp laø hình thöùc baûo veä daân chuû vaø laøm cho" Daân Chuû Caàu Tieán, Daân Chuû Hieäu Naêng „ thay vì „ Daân Chuû Nguû Gaø Nguû Gaät, Daân Chuû Beø Phaùi, Daân Chuû Ñaûng trò „ vaø „ Daân Chuû Giaû Daïng" ( Gherig, op. cit. , id.).
Nhöng taát caû nhöõng gì cao ñeïp vöøa keå ñöôïc Hieán Phaùp giao cho thaønh phaàn thieåu soá ñoái laäp ñeå baûo veä vaø laøm cho daân chuû ñöôïc phaùt huy seõ trôû neân voâ duïng, neáu Hieán Phaùp khoâng ñöùng ra baûo veä quyeàn töï do ngoân luaän. Vaø ñoù laø nhöõng gì Hieán Phaùp 1949 CHLBÑ ñaõ tieàn lieäu:
„ Moïi ngöôøi ñeàu coù quyeàn phaùt bieåu tö töôûng cuûa mình baèng lôøi noùi, chöõ vieát vaø moïi phöông tieän truyeàn thoâng khaùc, coù quyeàn ñöôïc thoâng tin, maø khoâng ai ñöôïc caám caûn, töø nhöõng nguoàn tin maø ai cuõng coù theå bieát ñöôïc.
Moïi haønh vi caét xeùn, kieåm duyeät ñeàu khoâng theå ñöôïc chaáp nhaän" ( Ñieàu 5, ñoaïn 1, Hieán Phaùp 1949 CHLBÑ).
Khoâng coù quyeàn baøy toû yù kieán ñeå „ chæ trích, kieåm soaùt, thaéng bôùt, caân baèng, ñieàu chænh „, thöïc quyeàn Hieán Phaùp daønh cho thaønh phaàn thieåu soá ñoái laäp seõ trôû thaønh voâ duïng.
c ) Töï do ngoân luaän vaø kieåm soaùt haïn cheá quyeàn löïc.
Hai yeáu toá vöøa ñöôïc baøn ñeán, töï do baàu cöû vaø töï do ñoái laäp, trong theå cheá daân chuû khoâng coù muïc ñích gì khaùc hôn laø taïo ñöôïc moät nhoùm ngöôøi ñaïi dieän laõnh ñaïo Quoác Gia noùi chung vaø Chính Quyeàn noùi rieâng ñöôïc söï ñoàng thuaän cuûa ña soá chính danh hoaù cho vieäc thöøa haønh quyeàn löïc Quoác Gia , haønh xöû trong giôùi möùc hieán ñònh vaø hieäu naêng ñeå baûo veä ngöôøi daân vaø ñem laïi lôïi ích chung cho xöù sôû.
Nhöng trong theå cheá daân chuû, quyeàn löïc Quoác Gia ñöôïc trao cho caùc ngöôøi ñaïi dieän thöøa haønh phaûi ñöôïc ngöôøi daân, chuû nhaân cuûa quyeàn löïc toái thöôïng Quoác Gia luoân luoân kieåm soaùt vaø haïn cheá, neáu khoâng chuû nhaân cuûa quyeàn löïc Quoác Gia coù theå trôû thaønh noâ boäc cho giôùi caàm quyeàn, bò ñaøn aùp vaø töôùc ñoaït bôûi nhöõng ngöôøi ñaïi dieän, thay vì ñöôïc hoï phuïc vuï.
Ñaëc tính tröôùc tieân cuûa caùc Hieán Phaùp cuûa caùc Quoác Gia daân chuû Taây AÂu laø ñaëc tính baûo chöùng ( garantisme), aùp duïng nhieàu kyõ thuaät baét buoäc giôùi haønh quyeàn ñöông nhieäm phaûi tuaân theo, xaùc ñònh laèn möùc khoâng theå vöôït qua cuõng nhö nhöõng ñieàu khoaûn baét buoäc phaûi thi haønh, ñeå baûo veä quyeàn vaø töï do cuûa ngöôøi daân, cuõng nhö ñònh höôùng ñöôøng loái cai trò hieäu naêng vaø khoâng thieân vò.
Nhöng ñieàu chuùng toâi muoán ñeà caäp ôû ñaây khoâng phaûi laø nghieâng cöùu vaø bình luaän nhöõng kyõ thuaät hieäu naêng ñöôïc aùp duïng ñeå beânh vöïc con ngöôøi vaø taïo neân theå cheá daân chuû thöïc höõu ( deùmocratie substantielle) trong caùc Hieán Phaùp vöøa ñöôïc ñeà caäp ( chuùng toâi ñaõ coù dòp baøn ñeán trong baøi „ SOAÏN THAÛO VAØ TU CHÍNH HIEÁN PHAÙP").
Ñieàu maø chuùng toâi muoán suy tö ôû ñaây, lieân quan ñeán quyeàn töï do ngoân luaän ñang baøn, laø töï do ngoân luaän, yeáu toá toái quan troïng ñeå choïn ngöôøi ñaïi dieän laõnh ñaïo quoác gia moät caùch daân chuû thöïc söï vaø baûo ñaûm cho neàn daân chuû caàu tieán vaø hieäu naêng, qua vai troø cuûa thaønh phaàn ñoái laäp, nhö ñaõ noùi.
Ngoaøi ra quyeàn töï do ngoân luaän ñöôïc caùc Hieán Phaùp daân chuû Taây AÂu daønh cho daân chuùng nhö laø duïng cuï ñeå kieåm soaùt haønh vi cuûa giôùi ñöông quyeàn laõnh ñaïo.
Ai trong chuùng ta cuõng bieát ñeå traùnh quyeàn löïc taäp trung vaøo tay moät chuû theå duy nhöùt, vua trong thôøi quaân chuû hay Ñaûng ôû caùc Quoác Gia Coäng Saûn, caùc Quoác Gia daân chuû hieän nay phaân chia quyeàn löïc Quoác Gia theo haøng ngang, laäp phaùp, haønh phaùp vaø tö phaùp. Caùc quyeàn löïc Quoác Gia ñöôïc chia nhö vaäy ñoäc laäp, ñeå kieåm soaùt vaø caân baèng nhau ( Checks and Balances) theo tinh thaàn cuûa Hieán Phaùp Philadelphia 1787.
Ngoaøi ra caùch phaân chia haøng ngang nhö vöøa noùi, caùc Hieán Phaùp daân chuû Taây AÂu hieän nay coøn phaân chia quyeàn löïc Quoác Gia theo haøng doïc, töø trung öông ñeán ñòa phöông, coäng ñoàng ñòa phöông ( vuøng, tænh, quaän, toå chöùc xaõ hoäi trung gian, coâng ñoaøn, toå chöùc kyû ngheä vaø kinh teá…).
Noùi caùch khaùc Hieán Phaùp ñaõ trao cho caùc coäng ñoàng ñòa phöông quyeàn töï do ngoân luaän ñeå coäng taùc xaùc ñònh ñöôøng loái chính trò Quoác Gia. Tieáng noùi cuûa coäng ñoàng ñiaï phöông khoâng phaûi laø tieáng noùi cuûa ngöôøi daân ñòa phöông chæ lieân quan ñeán nhu caàu vaø öôùc voïng daân chuùng sôû taïi, maø coøn laø tieáng noùi cuûa nhöõng ngöôøi daân cö nguï treân moät phaàn laõnh thoå Quoác Gia baøy toû yù kieán vaø ñoàng thuaän lieân quan ñeán ñöôøng loái laõnh ñaïo cho caû ñaát nöôùc, ñeå kieåm soaùt, haûm thaéng, ñònh höôùng vaø quyeát ñònh trôï giuùp giôùi laõnh ñaïo ñöông quyeàn.
Ñoù laø nhöõng gì Hieán Phaùp 1947 YÙ giao phoù cho ngöôøi daân ñòa phöông
- quyeàn ñeà xöôùng döï aùn luaät Quoác Gia:
*" Quyeàn ñeà xöôùng luaät phaùp thuoäc veà Chính Quyeàn, moãi thaønh vieân cuûa Löôõng Vieän Quoác Hoäi vaø caùc cô quan vaø toå chöùc ñöôïc luaät hieán phaùp giao cho.
Daân chuùng haønh xöû quyeàn ñeà xöôùng luaät phaùp, qua söï yeâu caàu cuûa ít nhöùt 50.000 cöû tri, baèng moät döï thaûo luaät vieát thaønh ñieàu khoaûn „ ( Ñieàu 71, Hieán Phaùp 1947 YÙ).
*"Hoäi Ñoàng Ñòa Phöông ( Vuøng) haønh xöû quyeàn laäp phaùp vaø thieát ñònh quy cheá ñöôïc giao cho ñòa phöông vaø caùc vai troø khaùc ñöôïc Hieán Phaùp vaø Luaät Phaùp quy traùch cho. Hoäi Ñoàng Ñòa Phöông coù theå trình baøy caùc döï thaûo ñeán Löôõng Vieän quoác Hoäi" ( Ñieàu 121, id.).
- quyeàn trieäu taäp tröng caàu daân yù, baõi boû nhöõng ñaïo luaät khoâng thích öùng vôùi nhu caàu vaø öôùc voïng daân chuùng:
„ Tröng caàu daân yù ñeå baõi boû toaøn dieän hay moät phaàn ñieàu khoaûn luaät phaùp hoaëc caùc saéc leänh coù hieäu löïc phaùp ñònh seõ ñöôïc ñeà xöôùng , khi coù 50.000 cöû tri hoaëc 5 Coäng Ñoàng Ñòa Phöông vuøng yeâu caàu" ( Ñieàu 75, ñoaïn 1 , id.).
- quyeàn ñaïi dieän cuûa Coäng Ñoàng Ñòa Phöông tham döï baàu cöû Toång Thoáng:
„ Toång Thoáng Coäng Hoaø ñöôïc Löôõng Vieän Quoác Hoäi baàu ra trong phieân hoïp chung cuûa caùc thaønh vieân.
Moãi Coäng Ñoàng Ñòa Phöông Vuøng coù ba ñaïi dieän ñöôïc Hoäi Ñoàng Vuøng tuyeån choïn tham döï cuoäc boû phieáu, theá naøo cho caùc thaønh phaàn thieåu soá cuõng ñöôïc ñaïi dieän" ( Ñieàu 83, ñoaïn 1 vaø 2, id.)
- quyeàn thay ñoåi vaø boå tuùc Hieán Phaùp:
„ Caùc luaät veà söûa ñoåi Hieán Phaùp vaø caùc luaät hieán phaùp khaùc ñöôïc moãi Vieän Quoác Hoäi aùp duïng ñeàu phaûi ñöôïc Quoác Hoäi boû phieáu taùn ñoàng qua hai cuoäc boû phieáu trong khoaûn thôøi gian khoâng döôùi ba thaùng. Caùc luaät vöøa keå phaûi ñöôïc taùn ñoàng cuûa moãi Vieän Quoác Hoäi vôùi ña soá tuyeät ñoái ( 50%+1 phieáu) ôû laàn boû phieáu thöù hai.
Caùc luaät treân coù theå ñöôïc ñöa ra tröng caàu daân yù, neáu trong voøng 3 thaùng sau ngaøy coâng boá coù 1/5 nghò só cuûa moät Vieän quoác Hoäi, 50.000 cöû tri hoaëc 5 Coäng Ñoàng Ñòa Phöông Vuøng yeâu caàu…" ( Ñieàu 138, ñoaïn 1 vaø 2 , id.).
- quyeàn caùc vò Chuû Tòch Coäng Ñoàng Ñòa Phöông phaûi ñöôïc môøi tham döï caùc phieân hoïp cuûa Noäi Caùc Chính Phuû ( Temistocle Martines, Lineamento di diritto regionale, Milano, 1997, 99).
Noùi toùm laïi, taát caû nhöõng kyõ thuaät giôùi haïn vaø daønh quyeàn haïn roäng raûi cho nhieàu chuû theå khaùc nhau trong Coäng Ñoàng Quoác Gia vôùi quyeàn töï do ngoân luaän laø duïng cuï, Hieán Phaùp khoâng coù muïc ñích gì khaùc hôn laø quy traùch, kieåm soaùt vaø haïn cheá nhöõng ai ñaïi dieän ngöôøi daân haønh xöû quyeàn löïc Quoác Gia thay cho hoï, ñeå baûo ñaûm vieäc toân troïng vaø thöïc thi caùc quyeàn baát khaû xaâm phaïm cuûa con ngöôøi vaø hieäu naêng hoaït doäng cuûa giôùi haønh quyeàn, theo theå thöùc daân chuû vaø cho moïi thaønh phaàn daân chuùng coù quyeàn vaø coù phöông tieän tham döï thieát thöïc vaøo ñöôøng loái chính trò laõnh ñaïo Quoác Gia.
Daân chuû, coù nghóa laø ngöôøi daân laø chuû nhaân quyeàn löïc Quoác Gia baát cöù luùc naøo, tröôùc khi, ñang khi vaø sau khi trao quyeàn cho ngöôøi ñaïi dieän. Baát cöù luùc naøo Hieán Phaùp cuõng phaûi tieân lieäu cho ngöôøi daân coù phöông tieän, vaø quyeàn töï do ngoân luaän laø phöông tieän thieát yeáu khoâng theå thieáu, ñeå goùp phaàn tích cöïc ñeå phaùt huy vaø hoaøn haûo hoùa chính höôùng, cuõng nhö haûm thaéng, caét bôùt, kieåm soaùt hay khai tröø trong giôùi möùc hieán ñònh, moïi laïm quyeàn choáng laïi phöông thöùc haønh xöû thieáu hieäu naêng, beø phaùi vaø khoâng toân troïng nhaân vò con ngöôøi.
c ) Töï do ngoân luaän, quyeàn töï veä cuûa ngöôøi daân.
„ Baát cöù ai taïm thôøi bò baét giam vì bò nghi ngôø coù haønh vi phaïm phaùp, noäi trong ngaøy hoâm sau, ñeàu phaûi ñöôïc daãn ñeán tröôùc quan toaø. Vò quan toaø phaûi thoâng baùo cho ñöông söï bieát lyù do bò baét giam, phaûi nghe ñöông söï trình baøy hay laøm caùch naøo ñeå ñöông söï coù theå bieän minh. Sau ñoù quan toaø hoaëc phaûi ñöa ra traùc aùn giam giöõ baèng chöõ vieát hoaëc phaûi ra leänh phoùng thích töùc khaéc" ( Ñieàu 104, ñoaïn 3 Hieán Phaùp 1949 CHLBÑ).
Ñieàu khoaûn vöøa ñöôïc trích daãn cho thaáy taàm quan troïng cuûa quyeàn töï do ngoân luaän, trong vieäc baûo veä quyeàn töï do cuûa ngöôøi daân, „ Quan toaø…phaûi nghe ñöông söï trình baøy hay laøm caùch naøo ñeå ñöông söï coù theå bieän minh".
Cuõng vaäy:
„ Moïi ngöôøi coù quyeàn haønh xöû quyeàn cuûa mình ôû toaø aùn ñeå baûo veä chính mình vaø lôïi thuù chính ñaùng cuûa mình.
Quyeàn töï veä laø quyeàn baát khaû xaâm phaïm ôû baát cöù tình traïng vaø ñaúng caáp naøo trong tieán trình xöû aùn.
Ñoái vôùi nhöõng ai khoâng coù phöông tieän, Quoác Gia coù boån phaän thieát laäp ra caùc cô quan , phöông tieän ñeå hoï coù theå haønh xöû ñeå beânh vöïc mình tröôùc baát cöù phieân toaø naøo" ( Ñieàu 24, ñoaïn 1,2 vaø 3 Hieán Phaùp 1947 YÙ quoác).
„ Quoác Gia coù boån phaän thieát laäp ra caùc cô quan, phöông tieän ñeå hoï haønh xöû…", ñieàu ñoù cho thaáy khoâng nhöõng quoác Gia ñöùng ra tuyeân boá „ nhaän bieát vaø baûo veä caùc quyeàn baát khaû xaâm phaïm cuûa con ngöôøi…" ( Ñieàu 2 Hieán Phaùp 1947 YÙ Quoác), maø coøn quy traùch cho chính mình phaûi taïo caùc phöông tieän caàn thieát ñeå baûo ñaûm cho caùc quyeàn caên baûn cuûa con ngöôøi ñöôïc thöïc hieän vaø ñöôïc baûo veä cho toàn taïi, trong ñoù quyeàn töï do ngoân luaän laø moät.
Khoâng coù töï do ngoân luaän, ngöôøi daân bò töôùc ñoaït quyeàn töï veä, moät trong nhöõng quyeàn caên baûn cuûa con ngöôøi.
Vaø tröôùc toaø aùn:
- „ Tröôùc toaø aùn, moïi ngöôøi coù quyeàn phaûi ñöôïc caùc thaåm phaùn laéng nghe theo theå thöùc luaät ñònh" ( Ñieàu 103, ñoaïn 1, Hieán Phaùp 1949 CHLBÑ.).
Coøn nöõa, trong cuoäc soáng thöôøng nhaät, ai caûm thaáy caùc quyeàn töï do cuûa mình bò cô cheá Quoác Gia xuùc phaïm, coù theå ñeä ñôn toá caùo:
- „ Ai thaáy caùc quyeàn cuûa mình bò cô quan coâng quyeàn vi phaïm, coù theå ñeä ñôn toá caùo vôùi cô quan tö phaùp. Bôûi vì khoâng coù moät cô quan thaåm quyeàn naøo khaùc hôn laø thaåm quyeàn cuûa quyeàn tö phaùp thöôøng nhieäm…" ( Ñieàu 19, ñoaïn 4, id.).
Quyeàn töï do ngoân luaän cuûa ngöôøi daân trong theå cheá daân chuû ñöôïc quan nieäm döôùi hình thöùc tieâu cöïc trong caùc Hieán Phaùp daân chuû Taây AÂu, nhö laø duïng cuï ñeå baûo veä coâng chính cho ngöôøi daân bò tình nghi phaïm phaùp, hay trong tröôøng hôïp bò cô quan coâng quyeàn laøm toån thöông caùc quyeàn töï do cuûa mình, nhö chuùng ta vöøa thaáy.
Quyeàn töï do ngoân luaän ñöôïc caùc Hieán Phaùp Taây AÂu coøn ñöôïc quan nieäm tích cöïc hôn, töï do phaùt bieåu tö töôûng cuûa mình ñeå goùp phaàn xaây döïng Quoác Gia, söõa chöûa nhöõng thieáu soùt, baát toaøn vaø ñeà nghò nhöõng phöông thöùc, muïc ñích höõu hieäu vaø lôïi ích hôn cho ñaát nöôùc:
- „ Moãi ngöôøi ñeàu coù quyeàn ñeä ñôn, töï mình hay cuøng hôïp taùc vôùi nhöõng ngöôøi khaùc, thænh nguyeän thö hoaëc khaùn thö ñeán cô quan coâng quyeàn coù thaåm quyeàn cuõng nhö ñeán cô quan ñaïi dieän daân cöû" ( Ñieàu 17 Hieán Phaùp 1949 CHLBÑ).
Ngöôøi daân haønh xöû quyeàn töï do ngoân luaän cuûa mình moät caùch coù hieäu quaû hôn, neáu hoï cuøng chung haønh xöû quyeàn töï do ñoù vôùi ngöôøi khaùc.
Ñoù laø nhöõng gì Hieán Phaùp 1947 YÙ Quoác , khoâng nhöõng khoâng caám caûn maø coøn khuyeán khích ngöôøi daân cuûa mình haønh xöû quyeàn töï do ngoân luaän, tham gia vaøo caùc toå chöùc chính ñaûng:
- „ Moïi coâng daân ñeàu ñöôïc töï do gia nhaäp thaønh chính ñaûng ñeå coäng taùc theo phöông thöùc daân chuû xaùc ñònh chính höôùng Quoác Gia" ( Ñieàu 49, Hieán Phaùp 1947 YÙ Quoác).
Noùi toùm laïi, khoâng coù töï do ngoân luaän seõ khoâng coù daân chuû , caùc quyeàn caên baûn cuûa con ngöôøi khoâng ñöôïc baûo ñaûm vaø ngöôøi daân khoâng coù phöông tieän toái quan troïng ñeå goùp phaàn höõu hieäu vaø hoaøn haûo hoùa ñöôøng loái chính trò laõnh ñaïo Quoác Gia.
TRẦN HỒNG CHÂU * VƯỜN THÚY CÀNH THOA
TrÀn HÒng Châu
ChiŠu nghiêng tóc Ç° røng hÒn hoa.
M¥t tr©i em môi cÜ©i ng†c tr¡ng
Kš Ùc trÀm thûy mua mÜa nhòa.
Nܧc ngÜ®c bøi xuôi tình nhân th‰
Ai nh§ ngÜ©i không ? tim- ng†t- ngào?
Lam áo buÒn m¡t trôi thuyŠn sóng
Vàng thoa cành thúy Çi‹m m¶t hÒng.
ñêm mê l¶ thành Çô thÙc sáng
H®p PhÓ minh châu vÅn ng†t bùi
S®i k› niŒm bình xÜa vai xõa
Em låi xa rÒi thûy ngân rÖi.
Bèo nܧc tím lênh Çênh hÒi tܪng
Låc thÖ nÈo š nh§ quên gì
Mänh gÜÖng phù chú mùa c° Çi‹n
ñ©i låi y nguyên không th©i khép.
K› Ƕ xuân lai h¿u phùng quân
Hoa dung y c¿u khä nÎch nhân!
Chú:
Xuân qua mÃy Ƕ låi g¥p em
Khôn Ç°i dung nhan vÅn ch‰t ngÜ©i.
( Hånh Phúc ñ‰n TØng Phút Giây)
GS. ĐẶNG PHÙNG QUÂN * TRIẾT ĐÔNG/TÂY
Ñoaïn vaên treân ñöôïc nhieàu taùc giaû nhaéc ñeán trong nhöõng saùch vieát veà Foucault 1, tuy nhieân khoâng ngöôøi naøo thaéc maéc veà xuaát xöù cuûa noù; thöïc söï Borges coù daãn taøi lieäu chaân thöïc, hay chæ laø giaû töôûng cuûa tieåu thuyeát? Döôøng nhö ngay chính Foucault cuõng chæ tin vaøo thoâng tin cuûa Borges hoaëc giaû ñoái vôùi nhöõng nhaø tö töôûng nöûa sau theá kyû hai möôi, moïi thoâng tin ñeàu coù giaù trò ngang baèng, daãu töø tieåu thuyeát. Ñieåm quan troïng khoâng ôû tö lieäu, nhöng chính ôû choã khai sinh ra yù töôûng ñeå vieát thaønh quyeån saùch, khôûi töø vaán naïn veà caùi baát khaû cuûa tö töôûng khi Foucault hoûi ñaâu laø sôû cöù chung/lieu commun. Chæ coù nhöõng sôû cöù dò daïng/heùteùrotopies ñaùng ngaïi ôû choã chuùng thaàm laëng tieâu hoùa ngoân ngöõ, phaù huûy nhöõng danh chung hay laøm roái beùt, caû cuù phaùp trong vieäc caáu truùc nhöõng caâu laãn ñieàu hôïp töø ngöõ vaø söï vaät. Baûn vaên cuûa Borges coù duïng yù ñöa ta ñeán moät queâ höông huyeàn bí, moät vuøng ñoái vôùi phöông taây laø beå lôùn chöùa nhöõng khoâng töôûng. Foucault hoûi: Phaûi chaêng Trung quoác trong côn mô moäng cuûa chuùng ta chính laø nôi öu ñaõi cuûa khoâng gian? nghóa laø ôû taän cuøng ñaàu beân kia traùi ñaát maø chuùng ta ôû, moät vaên hoùa phoù maëc hoaøn toaøn cho phoái trí cuûa khoaûng khoâng, nhöng khoâng phaân boá voâ vaøn hieän höõu trong phaïm vi naøo khaû dó ñeå chuùng ta coù theå ñaët teân, noùi, vaø nghó.
Vaán ñeà cuûa Foucault thuoäc veà tri thöùc. Noùi, nghó vaø goïi teân vaãn trong lónh vöïc nhaân vaên, phaûi chaêng laø phaân hoùa, khu bieät giöõa nhöõng vaên hoùa, nhöõng phaïm truø dò daïng/heùteùroclite? Khôûi töø vaán naïn naøy, thöû xem nhöõng toàn taïi coøn ôû choã naøo, giöõa hai ñaàu traùi ñaát goïi laø Ñoâng vaø Taây?
Ñaët vaán ñeà
Ñaët vaán ñeà trieát hoïc Ñoâng vaø Taây ôû ñaây veà maët cô sôû tö töôûng, ñieàu ñoù coù nghóa laø khoâng xeùt ñeán nhöõng ñoái chieáu toân giaùo (hôn nöõa, moät bieân baûn ñoái chieáu toân giaùo chæ coù nghóa aûnh höôûng cuûa chuùng vaøo tö töôûng – chaúng haïn khoâng noùi ñeán Thieàn trong phaïm vi Phaät giaùo, nhöng chæ noùi ñeán Thieàn trong trieát hoïc Nishida Kitaroø 2), nhöõng döõ kieän trieát hoïc daân toäc (nhö ñaõ phaân bieät trong baøi tröôùc 3), nhöng xeùt ñeán cô sôû chung, coù nghóa laø trieát gia phöông ñoâng ñaõ tieáp thu trieát hoïc taây phöông trong tö töôûng caù bieät cuûa hoï nhö theá naøo, vaø trieát gia phöông taây ñaõ tieáp thu tö töôûng ñoâng phöông ra sao?
Moät soá vaán ñeà coù theå neâu ra trong quaù trình tö töôûng giao ngoä, khoâng haún laø nhöõng nan ñeà, nhöng laø nhöõng tieàn ñeà laøm vieäc:
1. Trieát hoïc ñeán töø phöông Ñoâng: Con ñöôøng tô luïa ñaõ ñöa phöông ñoâng gaàn vôùi phöông taây töø thôøi coå ñaïi, nhöng tö töôûng phöông ñoâng thöïc söï chæ ñöôïc bieát ñeán ôû phöông taây cuoái theá kyû 16 khi nhöõng nhaø truyeàn giaùo maïo hieåm ñaët chaân leân mieàn Ñoâng AÙ, vôùi nhöõng ngöôøi tieân khu nhö Michele Ruggieri, Matteo Ricci. Confucius, Confusius, Confutius, Confutio, Confuzo, Cumfuceio laø nhöõng phieân aâm La tinh, vaø nhöõng ngöõ aâm AÂu chaâu khaùc ñeå chæ Khoång töû (Kongzi) 4. Nhöõng ñaïi tuyeån Töù thö vaø Nguõ kinh ñaõ ñem ñeán cho phöông taây moät soá nhöõng taøi lieäu giôùi thieäu Luaän ngöõ, Trung dung, Ñaïi hoïc...Trong saùch vôû cuûa nhieàu nhaø tö töôûng phöông taây nhö Voltaire, Rousseau, Montesquieu, Diderot, Leibniz, Wolff, Malebranche, Comte, Quesnay, Fontenelle ñaõ nhaéc ñeán nhöõng hieàn trieát ñoâng phöông...
Leibniz coù theå ñöôïc coi nhö trieát gia taây phöông ñaàu tieân ñaõ luaän baøn veà trieát hoïc Trung quoác. OÂng ñaõ vieát Novissima Sinica, De cultu Confucii civili, Discours sur la Theùologie naturelle des Chinois 5. Trieát hoïc cuûa Leibniz khoâng tröïc tieáp chòu aûnh höôûng tö töôûng Trung quoác, nhöng oâng ñaõ chuù troïng ñeán nhöõng vaán ñeà Tính vaø Lyù trong nhöõng hoïc thuyeát cuûa Khoång coå ñaïi vaø phaùi taân Khoång caän ñaïi nhaèm tranh luaän vôùi nhöõng hoïc thuyeát cuûa Descartes vaø Spinoza ñeå chæ ra lyù luaän ñieàu hoøa tieàn ñònh, ña nguyeân vaø khu bieät coù cô sôû ôû phöông taây cuõng nhö phöông ñoâng, nhöõng quan ñieåm trieát lyù cuûa oâng coù theå hoøa hôïp vôùi hoïc thuyeát Cô ñoác cuõng nhö tö töôûng Trung hoa 6. OÂng daãn “nguyeân lyù thöù nhaát cuûa Trung hoa laø Lyù, cô sôû cuûa moïi töï nhieân, baûn theå vaø lyù phoå quaùt nhaát, khoâng coù gì lôùn hôn vaø toát hôn Lyù” (Ñaøm luaän veà Thaàn hoïc töï nhieân cuûa ngöôøi Trung quoác, tieát 4); tuy döïa vaøo nguoàn tö lieäu cuûa nhöõng nhaø truyeàn giaùo Doøng Teân song lyù giaûi cuûa Leibniz laïi hoaøn toaøn khaùc ôû choã oâng phaân bieät Lyù vaø Khí nhö nguyeân taéc vaø baûn theå, noùi ñeán tính Toaøn Nhaát (Thaùi Nhaát)/Unum omnia vì vaïn vaät nhaát theå vaø Thaùi Hö bao haøm nhaän thöùc khoâng gian khoâng phaûi laø baûn theå nhöng laø traät töï cuûa moïi vaät vì trong quan nieäm cuûa Leibniz, Thöôïng ñeá khoâng nhöõng saùng taïo muoân loaøi maø coøn duy trì vaø cai quaûn muoân loaøi qua söï ñieàu hoøa tieàn ñònh; Lyù trong tö töôûng Ñoâng phöông mang hình töôïng caàu hay voøng troøn (sdt, tieát 8) maø theo Leibniz trong Nhöõng nguyeân lyù cuûa Töï nhieân vaø AÂn suûng laø hình töôïng thöôïng ñeá, taâm ôû khaép nôi vaø chu vi khoâng ôû choã naøo/Deus est sphaera infinita, cuius centrum est ubique, circumferentia nullibi. Trong khi pheâ phaùn Longobardi, Leibniz xaùc ñònh ngöôøi Trung hoa ñaùng ñöôïc ca ngôïi veà yù töôûng moïi vaät ñöôïc saùng taïo do thieân höôùng töï nhieân vaø ñieàu hoøa tieàn ñònh (sdt, tieát 18).
ÔÛ moät theá kyû sau, Hegel coù moät quan ñieåm laïc haäu khi coi trieát hoïc phöông Ñoâng chæ laø caùch theá suy töôûng vaø theá giôùi quan toân giaùo. Nhöõng thoâng tin cuûa Hegel cuõng vaãn döøng laïi ôû nhöõng tö lieäu thöù caáp nhö Leibniz (maø theo oâng, giaùo hoã cuûa Khoång töû ñaõ laøm kinh ñoäng thôøi ñaïi cuûa Leibniz), Hegel nhaän ñònh tö töôûng Khoång töû laø moät trieát hoïc ñaïo lyù vaø nhöõng gì Cicero ñem laïi cho chuùng ta trong taùc phaåm De Officiis , moät quyeån saùch giaùo huaán ñaïo ñöùc coøn deã hieåu vaø toát hôn moïi quyeån saùch cuûa Khoång töû. 7
Schopenhauer trong nhöõng khuoân maët lôùn cuûa trieát hoïc phöông taây vaãn ñöôïc coi laø caùi gaïch noái Ñoâng/Taây; hôn nöõa, oâng laø ngöôøi ñaõ ca ngôïi: minh trí AÁn ...seõ chuyeån bieán toaøn boä tri thöùc vaø tö töôûng cuûa chuùng ta. Caùi töông caän Ñoâng/Taây khoâng xa laï vôùi trieát gia phöông taây. Ngay chính Schelling vaøo ñaàu theá kyû 19 nhaän ra “söï taùi laäp caùi thoáng nhaát ñoâng-taây laø vaán ñeà lôùn nhaát ñi ñeán choã giaûi ñaùp maø Tinh thaàn theá giôùi ñang hình thaønh”. Traøo löu laõng maïn Ñöùc ñaõ khaùm phaù caùi tinh hoa cuûa Upanischaden. Trong Baûn thaûo ñaàu tay/Fruhe Manuskripte Schopenhauer ghi nhaän: Caùi Maya cuûa Veda (AÁn), aei gignomenon men, on de oudepote 8cuûa Plato, vaø “hieän töôïng ” cuûa Kant laø cuøng moät theå (sdt, tieát 564). Tuy nhieân oâng cuõng nhìn ra ngoä nhaän, ñeán caû söï vieäc thaát baïi cuûa nhöõng nhaø truyeàn giaùo trong vieäc ñöa Cô ñoác giaùo vaøo xaõ hoäi AÁn laø do ñoâi beân khoâng noùi cuøng ngoân ngöõ (thöù ngoân ngöõ tö töôûng) vaø khaû naêng ñoái khaùng maïnh meõ cuûa phöông ñoâng. Maët khaùc, oâng cuõng toá caùo vieäc ngaên chaën/remora ñöa tö töôûng ñoâng phöông vaøo theá giôùi ñaïi hoïc cuûa giôùi kinh vieän ñöông thôøi. OÂng khaúng ñònh nguyeân lyù cuûa chaân lyù coù nguoàn coäi hình thaønh ôû phöông Ñoâng, töø vaên töï khi oâng ghi nhaän: Toâi khoù tin vaøo trí naêng thöïc söï coù theå môû ra töø nhöõng ngöôøi khoâng vieát...Nhöõng taùc giaû cao caû cuûa Upanischaden trong kinh Veda ñaõ vieát.
Trong khi hình thaønh taùc phaåm lôùn Theá giôùi nhö theå YÙ chí vaø Bieåu töôïng , Schopenhauer nhaän ra tö töôûng cuûa oâng gaàn vôùi Phaät giaùo, ñieàu maø oâng goïi laø söï ñoàng thuaän/Ubereinstimmung tuyeät vôøi. Töø nhöõng thaäp nieân 20s vaø 30s trôû ñi cuûa theá kyû 19, nhöõng saùch vôû veà trieát lyù Phaät giaùo vaø nhöõng kinh taïng ñöôïc chuyeån ngöõ phaùt trieån phong phuù ôû chaâu AÂu. Schopenhauer tìm ra bieåu hieän chaân lyù trong thuyeát luaân hoài vaø giaûi thoaùt söï khoå trong tö töôûng Phaät giaùo, moät toân giaùo voâ thaàn (sdt.) Nguoàn goác cuûa khoå/dukkha (moät trong töù dieäu ñeá) ôû trong khaùt voïng soáng, maø “baûn chaát cuûa duïc voïng laø khoå” (Schopenhauer, sdt.), daäp taét khaùt voïng soáng, con ngöôøi “ngöng ham muoán moïi söï, khoâng raøng buoäc yù chí vaøo baát kyø choã döïa naøo, noã löïc kieân trì döûng döng toaøn dieän vôùi moïi söï” (sdt.)
Nhöõng ñoàng thuaän ñoái chieáu giöõa tö töôûng Schopenhauer trong taùc phaåm chính cuûa oâng vôùi tö töôûng trong kinh taïng Phaät giaùo coù tính caùch töông ñoái, vì nhöõng khaùi nieäm veà thöôøng haèng/anityataø vaø trí hueä/prajnaø khoâng haún giôùi haïn trong phuû ñònh/Verneinung nhö hoïc thuyeát cuûa Schopenhauer?
2. Cô sôû ñoái chieáu: Khi phaân bieät Ñoâng/Taây, ñieàu ñoù haøm nguï coù nhöõng neàn vaên minh khaùc nhau trong lòch söû con ngöôøi, chuû yeáu laø vaên minh AÂu chaâu, AÁn ñoä vaø Trung hoa. Khi quan nieäm nhöõng vaên hoùa khaùc bieät, lieäu coù cô sôû cho moät tyû giaûo cho vaên chöông vaø trieát hoïc? Trong moät nghieân cöùu taäp theå veà Khaùi nieäm con ngöôøi, 9Raju nhaän ñònh Trieát hoïc tyû giaûo laø moät chuû ñeà môùi meû...vì môùi coù yù thöùc veà chính noù. Song khi ñaët vaán ñeà trieát hoïc tyû giaûo coù nghóa laø thieát laäp nhöõng ñoái chieáu trong khuoân khoå moät trieát hoïc kieåu maãu. Nhöng laøm theá naøo coù moät heä thoáng trieát hoïc hay theá giôùi quan lyù töôûng cuõng nhö nhöõng truyeàn thoáng trieát hoïc khaùc nhau cuûa theá giôùi coù theå tieáp caän vôùi noù ñöôïc?
Ngay nhö Leibniz khi luaän tö töôûng Trung hoa cuõng cho raèng trieát hoïc naøy khoâng ñöôïc toå chöùc trong moät hình thöùc coù heä thoáng vì thieáu thuaät ngöõ trieát hoïc. Chính trong caùi khoù khaên naøy, Archie Bahm ñaõ neâu ra nhöõng thuaät ngöõ khaùc bieät trong coâng vieäc tyû giaûo trieát hoïc, 10khi so saùnh “Chaân lyù” trong trieát hoïc taây phöông vôùi “Satya” trong trieát hoïc aán vaø “Thaønh” trong trieát hoïc trung hoa; hay khaùi nieäm Thieän (taây phöông) vôùi Ananda (aán) vaø Trung (hoa).
Thuaät ngöõ khaùc bieät treân cô sôû ngoân ngöõ khaùc bieät, chæ coù tính töông ñoái nhöng chuû yeáu döïa treân söï thaønh laäp khaùi nieäm. Khi Heidegger chæ ra baûn chaát chaân lyù trong töø alhqeia hy laïp coù nghóa khai môû 11ñieàu ñoù khoâng coù nghóa laø xoùa boû töø Wahrheit, nhöng mang moät yù nghóa môùi. Moãi trieát hoïc coù thuaät ngöõ cuûa rieâng noù, khoâng phaân bieät ñoâng/taây.
Veà con ñöôøng tö töôûng cuõng vaäy. Khi vieát Nhöõng loái tö töôûng cuûa caùc daân toäc phöông ñoâng chuû yeáu laø xeùt nhöõng quy luaät luaän lyù vaø heä thoáng suy luaän nhö nhöõng saûn phaåm vaên hoùa cuûa tö duy phaûn tænh, Hajime Nakamura quan nieäm caùch tö töôûng ôû ñaây ñöôïc xaùc ñònh bôûi nhöõng taäp quaùn vaø haønh xöû trong vaên hoùa cuûa nhaø tö töôûng khi oâng truyeàn ñaït tö töôûng cuûa mình. Nhaø tö töôûng nhö vaäy khoâng caàn phaûi coù yù thöùc veà caùch theá tö töôûng nhö theá naøo trong quaù trình tö duy. Nakamura cuõng baùc boû tö kieán cho laø caùch theá tö töôûng cuûa ngöôøi phöông ñoâng coù tính toång hôïp so vôùi ngöôøi phöông taây coù tính phaân tích, veà maët ngöõ phaùp cuõng nhö tri thöùc.
David Dilworth, ngöôøi chuyeân dòch nhieàu taùc phaåm cuûa Nishida Kitaroø töø Nhaät ngöõ sang Anh ngöõ ñaõ duøng Thoâng dieãn hoïc tyû giaûo nhaèm ñoái chieáu, phaân loaïi vaø toång hôïp nhöõng lyù luaän chuû yeáu trong trieát hoïc. 12Trong nhöõng bieåu ñoà tyû giaûo, Dilworth phaân chia boán loaïi phaïm truø: vieãn töôïng, thöïc taïi, phöông phaùp vaø nguyeân taéc; trong moãi phaïm truø bao goàm nhöõng hình thaùi khaû höõu nhö caù bieät, khaùch quan, trong saùng, khuoân pheùp ôû phaïm truø vieãn töôïng, hieän sinh, baûn chaát, thöïc theå, yeáu tính trong phaïm truø thöïc taïi, baát khaû tri, duy luaän, bieän chöùng, ñaïi yeáu trong phaïm truø phöông phaùp, saùng taïo, ñôn giaûn, thoâng ñaït, phaûn tænh trong phaïm truø nguyeân taéc. Vieãn töôïng caù bieät nôi nhöõng nhaø tö töôûng duøng söï hieän dieän chính mình ñeå hình thaønh theá giôùi quan cuûa hoï, nhöõng ngöôøi nhö Maëc töû, Descartes, Kierkegaard, Nietzsche, vieãn töôïng khaùch quan phuû nhaän tính chuû theå trong hình thaønh laäp thuyeát nhö Tuaân töû, Phaùp gia, Anaximeøne, Anaxagore, Spinoza...,vieãn töôïng trong saùng bieåu hieän moät trung gian trong saùng cuûa tri thöùc tuyeät ñoái nhö Heùraclite, Parmeùnide, Platon, Hegel, Nishida...,vieãn töôïng khuoân pheùp giaû ñònh moät lyù töôûng coäng ñoàng nhö Aristote, Vico, Kant, Fichte...Thöïc taïi hieän sinh ñaët höõu theå öu tieân ñoái vôùi döõ kieän lòch söû nôi nhöõng baûn vaên Thieàn, Nguïy bieän hy laïp, tröôøng phaùi Kyoto, Sartre..., thöïc taïi baûn chaát chuù troïng ñeán cô ñoäng cuûa nhöõng löïc löôïng vaät chaát nôi Deùmocrite, Maëc töû, Ñaïo giaùo, Marx, Freud..., thöïc theå vöôït treân nhöõng hieän töôïng, daãn ñeán moät thöïc taïi hoaøn haûo nôi tröôøng phaùi taân Platon, AÁn giaùo, Kant...,yeáu tính chuù troïng ñeán nhöõng hình thaùi lyù töôûng nhö tröôøng phaùi taân Khoång, Xenophane, Hegel, Husserl...,veà maët phöông phaùp baát khaû tri tuaân thuû luaän lyù cuûa nhöõng khaùi nieäm töông phaûn nôi Trang töû, Long Thoï, phaùi Hoaøi nghi, Nietzsche, Nishida, veà maët duy luaän giaûn tröø phöùc taïp veà ñôn nhaát nôi Maëc töû, Thales, Descartes, Husserl..., veà maët bieän chöùng nhaèm hoaøn taát moät theå thoáng nhaát toång hôïp nhöõng maët ñoái khaùng nôi Upanishad, Ñaïo ñöùc kinh, Hegel, Marx...,ñaïi yeáu duøng phöông phaùp ñöa moät vaán ñeà vaøo phaân tích nhöõng maët ñoái laäp nôi vaên baûn Aristote, Kant, Peirce, James...., veà maët nguyeân taéc saùng taïo taïo moät khu bieät taïo caùi môùi thay theá cuõ nôi Tuaân töû, Phaùp gia, Locke, Darwin, Bergson..., ñôn giaûn laø nguyeân taéc taïo ñoàng nhaát nhö Vöông Sung, phaùi Hoaøi nghi hy laïp, Hume, Schopenhauer..., thoâng ñaït chuù troïng ñeán hình thaùi toaøn haûo nôi Ñoång Troïng Thö, Chu Hy, Leibniz, Bardley..., phaûn tænh coù tính töï maõn, töï laäp nôi Descartes, Anaxagore, J.S. Mill. Vôùi nhöõng phaïm truø naøy, Dilworth ñi phaân tích nhöõng tröôøng phaùi coå ñaïi trung quoác coù theå thieát laäp moät heä thoáng ñoái chieáu nhö Khoång töû, Maïnh töû veà maët vieãn töôïng laø trong saùng, Maëc töû laø caù bieät, Tuaân töû laø khaùch quan, veà maët thöïc taïi Khoång, Maïnh, Tuaân töû laø yeáu tính, Maëc töû laø baûn chaát, veà maët phöông phaùp, Khoång, Maïnh, Tuaân töû laø baát khaû tri, Maëc töû duy luaän, veà maët nguyeân taéc, Maëc, Khoång laø thoâng ñaït, Maïnh laø ñôn giaûn, Tuaân laø saùng taïo.
YÙ nguyeän cuûa Dilworth xaây döïng sô boä cho moät thoâng dieãn hoïc vò lai ñaùng ca ngôïi ôû choã oâng möu tìm moät vöông quoác dieãn ngoân chung cho toaøn boä gia saûn vó ñaïi nhaân loaïi keá thöøa cuûa trieát hoïc theá giôùi/world philosophy. OÂng giaûi thích “quaû thöïc ngaøy nay chuùng ta bieát nhieàu veà nhöõng hoïa phaåm Ñaïo giaùo hay nhuõng vöôøn Thieàn, nhöõng nhaïc khuùc cuûa Bach vaø Mozart hôn laø nhöõng ngöôøi soáng cuøng thôøi vôùi nhöõng coâng trình naøy ñöôïc saùng taïo. Töông töï nhö vaäy, chuùng ta coù moät nhaän thöùc tinh teá hôn veà nhöõng taùc phaåm cuûa Homer, Plato, Aristotle, Khoång töû, Laõo töû, Chu Hy, Ñaïo Nguyeân (Doøgen) cuõng nhö nhöõng ngöôøi khaùc so vôùi moïi thôøi ñaïi tröôùc coäng laïi.” Taát nhieân töø ñoù chuùng ta coù theå kyø voïng laø nhöõng theá heä sau naøy seõ hoaøn taát nhaän thöùc lôùn lao hôn veà nhöõng truyeàn thoáng vaên hoùa ña daïng cuûa chuùng ta.
YÙ nguyeän aáy coù theå laø öôùc voïng chung cuûa nhaân loaïi treân con ñöôøng saùng taïo – chung moät ngoân ngöõ, moät loái suy nghó, moät thoâng giao thoáng nhaát. Ñoù cuõng laø thoâng ñieäp cuûa moät nhaø tö töôûng Nhaät maø Dilworth ñaõ taän tuïy chuyeån ngöõ, Nishida Kitaroø – khi Nishida vieát:
- Khoâng theå phuû
nhaän moät vaên hoùa naøy nhaân danh moät vaên hoùa khaùc trong caû hai. Cuõng
khoâng bao goàm caùi naøy trong caùi kia. Traùi laïi phaûi soi saùng caû hai töø
moät aùnh saùng môùi baèng moät tri thöùc saâu saéc hôn veà cô sôû neàn taûng
cuûa chuùng.
Haønh trình tö töôûng töø ñoâng sang taây khoâng laø moät giao löu tö töôûng. Theo nhöõng lôøi kyù vaø thö töø cuûa nhöõng giaùo só Thieân chuùa giaùo tieàn phong ñi truyeàn giaùo ôû Trung hoa vaø Nhaät (nhö Lionel Jensen ghi laïi), hoï maëc y phuïc cuûa taêng giôùi Phaät giaùo vì ngôõ Phaät giaùo coù aûnh höôûng roäng lôùn ôû hai xöù naøy. Lôïi maõ ñaäu (Matteo Ricci) duøng taêng phuïc phaùi Tònh ñoä coi nhö tieâu bieåu cho ngöôøi Trung hoa, khi oâng baùo caùo: “Toâi ñaõ trôû thaønh ngöôøi Trung quoác. Trong quaàn aùo, saùch vôû, cung caùch, vaø trong moïi vieäc beà ngoaøi chuùng toâi bieán mình thaønh Trung hoa.” Nhöõng ngöôøi truyeàn giaùo doøng Teân töø Francis Xavier cuõng ñaõ thích nghi theo loái phuïc söùc cuûa tu vieän phaät giaùo ôû Nhaät baûn. Duïng yù cuûa Xavier roõ reät trong thö oâng vieát ngay töø 1552:”Toâi hy voïng ñeán ñoù trong naêm nay, vaø ñeán taän choã Hoaøng ñeá. Trung quoác laø moät thöù vöông quoác maø neáu nhö haït gioáng cuûa Phuùc aâm ñöôïc gieo troàng, noù coù theå lan xa roäng raõi. Vaø hôn nöõa, neáu ngöôøi Trung hoa chaáp nhaän nieàm tin Thieân chuùa, ngöôøi Nhaät cuõng töø boû nhöõng hoïc thuyeát maø ngöôøi Trung hoa daïy cho hoï.” 13Söï thaát baïi cuûa nhöõng thöøa sai Doøng Teân ôû Trung quoác, Nhaät baûn vaø Vieät nam (ngay caû ngöôøi baûn xöù nhö Nguyeãn tröôøng Toä) coù theå laø moät trong nhöõng nguyeân do khoâng coù thoâng giao trieát hoïc trong moät thôøi gian laâu daøi. Vaøo khoaûng cuoái theá kyû 19 khi moät trong nhöõng ngöôøi Nhaät ñaàu tieân nhö Nishi Amane (1829-1897) sang hoïc luaät vaø kinh teá ôû Hoøa lan vaø chuyeân taâm ñeán trieát hoïc taïi Leiden, oâng coù yù nghó “ôû trong xöù chuùng ta, khoâng coù gì ñaùng goïi laø trieát hoïc”, tuy oâng laø ngöôøi ñaõ du nhaäp nhöõng thuaät ngöõ trieát hoïc phöông taây veà nöôùc. Moät ngöôøi Nhaät khaùc, Choømin Nakae (1847-1901) cuõng nghó “qua nhieàu thôøi ñaïi ôû nöôùc Nhaät ta, khoâng coù trieát hoïc.” Keå töø vaên baïch thoaïi (Trung quoác), quoác ngöõ (Vieät nam) nhöõng tö töôûng phöông taây böôùc ñaàu du nhaäp, ñaëc bieät nhö tröôøng hôïp Nietzsche. 14AÛnh höôûng cuûa Nietzsche trong cuoäc vaän ñoäng Nguõ Töù (1919) chaúng haïn laïi ñöôïc daáy leân trong cuoäc vaän ñoäng daân chuû Thieân An Moân (1989).
Tröôøng phaùi Kyoto coù theå coi nhö doøng chính ñaàu tieân ôû phöông Ñoâng ñaõ phaùt trieån moät vaän ñoäng trieát hoïc coù taàm möùc laøm thay ñoåi nhöõng ngoä nhaän veà nhaän thöùc vaø thoâng giao trieát hoïc Ñoâng/Taây. 15Nhöõng vaán ñeà daãn khôûi töø tröôøng phaùi naøy:
a/ Tö töôûng phöông ñoâng khoâng laø moät loaïi kinh ñieån huyeàn hoaëc coù tính taäp theå vaø cöôõng cheá, thöôøng thaáy ôû nhöõng loaïi saùch dung tuïc toân giaùo.
b/ Nhöõng trieát gia cuûa tröôøng phaùi Kyoto söû duïng ngoân ngöõ khaùi nieäm cuûa trieát hoïc phöông taây ñeå dieãn ñaït vaø tranh luaän veà nhöõng keá thöøa vaên hoùa truyeàn thoâng chaâu AÙ.
c/ Nhöõng trieát gia naøy haáp thuï giaùo hoã trieát lyù chaâu AÂu vaø ñoái thoaïi tö töôûng cuûa rieâng hoï treân cô sôû lyù taéc ñöông ñaïi.
Ngöôøi thuû laõnh cuûa Tröôøng Kyoto 16laø Nishida Kitaro vaø nhöõng trieát gia keá thöøa nhö Hajime Tanabe, Keiji Nishitani... Nishida ñaõ khai phaù nhöõng vaán ñeà khôûi töø tö töôûng cuûa Leibniz, Kant, Hegel, Nietzsche, Bergson, hieän töôïng luaän Husserl vaø Heidegger. Nhöõng ngöôøi nhö Tanabe vaø Nishitani vaø nhöõng moân ñeä cuûa hoï nhö Koichi Tsujimura, Shizuteru Ueda... ñeàu coù ñi du hoïc taïi nöôùc Ñöùc, töøng gaëp Husserl vaø Heidegger vaø am töôøng hieän töôïng luaän cuûa Husserl cuõng nhö thoâng dieãn luaän theo Heidegger. James W. Heisig nhaän ñònh laø tröôøng phaùi tö töôûng naøy thöïc söï coù theå saùnh vai vôùi nhöõng tröôøng phaùi vaø traøo löu trieát hoïc lôùn ôû phöông taây. Ñieàu chính yeáu laø nhöõng trieát gia lôùn cuûa tröôøng phaùi naøy ñaõ phaù ñoå thieân kieán veà trieát hoïc theá giôùi chæ coù trong khuoân thöôùc taây phöông. Ñieàu ñoù coù nghóa laø hoï ñaõ mang nhöõng ñaëc tính phöông ñoâng, thieàn, tònh ñoä (Phaät giaùo) vaøo trong theá giôùi trieát hoïc, ñoái thoaïi trieát hoïc vaø tranh luaän trieát hoïc vôùi nhöõng di saûn keá thöøa cuûa vaên hoùa phöông ñoâng vaø ngoân ngöõ yù nieäm phöông taây.
Nishida Kitaroø trong taùc phaåm ñaàu Hoûi veà ñieàu Thieän/Zen no Kenkyuø (1911) ñaõ khôûi töø moät khaùi nieäm “kinh nghieäm thuaàn tuùy/junsui keiken” nhö moät nguyeân lyù thöù nhaát cuûa trieát hoïc. OÂng coi kinh nghieäm thuaàn tuùy laø thöïc taïi duy nhaát, caùi kinh nghieäm tröïc tieáp nhaän thöùc moïi söï vaät. Kinh nghieäm tröïc tieáp aáy Nishida noùi roõ hôn khi vieát baøi Töïa cho laàn xuaát baûn 1936, töø choã keå kinh nghieäm cuûa nhaø trieát hoïc töï nhieân Gustav Fechner trong moät buoåi saùng tröïc thò thaáy chaân lyù cuûa chính söï vaät trong vieãn caûnh ban ngaøy ñeán kinh nghieäm cuûa oâng khi ñi treân ñöôøng phoá ôû Kanazawa nghó veà chaân thöïc taïi hieän ra nhö vaäy. Kinh nghieäm cuûa Cogito Descartes hay Töï thöùc môû ñaàu Hieän töôïng luaän Hegel, hay Trôû veà vôùi chính söï vaät cuûa Husserl. Nishida ôû vaøo thôøi ñaïi cuûa Wundt, W. James neân khaùi nieäm kinh nghieäm thuaàn tuùy döôøng nhö laø moät khaùi nieäm phoå bieán, nhöng caùch suy nghó laïi khaùc. Nôi Nishida, kinh nghieäm aáy khoâng laø nguyeân nhaân cuûa khaùi nieäm phoå quaùt tröøu töôïng maø laø nguoàn goác thöïc taïi, vöôït treân caû nhaän thöùc vaø yù chí, oâng goïi laø tröïc giaùc trí tueä/chiteki chokkan (intellektuelle Anschauung). Tröïc giaùc naøy chính laø yù töôûng duy nhaát Nishida chia seû vôùi Bergson vaø cuõng laø caùi tröïc giaùc thoáng nhaát nôi nhöõng nhaø tö töôûng lôùn nhö Platon, Spinoza trong nhaän thöùc söï vaät. Trong Hoûi veà ñieàu Thieän, oâng vieát: Töø cô sôû tö töôûng, luoân luoân coù moät thöïc taïi thoáng nhaát maø chuùng ta chæ coù theå bieát qua tröïc giaùc. YÙ töôûng tröïc giaùc saùng taïo veà kinh nghieäm thuaàn tuùy phaùt trieån trong nhöõng taùc phaåm veà sau nhö trong Tröïc giaùc vaø Phaûn tænh trong töï giaùc/Jikaku ni okeru chokkan to hansei (1917), trôû thaønh töï giaùc/jikaku. Khaùi nieäm naøy nhaèm vöôït leân treân nhöõng nghòch lyù veà ñoái laäp chuû theå-khaùch theå trong tri thöùc luaän cuûa thôøi ñaïi oâng, vaø nhaèm giaûi quyeát vaán ñeà ñaët ra töø taâm lyù hoïc Brentano vaø hieän töôïng luaän Husserl moái lieân laïc giöõa haønh vi tri thöùc cuûa töï kyû/jiko ga vôùi ñoái töôïng tri thöùc töï kyû/jiko wo, daãn ñeán phuû ñònh hoùa toaøn dieän hai maët ñoái laäp naøy. Töï kyû laø haønh vi phaûn tænh phaân bieät hai maët noesis vaø noema cuûa töï kyû (thöôøng gaëp trong hieän töôïng luaän) ñöôïc phaân tích trong Töø haønh ñoäng ñeán thò kieán/Hataraku mono kara miru mono he (1927), qua nhöõng thaûo luaän veà nhöõng vaán ñeà trong trieát hoïc hy laïp, oâng ñaõ khai trieån khaùi nieäm tröôøng sôû/basho laø cô sôû neàn taûng cho luaän lyù veà tröôøng sôû/basho no ronri trong trieát hoïc cuûa oâng. Tröôøng sôû coù theå baét nguoàn töø caûm höùng veà Choâra (Platon) vaø Topos (Aristote) nhöng khoâng chæ coù yù nghóa haïn heïp laø khoâng gian, maø theo Nishida laø moät phoå bieán bieän chöùng/benshoâhoâteki ippansha (nhö trong lôøi Töïa naêm 1936 cho quyeån Hoûi veà ñieàu Thieän). Phoå bieán trong chöõ cuûa Nishida laø ”nhaát ban giaû”(ippansha) bao goàm caû maët luaän lyù vaø baûn theå luaän cuûa yù nghóa tröôøng sôû, khai trieån treân ba chieàu kích: maët phoå bieán phaùn ñoaùn trong laõnh vöïc töï nhieân, phoå bieán töï thöùc trong laõnh vöïc yù thöùc vaø phoå bieán trí thöùc trong laõnh vöïc trí thöùc trong taùc phaåm Nhöõng vaán ñeà cô baûn cuûa trieát hoïc II/Tetsugaku no kompon mondai (1934). Luaän lyù veà tröôøng sôû chæ ra moät nhaän thöùc veà caù theå vôùi tính caùch caù theå, ôû ñaây Nishida pheâ phaùn quan nieäm baûn theå/ousia cuûa Aristote giôùi haïn trong chuû ngöõ/shugo, trong khi chæ coù theå coù phaùn ñoaùn veà maët thuaät ngöõ/jutsugo coù nghóa laø trong caùi nhaát ban giaû cuûa phoå bieán laø hö voâ tuyeät ñoái. Luaän lyù cuûa Nishida coù theå coi laø moät luaän lyù thuaät ngöõ laø ñoái troïng cuûa luaän lyù chuû ngöõ; chính treân cô sôû naøy Nishida muoán vöôït ra khoûi chuû nghóa duy ngaõ cuûa phaùi duy taâm, nhöng vaãn giöõ phaàn tinh tuùy cuûa khaùi nieäm haønh ñoäng/Tathandlung cuûa Fichte vaø YÙ chí cuûa Schelling.
Vaán ñeà ñaët ra laø nhö vaäy caù theå coù bò loaïi khoûi caùi phoå bieán? Nishida daãn trong luaän lyù tröôøng sôû moät khaùi nieäm “phoå bieán cuï theå”(konkrete Allgemeine) laáy töø trong quan nieäm töï taát ñònh cuûa phoå bieán cuûa Hegel. Ñoù laø nguyeân do oâng goïi phoå bieán bieän chöùng, khoâng phaûi laø quaù trình ñeà-phaûn ñeà-hôïp ñeà nhöng laø söï ñoàng nhaát cuûa maâu thuaãn chuû theå vaø khaùch theå, thoáng nhaát giöõa nhöõng maët ñoái laäp laø moät quaù trình bieän chöùng, trong ñoù “nhöõng maët ñoái laäp caøng töï maâu thuaãn, laïi caøng töï ñoàng nhaát”. Söï khaùc bieät giöõa phoå bieán cuï theå cuûa Hegel, voán laø moät tinh thaàn tuyeát ñoái vaø khi haøm nguï moät yù töôûng coù nghóa vaãn coøn laø ñoái töôïng cuûa tri thöùc, coøn nôi Nishida laø moät phoå bieán cuï theå toät cuøng, coù tính voâ tuyeät ñoái vöôït leân khoûi söï ñoái laäp giöõa caùi höõu vaø voâ töông ñoái. Vaøo cuoái ñôøi, Nishida goïi ñoù laø töï ñoàng nhaát cuûa maâu thuaãn tuyeät ñoái/zettai mujun no jiko doøitsu .
Nhöõng vaán ñeà khai phaù trong trieát hoïc Nishida Kitaroø khoâng chæ thaûo luaän vôùi trieát hoïc coå ñaïi hy laïp, coøn mang tính pheâ phaùn nhöõng traøo löu tö töôûng caän ñaïi vaø ñöông ñaïi ñoái vôùi oâng, töø quan nieäm ñieàu hoøa tieàn ñònh ñôn töû cuûa Leibniz, quan nieäm ngaõ sieâu nghieäm cuûa Kant, traøo löu duy taâm ñöùc, hieän töôïng luaän cuûa Husserl. Nishitani Keiji ñaõ ñaët ñònh trieát hoïc cuûa Nishida trong lòch söû trieát hoïc nhö moät keát hôïp tinh thaàn Ñoâng vaø Taây laïi vôùi nhau, “vöôït leân treân caùi phieán dieän maø chuû nghóa duy vaät vaø chuû nghóa hieän sinh vöôùng maéc” 17
Tanabe Hajume laø trieát gia keá thöøa gheá trieát hoïc cuûa Nishida taïi Ñaïi hoïc Kyoto vaøo naêm 1927. OÂng khôûi söï töø vieäc theo ñuoåi khoa hoïc töï nhieân, ñaëc bieät laø toaùn hoïc nhöng ñaõ chuyeån sang trieát hoïc vaø chuù troïng ñeán traøo löu taân Kant vôùi Natorp vaø Hermann Cohen vaø do khuyeán khích cuûa Nishida oâng ñaõ du hoïc taïi Ñöùc ngay töø 1922 ñeán Freiburg, taïi ñaây oâng ñöôïc Husserl chieáu coá vaø hy voïng oâng seõ ñem hieän töôïng luaän veà phoå bieán taïi phöông ñoâng, nhöng nhaân vaät Tanabe gaëp gôõ keát thaân laïi laø Heidegger. Toâi ngôø raèng Heidegger ñaõ sôùm ñöôïc thoâng tin veà tö töôûng phöông ñoâng, nhaát laø trieát hoïc cuûa Nishida qua nhöõng sinh vieân Nhaät nhö Tanabe vaø Kuki. Ngöôïc laïi, qua Heidegger, Tanabe ñaõ coù nhöõng khaùi nieäm veà hieän sinh vaø phaùt hieän ra bieän chöùng cuûa Hegel maø thaønh töïu laø moät quan nieäm veà bieän chöùng tuyeät ñoái xaây döïng treân kinh nghieäm yù chí oâng chòu aûnh höôûng cuûa Nishida. Tuy nhieân, cuõng chính töø nhöõng yù nieäm thu taäp töø trieát hoïc veà ñôøi soáng, Tanabe nhaän thaáy trieát hoïc cuûa Nishida thieáu maët lòch söû vaø xaõ hoäi. Trong nhöõng tieåu luaän nhö Luaän lyù veà baûn theå xaõ hoäi/Shakai Sonzai No Ronri ôû nhöõng thaäp nieân 30s khi pheâ phaùn luaän lyù veà tröôøng sôû cuûa Nishida khoâng chuù yù tôùi vai troø trung gian/baikai cuûa chuûng/shu ñaõ hình thaønh ra moät luaän lyù töông chieáu laø luaän lyù veà chuûng cuûa Tanabe, ñaëc bieät laø trong taùc phaåm Bieän chöùng cuûa luaän lyù chuûng/Shu no ronri no benshoâhoâ nhö moät thieát bò ñeå nhaän thöùc baûn theå xaõ hoäi. Döôøng nhö trong khi nghieân cöùu Hegel vaø Marx, Tanabe ñaõ sôùm nhaän thöùc ñöôïc luaän lyù chuûng khai trieån töø moät baûn theå luaän xaõ hoäi tröôùc Lukaùcs trong phaïm truø chuûng ôû ñaây laø Nhaø nöôùc trong bieân khaûo Luaän lyù veà baûn theå Nhaø nöôùc/Kokkateki sonzai no ronri (1938). OÂng khaúng ñònh: Luaän lyù chuûng laø moät luaän lyù bieän chöùng... nghóa laø vöøa laø luaän lyù ñoàng thôøi laïi phuû nhaän luaän lyù khoâng theå dieãn ñaït baèng nhöõng nguyeân taéc cô baûn cuûa luaän lyù ñoàng nhaát vaø baát maâu thuaãn. Höôùng ñi naøy ñöa oâng chuù troïng ñeán nhöõng vaán ñeà thöïc tieãn, vaø thaønh quaû laø vaøo thôøi haäu chieán voùi thaûm baïi cuûa nöôùc Nhaät, oâng ñaõ vieát taùc phaåm chính Trieát hoïc nhö moät Saùm hoái/Zangedoâ Toshite no Tetsugaku (1945), 18nhö teân goïi cuûa noù “saùm hoái/zange”laáy caûm höùng töø yù nieäm metanoia/ metanoia (toâi ngôø laø trong giai ñoaïn oâng quay veà vôùi nhöõng vaán ñeà cuûa trieát hoïc toân giaùo, ñoái thoaïi vôùi Shinran (1173-1262) cuûa Tònh ñoä Phaät giaùo, Thieân chuùa giaùo vaø nhöõng nhaø tö töôûng phöông taây nhö Eckhart, Kant, Schelling, Kierkegaard, Heidegger...oâng ñaõ ñoïc Schopenhauer, chöông vieát veà Ñaïo ñöùc trong Theá giôùi nhö theå YÙ chí vaø Bieåu töôïng trong ñoù Schopenhauer ñaõ noùi ñeán saùm hoái qua luaän baøn veà Phaät giaùo, AÁn giaùo vaø Thieân chuùa giaùo) 19. Saùm hoái hay caûi taâm laø phuû ñònh cuûa aùc vaø trôû laïi voâ tuyeät ñoái. Tanabe vieát treân cô sôû phi trieát hoïc: “Con ñöôøng saùm hoái/zangedoø daãn ñeán moät trieát hoïc khoâng laø trieát hoïc, trieát hoïc nhö theå töï hieän caùi yù thöùc saùm hoái; ñaõ töø laâu toâi khoâng theo ñuoåi trieát hoïc nöõa, maø ñuùng ra laø saùm hoái tö duy qua toâi.” Phi trieát hoïc phaùt kieán treân cô sôû thöïc tieãn cuûa Tha löïc/tariki. Kinh nghieäm saùm hoái qua phuû ñònh caùi cheát ngaõ löïc, caûi taâm vaø taùi sinh nhö oâng noùi “toâi ñaõ cheát ôû trieát hoïc vaø phuïc sinh nhôø saùm hoái” qua tha löïc, ñoù laø voâ tuyeät ñoái. Cho neân, trong khi pheâ phaùn trieát hoïc Nishida khoâng baøn ñeán nhaân sinh, xaõ hoäi, lòch söû, sau cuøng Tanabe vaãn trôû veà moät ñieåm chung vôùi Nishida laø tính Voâ tuyeät ñoái, phaân bieät hoï vôùi truyeàn thoáng trieát hoïc phöông taây, ñoàng thôøi cuõng laø khôûi ñieåm cô sôû tö töôûng cuûa hoï trong khi tieán gaàn vôùi trieát hoïc taây phöông.
Nishitani Keiji laø theá heä thöù ba cuûa tröôøng phaùi Kyoto, nhöng cuõng laø hoïc troø tröïc tieáp cuûa Nishida, khôûi söï vôùi luaän aùn veà Schelling.OÂng cuõng theo hoïc ôû Freiburg, tröïc tieáp vôùi Heidegger, trong thôøi gian Heidegger ñang thuyeát giaûng veà Niezsche. Taùc phaåm chính cuûa Nishitani laø Toân giaùo laø gì?/ Shuøkyoø to wa nanika (1962) 20luaän veà vaán ñeà cô baûn neâu treân: tính Voâ. ÔÛ ñaây, Nishitani tröïc tieáp ñoái dieän vôùi moät nguoàn suoái tö töôûng phöông ñoâng laø Thieàn Phaät giaùo vaø chuû nghóa hö voâ ôû phöông taây. Nishitani xaùc ñònh moái quan heä trieát hoïc hieän ñaïi vôùi chuû nghóa Maùc cuõng nhö chuû nghóa duy lyù khoa hoïc:
- Ñoái vôùi toâi, vaán
ñeà veà chuû nghóa hö voâ hieän ñaïi nôi Nietzsche vaø nhieàu ngöôøi khaùc lieân
heä saâu xa vôùi moïi vaán ñeà naøy. Toâi tin chaéc laø vaán ñeà chuû nghóa hö
voâ naèm trong coát loõi cuûa moái aùc caûm laãn nhau giöõa toân giaùo vaø khoa
hoïc. Chính vì ñieàu ñoù ñaõ cho toâi nhaäp cuoäc trieát hoïc töø moät khôûi
ñieåm caøng lôùn roäng cho ñeán bao dung gaàn nhö moïi
söï.
Watsuji Tetsuroø ñaõ xaây döïng moät ñaïo ñöùc maø oâng goïi laø khoa hoïc cuûa nhaân gian/ningen, sau khi ñoïc Sein und Zeit cuûa Heidegger vaøo naêm 1927 vaøo thôøi gian oâng theo hoïc ôû Ñaïi hoïc Berlin vaø nhaän xeùt laø maëc daàu Heidegger coi caáu truùc cuûa hieän höõu con ngöôøi nhö theå thôøi tính raát ñaëc saéc nhöng ñaõ khoâng bieát ñeán khoâng gian tính, trong khi con ngöôøi nhö moät höõu-taïi-theá phaûi coù nguoàn reã töø ñaát, ñöôïc ñònh hình trong nhöõng ñieàu kieän khí haäu töï nhieân. Ñoù laø lyù do Watsuji ñaõ vieát taùc phaåm Khí haäu/Fudo: ningengakuteki na koøsatsu. OÂng nhaän ñònh:
- Thôøi tính khoâng
theå laø moät chaân thôøi tính tröø phi keát hôïp vôùi khoâng gian tính. Lyù do
maø Heidegger döøng laïi ñoù laø vì Hieän theå/Dasein giôùi haïn nôi caù
theå. OÂng chæ coi nhaân gian nhö Höõu cuûa caù nhaân/hito. Ñaây chæ laø moät
maët tröøu töôïng khi chuùng ta xem xeùt con ngöôøi theo hai caáu truùc laø caû
caù theå laãn xaõ hoäi...
- Khoâng caàn phaûi
noùi cuõng thaáy laø nhieàu ñieàu ñöôïc ñaùnh giaù vaø hoïc hoûi töø söï phaùt
trieån cuûa vaên hoùa phöông Taây, coi hình töôïng laø hieän höõu vaø hình
thaønh laø thieän. Tuy nhieân ôû cô sôû cuûa vaên hoùa phöông Ñoâng ñaõ nuoâi
döôõng tieàn nhaân ta haøng ngaøn naêm, haù khoâng phaûi coù moät ñieàu nhö laø
nhìn hình töôïng cuûa caùi voâ hình vaø nghe aâm thanh cuûa caùi voâ thanh sao?
Taâm trí cuûa chuùng ta troâng ñôïi ôû ñieàu
naøy.
Nhìn chung vaøo thöïc taïi xaõ hoäi hieän ñaïi, Yuasa nhaän xeùt laø söï tieán boä cuûa khoa hoïc kyõ thuaät ñaõ chæ ra soá phaàn cuûa loaøi ngöôøi coù hai maët: maët saùng cho thaáy töông lai röïc rôõ, haïnh phuùc traøn treà do khoa hoïc kyõ thuaät mang laïi vaø maët toái cuaû quyeàn löïc coù theå huûy trieät theá giôùi vaø nhaân loaïi. OÂng cuõng chæ ra nhöõng khaùc bieät giöõa nhöõng phöông phaùp tö duy truyeàn thoáng ôû Ñoâng vaø Taây. Khoa hoïc hieän ñaïi khôûi söï töø caùch maïng trong thieân vaên hoïc vaø vaät lyù hoïc, cuøng vôùi löôõng phaân taâm vaät cuûa Descartes ñaõ hình thaønh moät kieåu maãu nhaän thöùc moïi hieän töôïng döïa treân phöông phaùp nghieân cöùu nhöõng hieän töôïng vaät lyù, keå caû nhöõng khoa hoïc tìm hieåu öùng xöû vaø phaûn öùng cuûa ngöôøi vaø ñoäng vaät. Yuasa goïi nghieân cöùu khoa hoïc thöïc nghieäm naøy laø khoa hoïc khaùch quan chuû nghóa/kyakkanshugiteki kagaku, ñoái laäp vôùi khoa hoïc chuû quan chuû nghóa/shukanshugiteki kagaku döïa treân quan ñieåm ñieàu tra cô cheá cuûa nhöõng hieän töôïng kinh nghieäm maø vaãn duy trì chöùc naêng cuûa tinh thaàn.OÂng cuõng daãn nhaän ñònh cuûa Jung veà phöông phaùp tu haønh/shugyoøhoø cuûa phöông ñoâng laø moät khoa hoïc theo vieãn töôïng naøy.
Yuasa khôûi töø quan ñieåm cuûa Nishida veà thaân theå: “Moät thaân theå laø caùi gì ñöôïc nhìn cuõng nhö nhìn”, coù nghóa nhö moät chuû theå ñoàng thôøi laïi laø khaùch theå bôûi vì ngöôøi laø moät höõu-taïi-theá. Quan ñieåm naøy töông töï nhö cuûa Merleau-Ponty khi ñònh nghóa thaân theå vöøa laø keû thaáu thò/le voyant vaø khaû thò/le visible. Söï khaùc bieät theo Yuasa ôû choã Merleau-Ponty coi thaân theå giöõ moät vò theá öu tieân vì laø khaû thò gaàn vôùi töï ngaõ, trong khi Nishida khoâng quan nieäm coù vò theá naøy vì giaû ñònh thaân theå khaû thò nhö moät khaùch theå cuõng nhö nhöõng khaùch theå khaùc khi giaû ñònh söï hieän höõu cuûa tha theå trong khoâng gian.
Trong taùc phaåm Khí, Tu haønh, Thaân theå/Ki, shugyoø, shintai (1986), Yuasa Yasuo ñaõ khai trieån khaùi nieäm Khí laø moät khaùi nieäm then choát cuûa quan ñieåm trieát hoïc Trung hoa veà con ngöôøi vaø vuõ truï nhaèm chæ ra phöông phaùp tu haønh cuûa phöông ñoâng ñeå lieãu ñaït söï thoáng nhaát thaân/taâm. Söï khaùc bieät giöõa phöông phaùp tu haønh nhö thieàn ñònh vôùi khoa taâm lyù thaâm vieãn (Depth psychology) ôû choã khoa taâm lyù naøy nhaèm ñöa töø choã baát bình thöôøng veà bình thöôøng, trong khi tu haønh ñöa töø choã bình thöôøng leân phi thöôøng. Khí töï baûn chaát laø moät löïc duy nhaát trong thaân theå sinh ñoäng mang nhöõng ñaëc tính cuûa taâm lyù vaø vaät lyù. Luyeän khí coâng/qìgoøng chaúng haïn laø moät phöông phaùp taùi laäp moái töông hôïp giöõa thaân theå con ngöôøi vôùi ngoaïi giôùi maø khoa hoïc hieän ñaïi khoâng thöïc haønh vì theo Yuasa “luaän lyù cuûa khoa hoïc chia caùch vôùi ñôøi soáng con ngöôøi” do khoâng quan taâm ñeán söï thoáng nhaát thaân-taâm. Thaân theå con ngöôøi laø caùi chuyeân chôû Ñaïo thuoäc veà hình nhi thöôïng hoïc (phöông taây quen goïi laø sieâu hình hoïc), maø khí thöïc hieän chöùc naêng baát khaû thò naøy.
Haønh traïng töø Taây sang Ñoâng
Trong phaàn daãn nhaäp ôû treân, toâi ñaõ noùi ñeán nhöõng ngöôøi taây phöông ñaàu tieân tìm hieåu tö töôûng phöông ñoâng. Nhöõng haïn cheá veà ngoân ngöõ, yù ñoà truyeàn giaùo vaø aâm möu thöïc daân ñaõ laøm sai laïc nhöõng nhaän thöùc veà caû hai phía.
Khi vieát veà oâng thaøy cuûa mình, Nishitani Keiji ñöa ra moät ghi nhaän hoï laø nhöõng ngöôøi keá thöøa hai neàn vaên hoùa hoaøn toaøn khaùc bieät, coù moät öu ñaõi maø ngöôøi taây phöông khoâng coù laø “ñaët ñeå nhöõng cô sôû môùi cho truyeàn thoáng trieát hoïc taây phöông”, ñoàng thôøi mang moät traùch nhieäm naëng neà laø “thieát laäp nhöõng cô sôû cho moät theá giôùi ñang sinh thaønh, moät theá giôùi thoáng nhaát vöôït leân treân nhöõng khu bieät giöõa Ñoâng vaø Taây.” 22
Trong dòp vieáng thaêm ngoâi chuøa Seionji ôû Uenohara, Michel Foucault coù traû lôøi moät nhaø tu bieân taäp cuûa taïp chí Phaät giaùo Shunjuø trong cuoäc phoûng vaán nhö sau:
- Hoûi: Veà vaán ñeà
khuûng hoaûng cuûa tö töôûng Taây phöông ngaøy nay ñang thoáng trò chaâu AÂu,
oâng coù nghó laø tö töôûng Ñoâng phöông coù theå giuùp cho vieäc xeùt laïi tö
töôûng Taây phöông khoâng? Ñieàu toâi muoán noùi laø oâng coù nghó laø tö töôûng
Ñoâng phöông trong moät ñöôøng loái nhaát ñònh coù theå ñeå cho Taây phöông tìm
ra moät con ñöôøng môùi?
- Foucault : Nghieäm xeùt laïi nhöõng vaán ñeà naøy coù theå
baèng nhieàu ngaû khaùc nhau, qua phaân taâm hoïc, nhaân hoïc vaø phaân tích
lòch söû. Vaø toâi cuõng nghó laø nghieäm xeùt laïi coù theå baèng vieäc ñoái
ñaàu giöõa tö töôûng Taây phöông vôùi tö töôûng Ñoâng
phöông.
- Quaû thöïc tö töôûng
AÂu chaâu ñang ôû moät ngaõ reõ. Ngaõ reõ naøy treân bình dieän lòch söû khoâng
gì khaùc hôn laø caùo chung cuûa chuû nghóa ñeá quoác. Khuûng hoaûng cuûa tö
töôûng Taây phöông ñoàng nhaát vôùi caùo chung cuûa chuû nghóa ñeá quoác. Khuûng
hoaûng naøy khoâng taïo ra trieát gia xuaát saéc naøo mang yù nghóa cuoäc khuûng
hoaûng naøy. Ñoái vôùi tö töôûng Taây phöông trong khuûng hoaûng bieåu hieän qua
nhöõng dieãn ngoân coù theå raát thuù vò, nhöng chaúng ñaëc bieät hay laï
thöôøng gì caû. Khoâng coù trieát gia naøo ñaùnh daáu moác thôøi kyø naøy. Bôûi
noù laø caùo chung cuûa thôøi ñaïi trieát hoïc Taây phöông. Theá neân, neáu
trieát hoïc vò lai coù hieän höõu, noù phaûi phaùt sinh ra ngoaøi chaâu AÂu hay
cuõng phaûi sinh ra töø thaønh quaû cuûa nhöõng gaëp gôõ vaø aûnh höôûng qua
laïi cuûa chaâu AÂu vaø ngoaøi chaâu AÂu.
23
- Coù theå höôùng ñi
cuûa tö töôûng Ñoâng phöông cuõng khoâng töø moät choïn löïa töï do. Ñuùng ra
coù theå laø do hoaøn caûnh laø khoâng coù xaây döïng ngöõ phaùp cuûa chuû ngöõ
vaø vò ngöõ hieän dieän ñeå laùi tö töôûng Ñoâng phöông vaøo sieâu hình hoïc
cuûa baûn theå vaø ngaãu nhieân. Cho neân khoâng laáy laøm laï neáu ta coù theå
thaáy trong haønh trình cuûa Heidegger trôû laïi khôûi ñaàu moät ñieàu gì do bò
meâ hoaëc bôûi tö töôûng Ñoâng phöông , vaø ngay caû khi oâng tìm ra nhöõng
böôùc xuoáng ngaû ñöôøng aáy vôùi söï giuùp ñôõ cuûa nhöõng vò khaùch Nhaät vaø
Hoa – voâ voïng.
24
Francois Jullien giaûi thích lyù do taïi sao oâng hoïc Hoa vaên: ngoân ngöõ naøy ôû beân ngoaøi toaøn boä AÁn-AÂu vaø khai thaùc moät khaû naêng khaùc veà vaên töï (chuû yù, khoâng chuû aâm), moät vaên minh laâu ñôøi khoâng quan heä gì vôùi AÂu taây, moät tröôøng hôïp lyù töôûng ñeå suy nghó tö töôûng taây phöông töø beân ngoaøi... 27
Do ñoù coù phaûn öùng cuûa nhöõng nhaø pheâ bình, nhö Paul Ricoeur hoûi: laøm sao ngöôøi ta coù theå vieát baèng tieáng phaùp nhöõng quyeån saùch vieän lyù töø moät caùi nhìn töø beân ngoaøi, moät huûy taïo töø beân ngoaøi? hay suy nghó hoa ngöõ nhöng vieát phaùp ngöõ? Döôøng nhö Jullien ñaõ sôùm baøy toû caûm nghó nay ngay töø saùch ñaõ daãn: “khi toâi baét ñaàu hoïc trieát hoïc hy laïp, toâi khoâng theå khoâng chöùng thöïc caùi caûm nghó laï luøng laø trieát hoïc naøy döôøng nhö quaù thaân quen ñeå coù theå hy voïng nhaän thöùc noù...vì daàu coù khaùc vôùi chuùng ta, taát caû nhöõng gì raøng buoäc chuùng ta haøm suùc vôùi tö töôûng hy laïp khieán chuùng ta khoù nhaän ra caùi ñoäc ñaùo cuõng nhö phaùt kieán.”
Jullien trong khi tìm hieåu quan nieäm kyø thaønh/efficaciteù trong khai phaù thieân höôùng söï vaät ñaõ phaùt kieán khaùi nieäm Theá/Shi xuyeân suoát truyeàn thoáng trieát hoïc trung hoa. 28Trieát lyù thieân höôùng naøy nhaèm chæ ra Theá laø then choát lieân hôïp hai maët cuûa thöïc taïi cuõng nhö baát khaû phaân giöõa lyù vaø theá. Khaùi nieäm aâm/döông trong töï nhieân vaø chuû/thaàn trong xaõ hoäi hay nhöõng quan heä khaùc nhö nam/nöõ, treân/döôùi, saùng/toái...bieåu hieän nguyeân lyù taùc ñoäng qua laïi trong chöõ Theá cho thaáy quan nieäm trung hoa khoâng taùch bieät phaàn khaû naêng/possibiliteù vaø hieän thöïc/reùaliteù nhö ngöôøi hy laïp vì trong xu theá cuûa söï vaät, tónh cuõng laø ñoäng, caáu truùc cuûa thöïc taïi luoân luoân ôû trong quaù trình. Ñoù cuõng laø teân taùc phaåm Proceøs ou Creùation, Une introduction aø la penseùe chinoise (1989) cuûa Jullien phaùt xuaát töø tö töôûng daãn ñaïo cuûa Vöông Phu Chi, nhaø tö töôûng thôøi Minh Thanh ôû theá kyû XVII.
Trung hoa tröôùc heát laø moät daân toäc noâng nghieäp, gaén lieàn vôùi ñaát neân trong theá giôùi quan cuûa hoï, töï nhieân laø moät quaù trình lieân tuïc vaø ñieàu hoøa, khoan ñaïi voâ taän. Vöông Phu Chi quan nieäm moïi ngöôøi ñeàu coù kinh nghieäm veà voøng tuaàn hoaùn lôùn cuûa töï nhieân. Thieân ñòa chi ñaïi ñoàng, sinh ra vaïn vaät. Thieân haø ngoân tai, nhö Khoång töû ñaõ noùi, theo Vöông Phu Chi Trôøi cuõng nhö thaùnh nhaân khoâng caàn noùi ñeå bieåu hieän caùi toaøn haûo. Trong caùi maûy may cuûa hieän thöïc ñaõ veùn loä luaän lyù baát hoaïi cuûa Quaù trình. Ñoái vôùi caùi quaù trình naøy Vöông Phu Chi khoâng coi ñaïo vöôït khoûi hình khí, coù hình roài môùi coù hình nhi thöôïng; oâng noùi “hình nhi thöôïng laø chöa coù hình (l’invisible) maø theo nguyeân taéc cuûa trôøi khoâng theå vöôït qua, trôøi laáy noù maø bieán hoùa, ngöôøi coi laø taùc duïng cuûa taâm.” 29Caûm thoâng (influence par incitation) taïo neân cô sôû cuûa moïi thöïc taïi, phaân bieät vôùi caûm giaùc (sensation) nhö truyeàn thoáng taây phöông quan nieäm. Caûm phaùt sinh töø gaëp gôõ tha nhaân töï nguyeân uûy laø tieán tôùi, trong khi ngoä taïo phaùt trieån caûm thoâng sinh ra töø khu bieät thuùc ñaåy quaù trình hieän thöïc. Ñeå coù caûm thoâng, phaûi coù khu bieät giöõa nhöõng hieän theå, ñeå coù hôïp moïi hieän theå phaûi coù moät cô sôû chung: 30ñoàng nhaát giaû ñònh khaùc bieät vaø ngöôïc laïi. 31Ñoái vôùi Vöông Phu Chi, moïi khu bieät ñeàu chuû yeáu vì chính noù cho moïi bieåu ñaït hieän theå, laø ñieàu kieän cuûa hoøa hôïp. Chính do caûm thoâng, moïi hieän theå coù quan heä qua laïi vôùi nhau, cho neân duïc voïng khoâng bò keát aùn maø phaûi xeùt quan heä giöõa lyù taéc vaø duïc vong. Traät töï cuûa “lyù taéc” khoâng theå hieän höõu taùch rôøi traät töï cuûa “duïc”, duïc voïng vaät chaát cuõng nhö tình duïc töï nhieân hoaøn thaønh caùi chöùc naêng lôùn cuûa theá giôùi. OÂng cuõng noùi ñaïo trôøi khoâng theå voâ caûm maø löu haønh, chính trong quaù trình lyù duïc laø nguoàn goác cuûa Tính, vöøa laø nguyeân lyù vaø cô sôû cuûa thöïc taïi.
Quan nieäm veà lyù laø quy luaät vaän ñoäng moïi söï vaät theå hieän caùi traät töï ñieàu hoøa 32, cho neân oâng khoâng ngaàn ngaïi noùi ñeán caùi nhaát (l’un) ñoàng thôøi cuõng noùi ñeán tha (l’autre), noùi ñeán saám laïi noùi ñeán gioù, noùi ñeán möa laïi noùi ñeán naéng, noùi ñeán Trôøi ñoàng thôøi noùi Ñaát. Caùi cô sôû cuûa quaù trình naøy ñaõ ñöôïc phaùt bieåu trong Kinh Dòch: Nhaát aâm, nhaát döông goïi laø Ñaïo, nhöng theo Vöông Phu Chi, aâm döông vaø ñaïo khoâng phaûi laø ba maø chæ laø hai: ñaïo khoâng hieän höõu theâm vaøo quan heä aâm döông nhö haïn töø thöù ba 33; aâm döông vöøa taùch rôøi vöøa töông öùng, khoâng taùch rôøi khoûi ñaïo: chính vì vaäy coù theå nhaän thöùc vaø chöùng thöïc tính chaân thöïc cuûa khu bieät trong vaän ñoäng cuûa thöïc höõu ñoàng thôøi tính tha naøy chæ laø luaân löu vaø khai trieån trong moät sinh thaønh thöôøng tröïc, voâ thuûy voâ chung.
Jullien nhaän ñònh trong tö töôûng veà quaù trình naøy cuûa Vông Phu Chi sinh ra moät luaän lyù veà taùc ñoäng qua laïi hoã trôï vaø lieân tuïc, tính löôõng phaân- töông öùng laäp thaønh caáu truùc duy nhaát vaø tuyeät ñoái cuûa moïi thöïc höõu, phaân bieät vôùi tö töôûng veà saùng taïo cuûa phöông taây. Quaù trình naøy ngoaøi voøng nhöõng maâu thuaãn thöôøng coù ôû tö töôûng veà saùng taïo, noù khoâng bao giôø ñoái laäp “caùi hieän höõu” vôùi “caùi khoâng hieän höõu” maø chæ coù caùi aån vaø caùi hieän, caùi baát kieán vaø khaû thò hoã töông laãn nhau. Quan heä khaû thò vaø baát kieán (le rapport de l’invisible au visible), caùi nhìn thaáy vaø khoâng theå nhìn thaáy laø quan heä cuûa tieàm aån vôùi hieän thaønh cuûa noù. Luaän lyù veà quùa trình naøy daãn ñeán vieäc xeùt theå vaø duïng (EÂtre constitutif/fonctionnement) . Trong Chu Dòch ngoaïi truyeän, Vöông Phu Chi töøng baøn ñeán “Ñaïo laø theå ôû trong vaät maø sinh ra caùi duïng”. 34Ñaïo sinh ra vaïn vaät töùc laø quaù trình hieän thöïc hoùa (actualisation) töø aån sang hieän. Veà maët nhaân ñaïo, Jullien so saùnh quan nieäm cuûa Kant trong caâu noùi baát huû: Trôøi ngôøi sao saùng ôû beân treân toâi vaø luaät ñaïo lyù ôû trong toâi, 35coù theå duøng ñeå dieãn taû tö töôûng ñaïo lyù cuûa Vöông Phu Chi vì moät beân laø ñaïo trôøi, moät beân laø ñaïo ngöôøi töø moät kinh nghieäm tröïc tieáp, coù khaùc laø ôû Kant ñaïo Trôøi ñieàu hoøa trong laõnh vöïc khaû giaùc coøn luaân lyù thuaàn tuùy cuûa löông taâm thuoäc veà voâ hình, trong khi ñoái vôùi Vöông Phu Chi khoâng coù söï chia caét naøy vì ñaïo ngöôøi naèm trong caùi luaân löu toàn tuïc cuûa ñaïo trôøi. Moät ñaèng duy taâm, moät beân “duy vaät”?
F. Jullien ñaõ daønh nguyeân moät chöông ñeå baøn veà hoïc thuyeát cuûa Vöông Phu Chi coù phaûi laø moät tö töôûng duy vaät. Cuõng phaûi xaùc minh ôû ñaây, duy vaät coù theå hieåu theo hai nghóa: moät nghóa ôû vaøo thôøi ñaïi cuûa Vöông Phu Chi vaø nhöõng nhaø truyeàn giaùo Cô ñoác vôùi moät nghóa theo Marx vaø Engels. Cho neân tröôùc heát phaûi hieåu quan nieäm “vaät chaát” trong tö töôûng Vöông Phu Chi nhö theá naøo? Ñoù chính laø aâm vaø döông laøm ñaày toaøn theå choã khoâng maø khoâng coù gì hieän höõu ngoaøi chuùng; hai maët chính daãn ñeán vieäc lyù giaûi thöïc taïi tuyeät ñoái phoå bieán cuûa aâm döông laø vaät chaát vì aâm vaø döông laø nhöõng khí sô baûn töï phaùt trong vaän ñoäng (du khí), thöù nöõa nhöõng khí naøy hoã töông laãn nhau taïo neân chaát caáu thaønh moïi caù theå. Trong saùch keå treân, Vöông khaúng ñònh vaät chaát khoâng theå huûy dieät vaø töø naêng löïc vaät chaát coù theå suy ra thöïc taïi cuûa Trôøi; cuõng nhö Lucreøce nghó moïi söï hoaøn thaønh khoâng coù can thieäp cuûa thaàn, theo Vöông nhöõng bieán hoùa töï phaùt cuûa naêng löïc vaät chaát cuõng khoâng theo yù höôùng hay choïn löïa naøo ñaëc bieät (voâ taâm chi hoùa, voâ traïch ö thi). Cuõng nhö Tröông Taûi, Vöông quan nieäm coù moät nguoàn noäi taïi cuûa vaän ñoäng (cô) trong moïi vaät, nhöõng hieän töôïng thieân vaên, khí töôïng ñeàu theo nhöõng nguyeân taéc cuûa töï nhieân, trong ñoù tính cuûa döông laø taùn (dispersion), tính cuûa aâm laø tuï (concentration), aâm vôùi döông chöùa ñöïng nhau, nhöõng tinh tuù treân trôøi laø aâm chöùa trong döông, gioù saám laø döông chöùa trong aâm. Cuõng nhö Lucreøce vaø nhöõng nhaø duy vaät taây phöông, giaûi thích töï nhieân laøm tan ñi noãi sôï haõi cuûa con ngöôøi vaø laøm theá giôùi deã hieåu hôn. Tuy nhieân ôû thôøi coå ñaïi tieàn-Socrate chæ môùi ñeà ra nhöõng nguyeân lyù maø chöa coù thöïc nghieäm nhö khoa hoïc sau naøy, Vöông cuõng neâu ra pheâ phaùn Tröông Taûi ôû choã laø neáu trong coâng naêng cuûa töï nhieân töông öùng vôùi nhöõng nguyeân lyù cuõng chöa ñaït tôùi thöïc taïi, 36caàn phaûi coù nhöõng yeâu caàu thöïc nghieäm cho nhaän thöùc. Coù theå coi tö töôûng cuûa Vöông gaàn vôùi nhöõng nhaø duy vaät taây phöông ôû choã nhaán maïnh ñeán vai troø vaät chaát (“khoâng phaûi yù thöùc xaùc ñònh ñôøi soáng, nhöng ñôøi soáng xaùc ñònh yù thöùc”), theo Jullien quaû thöïc Vöông ñöa ra vaán ñeà moät beân laø traät töï cuûa khí cuï, maët khaùc laø phöông tieän söû duïng, thöïc hieän ñaïo, nhöng Ñaïo döïa vaøo khí cuï maø toàn taïi, khoâng phaûi ngöôïc laïi. Ví nhö khoâng coù cung thì khoâng coù ñaïo cuûa ngöôøi baén cung, khoâng coù xe, ngöïa thì khoâng coù ñaïo cuûa ngöôøi ñaùnh xe. Chuû nghóa duy vaät cuûa Vöông khoâng chæ giôùi haïn ôû laõnh vöïc vaät lyù maø aûnh höôûng ñeán quan nieäm ñaïo ñöùc vaø tính meänh con ngöôøi maø Ñaøm Töï Ñoàng ôû cuoái theá kyû XIX coi oâng laø moät nhaø tieân khu vó ñaïi.
Khaùi nieäm quaù trình vaø toaøn dieän cuûa Vöông, theo Jullien so saùnh vôùi hoïc thuyeát Maùc-xít coù nhieàu ñieåm töông ñoàng nhö nhöõng bieåu hieän thöïc taïi sinh ra töø taùc ñoäng qua laïi aâm döông phaân boá thaønh nhöõng caëp ñoái laäp, tuy nhieân nôi Vöông, theo quan nieäm töï ñieàu hoøa cuûa Quaù trình “khoâng coù lyù naøo laø maâu thuaãn nhaát ñònh ñoái nghòch (Voâ chung töông ñòch chi lyù), maâu thuaãn naøy töï thaåm thaáu baèng caùch taûn vaøo loøng thaùi cöïc (nhi di taûn nhöng phaûn ö thaùi hö). Ngöôïc laïi khaùi nieäm quan heä ñoái nghòch giuùp cho nhaän thöùc khoâng chæ nhöõng hieän töôïng töï nhieân maø caû quan heä cuûa con ngöôøi vôùi ngoaïi giôùi, vì theo Vöông cuøng moät luaän lyù; nhöõng nhaân toá nhö “yeâu”, “gheùt” ñöôïc lyù giaûi khoâng laø nhöõng quyeàn naêng tích cöïc, nhöng do cô naêng cuûa quaù trình maø ra. So vôùi lòch söû cuûa chuû nghóa phöông taây, quan nieäm quaù trình cuûa Vöông ôû trình ñoä cao veà tinh luyeän lieàn laïc.
Le Pli/Taäp döõ Tính thaønh
Pli laø moät khaùi nieäm môùi ñöa vaøo trieát hoïc, ít ra cuõng ñaõ thaáy treân saùch vôû cuûa Deleuze, Jullien... Trong taùc phaåm Le Pli, Leibniz et le baroque (1988), Deleuze nhaän xeùt: Baroque [moät xu höôùng vaên ngheä ôû theá kyû 17 vaø khoaûng ñaàu tk 18 (ÑPQ)] khoâng cheá ra söï vaät: ñaõ coù moïi neáp gaáp ñeán töø phöông Ñoâng, nhöõng neáp gaáp hy laïp, la maõ, goâ-tích, coå ñieån...Caùi neùt cuûa xu höôùng Baroque laø neáp gaáp ñi ñeán voâ cuøng...Khi Heidegger noã löïc vöôït yù höôùng tính nhö moät taát ñònh qua thöôøng nghieäm veà quan heä chuû theå-theá giôùi, oâng caûm thaáy ñònh thöùc noåi tieáng cuûa Leibniz veà ñôn töû (monade) khoâng coù cöûa soå laø moät con ñöôøng ñeå vöôït naøy, bôûi vì hieän theå/Dasein ñaõ môû ra moïi thôøi vaø khoâng caàn cöûa soå ñeå coù khai môû. 37Deleuze pheâ phaùn Heidegger ñaõ ngoä nhaän ñieàu kieän môû, ñoùng trong phaùt bieåu cuûa Leibniz, nghóa laø xaùc ñònh moät höõu vì theá giôùi thay vì moät höõu trong theá giôùi. 38Theo Deleuze, Merleau-Ponty coù nhaäy caûm hôn veà Leibniz khi oâng naøy phaùt bieåu trong Khaû thò vaø baát kieán(1964) : Taâm hoàn chuùng ta khoâng coù cöûa soå, ñieàu ñoù muoán noùi In der Welt Sein.
F. Jullien ñaõ noùi ñeán khaùi nieäm pli trong phaàn luaän veà chuû nghóa duy vaät cuûa Vöông Phu Chi, ñoàng thôøi phaân minh söï khaùc bieät khi ñi xaùc ñònh vaán ñeà duy vaät naøy:
- Ñaët vaán ñeà veà
tình traïng vaät chaát moät caùch minh baïch nhö trong trieát hoïc taây phöông
chæ coù yù nghóa ôû phöông Taây trong quan heä vôùi caâu hoûi chung cuûa chuùng
ta – moät caùch roát raùo ñoái vôùi chuùng ta (vì noù chi phoái moïi söï khaùc)
– veà nhöõng quan heä giöõa “höõu” vaø “tö duy”...song ñeå ñaùnh giaù noäi dung
“duy vaät” trong tö töôûng cuûa Vöông thì caâu hoûi naøy khoâng theå nghó nhö
vaäy ôû khôûi ñaàu cuûa truyeàn thoáng trung hoa. Khoâng phaûi vì “queân laõng”
hay “voâ thöùc” (nhö Hegel nghó), maø ñôn giaûn laø væ tìm hieåu caùi thöïc ôû
höôùng ñi khaùc. Chính neáp gaáp nguyeân uûy do tö töôûng khaùc bieät
trong tröôøng hoïp naøy, “caùi thöïc” khoâng chaát vaán “yù thöùc” khôûi töø
phaïm truø “höõu” ( nhö ñoái ñaàu giöõa höõu vaø tö duy theo taây phöông) –
chính töø ngöõ “höõu” cuõng khoâng hieän höõu nhö vaät trong tieáng hoa – nhöng
nhö theå “löu haønh” vaø “coâng naêng”.
Trôû laïi vôùi pheâ phaùn cuûa Ricoeur, coù theå coi nhö ñaïi bieåu cuûa xu höôùng trieát hoïc taây phöông truyeàn thoáng thoâng dieãn hoïc, khi oâng naøy neâu ra moät soá nhöõng vaán naïn veà con ñöôøng nghieân cöùu trieát hoïc phöông ñoâng kieåu Jullien 40:
OÂng cho vaán ñeà lôùn laø coù phaûi Taây phöông laø caùi ñoái dieän cuûa taùc gia moán ra khoûi ñöôøng loái thuû cöïu? khi Jullien noùi ñeán neà neáp/pli. Neáp naøy daáu ôû trình töï naøo? Laøm sao coù theå thoâng dòch caùi tö töôûng maø nhöõng quan nieäm lyù tính dò daïng? Nhaát laø nhöõng caâu thuùc veà ngöõ hoïc, ôû söï vaéng maët ñoäng töø “eâtre” vaø nhöõng thôøi ñoäng töø?
Ricoeur cho laø caùi nghòch lyù vaên töï trong coâng trình cuûa Jullien ôû choã trình baøy moät tö töôûng cuûa beân ngoaøi trongngoân ngöõ cuûa beân trong. Theooâng ngoaøitöø aâm/döông ñoâi khi coù noùi trong tieáng Phaùp, laøm theá naøo vaên töï naøy khaû dó ñeå taùc giaû laø moät nhaø Hoa hoïc coù theå duøng ñeå nghó tieáng hoa nhöng vieát tieáng phaùp?
Cuoái cuøng oâng daãn moät ñoaïn vaên cuûa Jullien: “tö töôûng Trung hoa khoâng khôûi töø chuû theå, nhöng töø hoaøn caûnh, bôûi vì noù luoân tieán hoùa, laø thôøi theá (moment-situation) ; tö töôûng hy laïp vaø aâu chaâu khoâng noùi gì veà thôøi theá nöõa,” ñeå keát luaän laø oâng chæ thaáy aån ngöõ, chöù khoâng thaáy loái cuõ, cuõng tuyeät khoâng ñaâu laø neà neáp.
Phaûn öùng cuûa Ricoeur coù theå laø töø quan ñieåm cuûa moät ngöôøi trong caùi neáp gaáp tö duy truyeàn thoáng ôû moät trong hai ñaàu cöïc Ñoâng hoaëc cöïc Taây. Loãi laàm naøy coù theå töø nhöõng ngöôøi chuyeân bieät veà moät lónh vöïc, töø ñoù laøm cô sôû phoùng chieáu sang nhöõng lónh vöïc khaùc. Hoaëc naèm trong loái moøn cuûa “trieát hoïc daân toäc”(Ethnophilosophy). Ñoù cuõng laø phaûn öùng cuûa nhöõng ngöôøi ñaàu tieân ñi vaøo moät ñòa baøn môùi, nhö nôi treân toâi neâu kinh nghieäm ñaàu tieân cuûa nhöõng ngöôøi Nhaät tieáp thuï trieát hoïc phöông taây. Tuy nhieân, töø söï phaùt trieån cuûa tröôøng phaùi Kyoto, nhöõng trieát gia phöông ñoâng ñaõ lónh hoäi nhöõng khaùi nieäm taây phöông nhuaàn nhuyeãn trong chính vieäc trình baøy tö töôûng trieát lyù rieâng cuûa hoï. Ngaøy nay, nhöõng khaùi nieäm phöông ñoâng, khoâng phaûi chæ coù rieâng khaùi nieäm aâm/döông, maø voâ soá nhöõng khaùi nieäm khaùc nhö Suønyataø/Khoâng, Qi/Khí... ñaõ nhaäp vaøo thuaät ngöõ trieát hoïc theá giôùi. Khaùi nieäm Theá nhö Ricoeur bôõ ngôõ trong ñoaïn vaên daãn treân ôû trong vaên hoùa Hoa maø Jullien ñaõ daønh rieâng moät nghieân cöùu. Thöïc söï, thoâng giao tö töôûng phaûi hieän thöïc, môùi coù cô sôû cho moät trieát hoïc theá giôùi hình thaønh. Xöù yeân nhi nghi chi vò daõ.
Chu thich
1 Taùc phaåm Les mots et les choses xuaát baûn naêm 1966 laø moät hieän töôïng kyø laï trong cuoäc ñôøi Foucault vì trong khi nhöõng taùc phaåm quan troïng khaùc cuûa oâng xuaát baûn tröôùc ñoù bò ñoùn tieáp thôø ô, cuoán saùch naøy khi ra maét ñöôïc tieáp nhaän oàn aøo vaø baùn chaïy.
2 Trong chieàu höôùng naøy, baøi vieát khoâng noùi ñeán nhöõng saùch vôû dung tuïc veà toân giaùo, chaúng haïn nhö cuûa D.T. Suzuki v.v...Cuõng caàn phaân bieät nhöõng taùc phaåm trieát hoïc vôùi nhöõng saùch huyeàn bí hoïc ñoâng phöông, ñaùnh daáu söï ngoä nhaän phoå bieán cuûa nhieàu ngöôøi taây phöông.
3 X. Trieát hoïc/phi trieát hoïc in Gioù Vaên soá 1, thaùng 4-2003.
4 Trong moät quyeån saùch thu taäp tö lieäu xuaát baûn naêm 1687 Confucius Sinarum Philosophus, sive Scientia Sinensis ôû ghi chuù hình töôïng moäc baûn veà Khoång töû: CUM FU zU sive CONFUCIUS, qui et honoris gratia CHUM NHIJ dicitur, Philosophorum sinensium Princeps; oriundus fuit ex oppias fuit ex oppias KIO FEU Provinciae XAN TUM (Khoång Phu Töû coøn ñöôïc toân goïi laø Troïng Ni laø laõnh tuï cuûa trieát gia Trung quoác, nguyeân quaùn ôû huyeän Khuùc Phuï tænh Sôn Ñoâng). Coù theå noùi, nhöõng giaùo só Doøng Teân ñaõ cheá ra töø Confucius ñeå chæ moät danh xöng khoâng coù trong thôøi coå ñaïi veà Khoång Khöu.
5 Tin môùi veà Trung quoác ,Veà suøng baùi theá tuïc Khoång töû, Ñaøm luaän veà Thaàn hoïc töï nhieân cuûa ngöôøi Trung quoác. Leibniz daãn Kinh Dòch, Kinh Thi, Trung Dung vaø Tính lyù Ñaïi tuyeån thö döïa treân nhöõng tö lieäu Luaän aùn Toân giaùo cuûa Longobardi vaø Luaän aùn Truyeàn giaùo cuûa Sainte-Marie.
6 Trong nhöõng Nhaän ñònh veà Leã nghi vaø Toân giaùo Trung quoác, Leibniz vieát: Toâi nghó baûn chaát cuûa thaàn hoïc coå ñaïi Trung hoa vaãn nguyeân veïn ...vaø coù theå hoøa hôïp vôùi nhöõng chaân lyù cuûa Cô ñoác giaùo.
7 Pheâ phaùn cuûa Hegel trong Nhöõng baøi giaûng veå Lòch söû Trieát hoïc/Vorlesungen uber die Geschichte der Philosophie. Tö lieäu Hegel duøng cuõng laø quyeån saùch daãn treân, trong Chuù thích IV, hay Hoài kyù cuûa Amiot.
8 “caùi sinh thaønh vónh cöûu, nhöng khoâng bao giôø laø” Timaios 27d.
9 The Concept of Man, Edited by S. Radhakrishnan and P.T. Raju goàm nhöõng baøi vieát cuûa J. Wild, A.J. Heschel, W.T. Chan, P.T. Raju, Ernst Benz, Ibrahim Madkour. M.B. Mitin veà khaùi nieäm con ngöôøi trong tö töôûng, Hy laïp, Do thaùi, Trung hoa, AÁn ñoä, Cô ñoác, Hoài giaùo vaø Maùc-xít.
10 A. Bahm, Comparative Philosophy, Western, Indian and Chinese Philosophies Compared. YÙ töôïng cuûa Platon laø nguyeân maãu cuûa moïi vaät, hay Aristote quan nieäm chaân lyù coù nghóa laø noùi söï vaät laø caùi noù laø, vaø caùi khoâng thì khoâng laø. Khaùi nieäm Satya aán laø tröïc giaùc veà caùi ñoàng nhaát vôùi höõu theå (töï ngöõ nghóa, ya laø höôùng veà caùi höõu/sat). Khaùi nieäm Thaønh hoa laø thaùi ñoä töï nguyeän chaáp nhaän söï vaät laø caùi noù laø, moät xaùc quyeát tuyeät ñoái.
11 X. Trieát hoïc/Phi trieát hoïc (ÑPQ) trong Gioù Vaên thaùng 4, 2003.
12 David A. Dilworth, Philosophy in World Perspective.
13 X. Lionel M. Jensen, Manufacturing Confucianism.
14 ÔÛ Vieät nam, tö töôûng Nietszche ñöôïc giôùi thieäu qua nhöõng baøi vieát cuûa Traàn Höõu Ñoä, hay treân baùo La Cloche Feâleùe cuûa Nguyeãn An Ninh; ôû Trung quoác qua “Saùng Taïo Xaõ” vôùi nhöõng teân tuoåi nhö Loã Taán, Lyù Thôøi Trinh (X. Mariaùn Gaùlik, The Genesis of Modern Chinese Literary Criticism vaø David Kelly, The Highest Chinadom: Nietzsche and the Chinese Mind, 1907-1989 in Nietzsche and Asian Thought).
15 X. Nhìn laïi 100 naêm trieát hoïc vaø vaên chöông trong Haønh traïng tö töôûng giöõa hai theá kyû (ÑPQ).
16 “Tröôøng phaùi Kyoto”/Kyoøtoø-gakuha laø teân goïi döôøng nhö xuaát hieän laàn ñaàu treân moät baøi baùo cuûa Tosaka Jun vaøo naêm 1932 ñeå chæ nhöõng trieát gia daïy taïi Ñaïi hoïc Hoaøng gia Kyoto nhö Nishida Kitaroø (1870-1945), Tanabe Hajime (1885-1962), Nishitani Keiji (1900-1990) vaø nhöõng teân tuoåi khaùc nhö Koøsaka Masaaki, Koøyama Iwao, Shimomura Torataroø, Suzuki Shigetaka; moät vaøi nhaân vaät noåi tieáng khaùc nhö Watsuji Tetsuroø, Kuki Shuøzoø cuõng giaûng daïy taïi Ñaïi hoïc naøy trong cuøng thôøi ñaïi cuûa Nishida vaø Tanabe ñöôïc coi nhö ôû ngoaïi vi. Nishitani naêm 1977 xaùc nhaän teân goïi naøy thoaït tieân chæ xuaát hieän treân baùo chí nhöng ngaøy nay trôû thaønh moät danh xöng quoác teá ñeå chæ moät tröôøng phaùi tö töôûng. Teân goïi ñaõ chính thöùc ñöa vaøo trong “Trieát hoïc-Tö töôûng Söï ñieån” aán baûn Tokyo 1998.
17 X. Nishitani, Nishida Kitaroø:sono hito to shisoø, baûn dòch Anh ngöõ cuûa Yamamoto Seisaku vaø James W. Heisig.
18 X. Tanabe Hajime, Philosophy as Metanoetics, baûn dòch cuûa Takeuchi Yoshinori vôùi Valdo Viglielmo vaø James W. Heisig, 1986.
19 Khaùi nieäm metanoia kai afesis amaptiwn (Luke).
20 Nishitani Keiji, Religion and Nothingness, baûn dòch vaø giôùi thieäu cuûa Jan Van Bragt, 1982. Nhan ñeà taùc phaåm coù ñoåi vôùi söï öng thuaän cuûa taùc giaû.
21 Yuasa Yasuo, The Body, Toward an Eastern Mind-Body Theory, do Nagatomo Shigenori vaø Thomas P. Kasulis chuyeån ngöõ, 1987.
22 Caâu treân daãn töø saùch cuûa Nishitani vieát veà Nishida Kitaroø, sdt. X. chuù thích xvii. Caâu sau daãn bôûi Bernard Stevens töø saùch cuûa Nishitani, Trieát hoïc Nhaät ngaøy nay/Gendai Nippon no tetsugaku, 1967 trong baøi “Une preùsentation de l’eùcole de Kyoto” in trong Etudes pheùnomeùnologiques, No 18, 1993.
23 X. “Michel Foucault et le zen: un seùjour dans un temple zen” (1978) ñaêng treân taïp chí Phaät giaùo Nhaät Shunjuø, in laïi trong Dits et eùcrits, III (1994).
24 X. H.G. Gadamer, Destrkution und Deconstruction (1985), trong Dialogue & Deconstruction (1989).
25 Maëc duø oâng khaù cöïc ñoan trong laõnh vöïc naøy khi vieát L’oubli de l’Inde (1989), trong ñoù oâng pheâ phaùn nhöõng trieát gia hieän ñaïi nhö Husserl hay Heidegger chæ chuù troïng ñeán phöông Ñoâng laø Trung hoa vaø Nhaät, maø khoâng noùi ñeán AÁn ñoä. OÂng goïi ñaây laø moät chöùng kieän vong trieát lyù/amneùsie philosophique.
26 X. Don J. Wyatt, The Recluse of Loyang (1996) vaø Anne D. Birdwhistell, Transition to Neo-Confucianism (1989).
27 X. F. Jullien, Le Deùtour et l’Acceøs (1995).
28 X. Thieân höôùng cuûa söï vaät (ÑPQ) trong Taäp san Trieát, soá 2 thaùng 6, 1996.
29 Hình nhi thöôïng giaû, ñöôïng vò kyø hình, nhi aån nhieân höõu baát khaû du chi thieân taéc, thieân dó chi hoùa, nhi nhaân dó voâ taâm chi taùc duïng.
30 Duy kyø boån nhaát, coá naêng hôïp.
31 Phi dò taéc baát naêng ñoäng; phi ñoäng taéc baát naêng dò.
32 Lyù giaû, thieân sôû chieáu tröôùc chi traät töï daõ.
33 Vöông Phu Chi, Chu Dòch ngoaïi truyeän, daãn trong F. Jullien, Proceøs ou Creùation.
34 Trong Ñoäc Töù thö ñaïi toaøn thuyeát,Vöông Phu Chi laáy ví duï veà gioøng soâng: Theå coù theå nhìn thaáy coøn duïng thì khoâng theå nhìn thaáy; gioøng soâng chaåy thì coù theå nhìn thaáy nhöng ñaïo thì khoâng theå nhìn thaáy. Neân gioøng soâng chaåy laø theå cuûa ñaïo, maø ñaïo laáy gioøng soâng thieän laøm duïng.
35 Der bestimte Himmel uber mir, und das moralische Gesetz in mir.
36 Thöû dó lyù thoâi ñoä, phi kyø thöïc daõ.
37 Khaùi nieäm naøy daãn trong Nhöõng vaán ñeà cô baûn cuûa hieän töôïng luaän/Die Grundprobleme der Phanomenologie (1975) cuûa Heidegger: Nhö moät ñôn töû, hieän theå khoâng caàn cöûa soå ngoõ haàu tröôùc heát nhìn ra beân ngoaøi, khoâng phaûi vì nhö Leibniz nghó laø moïi vaät ñaõ saün trong caùi boïc cuûa noù ñeå moãi ñôn töû coù theå töï kheùp kín trong boïc, nhöng bôûi vì hieän theå ñaõ saün ôû beân ngoaøi trong baûn chaát sieâu vieät cuûa noù.
38 Deùtermination d’un eâtre-pour le monde au lieu d’un eâtre-dans le monde. Sdt.
39 Thò coá khí tuøy taäp dòch, nhi taäp thaû döõ tính thaønh daõ (trong Ñoäc Töù thö ñaïi toaøn thuyeát, q.7).
40 X. Paul Ricoeur, Note sur Du “Temps”, EÙleùments d’une philosophie du vivre trong Deùpayser la penseùe, Dialogues heùteùrotopiques avec F. Jullien sur son usage philosophique de la Chine,2003.
SƠN TRUNG * CON ĐƯỜNG ĐÊM KHUYA
con đường đêm khuya
Sơn Trung
Khi chúng mình lên xe
Gió lạnh đêm khuya con đường về yên ngủ
Thành phố sau lưng
Và hai đứa mình
như con chim ướt rủ.
Có còn gì đâu
Con đườngkhuya im vắng
Những bóng đêm úp mặt làm thinh
Em buồn không em?
Con đường xa vô tận
Anh muốn nhìn đôi mắt em ban đêm
Những hành tinh đêm mưa u tối
Chúng mình gần nhau đêm nay
Vòng tay trong vòng tay
Một trùng dương ân ái
Cuồng say
Ngất ngây
Rồi ngày mai xa cách
Như con thuyền ghé bến đêm say. . .
Hai chúng mình đi suốt đêm nay
Như hành trình của người diễn viên sân khấu!
Anh còn một chút lòng tin
Em vẫn còn tuổi trẻ
Anh không muốn nhìn qua bóng tối ban đêm
Những lâu đài sụp đổ!
Sơn Trung
Khi chúng mình lên xe
Gió lạnh đêm khuya con đường về yên ngủ
Thành phố sau lưng
Và hai đứa mình
như con chim ướt rủ.
Có còn gì đâu
Con đườngkhuya im vắng
Những bóng đêm úp mặt làm thinh
Em buồn không em?
Con đường xa vô tận
Anh muốn nhìn đôi mắt em ban đêm
Những hành tinh đêm mưa u tối
Chúng mình gần nhau đêm nay
Vòng tay trong vòng tay
Một trùng dương ân ái
Cuồng say
Ngất ngây
Rồi ngày mai xa cách
Như con thuyền ghé bến đêm say. . .
Hai chúng mình đi suốt đêm nay
Như hành trình của người diễn viên sân khấu!
Anh còn một chút lòng tin
Em vẫn còn tuổi trẻ
Anh không muốn nhìn qua bóng tối ban đêm
Những lâu đài sụp đổ!
No comments:
Post a Comment