Sunday, September 2, 2012
BS. NGUYỄN ĐAN QUẾ * LÊ CHÍ QUANG
People’s voice on the trial of prisoner of
conscience Le Chi Quang
By Dr Nguyen Dan Que
Mr. Le Chi Quang, a 32 year old lawyer, was arrested on 21 February 2002 at an Internet café in Hanoi, detained in B14 prison camp with charges of sending ‘dangerous’
Information overseas, which include his writings on Human
Rights, Democracy and a short story about black arrangement on border retracing
between Beijing & Hanoi (Beware of imperialist China) on the
internet.
28 October 2002 he is going to stand trial, facing the charges of ‘propaganda against the State and ‘harming the national security’.
Bringing him before the court, the Politburo of the communist party of Vietnam clearly violates the International Covenant on Civil & Political Rights (ICCPR) Vietnam signed on 24 September 1982. In the first (1989) and second (July 2002) reports to the UN Human Rights Committee, Hanoi focused only on legal reform issues, not on the practical implementation of the ICCPR and there were many areas where ‘Vietnamese law & practice’ were far from being in conformity with the Covenant, thus violations were becoming daily reality for many of the Vietnamese population.
All the Vietnamese people are actually concerned that the charges of crimes against national security, which include such categories as high treason, subversion and espionage are vague, ill defined and operate in ‘catch-all’ manner with the risk that those who disagree with the politburo may find themselves detained for doing no more than exercising their rights to freedom of expression as set forth in article 19 of the ICCPR.
Article 2 of the ICCPR on ‘the duty of the State to ensure all individuals enjoy the rights of the Covenant without distinction of any kind’ is not guaranteed. Especially the duty to ensure that no distinction is made on the basis of political or other opinion is absent from the Vietnamese law, and indeed, individuals are imprisoned on the basis of political or other opinion that questions the political supremacy of the communist party of Vietnam.
Violations of article 9 of the ICCPR concerning Liberty & Security of Person occur in the main because the law often criminalizes some fundamental ICCPR rights. Thus while individuals may be arrested on charges of having violated Vietnamese law, the nature of these laws is in some cases arbitrary, resulting in violations of article 9. For example, article 87 of the Penal Code ‘undermine the unity policy’ states: Those who commit 1 of the following acts with the views to opposing the people’s government shall be sentenced from 5 to 15 years of imprisonment:
1- Sowing division among people of different strata, between people & the armed forces or the people’s government or social organizations.
2- Sowing hatred, ethnic bias and/or division, infringing on the rights to equality among community of Vietnamese nationalities.
3- Sowing division between religious people & non-religious people, division between religious believers & the people’s government or social organizations.
4- Undermine the implementation of policies for international solidarity.’
This article is used by the politburo to criminalize peaceful political & religious dissent from government policy, and leads to the arbitrary arrest, detention and sentencing of those who, on account of their conscientiously-held peaceful views, oppose government policy on a variety of issues. Specifically, individuals are subject to detention & imprisonment for exercising the rights & freedoms guaranteed by the ICCPR.
It is a matter of great concern to many progressive people on the world that the Vietnamese authorities continue to insist that those people are held because they are law-breakers. Vietnamese law is clearly & deliberately drafted to criminalize the right to freedom of expression. While newspapers & the broadcast media under strict government control are expected to promote government policy & party ideology and may not publish dissenting views.
We are deeply concerned of the extensive limitations on the right to freedom of expression in the mass media and the fact that the Press Law does not allow the existence of private press.
We greatly regret that many the fundamental rights guaranteed under the Covenant are not upheld in Vietnam.
We believe that a greater degree of openness, a willingness to accept constructive criticism would bring about concrete progress in upholding the rights & fulfillment of Vietnam’s duty toward the treaty.
The politburo of the Vietnamese Communist Party should take all necessary measures to put an end to direct or indirect restrictions on freedom of expression. The Press Law should be brought into compliance with article 19 of the Covenant.
The Vietnamese people from North to South and overseas strongly condemn the dissident Le Chi Quang’s court case and morally never recognize any form of punishment inflicted on him whatsoever. He is truly a respectable freedom fighter. The defendant before the International Tribunal of Human Conscience would have been the politburo of the communist party of Vietnam for their wrongdoings flagrantly violating the ICCPR Vietnam has acceded since 1982.
Publicly sentencing Le Chi Quang would risk triggering and initiating a widely popular protest voicing for freedom of thought & expression among the Vietnamese people, particularly the young. That’s inevitable sooner or later.
Eventually People’s will is God’s will. /.
Saigon 26 October 2002
Dr.Nguyen Dan Que
1994 Raoul Wallenberg HR Award of the US Congress
1995 Robert F.Kennedy HR Award
2002 Hellman/Hammet HR Award
Dr Nguyen Dan
Que
104/20 Nguyen Trai P3 Q5
Saigon City
Vietnam
Mr. Le Chi Quang, a 32 year old lawyer, was arrested on 21 February 2002 at an Internet café in Hanoi, detained in B14 prison camp with charges of sending ‘dangerous’
28 October 2002 he is going to stand trial, facing the charges of ‘propaganda against the State and ‘harming the national security’.
Bringing him before the court, the Politburo of the communist party of Vietnam clearly violates the International Covenant on Civil & Political Rights (ICCPR) Vietnam signed on 24 September 1982. In the first (1989) and second (July 2002) reports to the UN Human Rights Committee, Hanoi focused only on legal reform issues, not on the practical implementation of the ICCPR and there were many areas where ‘Vietnamese law & practice’ were far from being in conformity with the Covenant, thus violations were becoming daily reality for many of the Vietnamese population.
All the Vietnamese people are actually concerned that the charges of crimes against national security, which include such categories as high treason, subversion and espionage are vague, ill defined and operate in ‘catch-all’ manner with the risk that those who disagree with the politburo may find themselves detained for doing no more than exercising their rights to freedom of expression as set forth in article 19 of the ICCPR.
Article 2 of the ICCPR on ‘the duty of the State to ensure all individuals enjoy the rights of the Covenant without distinction of any kind’ is not guaranteed. Especially the duty to ensure that no distinction is made on the basis of political or other opinion is absent from the Vietnamese law, and indeed, individuals are imprisoned on the basis of political or other opinion that questions the political supremacy of the communist party of Vietnam.
Violations of article 9 of the ICCPR concerning Liberty & Security of Person occur in the main because the law often criminalizes some fundamental ICCPR rights. Thus while individuals may be arrested on charges of having violated Vietnamese law, the nature of these laws is in some cases arbitrary, resulting in violations of article 9. For example, article 87 of the Penal Code ‘undermine the unity policy’ states: Those who commit 1 of the following acts with the views to opposing the people’s government shall be sentenced from 5 to 15 years of imprisonment:
1- Sowing division among people of different strata, between people & the armed forces or the people’s government or social organizations.
2- Sowing hatred, ethnic bias and/or division, infringing on the rights to equality among community of Vietnamese nationalities.
3- Sowing division between religious people & non-religious people, division between religious believers & the people’s government or social organizations.
4- Undermine the implementation of policies for international solidarity.’
This article is used by the politburo to criminalize peaceful political & religious dissent from government policy, and leads to the arbitrary arrest, detention and sentencing of those who, on account of their conscientiously-held peaceful views, oppose government policy on a variety of issues. Specifically, individuals are subject to detention & imprisonment for exercising the rights & freedoms guaranteed by the ICCPR.
It is a matter of great concern to many progressive people on the world that the Vietnamese authorities continue to insist that those people are held because they are law-breakers. Vietnamese law is clearly & deliberately drafted to criminalize the right to freedom of expression. While newspapers & the broadcast media under strict government control are expected to promote government policy & party ideology and may not publish dissenting views.
We are deeply concerned of the extensive limitations on the right to freedom of expression in the mass media and the fact that the Press Law does not allow the existence of private press.
We greatly regret that many the fundamental rights guaranteed under the Covenant are not upheld in Vietnam.
We believe that a greater degree of openness, a willingness to accept constructive criticism would bring about concrete progress in upholding the rights & fulfillment of Vietnam’s duty toward the treaty.
The politburo of the Vietnamese Communist Party should take all necessary measures to put an end to direct or indirect restrictions on freedom of expression. The Press Law should be brought into compliance with article 19 of the Covenant.
The Vietnamese people from North to South and overseas strongly condemn the dissident Le Chi Quang’s court case and morally never recognize any form of punishment inflicted on him whatsoever. He is truly a respectable freedom fighter. The defendant before the International Tribunal of Human Conscience would have been the politburo of the communist party of Vietnam for their wrongdoings flagrantly violating the ICCPR Vietnam has acceded since 1982.
Publicly sentencing Le Chi Quang would risk triggering and initiating a widely popular protest voicing for freedom of thought & expression among the Vietnamese people, particularly the young. That’s inevitable sooner or later.
Eventually People’s will is God’s will. /.
Saigon 26 October 2002
Dr.Nguyen Dan Que
1994 Raoul Wallenberg HR Award of the US Congress
1995 Robert F.Kennedy HR Award
2002 Hellman/Hammet HR Award
104/20 Nguyen Trai P3 Q5
Saigon City
Vietnam
TS. LÂM LỄ TRINH * NHÂN QUYỀN
NHÂN QUYỀN VIỆT NAM SOS
TRONG MỘT THẾ GIỚI BÁ ĐẠO
Lâm Lễ Trinh
LTS: Dưới đây là phần trích từ bài nóí chuyện có ghi âm của LS/GS Lâm Lễ Trinh, Chủ bút Tạp chí Anh- Pháp Human Rights / Droits de l'Homme, diễn giả danh dự tại Ngày Lễ Nhân Quyền Quốc tế do Cộng đồng Người Việt Quốc gia vùng Montréal tổ chức ngày 8.12.2002 tại Maison de la Culture, 529 Côte-des-Neiges, Montréal, Gia Nã Đại.
Thấm thoát trên một phần tư thế kỷ đã trôi qua kể từ ngày Việt Nam bị nhuộm đỏ. Tâm tư của tất cả chúng ta - những người Việt bỏ xứ đi tìm tự do - vẫn bàng hoàng về sự sụp đổ mau lẹ và bất ngờ của khối Sô Viết và chư hầu tại Đông Âu. Đồng thời, chúng ta cũng thắc mắc vì sao tàn dư của Xã hội chủ nghĩa tại Đông Á là bạo quyền CSVN còn tồn tại dai dẳng cho đến nay.
Hoa kỳ bỏ cấm vận năm 1994 và bình thường hoá bang giao với Hànội tháng 7,1995. Sau đó, hằng niên, không có khóa họp nào mà Quốc hội Mỹ không chỉ trích Việt Nam đàn áp tôn giáo và vi phạm nhân quyền. Không năm nào Hành pháp Hoa kỳ, do Bộ Ngoại giao thay mặt, lại không lên án CSVN về vấn đề này. Liên hiệp quốc, các hiệp hội báo chí, cơ quan bảo vệ nhân quyền vv..cũng không ngớùt phản đối và phê bình gắt gao chính sách phi nhân của chính phủ Hànội. Nhà cầm quyền CS không mấy nao núng, chẳng những thế, còn năïng tay thêm gần đây đối với các người đối kháng.
Hôm nay, chúng ta thử phân tách lý do của tình trạng này và đề ra một số phương thức đối phó. Nhưng trước hết, cần xác định danh từ "nhân quyền" và thông hiểu, tổng quát, những loại nhân quyền căn bản và những bảo đảm quốc tế.
I- Định nghĩa Nhân Quyền - Quá trình Liên Hiệp Quốc xây dựng Luật Nhân Quyền.
Quần chúng thường nhầm lẫn Nhân quyền và Dân quyền, mặt khác lắm khi lầm tưởng Nhân quyền có thể xung đột với Chủ quyền Quốc gia.
Nhân quyền có trước dân quyền và bao quát hơn dân quyền. Nhân quyền là quyền bẩm sinh, do Tạo hóa ban cho, xuất phát từ giá trị nội tại của con người. vì thế có tính cách thiêng liêng và bất khả chuyển nhượng, không một chính quyền nào có thể tước đoạt hay phủ nhận, không một cá nhân nào có thể thủ đắc nhân quyền của kẻ khác. Một thí dụ cụ thể: Trong mộtä xứ, dân quyền của người công dân là đầu phiếu, ứng cử chức vụ công cử và tham chính. Nhân quyền có tầm bảo vệ rộng hơn, không cho phép nhà cầm quyền trong một nước giam cầm vô cớ, kỳ thị quá đáng hay đánh đập dã man chẳng những công dân của mình mà còn các ngoại kiều trú ngụ trên lãnh thổ nước ấy.
Từ thế kỷ 18, một số quốc gia tân tiến đã có bản Tuyên ngôn Nhân quyền riêng. Đó là trường hợp của Anh quốc với Luật Nhân Quyền Bill of Rights năm 1689, Hoa kỳ với bản Tuyên ngôn Độc lập Declaration of Independence năm 1776 và Pháp, với bản Tuyên ngôn Nhân quyền và Quyền Công dân năm 1789. Giữa quốc gia và người dân có một khế ước mặc nhiên - mà Jean Jacques Rousseau mệnh danh contrat social - căn cứ trên trách vụ và bổn phận liên đới. Bởøi thế chính quyền đương nhiệm không thể trốn tránh bảo vệ nhân quyền. Nhân quyền là quyền của dân, không phải của quốc gia. Trong một nước dân chủ, nhân quyền không đối chọi với chủ quyền quốc gia. Trái lại, sự tôn trọng nhân quyền luôn luôn đi đôi với một thể chế dân chủ chính danh.
Từ những sự tàn sát khủng khiếp thời Đệ nhị Thế chiến do Đức Quốc Xã và đồng minh gây ra, đã phát sinh hai tuyên cáo đức tin (declarations of faith): Hiến chương Liên Hiệp Quốc (1945) và bản Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền (1948). Có nhu cầu khẩn thiết đánh thức lương tri của nhân loại. Nhân quyền đã trở thành một vấn đề toàn cầu, không còn dành riêng cho nộâi bộ quốc gia hay nói cách khác, nhân quyền được quốc tế hóa. Trong lúc thế giới điêu tàn đang chú ý ưu tiên đến vấn đề tái thiết và khủng hoảng hậu chiến, việc sáng tác và chấp thuận bản TNQTNQ quả là một kỳ công, hệ trọng hơn cả bản HCLHQ. Công tác soạn thảo kéo dài từ 1947 đến 1948 vì vấp phải nhiều thắc mắc căn bản khá phức tạp về triết thuyết, xã hội, pháp lý và chính trị. Thái độ quyết liệt và kiên trì của nhóm phụ trách thực hiện bản Tuyên ngôn vượt qua mọi trở ngại. Tại San Francisco, năm 1946, các nhân vật được bầu vào tiểu ban soạn thảo gồm có bà Éleanore Roosevelt, phu nhân của Tổng thống Hoa kỳ Franklin D. Roosevelt, luật sư René Cassin, chủ tịch Tham Chính Viện Pháp, triết gia Charles Malik gốc Liban, nhà ngoại giao Trung hoa Peng Chung Cheng và luật gia Gia Nã Đại John Humphrey, thuộc Đại học McGill. Gs Humphrey lúc đó vừa 40 tuổi, là thành viên trẻ nhứt, cụt một cánh tay trong tai nạn xe hơi và đang đứng đầu phân khoa Nhân quyền tại Văn phòng Tổng thư ký LHQ. Được ủy thác đầu năm 1947 trình bày một dự thảo sơ bộ tổng quát, Gs Humphrey xuất nạp bốn tháng sau một tài liệu 400 trang lược trình những nguyên tắc căn bản cùng với nhiều trích lục về nhân quyền từ các hiến pháp và văn kiện pháp lý. Mùa thu 1948, 23 trong tổng số 30 điều khoản của bản TNQTNQ được chấp nhận. Tám trong 58 nước thành viên của LHQ không bỏ thăm., trong đó có Saudi Arabia, Nam Phi và vài nước thuộc Khối Xô Viết.
Bản TNQTNQ có tính cách phổ quát (universal), không phỏng theo một mẫu mực riêng biệt nào và liệt kê 26 nhân quyền căn bản về dân sự, chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa giáo dục. Vì chỉ là một văn kiện tuyên bố ý định (déclaration d'intention) nên bản TNQTNQ ø không đặt ra những biện pháp để chế tài sự vi phạm các nhân quyền vừa kể. Trong điều 56, Hiến chương LHQ, nêu ra một cách lỏng lẽo nghĩa vụ của các quốc gia hội viên "đề xướng và khuyến khích sự tôn trọng nhân quyền cho tất cả mọi người, không phân biệt chủng tộc, nam nữ, ngôn ngữ hay tôn giáo".
Phải đợi 28 năm sau, một số quốc gia mới chịu kết ước (1966) và phê chuẩn (1976) hai Công ước Quốc tế có hiệu lực ràng buộc, nghĩa là có giá trị pháp lý cao hơn hiến pháp và luật pháp quốc gia. Đó là một mặt, Công ước về những Quyền Kinh tế, Xã hội và Văn hóa và mặt khác, Công ước về những Quyền Dân sự và Chính trị. Về cách thức thi hành, có một khác biệt giữa hai Công ước: Khi ký Công ước về Dân quyền và quyền Chính trị, các xứ kết ước cam kết tự chế và không vi phạm các quyền này như bắt bớ, giam cầm trái phép, cấm truyền giáo, hành đạo..vv. Trong Công ước về Quyền xã hội, kinh tế và văn hóa, các quốc gia kết ước hứa thể hiện các chương trình, kế hoạch do LHQ đề ra trong lãnh vực kinh tài và phát triển.
Ngày nay, LHQ quy tụ trên 185 nước hội viên. Luật Quốc tế Nhân quyền là một mạng lưới chằng chịt và gồm có bảøn TNQTNQ, hai Công ước tế nêu trên và một số Công ước bổ túc hay khai triển như Công ước chống nạn diệt chủng (1949), Công ước về Quy chế Tị nạn (1951), Công ước chống Kỳ thị Chủng tộc (1965), Công ước chống Kỳ thị Phụ nữ (1979), Công ước chống Tra tấn hành hạ (1984), Công ước về Quyền của Thiếu nhi (1989) v.v...
Như đã vừa phân tách , những quyền con người thật là bao quát và đa dạng. Đại cương, nhân quyền có thể xếp thành ba loại: 1) Quyền liên hệ đến Thân Thể (quyền sống, không bị nô lệ, không bị giam cầm trái phép, quyền được xét xử công khai và công bình trtước Tòa án..vv..) 2) Quyền An cư Lạc nghiệp (quyền tự do cư trú và đi lại, tự do xuất ngoại, quyền sở hữu, quyền làm việc và thành lập nghiệp đoàn, quyền đình công, quyền được hưởng giáo dục, y tế..vv..) 3) và những quyền Tự do Chính trị và Tự do Tinh thần (tự do tư tưởng, hội họp, ra báo, lập hội, tham chính,..vv..).
II - CSVN lộng hành vi phạm nhân quyền. Lý do của sự phản ứng tiêu cực của Thế giới
Với mục đích tuyên truyền, CSVN đã bịp bợm trưng bày trong bản Hiến pháp năm 1992, một "shopping list" khá đầy đủ về những tự do căn bản mà chúng không bao giờ thi hành. Các bộ luật Hình sự và Lao động của Việt Nam cũng thưà nhận cho vui (nhưng không áp dụng nghiêm chỉnh) những quyền của bị cáo và các quyền kinh tế xã hội Là thành viên của Liên Hiệp Quốc sau năm 1975, chúng vi phạm dài dài bản Hiến chương LHQ (ký năm 1945) và bản Tuyên ngôn Quốc tế về Nhân quyền (thông qua ngày 10.12.1948).
Với Nhật, Đại Hàn, Đài Loan và Phi Luật Tân, Việt Nam là một trong năm nước Đông Á gia nhập hai Công ước Quốc tế Nhân quyền nhưng - theo lời của Dương Thu Hương - dến nay CS vẫn "đối xử man rợ" với dân tộc của mình. Chính phủ Hànội đã ngáo ngổ coi thường khuyến cáo của Đại hội Nhân Quyền Vienna (1993) nhắc nhở "các nước ký kết phải chịu trách nhiệm quốc tế về những hành động vi phạm nhân quyền của họ".ï
Trong nước, những tháng gần đây, CS đàn áp mạnh hơn những tôn giáo hay cá nhân phê bình và tố giác chính quyền: Ls Lê Chí Quang, Lm Nguyễn Văn Lý và ba người cháu, Bs Nguyễn Đan Quế, giáo phái Hoà Hão, đồng bào Thượng thiểu số, nhà báo Nguyễn Vũ Bình, tài tử phim ảnh Đơn Dương, Bs Phạm Hồng Sơn, Gs Trần Khuê, cựu chiến binh Nguyễn Khắc Toàn và Trần Dũng Tiến..vv..Thông thường Công an CS chụp mũ các người này là "gián điệp, phản động, phá hoại an ninh quốc gia" trong khi hành động cuả họ có tính cách ôn hoà và xây dựng.
Ngoài việc đưa ra một số ít nghi can trước Toà án với cáo trạng bông lông và bất chấp thủ tục pháp lý, các Ủy ban Nhân dân Tỉnh còn áp dụng vô tội vạ với các thành phần bất đồng chính kiến biện pháp quản chế hành chính chiếu theo Nghị định số 31/CP ngày 14.4.1997. Thời hạn quản chế kéo dài từ 6 tháng tới 2 năm. Người bị quản chế phải cư trú ở một nơi chỉ định, bị bao vây kinh tế, cô lập với dân chúng và đặt dưới sự quản lý, giáo dục của nhà chức trách điạ phương.
Chính phủ Hànội còn xử dụng tùy thích một số biện pháp khác không kém thâm độc và cay nghiệt để hù dọa hay áp đảo đối phương như a) Quản thúc tại gia (nạn nhân thí nghiệm: Thích Huyền Quang, Thích Quảng Độ, Thích Tuệ sĩ, Nguyễn Hộ..) b) Quản chế tư pháp những bị can đã thụ hình (trường hợp Hà Sĩ Phu, Hoàng Minh Chính, Đổ Trung Hiếu, Lê Hồng Hà ...) và c) Đày đi giáo huấn tại các Trại Cải tạo (nạn nhân: Đoàn Viết Hoạt, Nguyễn Đan Quế, Trần Danh San, các quân cán chính Việt Nam Cọng hòa...) Gs Nguyễn Đình Huy, 71 tuổi, cựu ký giả và sáng lập viên Phong trào Thống Nhất Dân tộc và Xây dựng Dân chủ Việt Nam, bị giam suốt 26 năm qua. Ông được tổ chức Phóng viên không biên giới (Reporters Sans Frontières) xem như một trong những tù lương tâm tiêu biểu nhứt thế giới.
Nhà cầm quyền VN vẫn giả điếc trước những phản đối, can thiệp và khiếu nại của Hộâi Ân xá Quốc tế, Asia Watch, các tổ chức NGOs, cơ quan tư nhân và chính phủ đấu tranh cho dân chủ và nhân quyền....CSVN vi phạm nhân quyền như cơm bửa. Phản ứng rầm rộ, tùy lúc và thiếu kế họach trường kỳ của cộng đồng người Việt hải ngoại không gặt hái kết quả thiết thực. Đối với Thế giới Tự do hiện phải đương đầu với những mối lo trọng đại như kinh tế xuống dốc, nội bộ bất ổn, nạn khủng bố tràn lan, chiến tranh đe dọa, bệnh AIDS gia tăng..., nhân quyền không còn được chú tâm hàng đầu. Đặc biệt tại Việt Nam, chính phủ bưng bít tin tức, tuyên truyền lạc hướng, cô lập sít sao các nhóm đối kháng, cắt điện thoại, tịch thu máy điện thư, cấm xuất ngoại..vv... Quần chúng vật lộn vất vả với miếng cơm, manh áo hằøng ngày, không còn thời giờ và tâm trí nghĩ đến nhân quyền và chính trị. Mặt khác, CS không ngán sự chống đối lẻ tẻ, rời rạc, kém tổ chức và thiếu lãnh đạo ở bên trong và ngoài nước. Khoán trắng cho siêu cường Hoa kỳ gây áp lực trong lãnh vực nhân quyền là 'bán lúa giống". Thật vậy, Dân chủ và Nhân quyền từ lâu và trong nhiều trường hợp, là hai võ khí mặc cả của Hoa Thịnh Đốn để xây dựng bá quyền. Để tham chiến tại Kosovo và triệt hạ nhà độc tài Milosevic, Mỹ đã nêu một quyền mới: "quyền can thiệp vì lý do nhân đạo". Nhưng Hoa Thịnh Đốn làm ngơ để Nga và Tàu tàn sát lương dân tại Chechnya và Tân Cương. Trong hiện tại, bất cứ chính thể chuyên chế nào ủng hộ đường lối chốàng khủng bố và kế hoạch "tiên vi thủ, hậu vi cường" (preventive strike) của Mỹ thì được Mỹ dễ dải, nương tay. Điều oái oăm là chính phủ Hànội công khai khủng bố dân Việt nhưng không ngượng miệng lên án khủng bố. Trong khi đó, cánh chống Mỹ, đa số thuộc khối Á rập, lại tố ngược Hoa kỳ khủng bố các nước thế cô.
III - Thử đề nghị vài biện pháp đối phó
Tổng thống Abraham Lincoln có nói: " Nếu vì tham sinh huý tử, một quốc gia chấp nhận hy sinh một ít tự do để hưởng chút đỉnh an ninh thì quốc gia ấy không đáng được hưởng tự do." Trong công việc đấu tranh cho Dân chủ và Nhân quyền tại Việt Nam, người dân Việt, bởi thế, phải gánh vai trò chủ động. Không bi quan quá đáng, không lạc quan tếu, không ngây ngô vọng ngoại. Phải khách quan nhận thức thời thế để hành động đúng mức, dựa vào sức mạnh của dân tộc Việt Nam.
Hơn một thập niên, CSVN hứa hẹn "đổi mới" nhưng thực tế, đến nay họ chỉ đổi ghế. VN hiện sống èo ọt với hai di sản: di sản ngoại bang Mác-Lê-Mao không nuốt trôi, không tiêu hoá nổi. Và một di sản nội hoá, đó là chế độ tham nhũng bất trị do Hồ khai sinh.
Nhóm mafia cầm quyền phải chọn lựa: Theo Hoa kỳ (nghĩa là nghiêm chỉnh thi hành Hiệp ước Thương mải đã ký kết) thì rã Đảng, còn theo Trung Hoa thì mất đất. Để tồn tại, Chính Trị Bộ đã u tối chọn giải pháp thứ hai bằng cách ký lén nhượng môt phần lãnh thổ và vùng biển cho Bắc kinh.
CSVN chủ xướng hoà giải, hoà hơp dân tộc, giao lưu văn hóa. Không thể chấp nhận chính sách một chiều, bịp bợm, tuyên truyền phỉnh gạt này được. Thật vậy, CS không quyết tâm hoá giải, chỉ muốn hợp nhất và ù lì từ chối đa nguyên. Xã hội chủ nghĩa không thể tránh bị Lịch sử đào thải. Nếu không bằng Cách mạng đổ máu (revolution) thì cũng bằng áp lực giải thể của Thế giới (evolution). Vấn đề chính yếu hiện tại không phải là "CS chừng nào sụp đổ? " mà là "cánh chủ trương dân chủ hóa đất nước có sẳn sàng thay thế hay không? với một chính thể ra sao? và đang làm gì để rút ngắn ngày ra đi của CS?"
Trong phạm vi đấu tranh cho Nhân quyền, cần có sáng kiến và nhận xét thực tế để thay đổi chiến lược và biện pháp, tùy giai đọan, nhu cầu và phương tiện. Cần phân biệt khả thi và bất khả thi, đồng thời đặt thứ tự ưu tiên thi hành các kế hoạch. Sau đây chúng tôi xin mạo muội đề nghị, một cách đại cương và không giới hạn, vài công tác khẩn yếu:
1- Bằng kỹ thuật, phá hủy "bức tường lửa" được Hànội dựng lên trên internet để chận các tin tức và tài liệu về dân chủ và nhân quyền do hải ngoại phổ biến ào ạt vào quốc nội. Đến nay, có nhiều phí phạm vì đường lối đánh võ tự do. Cầân thống nhất và kế hoạch hoá tùy phần chuyên môn và phương tiện. Chọn kỹ các đề tài tuyên truyền hấp dẫn, thich hợp, đánh trúng đích và phản ứng nhạy bén. Mở thêm nhiều đài ra-dô và truyền hình hướng về VN. Xử dụng triệt để và tối đa các điện thoại cầm tay (cell phones) để tránh sự kiểm soát bên trong. Tạo nhịp cầu khắng khít và mau lẹ giữa thính giả nội địa và quốc ngoại, nhắm vào đại chúng, đặc biệt phần tử đối kháng trong hàng ngũ CS. Bằng mọi cách, xây dựng một khối cảm tình trong giới truyền thông quốc tế, biến họ thành đồng minh.
2- Củng cố khối áp lực chính trị (lobby) tại hải ngoại. Lâp hội cử tri gốc Việt tại các địa phương, cổ động ghi danh đi bầu, thuyết trình và cung cấp tài liệu về VN, tổ chức tiếp xúc thường xuyên với các dân biểu, nghị sĩ, nghị viên thành phố...Khuyến khích và ủng hộ thành phần gốc Việt có khả năng ra ứng cử . Tham gia tích cực những buổi hội thảo về VN tại các Đại học hay Trung tâm Nghiên Cứu. Tự nguyện đông đảo trong các hoạt động xã hội, văn hoá, giáo dục, tôn giáo và từ thiện công cọng để xác nhận sự hiện diện của khối người Việt. Một cộng đồng VN xứng đáng với danh xưng, bầu bán dân chủ, đoàn kết chặt chẻ, với những gương mặt có uy tín trong Ban chấp hành, sẽ dễ dàng gây quỹ để hoạt động và bắt tay trong vấn đề lobby với các cộng đồng sắc tộc thiểu số khác. Khi chấn chỉnh xong các cộng đồng tiểu bang và khu vực, cần nghỉ dến cách thức liên kết thành một mạng lưới có tổ chức quy củ, nhắm mục phiêu đấu tranh cao hơn.
3- Việc đưa tội ác CSVN ra trước Toà Hình sự Quốc tế là một công tác cần nghiên cứu kỷ về nhiều phương diện khá phức tạp: tư cách khởi tố, tộâi danh áp dụng, tài liệu xuất nạp, chi phí tài chính, thủ tục tố tụng, thời điểm vô đơn, dư âm chính trị...Cộng đồng của chúng ta không thiếu những luật gia gỉỏi và đầy thiện chí. Cần lập gấp một ủy ban để khảo sát tường tận hầu có một quyết định sáng suốt và khả thi
Trên đây chỉ là vài ý kiến thô thiển phác hoạ trong một buổi nóí chuyện ngắn ngủi. Còn nhiều biện pháp khác có thể hay hơn. Chung quy, thực hiện thành công hay không tùy thuộc mật thiết đến ý chí đoàn kết của mọi người để hành động chung. Đoàn kết, trong nhiều năm nay, là vấn đề gay go then chốt. Nói dễ, làm khó. Tuy nhiên đoàn kết sẽ không nan giải nếu tất cả quyết tâm đặt sự tồn vong của đất nước trên tị hiềm và dị biệt cá nhân; nếu số đông tình nguyện làm cái đuôi thay vì mổi người đều dành làm cái đầu; nếu chúng ta nói it hơn , chịu khó lắng nghe và hành động, thay vì phê bình và chỉ trích tiêu cực.
CSVN gian ác , khởi đầu cuộc chiến, chỉ là thiểu số. Chúng biết kết bè, kết đảng để tiếm quyền và áp đảo đa số. Tại sao người Việt quốc gia, thường tuyên bố là nắm chính nghĩa trong tay, lại không thể hợp quần để đưa xứ sở ra khỏi cái nhục mạc xít và vũng lầy chậm tiến? Vì chia rẻ, chúng ta đã tạo sức mạnh cho CS và giúp chúng sống cầm hơi. Phải chăng chính chúng ta đã làm cho chúng ta mất nước?
Đoàn kết giữa người Việt trong, ngoài sẽ xóa bỏ " hội chứng chờ đợi": Già đợi trẻ và trẻ chờ già "nâng cao ngọn đuốc"; tiền tuyến và hậu phương chờ lẫn nhau "phất cờ khởi nghĩa". Trông chờ mòn mỏi, để rồi xoay qua ước mơ đồng minh đế quốc "bật đèn xanh". Từ vọng ngoại đến vong bổn chỉ có một bước!
Đoàn kết cũng sẽ chấm dứt cái "dị ứng tổ chức" một cơ chế thống nhất cho phe đấu tranh dân chủ, nhân quyền tại VN. Chúng ta cần một cơ chế danh chính, ngôn thuận, có cán bộ, kỷ luật , kế hoạch, chính sách và uy thế quốc tế để đối đầu hữu hiệu với CS. Một cơ chế khảõ dĩ cuốn hút được đa số thầm lặng, thay vì buông tay cho các tên đầu cơ và phiêu lưu hoạt náo chính trường, làm trò cười cho thiên hạ.
Yeltsin, người thay đổi bộ mặt của Nga Sô, trưởng thành trong cái lò mạc xít, đã lên tiếng cảnh giác thế giới: "Cộng sản không bao giờ sửa đổi. Chúng chỉ có thể bị thay thế mà thôi". Học giả Pháp Jean Francois Revel khẳng định dứt khoát hơn: « Cách hay nhất để canh tân Xã hội chủ nghĩa là tẩy xoá nó đi ».
Xin cám ơn sự chú ý của Quý vị.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Universal Declaration of Human Rights (december 10, 1948)
2. International Covenant on Civil and Political Rights (1966)
3. International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (1966)
4. Dự thảo Hiến pháp VN, của Đào Tăng Dực, nxb Việt Luận Australia, 2001
5. Human Rights Handbook, 1998 by Nguyễn Hữu Thống, nxb Hương Quê, Californie
6. Bài "Nhân quyền, điều kiện tiên quyết để phát triển Dân chủ tại Việt Nam" của TS Phạm Văn Song, Paris (2002)
7. Các bài của LS Lâm Lễ Trinh trong các báo: « Droits de l'Homme:La Politique déconcertante des États-Unis" (2001); « Les Droits de l'Homme sont Universels » (1999) ; « Quyền can thiệp vì Nhân đạo, một sáo ngữ ? » (2001) ; « Sau ngày 11.9, Dân chủ và Nhân Quyền sẽ bị thử thách nặng hơn » (2001) ; « Nhân quyền, Cuộc cách mạng cứu rổi thời đại » (1998) ; « Nhân quyền và Bá đạo » (1999) ; « Đồng bào của chúng tôi không bao giờ khuất phục ». diễn văn ngày 10.5, 2002 tại Thượng viện Hoa kỳ nhân ngày Lễ Nhân Quyền VN,
Đọc các bài khác của Ts Lâm Lễ Trinh bằng tiếng Anh, Pháp và Việt trong tạp chí Anh-Pháp Human Rights / Droits de l'Homme xuất bản tại Paris và Californie hay trong trang nhà trên internet http://www.centralstation.net/lamletrinh
TRONG MỘT THẾ GIỚI BÁ ĐẠO
Lâm Lễ Trinh
LTS: Dưới đây là phần trích từ bài nóí chuyện có ghi âm của LS/GS Lâm Lễ Trinh, Chủ bút Tạp chí Anh- Pháp Human Rights / Droits de l'Homme, diễn giả danh dự tại Ngày Lễ Nhân Quyền Quốc tế do Cộng đồng Người Việt Quốc gia vùng Montréal tổ chức ngày 8.12.2002 tại Maison de la Culture, 529 Côte-des-Neiges, Montréal, Gia Nã Đại.
Thấm thoát trên một phần tư thế kỷ đã trôi qua kể từ ngày Việt Nam bị nhuộm đỏ. Tâm tư của tất cả chúng ta - những người Việt bỏ xứ đi tìm tự do - vẫn bàng hoàng về sự sụp đổ mau lẹ và bất ngờ của khối Sô Viết và chư hầu tại Đông Âu. Đồng thời, chúng ta cũng thắc mắc vì sao tàn dư của Xã hội chủ nghĩa tại Đông Á là bạo quyền CSVN còn tồn tại dai dẳng cho đến nay.
Hoa kỳ bỏ cấm vận năm 1994 và bình thường hoá bang giao với Hànội tháng 7,1995. Sau đó, hằng niên, không có khóa họp nào mà Quốc hội Mỹ không chỉ trích Việt Nam đàn áp tôn giáo và vi phạm nhân quyền. Không năm nào Hành pháp Hoa kỳ, do Bộ Ngoại giao thay mặt, lại không lên án CSVN về vấn đề này. Liên hiệp quốc, các hiệp hội báo chí, cơ quan bảo vệ nhân quyền vv..cũng không ngớùt phản đối và phê bình gắt gao chính sách phi nhân của chính phủ Hànội. Nhà cầm quyền CS không mấy nao núng, chẳng những thế, còn năïng tay thêm gần đây đối với các người đối kháng.
Hôm nay, chúng ta thử phân tách lý do của tình trạng này và đề ra một số phương thức đối phó. Nhưng trước hết, cần xác định danh từ "nhân quyền" và thông hiểu, tổng quát, những loại nhân quyền căn bản và những bảo đảm quốc tế.
I- Định nghĩa Nhân Quyền - Quá trình Liên Hiệp Quốc xây dựng Luật Nhân Quyền.
Quần chúng thường nhầm lẫn Nhân quyền và Dân quyền, mặt khác lắm khi lầm tưởng Nhân quyền có thể xung đột với Chủ quyền Quốc gia.
Nhân quyền có trước dân quyền và bao quát hơn dân quyền. Nhân quyền là quyền bẩm sinh, do Tạo hóa ban cho, xuất phát từ giá trị nội tại của con người. vì thế có tính cách thiêng liêng và bất khả chuyển nhượng, không một chính quyền nào có thể tước đoạt hay phủ nhận, không một cá nhân nào có thể thủ đắc nhân quyền của kẻ khác. Một thí dụ cụ thể: Trong mộtä xứ, dân quyền của người công dân là đầu phiếu, ứng cử chức vụ công cử và tham chính. Nhân quyền có tầm bảo vệ rộng hơn, không cho phép nhà cầm quyền trong một nước giam cầm vô cớ, kỳ thị quá đáng hay đánh đập dã man chẳng những công dân của mình mà còn các ngoại kiều trú ngụ trên lãnh thổ nước ấy.
Từ thế kỷ 18, một số quốc gia tân tiến đã có bản Tuyên ngôn Nhân quyền riêng. Đó là trường hợp của Anh quốc với Luật Nhân Quyền Bill of Rights năm 1689, Hoa kỳ với bản Tuyên ngôn Độc lập Declaration of Independence năm 1776 và Pháp, với bản Tuyên ngôn Nhân quyền và Quyền Công dân năm 1789. Giữa quốc gia và người dân có một khế ước mặc nhiên - mà Jean Jacques Rousseau mệnh danh contrat social - căn cứ trên trách vụ và bổn phận liên đới. Bởøi thế chính quyền đương nhiệm không thể trốn tránh bảo vệ nhân quyền. Nhân quyền là quyền của dân, không phải của quốc gia. Trong một nước dân chủ, nhân quyền không đối chọi với chủ quyền quốc gia. Trái lại, sự tôn trọng nhân quyền luôn luôn đi đôi với một thể chế dân chủ chính danh.
Từ những sự tàn sát khủng khiếp thời Đệ nhị Thế chiến do Đức Quốc Xã và đồng minh gây ra, đã phát sinh hai tuyên cáo đức tin (declarations of faith): Hiến chương Liên Hiệp Quốc (1945) và bản Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền (1948). Có nhu cầu khẩn thiết đánh thức lương tri của nhân loại. Nhân quyền đã trở thành một vấn đề toàn cầu, không còn dành riêng cho nộâi bộ quốc gia hay nói cách khác, nhân quyền được quốc tế hóa. Trong lúc thế giới điêu tàn đang chú ý ưu tiên đến vấn đề tái thiết và khủng hoảng hậu chiến, việc sáng tác và chấp thuận bản TNQTNQ quả là một kỳ công, hệ trọng hơn cả bản HCLHQ. Công tác soạn thảo kéo dài từ 1947 đến 1948 vì vấp phải nhiều thắc mắc căn bản khá phức tạp về triết thuyết, xã hội, pháp lý và chính trị. Thái độ quyết liệt và kiên trì của nhóm phụ trách thực hiện bản Tuyên ngôn vượt qua mọi trở ngại. Tại San Francisco, năm 1946, các nhân vật được bầu vào tiểu ban soạn thảo gồm có bà Éleanore Roosevelt, phu nhân của Tổng thống Hoa kỳ Franklin D. Roosevelt, luật sư René Cassin, chủ tịch Tham Chính Viện Pháp, triết gia Charles Malik gốc Liban, nhà ngoại giao Trung hoa Peng Chung Cheng và luật gia Gia Nã Đại John Humphrey, thuộc Đại học McGill. Gs Humphrey lúc đó vừa 40 tuổi, là thành viên trẻ nhứt, cụt một cánh tay trong tai nạn xe hơi và đang đứng đầu phân khoa Nhân quyền tại Văn phòng Tổng thư ký LHQ. Được ủy thác đầu năm 1947 trình bày một dự thảo sơ bộ tổng quát, Gs Humphrey xuất nạp bốn tháng sau một tài liệu 400 trang lược trình những nguyên tắc căn bản cùng với nhiều trích lục về nhân quyền từ các hiến pháp và văn kiện pháp lý. Mùa thu 1948, 23 trong tổng số 30 điều khoản của bản TNQTNQ được chấp nhận. Tám trong 58 nước thành viên của LHQ không bỏ thăm., trong đó có Saudi Arabia, Nam Phi và vài nước thuộc Khối Xô Viết.
Bản TNQTNQ có tính cách phổ quát (universal), không phỏng theo một mẫu mực riêng biệt nào và liệt kê 26 nhân quyền căn bản về dân sự, chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa giáo dục. Vì chỉ là một văn kiện tuyên bố ý định (déclaration d'intention) nên bản TNQTNQ ø không đặt ra những biện pháp để chế tài sự vi phạm các nhân quyền vừa kể. Trong điều 56, Hiến chương LHQ, nêu ra một cách lỏng lẽo nghĩa vụ của các quốc gia hội viên "đề xướng và khuyến khích sự tôn trọng nhân quyền cho tất cả mọi người, không phân biệt chủng tộc, nam nữ, ngôn ngữ hay tôn giáo".
Phải đợi 28 năm sau, một số quốc gia mới chịu kết ước (1966) và phê chuẩn (1976) hai Công ước Quốc tế có hiệu lực ràng buộc, nghĩa là có giá trị pháp lý cao hơn hiến pháp và luật pháp quốc gia. Đó là một mặt, Công ước về những Quyền Kinh tế, Xã hội và Văn hóa và mặt khác, Công ước về những Quyền Dân sự và Chính trị. Về cách thức thi hành, có một khác biệt giữa hai Công ước: Khi ký Công ước về Dân quyền và quyền Chính trị, các xứ kết ước cam kết tự chế và không vi phạm các quyền này như bắt bớ, giam cầm trái phép, cấm truyền giáo, hành đạo..vv. Trong Công ước về Quyền xã hội, kinh tế và văn hóa, các quốc gia kết ước hứa thể hiện các chương trình, kế hoạch do LHQ đề ra trong lãnh vực kinh tài và phát triển.
Ngày nay, LHQ quy tụ trên 185 nước hội viên. Luật Quốc tế Nhân quyền là một mạng lưới chằng chịt và gồm có bảøn TNQTNQ, hai Công ước tế nêu trên và một số Công ước bổ túc hay khai triển như Công ước chống nạn diệt chủng (1949), Công ước về Quy chế Tị nạn (1951), Công ước chống Kỳ thị Chủng tộc (1965), Công ước chống Kỳ thị Phụ nữ (1979), Công ước chống Tra tấn hành hạ (1984), Công ước về Quyền của Thiếu nhi (1989) v.v...
Như đã vừa phân tách , những quyền con người thật là bao quát và đa dạng. Đại cương, nhân quyền có thể xếp thành ba loại: 1) Quyền liên hệ đến Thân Thể (quyền sống, không bị nô lệ, không bị giam cầm trái phép, quyền được xét xử công khai và công bình trtước Tòa án..vv..) 2) Quyền An cư Lạc nghiệp (quyền tự do cư trú và đi lại, tự do xuất ngoại, quyền sở hữu, quyền làm việc và thành lập nghiệp đoàn, quyền đình công, quyền được hưởng giáo dục, y tế..vv..) 3) và những quyền Tự do Chính trị và Tự do Tinh thần (tự do tư tưởng, hội họp, ra báo, lập hội, tham chính,..vv..).
II - CSVN lộng hành vi phạm nhân quyền. Lý do của sự phản ứng tiêu cực của Thế giới
Với mục đích tuyên truyền, CSVN đã bịp bợm trưng bày trong bản Hiến pháp năm 1992, một "shopping list" khá đầy đủ về những tự do căn bản mà chúng không bao giờ thi hành. Các bộ luật Hình sự và Lao động của Việt Nam cũng thưà nhận cho vui (nhưng không áp dụng nghiêm chỉnh) những quyền của bị cáo và các quyền kinh tế xã hội Là thành viên của Liên Hiệp Quốc sau năm 1975, chúng vi phạm dài dài bản Hiến chương LHQ (ký năm 1945) và bản Tuyên ngôn Quốc tế về Nhân quyền (thông qua ngày 10.12.1948).
Với Nhật, Đại Hàn, Đài Loan và Phi Luật Tân, Việt Nam là một trong năm nước Đông Á gia nhập hai Công ước Quốc tế Nhân quyền nhưng - theo lời của Dương Thu Hương - dến nay CS vẫn "đối xử man rợ" với dân tộc của mình. Chính phủ Hànội đã ngáo ngổ coi thường khuyến cáo của Đại hội Nhân Quyền Vienna (1993) nhắc nhở "các nước ký kết phải chịu trách nhiệm quốc tế về những hành động vi phạm nhân quyền của họ".ï
Trong nước, những tháng gần đây, CS đàn áp mạnh hơn những tôn giáo hay cá nhân phê bình và tố giác chính quyền: Ls Lê Chí Quang, Lm Nguyễn Văn Lý và ba người cháu, Bs Nguyễn Đan Quế, giáo phái Hoà Hão, đồng bào Thượng thiểu số, nhà báo Nguyễn Vũ Bình, tài tử phim ảnh Đơn Dương, Bs Phạm Hồng Sơn, Gs Trần Khuê, cựu chiến binh Nguyễn Khắc Toàn và Trần Dũng Tiến..vv..Thông thường Công an CS chụp mũ các người này là "gián điệp, phản động, phá hoại an ninh quốc gia" trong khi hành động cuả họ có tính cách ôn hoà và xây dựng.
Ngoài việc đưa ra một số ít nghi can trước Toà án với cáo trạng bông lông và bất chấp thủ tục pháp lý, các Ủy ban Nhân dân Tỉnh còn áp dụng vô tội vạ với các thành phần bất đồng chính kiến biện pháp quản chế hành chính chiếu theo Nghị định số 31/CP ngày 14.4.1997. Thời hạn quản chế kéo dài từ 6 tháng tới 2 năm. Người bị quản chế phải cư trú ở một nơi chỉ định, bị bao vây kinh tế, cô lập với dân chúng và đặt dưới sự quản lý, giáo dục của nhà chức trách điạ phương.
Chính phủ Hànội còn xử dụng tùy thích một số biện pháp khác không kém thâm độc và cay nghiệt để hù dọa hay áp đảo đối phương như a) Quản thúc tại gia (nạn nhân thí nghiệm: Thích Huyền Quang, Thích Quảng Độ, Thích Tuệ sĩ, Nguyễn Hộ..) b) Quản chế tư pháp những bị can đã thụ hình (trường hợp Hà Sĩ Phu, Hoàng Minh Chính, Đổ Trung Hiếu, Lê Hồng Hà ...) và c) Đày đi giáo huấn tại các Trại Cải tạo (nạn nhân: Đoàn Viết Hoạt, Nguyễn Đan Quế, Trần Danh San, các quân cán chính Việt Nam Cọng hòa...) Gs Nguyễn Đình Huy, 71 tuổi, cựu ký giả và sáng lập viên Phong trào Thống Nhất Dân tộc và Xây dựng Dân chủ Việt Nam, bị giam suốt 26 năm qua. Ông được tổ chức Phóng viên không biên giới (Reporters Sans Frontières) xem như một trong những tù lương tâm tiêu biểu nhứt thế giới.
Nhà cầm quyền VN vẫn giả điếc trước những phản đối, can thiệp và khiếu nại của Hộâi Ân xá Quốc tế, Asia Watch, các tổ chức NGOs, cơ quan tư nhân và chính phủ đấu tranh cho dân chủ và nhân quyền....CSVN vi phạm nhân quyền như cơm bửa. Phản ứng rầm rộ, tùy lúc và thiếu kế họach trường kỳ của cộng đồng người Việt hải ngoại không gặt hái kết quả thiết thực. Đối với Thế giới Tự do hiện phải đương đầu với những mối lo trọng đại như kinh tế xuống dốc, nội bộ bất ổn, nạn khủng bố tràn lan, chiến tranh đe dọa, bệnh AIDS gia tăng..., nhân quyền không còn được chú tâm hàng đầu. Đặc biệt tại Việt Nam, chính phủ bưng bít tin tức, tuyên truyền lạc hướng, cô lập sít sao các nhóm đối kháng, cắt điện thoại, tịch thu máy điện thư, cấm xuất ngoại..vv... Quần chúng vật lộn vất vả với miếng cơm, manh áo hằøng ngày, không còn thời giờ và tâm trí nghĩ đến nhân quyền và chính trị. Mặt khác, CS không ngán sự chống đối lẻ tẻ, rời rạc, kém tổ chức và thiếu lãnh đạo ở bên trong và ngoài nước. Khoán trắng cho siêu cường Hoa kỳ gây áp lực trong lãnh vực nhân quyền là 'bán lúa giống". Thật vậy, Dân chủ và Nhân quyền từ lâu và trong nhiều trường hợp, là hai võ khí mặc cả của Hoa Thịnh Đốn để xây dựng bá quyền. Để tham chiến tại Kosovo và triệt hạ nhà độc tài Milosevic, Mỹ đã nêu một quyền mới: "quyền can thiệp vì lý do nhân đạo". Nhưng Hoa Thịnh Đốn làm ngơ để Nga và Tàu tàn sát lương dân tại Chechnya và Tân Cương. Trong hiện tại, bất cứ chính thể chuyên chế nào ủng hộ đường lối chốàng khủng bố và kế hoạch "tiên vi thủ, hậu vi cường" (preventive strike) của Mỹ thì được Mỹ dễ dải, nương tay. Điều oái oăm là chính phủ Hànội công khai khủng bố dân Việt nhưng không ngượng miệng lên án khủng bố. Trong khi đó, cánh chống Mỹ, đa số thuộc khối Á rập, lại tố ngược Hoa kỳ khủng bố các nước thế cô.
III - Thử đề nghị vài biện pháp đối phó
Tổng thống Abraham Lincoln có nói: " Nếu vì tham sinh huý tử, một quốc gia chấp nhận hy sinh một ít tự do để hưởng chút đỉnh an ninh thì quốc gia ấy không đáng được hưởng tự do." Trong công việc đấu tranh cho Dân chủ và Nhân quyền tại Việt Nam, người dân Việt, bởi thế, phải gánh vai trò chủ động. Không bi quan quá đáng, không lạc quan tếu, không ngây ngô vọng ngoại. Phải khách quan nhận thức thời thế để hành động đúng mức, dựa vào sức mạnh của dân tộc Việt Nam.
Hơn một thập niên, CSVN hứa hẹn "đổi mới" nhưng thực tế, đến nay họ chỉ đổi ghế. VN hiện sống èo ọt với hai di sản: di sản ngoại bang Mác-Lê-Mao không nuốt trôi, không tiêu hoá nổi. Và một di sản nội hoá, đó là chế độ tham nhũng bất trị do Hồ khai sinh.
Nhóm mafia cầm quyền phải chọn lựa: Theo Hoa kỳ (nghĩa là nghiêm chỉnh thi hành Hiệp ước Thương mải đã ký kết) thì rã Đảng, còn theo Trung Hoa thì mất đất. Để tồn tại, Chính Trị Bộ đã u tối chọn giải pháp thứ hai bằng cách ký lén nhượng môt phần lãnh thổ và vùng biển cho Bắc kinh.
CSVN chủ xướng hoà giải, hoà hơp dân tộc, giao lưu văn hóa. Không thể chấp nhận chính sách một chiều, bịp bợm, tuyên truyền phỉnh gạt này được. Thật vậy, CS không quyết tâm hoá giải, chỉ muốn hợp nhất và ù lì từ chối đa nguyên. Xã hội chủ nghĩa không thể tránh bị Lịch sử đào thải. Nếu không bằng Cách mạng đổ máu (revolution) thì cũng bằng áp lực giải thể của Thế giới (evolution). Vấn đề chính yếu hiện tại không phải là "CS chừng nào sụp đổ? " mà là "cánh chủ trương dân chủ hóa đất nước có sẳn sàng thay thế hay không? với một chính thể ra sao? và đang làm gì để rút ngắn ngày ra đi của CS?"
Trong phạm vi đấu tranh cho Nhân quyền, cần có sáng kiến và nhận xét thực tế để thay đổi chiến lược và biện pháp, tùy giai đọan, nhu cầu và phương tiện. Cần phân biệt khả thi và bất khả thi, đồng thời đặt thứ tự ưu tiên thi hành các kế hoạch. Sau đây chúng tôi xin mạo muội đề nghị, một cách đại cương và không giới hạn, vài công tác khẩn yếu:
1- Bằng kỹ thuật, phá hủy "bức tường lửa" được Hànội dựng lên trên internet để chận các tin tức và tài liệu về dân chủ và nhân quyền do hải ngoại phổ biến ào ạt vào quốc nội. Đến nay, có nhiều phí phạm vì đường lối đánh võ tự do. Cầân thống nhất và kế hoạch hoá tùy phần chuyên môn và phương tiện. Chọn kỹ các đề tài tuyên truyền hấp dẫn, thich hợp, đánh trúng đích và phản ứng nhạy bén. Mở thêm nhiều đài ra-dô và truyền hình hướng về VN. Xử dụng triệt để và tối đa các điện thoại cầm tay (cell phones) để tránh sự kiểm soát bên trong. Tạo nhịp cầu khắng khít và mau lẹ giữa thính giả nội địa và quốc ngoại, nhắm vào đại chúng, đặc biệt phần tử đối kháng trong hàng ngũ CS. Bằng mọi cách, xây dựng một khối cảm tình trong giới truyền thông quốc tế, biến họ thành đồng minh.
2- Củng cố khối áp lực chính trị (lobby) tại hải ngoại. Lâp hội cử tri gốc Việt tại các địa phương, cổ động ghi danh đi bầu, thuyết trình và cung cấp tài liệu về VN, tổ chức tiếp xúc thường xuyên với các dân biểu, nghị sĩ, nghị viên thành phố...Khuyến khích và ủng hộ thành phần gốc Việt có khả năng ra ứng cử . Tham gia tích cực những buổi hội thảo về VN tại các Đại học hay Trung tâm Nghiên Cứu. Tự nguyện đông đảo trong các hoạt động xã hội, văn hoá, giáo dục, tôn giáo và từ thiện công cọng để xác nhận sự hiện diện của khối người Việt. Một cộng đồng VN xứng đáng với danh xưng, bầu bán dân chủ, đoàn kết chặt chẻ, với những gương mặt có uy tín trong Ban chấp hành, sẽ dễ dàng gây quỹ để hoạt động và bắt tay trong vấn đề lobby với các cộng đồng sắc tộc thiểu số khác. Khi chấn chỉnh xong các cộng đồng tiểu bang và khu vực, cần nghỉ dến cách thức liên kết thành một mạng lưới có tổ chức quy củ, nhắm mục phiêu đấu tranh cao hơn.
3- Việc đưa tội ác CSVN ra trước Toà Hình sự Quốc tế là một công tác cần nghiên cứu kỷ về nhiều phương diện khá phức tạp: tư cách khởi tố, tộâi danh áp dụng, tài liệu xuất nạp, chi phí tài chính, thủ tục tố tụng, thời điểm vô đơn, dư âm chính trị...Cộng đồng của chúng ta không thiếu những luật gia gỉỏi và đầy thiện chí. Cần lập gấp một ủy ban để khảo sát tường tận hầu có một quyết định sáng suốt và khả thi
Trên đây chỉ là vài ý kiến thô thiển phác hoạ trong một buổi nóí chuyện ngắn ngủi. Còn nhiều biện pháp khác có thể hay hơn. Chung quy, thực hiện thành công hay không tùy thuộc mật thiết đến ý chí đoàn kết của mọi người để hành động chung. Đoàn kết, trong nhiều năm nay, là vấn đề gay go then chốt. Nói dễ, làm khó. Tuy nhiên đoàn kết sẽ không nan giải nếu tất cả quyết tâm đặt sự tồn vong của đất nước trên tị hiềm và dị biệt cá nhân; nếu số đông tình nguyện làm cái đuôi thay vì mổi người đều dành làm cái đầu; nếu chúng ta nói it hơn , chịu khó lắng nghe và hành động, thay vì phê bình và chỉ trích tiêu cực.
CSVN gian ác , khởi đầu cuộc chiến, chỉ là thiểu số. Chúng biết kết bè, kết đảng để tiếm quyền và áp đảo đa số. Tại sao người Việt quốc gia, thường tuyên bố là nắm chính nghĩa trong tay, lại không thể hợp quần để đưa xứ sở ra khỏi cái nhục mạc xít và vũng lầy chậm tiến? Vì chia rẻ, chúng ta đã tạo sức mạnh cho CS và giúp chúng sống cầm hơi. Phải chăng chính chúng ta đã làm cho chúng ta mất nước?
Đoàn kết giữa người Việt trong, ngoài sẽ xóa bỏ " hội chứng chờ đợi": Già đợi trẻ và trẻ chờ già "nâng cao ngọn đuốc"; tiền tuyến và hậu phương chờ lẫn nhau "phất cờ khởi nghĩa". Trông chờ mòn mỏi, để rồi xoay qua ước mơ đồng minh đế quốc "bật đèn xanh". Từ vọng ngoại đến vong bổn chỉ có một bước!
Đoàn kết cũng sẽ chấm dứt cái "dị ứng tổ chức" một cơ chế thống nhất cho phe đấu tranh dân chủ, nhân quyền tại VN. Chúng ta cần một cơ chế danh chính, ngôn thuận, có cán bộ, kỷ luật , kế hoạch, chính sách và uy thế quốc tế để đối đầu hữu hiệu với CS. Một cơ chế khảõ dĩ cuốn hút được đa số thầm lặng, thay vì buông tay cho các tên đầu cơ và phiêu lưu hoạt náo chính trường, làm trò cười cho thiên hạ.
Yeltsin, người thay đổi bộ mặt của Nga Sô, trưởng thành trong cái lò mạc xít, đã lên tiếng cảnh giác thế giới: "Cộng sản không bao giờ sửa đổi. Chúng chỉ có thể bị thay thế mà thôi". Học giả Pháp Jean Francois Revel khẳng định dứt khoát hơn: « Cách hay nhất để canh tân Xã hội chủ nghĩa là tẩy xoá nó đi ».
Xin cám ơn sự chú ý của Quý vị.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Universal Declaration of Human Rights (december 10, 1948)
2. International Covenant on Civil and Political Rights (1966)
3. International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (1966)
4. Dự thảo Hiến pháp VN, của Đào Tăng Dực, nxb Việt Luận Australia, 2001
5. Human Rights Handbook, 1998 by Nguyễn Hữu Thống, nxb Hương Quê, Californie
6. Bài "Nhân quyền, điều kiện tiên quyết để phát triển Dân chủ tại Việt Nam" của TS Phạm Văn Song, Paris (2002)
7. Các bài của LS Lâm Lễ Trinh trong các báo: « Droits de l'Homme:La Politique déconcertante des États-Unis" (2001); « Les Droits de l'Homme sont Universels » (1999) ; « Quyền can thiệp vì Nhân đạo, một sáo ngữ ? » (2001) ; « Sau ngày 11.9, Dân chủ và Nhân Quyền sẽ bị thử thách nặng hơn » (2001) ; « Nhân quyền, Cuộc cách mạng cứu rổi thời đại » (1998) ; « Nhân quyền và Bá đạo » (1999) ; « Đồng bào của chúng tôi không bao giờ khuất phục ». diễn văn ngày 10.5, 2002 tại Thượng viện Hoa kỳ nhân ngày Lễ Nhân Quyền VN,
Đọc các bài khác của Ts Lâm Lễ Trinh bằng tiếng Anh, Pháp và Việt trong tạp chí Anh-Pháp Human Rights / Droits de l'Homme xuất bản tại Paris và Californie hay trong trang nhà trên internet http://www.centralstation.net/lamletrinh
NGUYỄN THIÊN THỤ * HÔN NHÂN
HÔN NHÂN
Có âm dương, có vợ chồng,
Có thuyết cho rằng Thượng đế tạo ra vũ trụ. Thuyết khác cho rằng vũ trụ ra đời một cách ngẫu nhiên, không ai tạo ra cả.
Những người tôn thờ Thượng đế có nhiều quan điểm khác nhau nhưng tựu trung họ tin vào luật nhân quả. Có vũ tru, cây cối, con người và muôn loài thì ắt có người tạo ra.
Núi kia ai đắp mà cao?
Sông kia ai bới, ai đào mà sâu?
Nhưng luật nhân quả chi áp dụng vào sự vật một cách tương đối.
Ai sinh ra cha mẹ ta? Ông bà sinh ra cha mẹ ta.
Ai sinh ra ông bà?
Tổ tiên sinh ra ông bà.
Ai sinh ra tổ tiên?
Lên cao nữa, câu trả lời sẽ là Thượng đế.
Vậy ai sinh ra Thượng Đế?
Câu trả lời là Thượng Đế là nguyên nhân sau cùng, không do ai sinh ra cả. Như vậy thì Thượng đế là ngẫu nhiên và muôn loài đều là ngẫu nhiên. Như vậy chính các nhà tôn giáo phủ nhận Thượng Đế.
Dù con người do Thượng Đế sáng tạo hay chỉ là ngẫu nhiên, ta thấy một điểm chung là các loài vật khác nhau, có hình dáng khác nhau, có loài to, loài nhỏ, loài trên trời, loài dưới đất, loài trong nước, loài trên mặt đất nhưng tất cả đều có bộ phận quan trọng giống nhau như cần có bộ phận tiêu hóa ,bộ phận bài tiết, ngụ quan, bộ phận sinh dục và có tình dục. Phải chăng qua triệu năm tụ hội nhân duyên, muôn loài đi đến tự hoàn chỉnh một cách trọn vẹn như ngày nay.
Tình dục là một bản năng, là một nhu cầu cho vạn vật. Con người cũng vậy. Buổi đầu tiên, loài người cũng sống thành bầy như loài vật. Chúng ta không biết buổi sơ khai, con người sống như thế nào. Nhưng quan sát loài vật, ta thấy chúng có nhiều thái độ sống khác nhau.
Một số sống chung theo bản năng. Thế giới chia thành hai loại theo giới tính là đực và cái.Con đực nào cũng có tự do. Con đực chủ động. Một nhóm khác, con đực lớn nhất, khỏe nhất trở thành vua bầy thú. Chúng đánh đuổi con đực nào lénh phénh đến gần con cái, thức ăn và chỗ nằm của nó. Nói rõ hơn nó độc quyền chiếm một hay nhiều con cái.
Có loài vật khác thì sống đôi bên nhau. Loài vật cũng biết lựa chọn "tình yêu" chứ không phải hoàn toàn theo bản năng như một số người nghĩ.
Dù là bản năng hay tình cảm, việc nam nữ giao cấu là luật tự nhiên, giúp muôn loài quân bình đời sống và sinh sôi nẩy nở.
Một số nhà Duy vật trong đó có Marx cho rằng sơ khai con người sống chung chạ, và Marx gọi đó là thời " cộng sản nguyên thủy". Marx tâm đắc nhất là giai đoạn này, vì con người theo chủ nghĩa cộng sản, nghĩa là sống chung, làm chung, không tài sản riêng. Chính thời kỳ này người ta sống trong cảnh"vợ chung, chồng chạ"như loài vật. Lẽ tất nhiên đưa đến cảnh vợ chung, con chung. Một điều tâm đắc khác của Marx là ông cho rằng chính từ cảnh vợ chung này đưa đến cảnh người đàn ông phải đến với người đàn bà. Người đàn bà trở thành trung tâm của những người đàn ông. Người đàn bà là nhu cầu của đàn ông, nắm giữ "tình yêu" và con cái của đàn ông. Vì vậy chế độ mẫu hệ có thể là xã hội đầu tiên của con người.
Chế
độ mẫu hệ hay chế độ mẫu quyền là một hình thái tổ chức xã hội trong đó người
phụ nữ, đặc biệt là người mẹ, giữ vai trò lãnh đạo, quyền lực và tài sản được
truyền từ mẹ cho con gái.
Trước đây chế độ mẫu hệ phổ biến ở nhiều dân tộc trên thế
giới. Điều này được giải thích là do lịch sử tiến triển của loài người, đầu
tiên sống hoang dã, cộng đồng nhiều khi con cái chỉ biết đến người mẹ không bao
giờ biết bố là ai. Đến khi phát triển hơn một chút thì trong cuộc sống người
đàn ông chỉ giữ vai trò mờ nhạt, họ chỉ đi săn bắn đem lại số thực phẩm quan
trọng nhưng bấp bênh; trong khi người phụ nữ ở nhà trồng tỉa chăn nuôi đem lại
sự ổn định. Tuy nhiên khi xã hội càng phát triển thì vai trò người đàn ông càng
lớn, trở thành trụ cột gia đình. Điều này giải thích vì sao hiện tại các dân
tộc trên thế giới hầu hết đều chuyển sang chế độ phụ hệ, chế độ mẫu hệ chỉ còn
có ở các dân tộc thiểu số, kém phát triển.
Lý luận của Marx không đúng lắm vì trong thế giới hiện này, chỉ một số bộ tộc và dân tộc là theo mẫu hệ. Loài vật dường như không theo mẫu hệ. Con đực bao giờ cũng đứng đầu đàn. Và trong các xã hội, nhất là xã hội sơ khai, người nắm kinh tế là đàn ông, vì đàn ông luôn giữ vai chính trong việc săn bắn, trồng tỉa, chống thú dữ và bọn xâm lược.Ở Việt Nam, những tay duy vật như Trương Tửu, Đặng Thai Mai thường bám lấy cái mẫu hệ để chứng minh rằng tại Việt Nam có mẫu hệ, tức là từ đầu đã theo cộng sản.
Lý luận này không đúng. Ở một vài xã hội theo mẫu hệ nhưng đàn ông làm vua chứ không phải đàn bà. Trưng vương làm vua nhưng trước đó chỉ là một người đàn bà. Chồng bà, Thi Sách là lãnh đạo quốc dân kháng nhà Hán, Trưng vương là người kế nghiệp. Trước Trưng Vương, các vua Hùng đều là đàn ông, và sau Trưng vương, các lạc hầu, lạc tướng là đàn ông cho nên không thể nói thời đó nước ta thuộc mẫu hệ.
Dù là đàn bà làm vua như Lã hậu, Từ Hy thái hậu cũng không thể bảo rằng nước đó thuộc mẫu hệ. Dù trong gia đình, người đàn bà cai quản như ngày xưa, chồng đi làm quan, hay ra đồng cày cuốc, vợ ở nhà nuôi con, lo việc chăn nuôi, bếp núc, giữ tiền bạc, tính toán chi tiêu, lo việc mua bán thì cũng chỉ qủản lý cho chồng, không phải là mẫu hệ, mẫu quyền.
Giả sử rằng có những bộ tộc nhiều
đàn ông sống dưới quyền một người đàn bà cũng chưa phải là mẫu hệ. Có thể một
lúc nào đó, một người đàn ông mạnh nhất giết hết, hoặc đánh đuổi những kẻ đàn
ông khác và đánh dập, cưỡng ép người đàn bà., bắt đàn bà làm nô lệ . Như vậy là
trở thành phụ hệ. Và trong những bộ lạc, đàn ông hiếm, nhiều đàn bà phải quỵ
lụy một người đàn ông cho nên không thành lập chế độ mẫu hệ.
Có lẽ sau một thời gian sống
chung chạ, con người từ bỏ chủ nghĩa cộng sản mà đi vào chủ nghĩa tư sản. Con
người vốn ích kỷ và có tinh thần tự lập và tự tôn. Người ta tôn trọng những
minh quân, ghét các bạo chúa. Trong cộng sản chủ nghĩa, tài sản nằm trong tay
một hay vài người. Chúng cướp mồ hôi nước mắt của tập thể, xài phung phí tài
sản chung, và bắt dân chúng làm nô lệ. Trong chế độ cộng sản nảy sinh giai cấp
thống trị và bị trị. Kẻ bị trị thì đói khổ. Kẻ bị trị phải tìm cách bảo vệ
mình, phải tìm nguồn thực phẩm cho riêng mình và giữ đồ dùng, những tư liệu sản
xuất và vũ khí cho riêng mình.
Và người ta cũng thấy bất tiện trong cảnh " vợ chung, chồng chung." Phải có gia đình riêng, vợ riêng, chồng riêng, con riêng để tránh cảnh vì tranh giành đàn bà mà cha con, anh em đánh nhau, và cha con, anh em, chị em làm tình với nhau vì không nhận ra nhau như Aristotle đã phản đối thuyết của Platon (1)
Vì vậy mà xã hôi đi đến việc lập
gia đình riêng. Có thể ở một vài nơi, có vợ chồng, có anh em, có bộ lạc nhưng
vẫn là vợ chung, con chung. Sau này con người mới dần dần từ bỏ chế độ cộng
thê, cách biệt từng cặp nam nữ sống riêng. Và từ đó hình thành đời sống gia
đình gồm vợ chồng, con cái. Trước đây, người đàn ông tự hào ta có chục vợ, trăm
vợ, chục con, trăm con nhưng thực tế là không có vợ nào, con nào. Không ai chịu
trách nhiệm về người vợ yếu, con thơ. Từ đó mà có hôn nhân, có sự chứng nhận
sống chung giữa nam và nữ, và có sự ràng buộc.Và từ đó có vợ chồng, cha con,
anh em. . .
Việc sống riêng tạo nên ổn định trong bộ lạc, ngăn chận bọn cường hào cướp bóc, hãm hiếp vợ con người khác. Nó cũng là một sự ràng buộc, cấm việc ly hôn hoặc ngoại tình. Do đó mà luật lệ ra đời. Hôn nhân chính là một hình thức luật pháp bảo vệ gia đình đã truyền lại từ xưa đến nay. Những ai vi phạm đời sống hôn nhân hợp pháp đều bị trừng phạt.
Việc này đưa đến các tục lệ sau:
+Tôn trọng trinh tiết: Cả thế giới ban đầu là vậy. Đạo Thiên Chúa đề cao đức Mẹ đồng trinh là theo chiều hướng xã hội tôn trọng trinh tiết. Tại nhiều nơi đàn bà mất trinh là mất giá trị nhưng cũng có nơi nơi quan niệm đàn bà còn trinh là đàn bà bỏ đi!
+Vì tôn trọng trinh tiết, người ta cấm đàn bà giao thiệp với đàn ông. Tại Á Đông và Trung Đông, đàn ông không được bắt tay hay động chạm vào thân thể đàn bà . Đó là quan điểm
" Nam nữ thọ thọ bất tương thân".
Ngoài ra, những phụ nữ quen biết nhiều đàn ông, con trai thì bị dư luận đàm tiếu cho là không đứng đắn. Người phụ nữ tốt thì phải " tòng nhất nhi chung".Trong khi đó, ở chế độ đa thê, đàn ông được nhiều tự do:
"Trai năm thê bảy thiếp
Gái chính chuyên chỉ có một chồng."
Trái lại, có những xã hội đa phu, đàn bà có quyền lấy nhiều chồng. Tât cả đều do luật lệ, phong tục, mỗi nơi mang sắc thái khác nhau.
Ngoài ra việc hôn nhân là do cha mẹ quyết định:
-Cha mẹ đặt đâu con ngồi đấy:
-Áo mặc không qua khỏi đầu
Nam nữ không có quyền "tự do luyến ái" mặc dầu thực tế trai gặp gỡ hẹn hò, thề ước là chuyện thường ( Cúc Hoa, Kiều, Lục Vân Tiên)
+Trừng phạt giao hợp ngoài hôn thú:
Những người chưa chồng mà có chửa hoặc ngoại tình thì bị coi là gian dâm bị xã hội trừng phạt. Nhẹ nhất là phạt vạ như truyện Thị Kính, hoặc bị đuổi ra khỏi làng. Còn đàn bà ngoại tình thì bị ném đá, bỏ rọ trôi sông. . .
Nước ta theo đạo thờ tổ tiên , ông bà cho nên cần con trai nối dòng dõi, cần người tiếp tục chăn nom mộ phần và thờ cúng tổ tiên thì việc lập gia đình mang ý nghĩa quan trọng. Không con là " vô hậu", là "tuyệt hậu" mang một ý nghĩa bi đát.
Vì khát vọng kế thừa , ngày xưa đa số lập gia đình rất sớm cho nên đi đến nạn tảo hôn. Lý Chiêu hoàng 8 tuổi đã lấy chồng. Ngoài ra còn có việc " chỉ phúc vi hôn" nghĩa là hai gia đình ước định hôn nhân khi con còn nằm trong bụng mẹ. Tục này có ở Trung Hoa mà Việt Nam cũng vài nơi như vậy.
Người ta thường chọn những thiếu nữ lớn hơn trai vài tuổi để có thể sớm sinh con và có khả năng lao động tốt. Tục tảo hôn đã gây ra nhiều cảnh ngang trái và khôi hài:
-Chồng lên tám, vợ mười ba.
Ngồi rỗi nu nống nu na đỡ buồn ...
- Bồng bống cõng chồng đi chơi
Đi đến chỗ lội đánh rơi mất chồng.
Chị em ơi! Cho tôi mượn cái gầu sòng,
Để tôi tát nước, vớt chồng tôi lên!
Tham giàu, em lấy thằng bé tỉ ti
Làng trên, trại dưới thiếu gì trai tơ.
Em đem thân cho thằng bé giày vò
Mùa đông tháng giá nó nằm co trong lòng !
Cũng đa mang là gái có chồng…
Chín đêm trực tiết nằm không cả mười!
Nói ra sợ chị em cười,
Má hồng bỏ quá thiệt đời xuân xanh.
Em cũng liều mình về thằng bé trẻ ranh
Đêm nằm sờ mó quẩn quanh cho đỡ buồn !
Buồn mình, em lại bế thằng bé nó lên
Nó còn bé mọn đã nên cơm cháo gì!
Nó ngủ, nó gáy ti ti.
Một giấc đến sáng còn gì là xuân!
Chị em ơi, hoa nở mấy lần?!
Tuy nhiên, ở một vài nơi, dù cho con lập gia đình sớm cũng không thể dưới mười tuổi. Ca dao đã thể hiện ý kiến của đa số nhân dân về tuổi thích hợp cho nam nữ thành hôn :
- Gái thập tam, nam thập lục (gái 13, trai 16),
- Em lấy anh từ thuở mười ba
Đến năm mười tám em đà năm con...
Làng trên, trại dưới thiếu gì trai tơ.
Em đem thân cho thằng bé giày vò
Mùa đông tháng giá nó nằm co trong lòng !
Cũng đa mang là gái có chồng…
Chín đêm trực tiết nằm không cả mười!
Nói ra sợ chị em cười,
Má hồng bỏ quá thiệt đời xuân xanh.
Em cũng liều mình về thằng bé trẻ ranh
Đêm nằm sờ mó quẩn quanh cho đỡ buồn !
Buồn mình, em lại bế thằng bé nó lên
Nó còn bé mọn đã nên cơm cháo gì!
Nó ngủ, nó gáy ti ti.
Một giấc đến sáng còn gì là xuân!
Chị em ơi, hoa nở mấy lần?!
Tuy nhiên, ở một vài nơi, dù cho con lập gia đình sớm cũng không thể dưới mười tuổi. Ca dao đã thể hiện ý kiến của đa số nhân dân về tuổi thích hợp cho nam nữ thành hôn :
- Gái thập tam, nam thập lục (gái 13, trai 16),
- Em lấy anh từ thuở mười ba
Đến năm mười tám em đà năm con...
Năm 1888, nhà nước bảo hộ Pháp ấn định con gái 14 tuổi, con
trai 16 tuổi mới được làm đám cưới. Tuy không thay đổi là bao so với 13 và 16
tuổi, nhưng ít ra luật pháp cũng chính thức cấm tục tảo hôn(lấy vợ sớm), không
cho phép con trai dưới 16 tuổi lấy vợ. Tuy bị cấm, nhưng ở nông thôn Việt Nam,
hủ tục này còn rơi rớt đến tận thế kỷ XXI , nhiều thanh thiếu niên 15 đã sinh
con cái.
Nhìn chung, đa số thành hôn khoảng 18-20, nếu ngoài tuổi đó thì coi như muộn màng, ế ẩm:
"Trai ba mươi tuổi đang xoan,
Gái ba mươi tuổi lo toan về già".
Nay thì đa số thanh niên nam nữ lo học hành, tạo dựng sự nghiệp thì mới thành hôn cho nên khoảng 30 thì mới lập gia đình.Xã hội Việt Nam đã thay đổi sâu xa. Ngày nay, trai gái đi học, đi làm cho nên có nhiều dịp gặp gỡ, tìm hiểu nhau trước khi quyết định làm đám cưới. Cha mẹ được hỏi ý kiến nhưng không còn nắm vai trò quyết định nữa. Nghi lễ được tổ chức đơn giản để đỡ tốn thời gian. Lễ hỏi, lễ cưới chỉ có trầu cau, trà bánh và rượu. Lễ gia tiên còn được giữ, các lễ khác thường bỏ qua.
Danh từ hôn nhân xuất hiện đầu
tiên trong ngôn ngữ Anh là năm 1250-1300 CE (2). Còn Việt Nam, đời Hùng Vương ,
An Dương Vương với truyện Sơn Tinh Thủy Tinh, Trọng Thủy Mỵ Châu đã có tục hôn
nhân.
Ngày xưa, lễ nghi cưới xin của ta bắt chước Tàu. Trong hôn nhân, người ta phải thực hiện lục lễ tức là sáu nghi lễ như sau theo sách Văn công gia lễ :
1- Nạp thái : nhà trai đến nhà gái ngỏ ý
2- Vấn danh : nhà trai hỏi tên tuổi cô gái để tính ngày giờ, xem có bị xung khắc không ?
3- Nạp cát : chọn được ngày tốt, xác nhận với nhà gái
4- Nạp tệ : đưa đồ thách cưới do nhà gái ấn định
5- Thỉnh kỳ : định ngày làm lễ cưới, nộp nữ trang, vải vóc cho nhà gái
6- Nghinh hôn (thân nghinh): lễ rước dâu
Năm 1477 nhà Lê quy định rằng :
Phàm người lấy vợ, trước hết phải mượn người mối đi lại bàn định, rồi sau mới định lễ cầu thân. Lễ cầu thân xong rồi mới định lễ dẫn cưới. Dẫn cưới xong rồi mới định ngày đón dâu. Ngày hôm sau chào cha mẹ chồng, ngày thứ ba đến lễ nhà thờ. Nghi thức tiết mục, phải theo đúng như điều đã ban xuống mà làm. Không được như trước, nhà trai dẫn lễ cưới rồi để đến 3, 4 năm mới cho đón dâu.
Bắt đầu, nhà trai tìm kiếm đối tượng cho con trai mình. Phần nhiều là trai gái trong làng lấy nhau:
“Trâu đồng nào ăn cỏ đồng ấy”.
"Trâu ta ăn cỏ đồng ta,
Dù rằng cỏ xấu chớ qua đồng người".
"Trâu ta ăn cỏ đồng ta,
Tuy rằng cỏ cụt nhưng mà cỏ thơm".
Trâu ta ăn cỏ đồng ta
Tham thanh chuộng lạ dắt qua đồng người
Đồng người cỏ tốt nhưng hôi
Đồng ta cỏ xấu nhưng bùi trâu ăn.
Nhìn chung, đa số thành hôn khoảng 18-20, nếu ngoài tuổi đó thì coi như muộn màng, ế ẩm:
"Trai ba mươi tuổi đang xoan,
Gái ba mươi tuổi lo toan về già".
Nay thì đa số thanh niên nam nữ lo học hành, tạo dựng sự nghiệp thì mới thành hôn cho nên khoảng 30 thì mới lập gia đình.Xã hội Việt Nam đã thay đổi sâu xa. Ngày nay, trai gái đi học, đi làm cho nên có nhiều dịp gặp gỡ, tìm hiểu nhau trước khi quyết định làm đám cưới. Cha mẹ được hỏi ý kiến nhưng không còn nắm vai trò quyết định nữa. Nghi lễ được tổ chức đơn giản để đỡ tốn thời gian. Lễ hỏi, lễ cưới chỉ có trầu cau, trà bánh và rượu. Lễ gia tiên còn được giữ, các lễ khác thường bỏ qua.
Danh từ hôn nhân xuất hiện đầu
tiên trong ngôn ngữ Anh là năm 1250-1300 CE (2). Còn Việt Nam, đời Hùng Vương ,
An Dương Vương với truyện Sơn Tinh Thủy Tinh, Trọng Thủy Mỵ Châu đã có tục hôn
nhân.Ngày xưa, lễ nghi cưới xin của ta bắt chước Tàu. Trong hôn nhân, người ta phải thực hiện lục lễ tức là sáu nghi lễ như sau theo sách Văn công gia lễ :
1- Nạp thái : nhà trai đến nhà gái ngỏ ý
2- Vấn danh : nhà trai hỏi tên tuổi cô gái để tính ngày giờ, xem có bị xung khắc không ?
3- Nạp cát : chọn được ngày tốt, xác nhận với nhà gái
4- Nạp tệ : đưa đồ thách cưới do nhà gái ấn định
5- Thỉnh kỳ : định ngày làm lễ cưới, nộp nữ trang, vải vóc cho nhà gái
6- Nghinh hôn (thân nghinh): lễ rước dâu
Năm 1477 nhà Lê quy định rằng :
Phàm người lấy vợ, trước hết phải mượn người mối đi lại bàn định, rồi sau mới định lễ cầu thân. Lễ cầu thân xong rồi mới định lễ dẫn cưới. Dẫn cưới xong rồi mới định ngày đón dâu. Ngày hôm sau chào cha mẹ chồng, ngày thứ ba đến lễ nhà thờ. Nghi thức tiết mục, phải theo đúng như điều đã ban xuống mà làm. Không được như trước, nhà trai dẫn lễ cưới rồi để đến 3, 4 năm mới cho đón dâu.
Bắt đầu, nhà trai tìm kiếm đối tượng cho con trai mình. Phần nhiều là trai gái trong làng lấy nhau:
“Trâu đồng nào ăn cỏ đồng ấy”.
"Trâu ta ăn cỏ đồng ta,
Dù rằng cỏ xấu chớ qua đồng người".
"Trâu ta ăn cỏ đồng ta,
Tuy rằng cỏ cụt nhưng mà cỏ thơm".
Trâu ta ăn cỏ đồng ta
Tham thanh chuộng lạ dắt qua đồng người
Đồng người cỏ tốt nhưng hôi
Đồng ta cỏ xấu nhưng bùi trâu ăn.
Phần nhiều chọn gia đình ngang
địa vị với mình. Đó là quan niệm " môn đăng hộ đối". Về tình yêu và
hôn nhân, con người có nhiều quan niệm khác nhau. Trong hôn nhân cũng như trong
bạn hữu, những người cùng trình độ, tư tưởng, tôn giáo , giai cấp, quan điểm
thì dễ sống hơn là hai bên có quá nhiều chênh lệch.Cái sai lầm của khuynh hướng
này là kỳ thị giai cấp, tôn giáo, nhất là kỳ thị giai cấp. Trong khi đó một số
thấp lại đòi trèo cao , nghèo tham giàu mà đời mỉa mai gọi là" ăn mày
đòi ăn xôi gấc" hay " đũa mốc mà chòi mâm son". Xã
hội nào cũng có những cuộc hôn nhân mua bán, hôn nhân vì tiền. Nhưng một số
người ở địa vị cao mà lại có quan niệm khác. Họ chú trọng tình yêu mà lấy người
khác giai cấp như Tiên Dung và Chử Đồng Tử, Cúc Hoa và Phạm Công. Một thái tử
nước Anh đã từ bỏ ngai vàng để lấy người mình yêu. Cũng có người chuộng đạo
đức, văn học hơn tiền tài:
"Chẳng tham ruộng cả ao liền,
Tham vì cái bút, cái nghiên anh đồ!
Chẳng tham ruộng cả ao sâu,
Tham vì anh tú rậm râu mà hiền.
"Chẳng tham ruộng cả ao liền,
Tham vì cái bút, cái nghiên anh đồ!
Chẳng tham ruộng cả ao sâu,
Tham vì anh tú rậm râu mà hiền.
Người ta tránh lấy người trong họ
hàng. Theo Di truyền học, cùng huyết thống mà lấy nhau thì dòng dõi thoái hóa,
có thể sinh ra bệnh tật hoặc quái thai. Triều Tiên cấm người cùng họ lấy nhau
dù không cùng huyết thống. Người cùng huyết thống mà lấy nhau, luân lý kết tội
là loạn luân. Ngô Sĩ Liên lên án việc Lạc Long Quân là chú mà lấy cháu là Âu
Cơ, và người ta chế nhạo Thánh Kinh và thần thoại La Hy là kể chuyện vô đạo
đức. Những truyện đó là truyền thuyết thuộc đời tiền sử không biết thực hay hư.
Dẫu là thực cũng là việc tất nhiên vì năm ngàn năm trước, mười ngàn năm trước,
hay hai ba trăm ngàn năm trước, con ngưòi chưa có pháp luật, luân lý, cứ sống
như bầy thú hoang, trách sao được!
Luật lệ, phong tục đã ra đời nhưng một số người bất tuân. Ở nước ta, Trần Thủ Độ lại lập ra lệ anh em trong họ Trần lấy nhau Đời Lê cấm việc hôn nhân cùng họ, nhưng cùng họ mà xa đời, thuộc chi khác nhau hoặc đã ly hương thì được. Sau này luật lệ anh em trong ba đời không được kết hôn, tuy nhiên thực tế người ta tránh việc lấy người cùng họ dù xa hay gần. Luật lệ ta còn cấm cha con nuôi, anh em nuôi có liên hệ tình dục. Tại Âu Mỹ, con chú bác ruột có thể lấy nhau.
Trung Hoa cho phép chị em con dì , hoặc con cô con cậu lấy nhau nhau:
Cháu cậu mà lấy cháu cô,
"Thóc lúa trong bồ, giống má nhà ta". ...
Trong Hồng Lâu Mộng, Bảo Thoa, Bảo Ngọc lấy nhau. Truyện Hoa Tiên, Lương sinh lấy Giao Tiên.Nhưng Việt Nam không châp nhận việc này.
Người ta tránh lấy những kẻ thuộc gia đình xấu xa , vô đạo đức, bất lương, tàn ác :
-" Lấy vợ xem tồng, lấy chồng xem giống".
-"Phúc bên nội không bằng cái tội bên ngoại".
Vì quan niệm đạo đức, người ta kết tội gái thất trinh. Cũng vì lẽ này, người ta chê bai trường hợp trai tân lấy gái góa hay gái bị chồng bỏ:
"Trai tân mà lấy nạ dòng,
Như nước mắm thối chấm lòng lợn thiu."
Người ta khen ngợi trai gái đẹp đôi . Đẹp đôi nghĩa là cả hai cùng đẹp đẽ, mạnh khoẻ, tuôi tác tương xứng. Người chê cười những cặp gái trai bất xứng nghĩa là hai người khác biệt nhau:
-Chồng cao vợ thấp là tiên,
Vợ cao chồng thấp tơ duyên lỡ làng.
-Chồng già vợ trẻ là tiên,
Vợ già chồng trẻ là duyên bẽ bàng!
-Chồng già vợ trẻ thì xinh,
Vợ già chồng trẻ như tình chị em.
-Có phúc lấy được vợ già
Vừa sạch cửa nhà lại ngọt cơm canh.
Vô phúc lấy phải trẻ ranh.
Nó ăn,nó quấy,nó hành cả đêm.
Năm 1663 vua Lê Huyền Tông ban điều giáo hóa :
Vợ chồng là gốc luân thường, lấy vợ, gả chồng phải theo lễ nghĩa, không được suy bì giàu nghèo, đòi nhiều tiền của. Lấy nhau phải phân biệt họ hàng, nòi giống, không được tham giàu sang mà phối hợp loạn luân thường, không được cẩu hợp không có sính lễ để đến nỗi gần như giống cầm thú...
Năm 1804 vua Gia Long định lệ :
Trai lấy vợ, gái lấy chồng thì sính lễ phải châm chước. Trong 6 lễ phải tùy sức nhà trai giàu nghèo, không được bắt ép viết văn khế cầm ruộng...
Sau khi thăm dò, hỏi về tuổi tác, và bắn tin thăm dò, nhà trai mới nhờ ông mai hoặc bà mối mang trầu cau và trà tới xin dạm.
Vai trò của người mai rất quan trọng.
Đẹp như rối, không mối không xong
Người này có tài ăn nói, có thể là người chuyên nghiệp mai dong, ăn tiền cả hai bên, cũng có thể là người quen biết hai gia đình.
Tục nước ta đơn giản hơn. Sau khi mai mối và nhà gái đã đồng ý, nhà trai nhờ thầy xem ngày lành tháng tốt , bàn định cùng nhà gái rồi tiến hành ba lễ:
-Dạm
-Hỏi
-Cưới.
Lễ dạm là lễ hai gia đình chính thức gặp nhau, xác nhận việc hôn nhân của hai trẻ.Hai bên cha mẹ gặp nhau, không có ai trong gia đình hay họ hàng tham dự.
Lễ hỏi là lễ đính hôn: Chỉ có vài ngưòi trong gia đình tham dự.
Lễ cưới là lễ thành hôn: Họ hàng, bạn bè tham dự, cô dâu, chú rễ trao nhẫn cưới, và làm lễ gia tiên.
Nhiều nơi, lễ dạm và hỏi là một.
1. Lễ hỏi
Lễ hỏi đơn giản, song cũng tùy
gia đình. Thường thường, nhà gái cho nhà trai biết là phải mang bao nhiêu trầu
cau, bánh trái, rượu trà. Lễ vật này để cúng gia tiên và biếu cho bà con,họ
hàng láng giềng thân cận. Biếu lễ vật này cũng là một cách thông báo cho mọi
người biết hôn nhân của hai người. Nhà trai mang theo khoảng năm, mười người
đến nhà gái thăm hỏi, uống trà, ăn trầu, cũng có thể tổ chức ăn uống đơn sơ. Kể
từ đó, chàng trai trở thành con rể, có thể lui tới thăm viếng và làm việc cho
nhà gái. Tục gọi là làm rể. Mỗi lúc chàng trai tới nhà gái làm rể phải lễ phép,
giữ gìn nết na, dè dặt từ lời ăn tiếng nói, không suồng sã, không được vào nhà
trong. Khi có việc được phép vào nhà trong thì cô gái phải trốn vào buồng hoặc
ra cửa sau lánh mặt.Hai bên không được gặp mặt nhau. Tuy nhiên cũng có trường
hợp hai bên hẹn hò tình tứ:
"Chuột kêu rúc rích trong rương,
Anh đi cho khéo kẻo đụng giường mẹ nghe."
Làm rể thì được coi như khách "dâu là con, rể là khách."
Người ta cho rằng tục làm rể có nhiều mục đích. Mục đích thứ nhất là cho nhà gái nhận định kỹ về chàng rể về tính tình và khả năng lao động. Hai là cho hai trẻ gần gũi, tìm hiểu nhau. Cũng có người quan niệm làm rể là một hình thức nô lệ, người con trai bị bóc lột:
-Làm rể ăn cơm nguội, ngủ nhà ngoài”.
-Công anh làm rể Chương đài,
Ăn hết mười một, mười hai vại cà,
Giếng đâu thì dắt anh ra,
Kẻo anh chết khát vì cà nhà em".
Sau 1945, Việt Nam hầu như bỏ tục lệ làm rể.
Sau lễ hỏi, nhà trai phải năng lui tới thăm hỏi, sêu tết nhà gái. Mùa nào thức ấy: nhãn, vải, hồng, cốm...trong khi chờ đợi lễ cưới. Có khi vài tháng hay vài năm mới được cưới. Cũng có khi phải cưới gấp vì phải cưới chạy tang. Theo tục lệ, khi cha mẹ, ông bà mất thì con cháu phải đợi hết tang , có thể một năm hay ba năm mới được cử hành hôn nhân. Để khỏi trễ việc hôn nhân, người ta phải cưới gấp, rất đơn giản trước khi thân nhân mất.
2. Lễ cưới
Sau lễ dạm đến lễ nạp tệ, hay
thách cưới.Sau khi nhà trai đã chọn ngày tốt thì đem hỏi ý kiến nhà gái. Nhà
gái chấp thuận thì nhà trai hỏi nhà gái muốn những phẩm vật gì và nghi lễ như
thế nào. Thông thường thì tùy nhà trai quyết định. Một số gia đình thì đòi hỏi
thứ này thứ kia, tục gọi là thách cưới. Nhà gái đưa ra một danh sách những đồ
vật và tiền bạc bắt nhà trai phải nộp. Trong Nam, một số người nam phải sắm
nhẫn hạt xoàn cho cô dâu, ngoài Bắc thì nhẫn vàng. Nhà nghèo thì miễn.
Một số nhà gái cho biết nhà trai phải lo liệu đầy đủ như xôi, heo, nữ trang. . .Một số thì đòi hỏi để tỏ ra con gái mình có giá trị. Một số thách cưới để cho nhà trai bỏ cuộc. Tục thách cưới đưa đến việc nhà trai phải vay nợ nần, đến khi con dâu về nhà thì hành hạ để trả thù.
Một số nhà gái cho biết nhà trai phải lo liệu đầy đủ như xôi, heo, nữ trang. . .Một số thì đòi hỏi để tỏ ra con gái mình có giá trị. Một số thách cưới để cho nhà trai bỏ cuộc. Tục thách cưới đưa đến việc nhà trai phải vay nợ nần, đến khi con dâu về nhà thì hành hạ để trả thù.
Em là con gái nhà giàu,
Mẹ cha thách cưới ra màu xinh sao:
Cưới em trăm tấm lụa đào,
Một trắm hòn ngọc, hai tám ông sao trên trời.
Tráp tròn dẫn đủ trăm đôi,
Ống thuốc bằng bạc, ống vôi bằng vàng.
Sắm xe tứ mã đem sang,
Để quan viên họ nhà nàng đưa dâu.
Ba trăm nón Nghệ đội đầu,
Mỗi người một cái quạt Tàu xinh xinh.
Anh về sắm nhiễu Nghi Đình,
May chăn cho rộng, ta mình đắp chung.
Cưới em chín chĩnh mật ong,
Mười cót xôi trắng, mười nong xôi vò.
Cưới em tám vạn trâu bò,
Bảy bạn dê lợn, chín vò rượu tăm.
Lá đa mặt nguyệt đêm rằm,
Răng nanh thằng Cuội, râu cằm Thiên Lôi.
Gan ruỗi, mỡ muỗi cho tươi,
Xin chàng chín chục con dơi góa chồng.
Thách thế mới thỏa tấm lòng,
Chàng mà lo được, thiếp cùng theo chân.
Cũng có gia đình nhà trai tỏ ra mình giàu đã dẫn cưới rất nhiều, không biết bao nhiêu người khiêng heo, gà vịt, bánh trái và bao nhiêu rương vàng bạc, vải vóc. . .dù nhà gái không đòi hỏi hoặc đòi hỏi lấy lệ.
Tục này cũng phổ biến ở vài nơi vì nhà trai phải mang một số tiền bạc đến nhà gái.
Cũng có nơi con gái lấy chồng phải mang của hồi môn về nhà chồng. Ngày nay, nhiều nơi thiếu phụ nữ, phải lấy vợ ngoại quốc rất là tốn tiền bạc. Đấy là một dịp cho gái Việt Nam lấy chồng ngoại quốc mà thay đổi cuộc đời.
Nhìn chung, người Việt Nam ta từ trước vẫn giữ lòng thanh cao, trai gái lấy nhau là vì tình, vì nghĩa, không ai đem con cái ra làm việc mua bán vì " Giá thú bất luận tài". Người ta quý nhất là con cái đã trưởng thành, nên vợ nên chồng, không ai đòi hỏi tiền bạc như tục ở vài quốc gia khác.
Lễ cưới phải chọn ngày tốt, đón dâu cũng phải lựa giờ tốt. Ngày xưa có tục đón dâu vào buổi tối. Nhà trai mang trầu cau, rượu, xôi, gà, lợn...đến nhà gái.
Trong lễ cưới có nhiều lễ vật, nhưng quan trọng và phổ biếu là trầu cau, rượu, trà và bánh "xu xê", nguyên xưa là bánh "Phu thê", một số địa phương nói chệch thành bánh " xe xê hay "su sê".Bánh su sê làm bằng bột đường trắng, dừa, đậu xanh và các thứ hương ngũ vị, nặn hình tròn, bọc bằng hai khuôn hình vuông úp lại với nhau vừa khít, khuôn làm bằng lá dừa, lá cau hoặc lá dứa, vỏ để nguyên không luộc để giữ màu xanh thắm.
Sở dĩ gọi là bánh phu thê (chồng vợ) vì đó là biểu tượng của đôi vợ chồng phận đẹp duyên ưa: vuông tròn, trong trắng mềm dẻo, ngọt ngào, thơm tho, xanh thắm, đồng thời cũng là biểu tượng của đất trời (trời tròn, đất vuông) có âm dương ngũ hành: Ruột trắng, nhân vàng, hai vỏ xanh úp lại buộc bằng sợi dây hồng.
Đám cưới thường có khoảng 20 người. Dẫn đầu là một cụ già, không có tang, vợ chồng song toàn, lắm con nhiều cháu. Cụ già mặc áo thụng xanh, cầm bó hương hay ôm lư trầm. Theo sau là những người đội lễ vật, tiếp đến chú rể, họ hàng. Lễ vật thường do những thanh niên, thiếu nữ bưng quả. Quả là hộp tròn đường kính kh0ảng 30 cm, cao khoảng 10c, sơn đỏ, có nắp đậy, trên phủ khăn hồng kết riềm vàng, trong đựng lễ vật. Nếu heo quay thì khiêng trên bàn, heo sống thì khiêng cũi, gà ngỗng thì xách lồng, vải vóc thì đựng trong bồ do hai người khiêng. . .
Ngày xưa chú rể đội nón. Đến đầu thế kỷ 20, chú rể tân thời bỏ chiếc nón, thay
bằng cái ô tây. Ngoài Bắc, chỉ có cha chú rể đi đón dâu. Trong Nam, cha mẹ chú
rể cùng đi.
Không biết tự lúc nào, trong đám cưới Việt Nam có phụ dâu, phụ rể.Tục này rất hay. Khi xa nhà cha mẹ, cô dâu rất buồn, phụ dâu làm cho cô dâu có bạn bè mà vui vẻ. Hơn nữa, cô dâu chưa kinh nghiệm, cần có bạn bè bên cạnh nhắc nhở mọi hành vi, cử chỉ và ngôn ngữ. Vai trò phù rể cũng vậy.
Không biết từ baoi giờ đám cưới ngày xưa có phù đâu, phù rể Đám cưới ngày nay mời đến năm sáu đôi phù đâu phù rể toàn là trai thanh, gái lịch, chưa vợ chưa chồng. Đôi khi thioếu người thì phải mời đại vài người.
Khi nhà trai đến ngõ nhà gái hoặc đưa dâu về nhà trai người ta thường đốt pháo mừng.Ban đầu lễ cưới và đón dâu thường tổ chức vào buổi chiều nhưng vì ngày giờ cát hung mà phải theo ngày giờ mà thầy xem ngày dạy bảo. Ngày xưa cô dâu ở gần thì đi bộ, đi xa thì dùng thuyền, hoặc cáng. Nay thì gần xa đều dùng xe hơi. Ở Trung Quốc, vợ bé thì tự động về nhà chồng, không đón đưa, nghênh tiếp trọng thể như đám cưới vợ cả.
Trên đường đến nhà gái, nhà trai thường bị người ta đặt hương án và chăng giây. Để tránh khỏi mất thời giờ, và nghe những lời thô bỉ, xui xẻo, nhà trai phải nộp lễ vật, hoặc tiền bạc cho họ. Có khi chỉ là trò vui. Họ đưa ra một câu đối bắt nhà trai phải đối được mới cho qua. Dần đần có những người làm ăn bất chính, lợi dụng cơ hội cũng chăng dây, vòi tiền, sách nhiễu, trở thành tục lệ xấu, vì vậy mà triều đình cấm.
Không biết tự lúc nào, trong đám cưới Việt Nam có phụ dâu, phụ rể.Tục này rất hay. Khi xa nhà cha mẹ, cô dâu rất buồn, phụ dâu làm cho cô dâu có bạn bè mà vui vẻ. Hơn nữa, cô dâu chưa kinh nghiệm, cần có bạn bè bên cạnh nhắc nhở mọi hành vi, cử chỉ và ngôn ngữ. Vai trò phù rể cũng vậy.
Không biết từ baoi giờ đám cưới ngày xưa có phù đâu, phù rể Đám cưới ngày nay mời đến năm sáu đôi phù đâu phù rể toàn là trai thanh, gái lịch, chưa vợ chưa chồng. Đôi khi thioếu người thì phải mời đại vài người.
Khi nhà trai đến ngõ nhà gái hoặc đưa dâu về nhà trai người ta thường đốt pháo mừng.Ban đầu lễ cưới và đón dâu thường tổ chức vào buổi chiều nhưng vì ngày giờ cát hung mà phải theo ngày giờ mà thầy xem ngày dạy bảo. Ngày xưa cô dâu ở gần thì đi bộ, đi xa thì dùng thuyền, hoặc cáng. Nay thì gần xa đều dùng xe hơi. Ở Trung Quốc, vợ bé thì tự động về nhà chồng, không đón đưa, nghênh tiếp trọng thể như đám cưới vợ cả.
Trên đường đến nhà gái, nhà trai thường bị người ta đặt hương án và chăng giây. Để tránh khỏi mất thời giờ, và nghe những lời thô bỉ, xui xẻo, nhà trai phải nộp lễ vật, hoặc tiền bạc cho họ. Có khi chỉ là trò vui. Họ đưa ra một câu đối bắt nhà trai phải đối được mới cho qua. Dần đần có những người làm ăn bất chính, lợi dụng cơ hội cũng chăng dây, vòi tiền, sách nhiễu, trở thành tục lệ xấu, vì vậy mà triều đình cấm.
Cũng có nhà gái khi nhà trai đến
thì đóng cửa lại, bảo rằng chưa đến giờ hoàng đạo phải chờ. Nha tàai phải cử
người bưng mâm trầu xin phép vào nhà. Đa số nhà gái vui vẻ khi đoàn nhà trai
đến trước ngõ, nhà gái mở rộng cửa, cho người ra đón và đốt pháo đón mừng Nhà
gái mời đại diện nhà trai cùng cô dâu chú rể làm lễ cáo gia tiên . Đây cũng là
một dịp để trẻ con bên nhà gái đóng cửa nhà thờ nhõng nhẽo vòi tiền nhà trai.
Sau đó, người chủ hôn hoặc đại diện nhà trai bưng ra cơi trầu, mâm rượu xin nhà
gái cho phép đón dâu về.
Ngoài Bắc, cha mẹ cô dâu không đưa tiễn con gái về nhà chồng. Trong Nam, nhà gái cũng kén một cụ già cầm bó hương đi trước, theo sau là cô dâu và cha mẹ họ hàng, bạn bè đưa tiễn.
Đám rước dâu vẫn do cụ già của nhà trai cầm bó hương dẫn đầu, đằng sau là hai họ. Đoàn người về tới đầu ngõ thì nhà trai đốt pháo chào mừng.
Ngoài Bắc, cha mẹ cô dâu không đưa tiễn con gái về nhà chồng. Trong Nam, nhà gái cũng kén một cụ già cầm bó hương đi trước, theo sau là cô dâu và cha mẹ họ hàng, bạn bè đưa tiễn.
Đám rước dâu vẫn do cụ già của nhà trai cầm bó hương dẫn đầu, đằng sau là hai họ. Đoàn người về tới đầu ngõ thì nhà trai đốt pháo chào mừng.
Trong lúc đi đường, cô dâu ăn
mặc đẹp sợ bị thiên hạ quở quang, phải cài vài cái kim vào choàng áo để trấn áp
những câu nói độc mồm độc miệng.
Ở nước ngoài, các cô dâu Việt Nam thường mặc áo dài thêu rồng vẽ phượng, đầu đội khăn vành, màu đỏ màu vàng, trong khi ở trong nước các cô lại chuộng chiếc áo cưới cồng kềnh lết đất của Âu Mỹ. Còn chú rể nay đa số bận complet, thắt caravat.
Khi cô dâu vào nhà, thường là mẹ chồng phải tránh mặt vì sợ chạm vía cô dâu. Cũng vì sợ vía dữ, người ta đặt lò than hồng trước cửa cho cô dâu bước qua. Trước khi cô dâu bước vào nhà, mẹ chú rể xách bình vôi lánh mặt một lúc lâu rồi mới về chào mừng hai họ.
Có nơi chờ đám rước dâu về tới đầu ngõ, một người lấy chày giã vào cối đá, đôi khi giã mạnh đến vỡ cả cối. Phan Kế Bính nói rằng tục ấy thì ngộ quá, không hiểu ý làm sao .
Giã cối là một tục cổ, có từ thời đại Hùng Vương.Giã cối cũng là một tục lệ ngày hội.Từng đôi nam nữ cầm chày dài đứng giã cối tròn, phải chăng chày cối, đâm giã có ý nghĩa tượng trưng cho hành động tính giao.
Ở thị thành, người ta bỏ tục này. Sau khi cô dâu vào nhà, tân nương và tân lang trao nhẫn cưới và làm lễ gia tiên. Người theo đạo Thiên Chúa thì làm lễ nhà thờ. Ở thôn quê, sau khi làm lễ gia tiên thì họ hàng mừng quà. Việc đầu tiên sau khi làm lễ gia tiên, tân lang và tân giai nhân phải làm lễ ra mắt cha mẹ. Tại nhà gái, hai vợ chồng làm lễ lạy tạ cha mẹ .
Cha mẹ ngồi sẵn một phía ở cửa chính, nếu ông bà nội ngoại còn thượng tại có đến dự thì ông bà cũng ngồi chung một phía, nhưng ở ghế cao hơn. Thời xưa cả đôi tân hôn phải lạy hai lạy, ngày nay châm chước, cúi đầu cung kính "Xin phép ông bà, cha mẹ con về nhà chồng", "Xin phép ông bà, cha mẹ con xin đón em X về". Lúc đó, cha mẹ ban phát cho con gái, con rể một vật gì đó làm kỉ niệm, có thể là nột cái bút, một gương soi nho nhỏ, một cuốn sách hoặc một chiếc khăn, chiếc quạt.... Nhà giầu còn cho thêm hoa tai, nhẫn cưới hoặc quan tiền... . Đối với ông bà cũng có những động tác tương tự.
Khi về nhà trai, cô dâu, chú rể cùng lễ tổ ở nhà thờ họ nhà trai, rồi trở về nhà chú rể lễ gia tiên. Cũng có nơi, chú rể chỉ phải làm lễ gia tiên. Trên bàn thờ thường thắp nến đỏ, loại to dài có hình long phượng dành cho đám cưới. Hai vợ chồng lạy ba lạy. Nếu đốt nhang một lần mà cháy là duyên nợ tốt đẹp. Nếu thắp nhiều lần mà nhang không cháy là điềm xui. Sau khi lễ gia tiên, cô dâu làm lễ ra mắt mẹ chồng. Cũng lạy hay vái hai cái, sau dâng rượu, trà hay trầu cau.
Sau lễ gia tiên, người ta làm lễ tơ hồng, cám ơn Nguyệt Lão đã xe duyên cho đôi trẻ.Sau lễ tế tơ hồng, trai gái làm lễ giao bôi hợp cẩn. Giao bôi là trao chén rượu mời nhau. Trai gái lấy hai chén rượu cùng nhau uống. Cũng có nơi nàng dâng ly rượu, chàng mời miếng trầu. Sau đó là động phòng, trai gái cùng nhau ân ái. . Từ đó vợ chồng sống với nhau tâm đầu ý hiệp, hy vọng “bách niên giai lão”.
Sau đó cả họ cùng ăn cỗ. Ở thị thành, người ta đặt tiệc cưới tại các nhà hàng. Sau khi làm lễ ở nhà thờ hoặc trong tiệc cưới tại nhà hàng, cô dâu theo tục lệ Tây phương, tay cầm bó hoa tung lên cho các thiếu nữ chụp lấy. Ai lấy được bó hoa này người ta là sẽ được lên xe hoa.
Trong đám cưới thôn quê ngày xưa, người ta hay bắt bẻ, chê bai:
"Ma chê cưới trách".
Thường thường là nhà gái chê nhà trai, mỉa mai nhà trai.Vì vậy, nhà trai phải mời những tay văn học, những người có thế thần, có tài ăn nói để đối trị.
Trong đám cưới, cũng có chú rể mang quốc phục khi làm lễ gia tiên, mặc âu phục khi ở nhà hàng đãi tiệc. Trong tiệc cưới, cô dâu thay ba bốn bộ quần áo, giống như một cuộc trình diễn thời trang.
Trong đám cưới, chú rể và cô dâu nhiều khi bị bạn bè tinh nghịch bày ra những trò chơi quái dị.Tục lệ thông thường là bắt cô dâu, chú rể uống rượu say.Trong tiệc cưới còn có một “cách chơi” mới xuất hiện vài ba năm gần đây có vẻ không thích hợp lắm với văn hóa Việt. Cách chơi này do các bạn trẻ của cô dâu chú rể bày đặt ra mua vui và tạo thân mật, nhưng thực ra đó là cách “hành hạ” cặp tân hôn và tân giai nhân thì đúng hơn.
Khi cô dâu chú rể đến chào bàn, những người bạn trẻ bắt cô dâu chú rể phải làm những điều họ bày đặt đòi hỏi. Chẳng hạn họ bắt chú rể nhắm mắt lại đưa tay sờ vào một một con cút chiên, chú rể sờ đúng chỗ nào nơi con chim cút thì phải hôn lên nơi đó của cô dâu. Khi chú rể nhắm mắt, họ đưa cái phao câu con chim cút cho chú rể sờ, rồi bắt chú rể phải hôn mông cô dâu. Hoặc họ buộc những bao thư vào đầu sợi dây một cần câu, bắt cô dâu phải nhướn người lên để lấy. Những trò chơi này mất văn hóa và đôi khi nguy hiểm vì cô dâu có thể bị té. Trong ngày cưới, cô dâu, chú rể phải lo nhiều việc rất là mệt mà bạn bè còn bày trò tinh nghịch quá trớn. Tục này nên bãi bỏ.
Có nhiều tục lệ trong đêm tân hôn.
+Một vài người đặt chiếc khăn trắng dưới mình cô dâu, nếu không chảy máu tức là cô dâu mất trinh. Người vợ có thể bị chồng bỏ.
+Khi về nhà chồng, mẹ chồng thường cài lên đầu cô dâu vài trâm nhọn mục đích là đề phòng tai biến "Phạm phòng". "Phạm phòng"là gì? Nói thô tục là chết ngay trên bụng vợ ngay khi quan hệ vợ chồng. Ca dao tục ngữ có câu "nhất phạm phòng, nhì lòng lợn"nghĩa là hai việc đều dễ bị chết. Lòng lợn ngon nhưng dễ trúng độc!
Trong lúc giao hợp, cửa buồng đóng kín, thân thể loã lồ, lại thêm tâm lý e thẹn xấu hổ, sợ hãi, nếu người vợ thả người chồng ra, để dương vật thoát ra ngoài, mất sự điều hoà khí âm khí dương thì khó lòng cứu chữa.
Lúc đó, sẵn có cái trâm cài trên đầu hoặc mấy chiếc kim đính ở vành khăn, người đàn bà một tay vẫn ôm riết lấy phía dưới lưng chồng một tay lấy chiếc trâm hoặc kim chích vào phía dưới hố xương chậu, phía trên hậu môn, kích thích đến lúc nào người chồng tỉnh lại. Người con trai nào có lông ở đít thì giật lông. Nếu chưa tỉnh thì tiếp tục châm kim, lấy mùi xoa trắng hoặc lấy giấy bản chấm thử, hễ thấy có máu chảy là chữa được.
Ở nước ngoài, các cô dâu Việt Nam thường mặc áo dài thêu rồng vẽ phượng, đầu đội khăn vành, màu đỏ màu vàng, trong khi ở trong nước các cô lại chuộng chiếc áo cưới cồng kềnh lết đất của Âu Mỹ. Còn chú rể nay đa số bận complet, thắt caravat.
Khi cô dâu vào nhà, thường là mẹ chồng phải tránh mặt vì sợ chạm vía cô dâu. Cũng vì sợ vía dữ, người ta đặt lò than hồng trước cửa cho cô dâu bước qua. Trước khi cô dâu bước vào nhà, mẹ chú rể xách bình vôi lánh mặt một lúc lâu rồi mới về chào mừng hai họ.
Có nơi chờ đám rước dâu về tới đầu ngõ, một người lấy chày giã vào cối đá, đôi khi giã mạnh đến vỡ cả cối. Phan Kế Bính nói rằng tục ấy thì ngộ quá, không hiểu ý làm sao .
Giã cối là một tục cổ, có từ thời đại Hùng Vương.Giã cối cũng là một tục lệ ngày hội.Từng đôi nam nữ cầm chày dài đứng giã cối tròn, phải chăng chày cối, đâm giã có ý nghĩa tượng trưng cho hành động tính giao.
Ở thị thành, người ta bỏ tục này. Sau khi cô dâu vào nhà, tân nương và tân lang trao nhẫn cưới và làm lễ gia tiên. Người theo đạo Thiên Chúa thì làm lễ nhà thờ. Ở thôn quê, sau khi làm lễ gia tiên thì họ hàng mừng quà. Việc đầu tiên sau khi làm lễ gia tiên, tân lang và tân giai nhân phải làm lễ ra mắt cha mẹ. Tại nhà gái, hai vợ chồng làm lễ lạy tạ cha mẹ .
Cha mẹ ngồi sẵn một phía ở cửa chính, nếu ông bà nội ngoại còn thượng tại có đến dự thì ông bà cũng ngồi chung một phía, nhưng ở ghế cao hơn. Thời xưa cả đôi tân hôn phải lạy hai lạy, ngày nay châm chước, cúi đầu cung kính "Xin phép ông bà, cha mẹ con về nhà chồng", "Xin phép ông bà, cha mẹ con xin đón em X về". Lúc đó, cha mẹ ban phát cho con gái, con rể một vật gì đó làm kỉ niệm, có thể là nột cái bút, một gương soi nho nhỏ, một cuốn sách hoặc một chiếc khăn, chiếc quạt.... Nhà giầu còn cho thêm hoa tai, nhẫn cưới hoặc quan tiền... . Đối với ông bà cũng có những động tác tương tự.
Khi về nhà trai, cô dâu, chú rể cùng lễ tổ ở nhà thờ họ nhà trai, rồi trở về nhà chú rể lễ gia tiên. Cũng có nơi, chú rể chỉ phải làm lễ gia tiên. Trên bàn thờ thường thắp nến đỏ, loại to dài có hình long phượng dành cho đám cưới. Hai vợ chồng lạy ba lạy. Nếu đốt nhang một lần mà cháy là duyên nợ tốt đẹp. Nếu thắp nhiều lần mà nhang không cháy là điềm xui. Sau khi lễ gia tiên, cô dâu làm lễ ra mắt mẹ chồng. Cũng lạy hay vái hai cái, sau dâng rượu, trà hay trầu cau.
Sau lễ gia tiên, người ta làm lễ tơ hồng, cám ơn Nguyệt Lão đã xe duyên cho đôi trẻ.Sau lễ tế tơ hồng, trai gái làm lễ giao bôi hợp cẩn. Giao bôi là trao chén rượu mời nhau. Trai gái lấy hai chén rượu cùng nhau uống. Cũng có nơi nàng dâng ly rượu, chàng mời miếng trầu. Sau đó là động phòng, trai gái cùng nhau ân ái. . Từ đó vợ chồng sống với nhau tâm đầu ý hiệp, hy vọng “bách niên giai lão”.
Sau đó cả họ cùng ăn cỗ. Ở thị thành, người ta đặt tiệc cưới tại các nhà hàng. Sau khi làm lễ ở nhà thờ hoặc trong tiệc cưới tại nhà hàng, cô dâu theo tục lệ Tây phương, tay cầm bó hoa tung lên cho các thiếu nữ chụp lấy. Ai lấy được bó hoa này người ta là sẽ được lên xe hoa.
Trong đám cưới thôn quê ngày xưa, người ta hay bắt bẻ, chê bai:
"Ma chê cưới trách".
Thường thường là nhà gái chê nhà trai, mỉa mai nhà trai.Vì vậy, nhà trai phải mời những tay văn học, những người có thế thần, có tài ăn nói để đối trị.
Trong đám cưới, cũng có chú rể mang quốc phục khi làm lễ gia tiên, mặc âu phục khi ở nhà hàng đãi tiệc. Trong tiệc cưới, cô dâu thay ba bốn bộ quần áo, giống như một cuộc trình diễn thời trang.
Trong đám cưới, chú rể và cô dâu nhiều khi bị bạn bè tinh nghịch bày ra những trò chơi quái dị.Tục lệ thông thường là bắt cô dâu, chú rể uống rượu say.Trong tiệc cưới còn có một “cách chơi” mới xuất hiện vài ba năm gần đây có vẻ không thích hợp lắm với văn hóa Việt. Cách chơi này do các bạn trẻ của cô dâu chú rể bày đặt ra mua vui và tạo thân mật, nhưng thực ra đó là cách “hành hạ” cặp tân hôn và tân giai nhân thì đúng hơn.
Khi cô dâu chú rể đến chào bàn, những người bạn trẻ bắt cô dâu chú rể phải làm những điều họ bày đặt đòi hỏi. Chẳng hạn họ bắt chú rể nhắm mắt lại đưa tay sờ vào một một con cút chiên, chú rể sờ đúng chỗ nào nơi con chim cút thì phải hôn lên nơi đó của cô dâu. Khi chú rể nhắm mắt, họ đưa cái phao câu con chim cút cho chú rể sờ, rồi bắt chú rể phải hôn mông cô dâu. Hoặc họ buộc những bao thư vào đầu sợi dây một cần câu, bắt cô dâu phải nhướn người lên để lấy. Những trò chơi này mất văn hóa và đôi khi nguy hiểm vì cô dâu có thể bị té. Trong ngày cưới, cô dâu, chú rể phải lo nhiều việc rất là mệt mà bạn bè còn bày trò tinh nghịch quá trớn. Tục này nên bãi bỏ.
Có nhiều tục lệ trong đêm tân hôn.
+Một vài người đặt chiếc khăn trắng dưới mình cô dâu, nếu không chảy máu tức là cô dâu mất trinh. Người vợ có thể bị chồng bỏ.
+Khi về nhà chồng, mẹ chồng thường cài lên đầu cô dâu vài trâm nhọn mục đích là đề phòng tai biến "Phạm phòng". "Phạm phòng"là gì? Nói thô tục là chết ngay trên bụng vợ ngay khi quan hệ vợ chồng. Ca dao tục ngữ có câu "nhất phạm phòng, nhì lòng lợn"nghĩa là hai việc đều dễ bị chết. Lòng lợn ngon nhưng dễ trúng độc!
Trong lúc giao hợp, cửa buồng đóng kín, thân thể loã lồ, lại thêm tâm lý e thẹn xấu hổ, sợ hãi, nếu người vợ thả người chồng ra, để dương vật thoát ra ngoài, mất sự điều hoà khí âm khí dương thì khó lòng cứu chữa.
Lúc đó, sẵn có cái trâm cài trên đầu hoặc mấy chiếc kim đính ở vành khăn, người đàn bà một tay vẫn ôm riết lấy phía dưới lưng chồng một tay lấy chiếc trâm hoặc kim chích vào phía dưới hố xương chậu, phía trên hậu môn, kích thích đến lúc nào người chồng tỉnh lại. Người con trai nào có lông ở đít thì giật lông. Nếu chưa tỉnh thì tiếp tục châm kim, lấy mùi xoa trắng hoặc lấy giấy bản chấm thử, hễ thấy có máu chảy là chữa được.
Trong khi cưới hay sau khi cưới,
gia đình phải nộp cheo. Nộp cheo là trình làng việc hôn nhân để chính quyền
chứng nhận việc hôn nhân, làm giấy hôn thú, ghi vào sổ bộ, đồng thời nộp tiền
cho làng. Có nộp cheo mới được làng công nhận chuyện cưới xin.
Khi nhận tiền nộp cheo, làng viết giấy chứng nhận. Giấy này
có giá trị như giấy giá thú ngày nay. Đám cưới nào không nộp cheo thì cặp vợ
chồng đó sẽ bị làng coi như sống lén lút :
Có cưới mà chẳng có cheo
Dẫu rằng có giết mười heo cũng hoài
Có cưới mà chẳng có cheo,
Nhân duyên trắc trở như kèo không đinh.
Trong ca dao, người ta cũng nói nhiều về tiền cheo:
-Nuôi lợn thì phải vớt bèo
Lấy vợ thì phải nộp cheo cho làng.
- Cưới vợ không cheo như tiền gieo xuống suối.
- Ông xã đánh trống thình thình
Quan viên mũ áo ra đình ăn cheo.
Nộp cheo bằng đồ vật hay tiền bạc. Có làng bắt nộp chiếc mâm đồng, ít chén bát để dùng cho hội hè đình đám. Có nơi đòi ít gạch để lót lại quãng đường hư hỏng, hay một ít vật liệu để sửa cái cầu, giếng nước...Luật xưa quy định :
Bất cứ ở cùng một làng hay làng khác đều cho phép thu cheo một quan tiền cổ và một vò rượu. Quan viên và binh lính ở xã thôn nhà gái không được viện cớ người ta lấy chồng làng khác mà đòi tiền cheo quá lạm (1663).
Về tiền cheo thì nhà giàu phải nộp 1 quan 5 tiền, nhà bậc trung nộp 6 tiền, nhà nghèo nộp 3 tiền (1804).
Tuy luật quy định như vậy nhưng trong thực tế vẫn có sự phân biệt người cùng làng hay khác làng. Và tiền cheo thường bắt nộp quá mức luật định.
Tục lệ xưa cần có phù dâu vì hôn ngân cưỡng ép, do cha mẹ định đoạt, nhiều nơi lại có nạn tảo hôn, thông thường thì "Nữ thập tam nam thập lục", con giá mười ba tuổi về nhà chồng đã biết gì đâu! do đó cô dâu phải có người dẫn dắt. Người dắt cô dâu gọi là phù dâu.
Kể từ sau năm 1945 tục lệ thách cưới, dạm ngõ, vấn danh, tiền cheo, nạp tài... không còn nữa. Thanh niên thiếu nữ cũng lập gia đình ở tuổi chững chạc hơn. Càng về sau càng nhiều những cặp hôn nhân già dặn, cả về tuổi tác lẫn vốn sống.
Trước năm 1975 hôn nhân ở miền Nam Tự do đã tạo được một nề nếp tương đối giản dị, mẫu mực chan hòa giữa hai thái cực cũ mới. Trước 1975, miền Bắc mọi sự do đảng quyết định. Trai gái muốn đi đến hôn nhân phải được đảng đồng ý. Được đảng đồng ý thì kết hôn, do đảng tổ chức, thường là tổ chức cưới tập thể, dùng trà bánh. Tuy vậy con cái những quan lớn vẫn tổ chức sang trọng còn thường dân mà làm rềnh rang thì bị phạt tiền ngu.Sau ngày mở cửa, tư sản đỏ nhiều tiền của, đám cưới tổ chức rất lớn có hàng ngàn tân khách. Đây cũng là dịp người ta hối lộ và ăn hối lộ.
Tại quốc nội hay hải ngoại , đám cưới Việt Nam có nhiều điểm giống nhau.
+Đa số đều tổ chức tại nhà hàng.Nhiều nhà hàng tại Toronto bắt buộc phải có hơn hai trăm khách thì họ mới nhận. Đám cưới thường tổ chức vào thứ bảy hoặc chủ nhật vì đó là ngày nghỉ. Phải đặt trước cả năm.
+Người Việt Nam thường đi trễ. Thiệp mời 6-7 giờ nhưng thực tế là 8-9 giờ mới bắt đầu, vì chủ nhân phải đợi khách. Nếu không đợi, thân hữu sẽ buồn phiền. Vấn đề cũng do kẹt xe, nhà ở xa, nhưng mà lý do chính là người Việt it người đúng giờ.(Không ăn khỏe không phải người Mễ/ Không đi trễ không phải người Việt Nam). Người ngoại quôc luôn đúng giờ.
+ Tiệc cưới Tây chỉ tặng quà khoảng 20 đô, ăn uống sơ sài, sau bữa tiệc ai cũng kêu đói, phải ăn bổ túc. Tiệc Việt Nam ăn no nhưng phải tặng tiền một người khoảng 50- 100 đô là một số tiền lớn. Một tháng dự vài đám cưới là kinh tế gia đình khủng hoảng.
+Âm nhạc là một phần không thể thiếu trong sinh hoạt của chúng ta, nhưng trong tiệc cưới, phần đông thực khách rất không lấy gì làm thích thú lắm khi phải “thưởng thức” cái âm thanh inh tai nhức óc. Đây chỉ mới là một “hiện tượng lẻ tẻ”. Những tiệc cưới khác vẫn thuê các ban nhạc sống. Có người quan niệm mướn ban nhạc càng hùng hậu thì càng sang.Tại một vài nơi, một số thực khách thường nhảy lên cầm micro tra tấn lỗ tai người nghe.
+Một thủ tục khác rất phổ biến xưa nay trong các tiệc cưới là việc “chào bàn”. Chào bàn là thủ tục cha mẹ cô dâu chú rể dẫn con trai con gái “của chúng ta” đến từng bàn ra mắt và cảm ơn bà con, bạn hữu, đồng thời bà con bạn hữu trao quà tặng và chụp hình kỷ niệm. Việc này cũng hay vì sau này, cặp vợ chồng ngồi lại với nhau xem những tấm hình ngày cưới.Tuy nhiên tục này cũng gây bất tiện cho tân lang và tân giai nhân vì phải đi nhiều bàn trong khi bàn ghế nhiều và kê sát nhau, lối đi chật chội.Nếu đi vài chục bàn thì được, còn đi nữa thì e tân lang và tân giai nhân té xỉu.
Trước đây, tục đi chào bạn cũng có mục đích nhận tiền mừng của họ hàng. Nay thì trước cửa ra vào người ta đã đặt bàn để khách ghi tên, viết lời chúc mùng và tặng quà. Người nhà cô dâu chú rể ngồi thu tiền và tổng kết. Thường thường là tiền mừng nếu không dư cũng đủ trang trải tiệc cưới. Vài nơi, cô dâu, chú rể không đi chào bàn nữa mà chụp hình kỷ niệm khi khách đến và đi. Cánh này khỏi nhọc cho cha mẹ, cô dâu, chú rể và thợ chụp hình.
Tục lại quả
Sau khi nhận lễ, nhà gái bèn trả lại các mâm, các quả cho nhà trai để nhà trai trả lại cho nhà hàng cho mượn quả, và mâm. Trong các quả này có it lễ vật biếu lại nhà trai.
Có cưới mà chẳng có cheo
Dẫu rằng có giết mười heo cũng hoài
Có cưới mà chẳng có cheo,
Nhân duyên trắc trở như kèo không đinh.
Trong ca dao, người ta cũng nói nhiều về tiền cheo:
-Nuôi lợn thì phải vớt bèo
Lấy vợ thì phải nộp cheo cho làng.
- Cưới vợ không cheo như tiền gieo xuống suối.
- Ông xã đánh trống thình thình
Quan viên mũ áo ra đình ăn cheo.
Nộp cheo bằng đồ vật hay tiền bạc. Có làng bắt nộp chiếc mâm đồng, ít chén bát để dùng cho hội hè đình đám. Có nơi đòi ít gạch để lót lại quãng đường hư hỏng, hay một ít vật liệu để sửa cái cầu, giếng nước...Luật xưa quy định :
Bất cứ ở cùng một làng hay làng khác đều cho phép thu cheo một quan tiền cổ và một vò rượu. Quan viên và binh lính ở xã thôn nhà gái không được viện cớ người ta lấy chồng làng khác mà đòi tiền cheo quá lạm (1663).
Về tiền cheo thì nhà giàu phải nộp 1 quan 5 tiền, nhà bậc trung nộp 6 tiền, nhà nghèo nộp 3 tiền (1804).
Tuy luật quy định như vậy nhưng trong thực tế vẫn có sự phân biệt người cùng làng hay khác làng. Và tiền cheo thường bắt nộp quá mức luật định.
Tục lệ xưa cần có phù dâu vì hôn ngân cưỡng ép, do cha mẹ định đoạt, nhiều nơi lại có nạn tảo hôn, thông thường thì "Nữ thập tam nam thập lục", con giá mười ba tuổi về nhà chồng đã biết gì đâu! do đó cô dâu phải có người dẫn dắt. Người dắt cô dâu gọi là phù dâu.
Kể từ sau năm 1945 tục lệ thách cưới, dạm ngõ, vấn danh, tiền cheo, nạp tài... không còn nữa. Thanh niên thiếu nữ cũng lập gia đình ở tuổi chững chạc hơn. Càng về sau càng nhiều những cặp hôn nhân già dặn, cả về tuổi tác lẫn vốn sống.
Trước năm 1975 hôn nhân ở miền Nam Tự do đã tạo được một nề nếp tương đối giản dị, mẫu mực chan hòa giữa hai thái cực cũ mới. Trước 1975, miền Bắc mọi sự do đảng quyết định. Trai gái muốn đi đến hôn nhân phải được đảng đồng ý. Được đảng đồng ý thì kết hôn, do đảng tổ chức, thường là tổ chức cưới tập thể, dùng trà bánh. Tuy vậy con cái những quan lớn vẫn tổ chức sang trọng còn thường dân mà làm rềnh rang thì bị phạt tiền ngu.Sau ngày mở cửa, tư sản đỏ nhiều tiền của, đám cưới tổ chức rất lớn có hàng ngàn tân khách. Đây cũng là dịp người ta hối lộ và ăn hối lộ.
Tại quốc nội hay hải ngoại , đám cưới Việt Nam có nhiều điểm giống nhau.
+Đa số đều tổ chức tại nhà hàng.Nhiều nhà hàng tại Toronto bắt buộc phải có hơn hai trăm khách thì họ mới nhận. Đám cưới thường tổ chức vào thứ bảy hoặc chủ nhật vì đó là ngày nghỉ. Phải đặt trước cả năm.
+Người Việt Nam thường đi trễ. Thiệp mời 6-7 giờ nhưng thực tế là 8-9 giờ mới bắt đầu, vì chủ nhân phải đợi khách. Nếu không đợi, thân hữu sẽ buồn phiền. Vấn đề cũng do kẹt xe, nhà ở xa, nhưng mà lý do chính là người Việt it người đúng giờ.(Không ăn khỏe không phải người Mễ/ Không đi trễ không phải người Việt Nam). Người ngoại quôc luôn đúng giờ.
+ Tiệc cưới Tây chỉ tặng quà khoảng 20 đô, ăn uống sơ sài, sau bữa tiệc ai cũng kêu đói, phải ăn bổ túc. Tiệc Việt Nam ăn no nhưng phải tặng tiền một người khoảng 50- 100 đô là một số tiền lớn. Một tháng dự vài đám cưới là kinh tế gia đình khủng hoảng.
+Âm nhạc là một phần không thể thiếu trong sinh hoạt của chúng ta, nhưng trong tiệc cưới, phần đông thực khách rất không lấy gì làm thích thú lắm khi phải “thưởng thức” cái âm thanh inh tai nhức óc. Đây chỉ mới là một “hiện tượng lẻ tẻ”. Những tiệc cưới khác vẫn thuê các ban nhạc sống. Có người quan niệm mướn ban nhạc càng hùng hậu thì càng sang.Tại một vài nơi, một số thực khách thường nhảy lên cầm micro tra tấn lỗ tai người nghe.
+Một thủ tục khác rất phổ biến xưa nay trong các tiệc cưới là việc “chào bàn”. Chào bàn là thủ tục cha mẹ cô dâu chú rể dẫn con trai con gái “của chúng ta” đến từng bàn ra mắt và cảm ơn bà con, bạn hữu, đồng thời bà con bạn hữu trao quà tặng và chụp hình kỷ niệm. Việc này cũng hay vì sau này, cặp vợ chồng ngồi lại với nhau xem những tấm hình ngày cưới.Tuy nhiên tục này cũng gây bất tiện cho tân lang và tân giai nhân vì phải đi nhiều bàn trong khi bàn ghế nhiều và kê sát nhau, lối đi chật chội.Nếu đi vài chục bàn thì được, còn đi nữa thì e tân lang và tân giai nhân té xỉu.
Trước đây, tục đi chào bạn cũng có mục đích nhận tiền mừng của họ hàng. Nay thì trước cửa ra vào người ta đã đặt bàn để khách ghi tên, viết lời chúc mùng và tặng quà. Người nhà cô dâu chú rể ngồi thu tiền và tổng kết. Thường thường là tiền mừng nếu không dư cũng đủ trang trải tiệc cưới. Vài nơi, cô dâu, chú rể không đi chào bàn nữa mà chụp hình kỷ niệm khi khách đến và đi. Cánh này khỏi nhọc cho cha mẹ, cô dâu, chú rể và thợ chụp hình.
Tục lại quả
Sau khi nhận lễ, nhà gái bèn trả lại các mâm, các quả cho nhà trai để nhà trai trả lại cho nhà hàng cho mượn quả, và mâm. Trong các quả này có it lễ vật biếu lại nhà trai.
Ngày Nhị hỷ-
Sau lễ thành hôn, tơ hồng, hợp cẩn xong xuôi, ngày hôm sau, hai vợ chồng tân hôn trở về nhà gái mang theo lễ vật để tạ gia tiên ông bà cha mẹ. Nếu hai vợ chồng vui vẻ là mọi sự tốt đẹp.
Phỏng theo tục cổ Trung Quốc nếu trong ngày nhị hỉ, nhà trai biếu cái thủ lợn cắt lỗ tai tức là ngầm báo với nhà gái rằng nhà trai trả lại, vì con gái ông bà đã mất trinh.
Ly hôn
Ngày xưa người ta mong mỏi hai vợ chồng sống đến đầu bạc răng long, không ai nghĩ đến việc ly hôn vì ly hôn là điều bất hạnh.
Thiên Chúa giáo cấm ly hôn nhưng rồi thần quyền phải lui bước trước thế quyền vì con người cần có tự do, dân chủ.
Việt Nam chịu ảnh hưởng tam tòng, nên người phụ nữ tòng nhất nhi chung. Nhiều người chồng chết vẫn thủ tiết. Triều đình khuyến khich việc thủ tiết cho nên vua thường ban biển "Tiết hạnh khả phong".,
Tuy vậy, trong dân chúng, thỉnh thoảng cũng có vụ ly hôn.
Ngày xưa, Khổng tử cũng đã ly dị vợ. Thủ tục ly dị cũng đơn giản:
"Trai chê thì để, gái chê thì đền"
Trai muốn bỏ vợ thì chỉ viết một giấy ly hôn , cho vợ về lấy chồng khác. Còn gái muốn ly dị thì phải trả lại tiền của mà nhà trai đã dẫn cưới. Sự thật thì ngày xưa người phụ nữ it khi bị chồng bỏ. Gia đình gái có quyền kiện ở quan trên. Theo luật, phạm một trong bảy điều sau đây thì mới bị chồng bỏ:
(1).Không con
(2). dâm
(3). không thờ cha mẹ chồng,
(4).lắm điều,
(5).trộm cắp,
(6). ghen tuông,
(7).bị bệnh khó chữa ...
Ngày xưa phụ nữ bị ly dị nếu còn cha mẹ và cha mẹ giàu có thì còn nơi nương tựa, nếu không có nghề nghiệp, nhà cửa, mà bị ly hôn thì khốn đốn.
Tất nhiên trong chế độ cũ cũng như mới, không ai khuyến khích việc ly hôn. Có những trường hợp quan hệ vợ chồng gặp nhiều trắc trở, nhưng vì nghĩ đến tương lai của con cháu hoặc vì nguyên cớ này, lý do nọ, họ đành chấp nhận nỗi thiệt thòi chung sống vì phận sự, mà thiếu tình yêu.
Ngày nay, pháp luật đã bảo đảm cho quyền lợi phụ nữ. Người phụ nữ có quyền nuôi con, và được chia tài sản. Tại Canada, muốn ly hôn thì ly hôn, không cần lý do, và tài sản sau khi kết hôn mới chia. Còn vài nơi khác, phải được sự đồng ý của đối phương và có lý do chánh đáng mới được ly hôn. Ngày nay, tại Việt Nam việc ly hôn trở thành phổ biến.
_____
(1). http://classics.mit.edu/Aristotle/politics.2.two.html (Part III)
(2). Oxford English Dictionary 11th Edition, "marria
NGUYỄN HỮU HÙNG * TỪ ÁI
CUÛA TOÂN GIAÙO VIEÄT NAM
Nguyeãn Höõu Huøng
Noùi ñeán töø aùi, chuùng ta coù theå bò hieåu laàm danh töø naøy chæ ñöïôc aùp duïng trong xaõ hoäi nhaát laø trong laûnh vöïc tinh thaàn theå hieän trong caùc haønh söû giöõa con ngöøôi vaø con ngöøôi maø khoâng coù moät yù nieäm naøo lieân quan ñeán tính caùch chính trò thuaàn tuyù cuûa noù.Töø aùi ñöïôc ñaët ôû moät vò trí leân treân taát caû nhöõng tính duïng khaùc cuûa xaõ hoäi vì neáu moät caù nhaân maát ñi tính töø aùi thì khoâng coøn laø con ngöøôi hieän höõu hay noùi ñuùng hôn laø moät theå chaát hieän höõu nhö caùc söï vaät , sinh vaät khaùc . Nhö vaäy töø aùi taïi sao laïi ñöïôc xem raát quan troïng maø töø laâu chuùng ta haàu nhö chöa khôi daäy ñöïôc noù moät caùch ñuùng möùc , öùng duïng vaøo xaõ hoäi môùi hi voïng coù ñöïôc moät xaõ hoäi an laønh, moät coõi trôøi thô moäng hôn treân traùi ñaát naøy.
Töø aùi laø danh töø ñöïôc gheùp laïi töø hai danh töø cao quyù nhaát :”Töø bi vaø baùc aùi “ xuaát phaùt töø doøng suoái uyeân nguyeân cuûa nhaân tính maø hai toân giaùo ôû phöông Ñoâng vaø phöông Taây ñaõ gaëp nhau cuøng moät ñieåm : toân giaùo môùi laø toân giaùo vaø con ngöøôi môùi laø con ngöøôi. Nhö vaäy coøn tình thöông thì sao ?
Tröùôc khi noùi veà tinh thaàn töø aùi, chuùng ta quan saùt laïi quan nieäm tình thöông trong xaõ hoäi ngaøy nay môùi tìm ra ñöïôc vò trí cuûa tình thöông coù theå hieän ñöïôc tính chaát cao quyù nhaát cuûa noù hieän tính hay khoâng? Hay tình thöông vaãn coøn naèm ôû moät vò trí khieâm nhöøông ?
Tình thöông laø söï trao ñoåi giöaõ con ngöøôi vaø tha nhaân hay giöaõ con ngöøôi vaø söï vaät - suùc vaät . Khi haõy coøn ôû vò trí trao ñoåi thì tình thöông vaãn coøn naèm trong phaïm vi höõu haïn , phaïm vi cuûa moät söï ban ra vaø moät söï thu vaøo giöõa con ngöøôi vaø tha nhaân. Trao vaø nhaän, ban ra vaø thu vaøo laø hieän tính cuûa söï ñoåi chaùt hôn laø söï töï phaùt voâ phaân bieät. Ñoâi khi cuõng vì tình thöông ñaët khoâng ñuùng choã neân ñaõ bò bieán tính ñeå trôû thaønh tình haän (thöông nhau cao böõa laøm ba, gheùt nhau cao laïi beû ra laøm möøôi) .Cuõng nhö ôû nhöõng nöùôc coäng saûn, tình thöông khoâng ñöïôc chôùm nôõ vì con ngöøôi ñaõ bò rôi xuoáng ngang haøng vôùi söï vaät vaø caùn boä coäng saûn cuõng ñaõ rôi xuoáng ngang haøng vôùi suùc vaät vì neáu coøn nhaân tính thì hoï khoâng tieáp thu ñöïôc taø thuyeát Mac-Leâ moät caùch thoâng suoát vaø troïn veïn nhaát.
Muoán cho tình thöông ñöïôc ñaët ñuùng laïi vò trí cuûa noù, tình thöông phaûi vöïôt qua söï phaân bieät vaø voâ phaân bieät, giöõa ñuùng vaø sai, giöõa con ngöøôi vaø tha nhaân v.v..thì tình thöông phaûi böùôc leân ngöõông cöûa töø aùi. Muoán coù töø aùi, con ngöøôi phaûi vöøa coù tình thöông vöaø theå hieän ñöïôc yù thöùc phoùng ngoïai vaø yù thöùc buoâng xaõ.YÙ thöùc phoùng ngoïai laø yù thöùc veà theå tính cuûa con ngöøôi vöïôt ra ngoøai caên tính cuûa tuïc tính. Vöïôt ñöïôc tuïc tính thì taát caû nhöõng gì thuoäc veà mình vaø khoâng thuoäc veà mình ñeàu xem nhö boït nöùôc möa rôi .YÙ thöùc buoâng xaõ laø yù thöùc veà söï buoâng rôi taát caû nhöõng töông quan giöõa con ngöøôi vôùi nhau duø coù xung khaéc hay khoâng xung khaéc, ñoá kî hay khoâng ñoá kî ñeàu laø con soá khoâng to lôùn. Hai taâm hoàn seõ laø moät trong moät theá giôùi caûm thoâng vaø thô moäng nhaát.( ñoâi maét nhìn nhau mieäng móm cöøôi).Chính yù thöùc buoâng xaû môùi chaám döùt ñöïôc söï thuø haän vaø chieán tranh .
Ngöøôi Vieät Nam chuùng ta ñaõ cöu mang moät gia taøi vaên hoùa cuûa thieân tính, nhaân tính vaø ñaïo tính ,vaãn töûông raèng ñaõ khoâi phuïc ñöïôc nhöõng beá taéc, nhöõng ñoå vôõ tang thöông do caùc cuoäc chieán tranh ñeå laïi vaø sau hôn hai möôi naêm lang baïc xöù ngöøôi chuùng ta vaãn nghæ raèng mình ñaõ ñeán luùc ñaït ñöïôc tinh thaàn töø aùi töø laâu roài nhöng khoâng ngôø söï thaät quaù phuû phaøng , tình thöông haõy coøn ngöï trò trong taâm hoàn ôû moãi ngöøôi trong töøng giaây phuùt. Caùc toân giaùo chöa thöïc söï ngoài laïi moät caùch chaân tình nhaát trong moät giai ñoïan voâ cuøng noùng boûng , coù chaêng chæ laø söï trao ñoåi chuùt xaû giao cho coù leä. Toân giaùo haõy ñöùng leân gaùnh laáy traùch nhieäm tröùôc lòch söû daân toäc vì hieän taïi khoâng coøn con ñöøông naøo khaùc hôn laø duøng tinh thaàn töø aùi ñeå cöùu nöùôc vaø xaây döïng laïi ñaát nöùôc . Chuùng ta haõy nhaän nhau laø anh em, vaø anh em ñang ñöùùng tröùôc moät hoá thaúm cuûa moät söï dieät vong cuûa moät daân toäc haøo huøng.Vai troø cuûa toân giaùo ngaøy nay khoâng coøn thuaàn tuyù ôû phaïm vi toân giaùo nöõa maø haõy vöïôt qua vaø ñi vaøo tinh thaàn töø aùi . Toân giaùo khoâng theå ngoài ñoù maø chôø ñôïi, hay bon chen tranh giaønh caùi gì ñoù cho toân giaùo mình. Chính tinh thaàn töø aùi laø con ñöøông giaûi phoùng söï thuø haän , gian aùc nhaát cuûa cheá ñoä coäng saûn Vieät Nam , quang phuïc laïi nhaân tính , thieân tính vaø ñaïo tính cho daân toäc Vieät Nam.
Söï keát hôïp thaønh moät lieân toân vôùi tinh thaàn töø aùi seõ laø ngoïn soùng thaàn queùt saïch heát taát caû raùc reán beân trong vaø beân ngoøai Vieät Nam , chaám döùt cheá ñoä phi nhaân ñeå môû laïi moät trang söû môùi huy hoøang vaø töôi saùng nhaát cho daân toäc haøo huøng naøy. Nguyeãn Höõu Huøng-Toronto.
Nguyeãn Höõu Huøng
Noùi ñeán töø aùi, chuùng ta coù theå bò hieåu laàm danh töø naøy chæ ñöïôc aùp duïng trong xaõ hoäi nhaát laø trong laûnh vöïc tinh thaàn theå hieän trong caùc haønh söû giöõa con ngöøôi vaø con ngöøôi maø khoâng coù moät yù nieäm naøo lieân quan ñeán tính caùch chính trò thuaàn tuyù cuûa noù.Töø aùi ñöïôc ñaët ôû moät vò trí leân treân taát caû nhöõng tính duïng khaùc cuûa xaõ hoäi vì neáu moät caù nhaân maát ñi tính töø aùi thì khoâng coøn laø con ngöøôi hieän höõu hay noùi ñuùng hôn laø moät theå chaát hieän höõu nhö caùc söï vaät , sinh vaät khaùc . Nhö vaäy töø aùi taïi sao laïi ñöïôc xem raát quan troïng maø töø laâu chuùng ta haàu nhö chöa khôi daäy ñöïôc noù moät caùch ñuùng möùc , öùng duïng vaøo xaõ hoäi môùi hi voïng coù ñöïôc moät xaõ hoäi an laønh, moät coõi trôøi thô moäng hôn treân traùi ñaát naøy.
Töø aùi laø danh töø ñöïôc gheùp laïi töø hai danh töø cao quyù nhaát :”Töø bi vaø baùc aùi “ xuaát phaùt töø doøng suoái uyeân nguyeân cuûa nhaân tính maø hai toân giaùo ôû phöông Ñoâng vaø phöông Taây ñaõ gaëp nhau cuøng moät ñieåm : toân giaùo môùi laø toân giaùo vaø con ngöøôi môùi laø con ngöøôi. Nhö vaäy coøn tình thöông thì sao ?
Tröùôc khi noùi veà tinh thaàn töø aùi, chuùng ta quan saùt laïi quan nieäm tình thöông trong xaõ hoäi ngaøy nay môùi tìm ra ñöïôc vò trí cuûa tình thöông coù theå hieän ñöïôc tính chaát cao quyù nhaát cuûa noù hieän tính hay khoâng? Hay tình thöông vaãn coøn naèm ôû moät vò trí khieâm nhöøông ?
Tình thöông laø söï trao ñoåi giöaõ con ngöøôi vaø tha nhaân hay giöaõ con ngöøôi vaø söï vaät - suùc vaät . Khi haõy coøn ôû vò trí trao ñoåi thì tình thöông vaãn coøn naèm trong phaïm vi höõu haïn , phaïm vi cuûa moät söï ban ra vaø moät söï thu vaøo giöõa con ngöøôi vaø tha nhaân. Trao vaø nhaän, ban ra vaø thu vaøo laø hieän tính cuûa söï ñoåi chaùt hôn laø söï töï phaùt voâ phaân bieät. Ñoâi khi cuõng vì tình thöông ñaët khoâng ñuùng choã neân ñaõ bò bieán tính ñeå trôû thaønh tình haän (thöông nhau cao böõa laøm ba, gheùt nhau cao laïi beû ra laøm möøôi) .Cuõng nhö ôû nhöõng nöùôc coäng saûn, tình thöông khoâng ñöïôc chôùm nôõ vì con ngöøôi ñaõ bò rôi xuoáng ngang haøng vôùi söï vaät vaø caùn boä coäng saûn cuõng ñaõ rôi xuoáng ngang haøng vôùi suùc vaät vì neáu coøn nhaân tính thì hoï khoâng tieáp thu ñöïôc taø thuyeát Mac-Leâ moät caùch thoâng suoát vaø troïn veïn nhaát.
Muoán cho tình thöông ñöïôc ñaët ñuùng laïi vò trí cuûa noù, tình thöông phaûi vöïôt qua söï phaân bieät vaø voâ phaân bieät, giöõa ñuùng vaø sai, giöõa con ngöøôi vaø tha nhaân v.v..thì tình thöông phaûi böùôc leân ngöõông cöûa töø aùi. Muoán coù töø aùi, con ngöøôi phaûi vöøa coù tình thöông vöaø theå hieän ñöïôc yù thöùc phoùng ngoïai vaø yù thöùc buoâng xaõ.YÙ thöùc phoùng ngoïai laø yù thöùc veà theå tính cuûa con ngöøôi vöïôt ra ngoøai caên tính cuûa tuïc tính. Vöïôt ñöïôc tuïc tính thì taát caû nhöõng gì thuoäc veà mình vaø khoâng thuoäc veà mình ñeàu xem nhö boït nöùôc möa rôi .YÙ thöùc buoâng xaõ laø yù thöùc veà söï buoâng rôi taát caû nhöõng töông quan giöõa con ngöøôi vôùi nhau duø coù xung khaéc hay khoâng xung khaéc, ñoá kî hay khoâng ñoá kî ñeàu laø con soá khoâng to lôùn. Hai taâm hoàn seõ laø moät trong moät theá giôùi caûm thoâng vaø thô moäng nhaát.( ñoâi maét nhìn nhau mieäng móm cöøôi).Chính yù thöùc buoâng xaû môùi chaám döùt ñöïôc söï thuø haän vaø chieán tranh .
Ngöøôi Vieät Nam chuùng ta ñaõ cöu mang moät gia taøi vaên hoùa cuûa thieân tính, nhaân tính vaø ñaïo tính ,vaãn töûông raèng ñaõ khoâi phuïc ñöïôc nhöõng beá taéc, nhöõng ñoå vôõ tang thöông do caùc cuoäc chieán tranh ñeå laïi vaø sau hôn hai möôi naêm lang baïc xöù ngöøôi chuùng ta vaãn nghæ raèng mình ñaõ ñeán luùc ñaït ñöïôc tinh thaàn töø aùi töø laâu roài nhöng khoâng ngôø söï thaät quaù phuû phaøng , tình thöông haõy coøn ngöï trò trong taâm hoàn ôû moãi ngöøôi trong töøng giaây phuùt. Caùc toân giaùo chöa thöïc söï ngoài laïi moät caùch chaân tình nhaát trong moät giai ñoïan voâ cuøng noùng boûng , coù chaêng chæ laø söï trao ñoåi chuùt xaû giao cho coù leä. Toân giaùo haõy ñöùng leân gaùnh laáy traùch nhieäm tröùôc lòch söû daân toäc vì hieän taïi khoâng coøn con ñöøông naøo khaùc hôn laø duøng tinh thaàn töø aùi ñeå cöùu nöùôc vaø xaây döïng laïi ñaát nöùôc . Chuùng ta haõy nhaän nhau laø anh em, vaø anh em ñang ñöùùng tröùôc moät hoá thaúm cuûa moät söï dieät vong cuûa moät daân toäc haøo huøng.Vai troø cuûa toân giaùo ngaøy nay khoâng coøn thuaàn tuyù ôû phaïm vi toân giaùo nöõa maø haõy vöïôt qua vaø ñi vaøo tinh thaàn töø aùi . Toân giaùo khoâng theå ngoài ñoù maø chôø ñôïi, hay bon chen tranh giaønh caùi gì ñoù cho toân giaùo mình. Chính tinh thaàn töø aùi laø con ñöøông giaûi phoùng söï thuø haän , gian aùc nhaát cuûa cheá ñoä coäng saûn Vieät Nam , quang phuïc laïi nhaân tính , thieân tính vaø ñaïo tính cho daân toäc Vieät Nam.
Söï keát hôïp thaønh moät lieân toân vôùi tinh thaàn töø aùi seõ laø ngoïn soùng thaàn queùt saïch heát taát caû raùc reán beân trong vaø beân ngoøai Vieät Nam , chaám döùt cheá ñoä phi nhaân ñeå môû laïi moät trang söû môùi huy hoøang vaø töôi saùng nhaát cho daân toäc haøo huøng naøy. Nguyeãn Höõu Huøng-Toronto.
SƠN TRUNG * NGƯỜI ĂN TRỘM BÊN XỨ ĐÔNG
NGƯỜI ĂN TRỘM BÊN XỨ ĐÔNG
Ba Dao
ở Chí Linh, Hải Dương cha mẹ chết sớm, phải nương tựa vào bác. Bác trai thời
thương cháu, nhưng bác gái thì hẹp hòi, độc ác, bắt Hai Dao phải chăn trâu bò,
hoặc lên rừng hái củi, ngày đêm khó nhọc không thôi.
Chuyện của Ba Dao cũng là chuyện thường thế gian:
"Con chú, chú cho học nho,
Cháu chú, chú bắt chăn bò, chăn trâu!"
Đã thế, mỗi bữa cơm chỉ được ăn một bát nhỏ với muối rang hoặc mắm cà, không bao giờ được ăn no. Ba Dao trốn đến Nam Định, xin vào làm tôi tớ ở một nhà cự phú. Công việc hàng ngày là cày cấy, thái rau, bổ củi. Ở đây, Ba Dao được ăn no, mặc ấm cho nên thân thể phát triển. Ba Dao mười bốn tuổi, thấy con gái phú ông mười ba, nhan sắc mặn mà nên đôi lúc cũng tỏ vẻ suồng sã. Bọn gia nhân mách với phú ông. Phú ông bèn trói Ba Dao lại, đánh một trận nên thân rồi đuổi đi.
Ba Dao lưu lạc nhiều nơi, sau vào Hồng Sơn, Nghệ An làm công cho một nhà phú hộ, quen một cô gái cũng làm công ở đây, hai bên kết thành vợ chồng. Phú hộ cho một miếng đất làm chòi mà ở . Ba Dao vẫn tiếp tục làm công cho phú hộ, nhưng đôi khi ban đêm ra đi, vào các nhà trong vùng ăn trôm, ăn cắp. Y là một tay trộm tập sự cho nên nhiều khi bị đánh đuổi, nhiều tháng ngày nhịn đói. Người vợ rất lo sợ, nhiều lần khuyên thôi đi, Ba Dao bèn bỏ nghề.
Được hai ba năm, nghèo túng không sao sống nổi, định bụng giở nghề cũ ra làm một lần chót. Bèn nói thác là đi buôn, tới gặp một người thầy bói giỏi, hỏi đi về hướng nào thì tốt. Người thầy bói nói “Hướng đông nam tốt, nhưng có lợi cho kẻ tiểu nhân, bất lợi cho người quân tử” . Ba Dao thấy quẻ bói hợp với mình, trong bụng mừng thầm, bèn đi về phía đông nam.
Phạm vi hoạt động của Ba Dao rất rộng lớn. Ba Dao thường qua lại phủ huyện lân cận như Diễn Châu, Đô Lương, Anh Sơn,Hưng Nguyên, Quỳ Châu. Hàng ngày, Ba Dao đi dạo qua các thôn xóm, giả làm thợ cắt tóc, người mua đồng nát vào các thôn xóm mà dò la đường sá, cửa nẻo. Một hôm ngẫu nhiên vào một ngôi chùa, thấy ở góc tường có hai ba hòn đá chất lên nhau, lấy làm lạ cũng nhặt một hòn vứt vào đó rồi ra sau tháp nằm ngủ. Đến chiều thì nghe trong chùa có tiếng nói ồn ào, như có hơn chục người. Nhìn kỹ thì thấy họ là những người cao to nhưng có đuôi như đuôi loài chồn, sói. Một người ra đếm đống đá, thấy thừa một hòn thì ngạc nhiên, cả bọn đổ đi tìm, thấy Ba Dao sau tháp bèn hỏi: “Ngươi ném hòn đá vào phải không?” Ba Dao dạ. Bọn kia hỏi tới tên họ quê quán, Ba Dao bịa đặt trả lời. Tên đảng trưởng hỏi:
-Tại sao người đi ăn trộm?
Ba Dao nói là mình quá nghèo khổ, bị bọn nhà giàu bóc lột, vô nhân đạo, không bố thí quần áo, cơm cháo lại đánh đập tàn nhẫn.
Viên đảng trưởng nói:
-Anh nói đúng. Bọn ta đây cũng vậy vì bọn nhà giàu tàn ác mà phải ăn trộm, ăn cướp. Vậy từ nay, anh là đồng chí của chúng ta, cùng tấn công quân thù, cùng chia vui sẻ buồn, cùng hưởng chung tài vật theo tinh thần tập thể. Nghe đảng trưởng nói thế, Năm Dao và cả bọn hoan hô. Từ đó Ba Dao gia nhập đảng cướp.
Chuyện của Ba Dao cũng là chuyện thường thế gian:
"Con chú, chú cho học nho,
Cháu chú, chú bắt chăn bò, chăn trâu!"
Đã thế, mỗi bữa cơm chỉ được ăn một bát nhỏ với muối rang hoặc mắm cà, không bao giờ được ăn no. Ba Dao trốn đến Nam Định, xin vào làm tôi tớ ở một nhà cự phú. Công việc hàng ngày là cày cấy, thái rau, bổ củi. Ở đây, Ba Dao được ăn no, mặc ấm cho nên thân thể phát triển. Ba Dao mười bốn tuổi, thấy con gái phú ông mười ba, nhan sắc mặn mà nên đôi lúc cũng tỏ vẻ suồng sã. Bọn gia nhân mách với phú ông. Phú ông bèn trói Ba Dao lại, đánh một trận nên thân rồi đuổi đi.
Ba Dao lưu lạc nhiều nơi, sau vào Hồng Sơn, Nghệ An làm công cho một nhà phú hộ, quen một cô gái cũng làm công ở đây, hai bên kết thành vợ chồng. Phú hộ cho một miếng đất làm chòi mà ở . Ba Dao vẫn tiếp tục làm công cho phú hộ, nhưng đôi khi ban đêm ra đi, vào các nhà trong vùng ăn trôm, ăn cắp. Y là một tay trộm tập sự cho nên nhiều khi bị đánh đuổi, nhiều tháng ngày nhịn đói. Người vợ rất lo sợ, nhiều lần khuyên thôi đi, Ba Dao bèn bỏ nghề.
Được hai ba năm, nghèo túng không sao sống nổi, định bụng giở nghề cũ ra làm một lần chót. Bèn nói thác là đi buôn, tới gặp một người thầy bói giỏi, hỏi đi về hướng nào thì tốt. Người thầy bói nói “Hướng đông nam tốt, nhưng có lợi cho kẻ tiểu nhân, bất lợi cho người quân tử” . Ba Dao thấy quẻ bói hợp với mình, trong bụng mừng thầm, bèn đi về phía đông nam.
Phạm vi hoạt động của Ba Dao rất rộng lớn. Ba Dao thường qua lại phủ huyện lân cận như Diễn Châu, Đô Lương, Anh Sơn,Hưng Nguyên, Quỳ Châu. Hàng ngày, Ba Dao đi dạo qua các thôn xóm, giả làm thợ cắt tóc, người mua đồng nát vào các thôn xóm mà dò la đường sá, cửa nẻo. Một hôm ngẫu nhiên vào một ngôi chùa, thấy ở góc tường có hai ba hòn đá chất lên nhau, lấy làm lạ cũng nhặt một hòn vứt vào đó rồi ra sau tháp nằm ngủ. Đến chiều thì nghe trong chùa có tiếng nói ồn ào, như có hơn chục người. Nhìn kỹ thì thấy họ là những người cao to nhưng có đuôi như đuôi loài chồn, sói. Một người ra đếm đống đá, thấy thừa một hòn thì ngạc nhiên, cả bọn đổ đi tìm, thấy Ba Dao sau tháp bèn hỏi: “Ngươi ném hòn đá vào phải không?” Ba Dao dạ. Bọn kia hỏi tới tên họ quê quán, Ba Dao bịa đặt trả lời. Tên đảng trưởng hỏi:
-Tại sao người đi ăn trộm?
Ba Dao nói là mình quá nghèo khổ, bị bọn nhà giàu bóc lột, vô nhân đạo, không bố thí quần áo, cơm cháo lại đánh đập tàn nhẫn.
Viên đảng trưởng nói:
-Anh nói đúng. Bọn ta đây cũng vậy vì bọn nhà giàu tàn ác mà phải ăn trộm, ăn cướp. Vậy từ nay, anh là đồng chí của chúng ta, cùng tấn công quân thù, cùng chia vui sẻ buồn, cùng hưởng chung tài vật theo tinh thần tập thể. Nghe đảng trưởng nói thế, Năm Dao và cả bọn hoan hô. Từ đó Ba Dao gia nhập đảng cướp.
Tới một
ngôi nhà lớn, bọn họ bắc thang lên tường tranh nhau trèo vào, riêng Ba Dao vì
thân hình thấp bé nên được nằm lại ở bên ngoài nhận đồ vật từ trong chuyền ra.
Giây lát, có một cái bao ném ra, lát sau, lại một cái hòm được ném ra. Ba Dao
bưng cái hòm thấy bên trong có đồ vật, bèn phá ra đưa tay vào mò mẫm, thấy toàn
là vật nặng đắt tiền, bèn dồn cả vào một cái bao, vác lên trốn đi luôn, ngày
đêm theo đường về nhà. Nhờ đó xây dựng nhà cửa, mua ruộng tốt, nộp hàng ngàn tạ
thóc cứu trợ, được quan huyện cấp cho biển “ Thiện nhân” treo ở trước
cổng.
Tại Hải Phòng, có tên Năm Lẹ nhà nghèo túng. Cuối năm trong nhà hết gạo, trên người không có được tấm áo nào lành lặn, tự nghĩ không biết lấy gì mà sống. Bèn giấu vợ, lén vác gậy ra rình trong khu mộ ngoài đồng, chờ có kẻ nào đi ngang một mình thì ra cướp. Rình rập rất lâu, nhìn xa xa chẳng thấy bóng một ai, mà gió lạnh thấu xương, chịu không nổi đã toan bỏ về. Chờ thấy một người ì ạch đi tới, mừng thầm đợi lúc tới gần bèn nhảy xổ ra. Thì ra là một ông già đeo cái túi, đứng lại bên đường năn nỉ với Năm Lẹ rằng "Trên người không có vật gì đáng tiền, nhà hết gạo vừa qua vay con rể được năm đấu gạo này mà thôi". Năm Lẹ cướp túi gạo, lại muốn lột cả cái áo bông, ông già khóc lóc lạy lục, y tha, không cướp áo bông, chỉ vác gạo về nhà.
Tại Hải Phòng, có tên Năm Lẹ nhà nghèo túng. Cuối năm trong nhà hết gạo, trên người không có được tấm áo nào lành lặn, tự nghĩ không biết lấy gì mà sống. Bèn giấu vợ, lén vác gậy ra rình trong khu mộ ngoài đồng, chờ có kẻ nào đi ngang một mình thì ra cướp. Rình rập rất lâu, nhìn xa xa chẳng thấy bóng một ai, mà gió lạnh thấu xương, chịu không nổi đã toan bỏ về. Chờ thấy một người ì ạch đi tới, mừng thầm đợi lúc tới gần bèn nhảy xổ ra. Thì ra là một ông già đeo cái túi, đứng lại bên đường năn nỉ với Năm Lẹ rằng "Trên người không có vật gì đáng tiền, nhà hết gạo vừa qua vay con rể được năm đấu gạo này mà thôi". Năm Lẹ cướp túi gạo, lại muốn lột cả cái áo bông, ông già khóc lóc lạy lục, y tha, không cướp áo bông, chỉ vác gạo về nhà.
Vợ hỏi
gạo từ đâu ra, ất nói dối là đánh bạc thắng được, nghĩ thầm cách này quá hay.
Hôm sau lại ra đi, chờ không bao lâu thấy một người vác gậy tới, cũng núp vào
trong khu mộ, ngồi chồm hổm nhìn nhìn ngó ngó. Năm Lẹ bèn sau mộ đi vòng ra,
người ấy giật mình hỏi là ai, đáp là kẻ đi đường. Lại hỏi sao không đi tiếp, Năm
Lẹ đáp "Chờ anh đấy thôi". Người kia cười ngất, tự xưng là Bảy Hổ.
Hai bên hiểu ý nhau rồi cùng than thở chuyện đói rét. Từ đó cả hai quen thân
với nhau.
Một hôm, cả hai không kiếm được gì, Năm Lẹ muốn về, người kia nói :"-Anh tuy làm nghề này, nhưng còn ngây thơ lắm, để ta chỉ cho anh, song anh phải chịu tốn tiền mua, vì ta cũng cũng phải mua của người với giá hai lượng vàng. Năm Lẹ bằng lòng. Người bạn dẫn Ba Dao vào trong núi, đến một hang sâu, gặp bà phù thủy , vốn là một Hồ tiên, mua phép ăn trộm. Năm Lẹ nộp hai cây vàng, Hồ tiên bèn giao cho Năm Lẹ một đầu lâu và dặn trước khi đi hành nghề phải thắp hương đọc chú . Năm Lẹ tuân lời đem đầu lâu về để trên gác bí mật. Trước khi ra đi hành nghề, y thường thắp hương khấn vái trước đầu lâu. Hễ cái đầu lâu quay về hướng nào đi hướng đó thì tất thành công.
Một hôm, Năm Lẹ đến một nhà có đám cưới và gặp Bảy Hổ cũng rình rập nhà này. Cả hai chờ đợi mọi người mỏi mệt đi ngủ thì vào. Không bao lâu có người mở cửa ra múc nước, Năm Lẹ và Bảy Hổ nhân đó lẻn vào, thấy phòng phía bắc còn đèn sáng, các phòng khác đều tối om. Chợt nghe một bà nói: "Con à, về phòng phía đông xem lại xem, nữ trang của con cất cả trong rương, có khóa hay quên rồi?". Hai người nghe tiếng cô gái mệt mỏi ậm ừ, mừng thầm lẻn qua phòng phía đông. Mò mẫm trong bóng tối, thấy có cái rương dài, mở nắp lên sờ soạng nhưng đáy rương sâu quá không với tới. Bảy Hổ bảo Năm Lẹ "Vào đi". Năm Lẹ nhảy vào vớ được một cái bọc to bèn chuyền ra cho Bảy Hổ. Bảy Hổ hỏi hết chưa, đáp :"Hết rồi". Lại nói "Tìm nữa xem". Năm Lẹ quay lại mò thêm nữa thì Bảy Hổ đóng nắp rương cài khóa rồi bỏ đi.
Một hôm, cả hai không kiếm được gì, Năm Lẹ muốn về, người kia nói :"-Anh tuy làm nghề này, nhưng còn ngây thơ lắm, để ta chỉ cho anh, song anh phải chịu tốn tiền mua, vì ta cũng cũng phải mua của người với giá hai lượng vàng. Năm Lẹ bằng lòng. Người bạn dẫn Ba Dao vào trong núi, đến một hang sâu, gặp bà phù thủy , vốn là một Hồ tiên, mua phép ăn trộm. Năm Lẹ nộp hai cây vàng, Hồ tiên bèn giao cho Năm Lẹ một đầu lâu và dặn trước khi đi hành nghề phải thắp hương đọc chú . Năm Lẹ tuân lời đem đầu lâu về để trên gác bí mật. Trước khi ra đi hành nghề, y thường thắp hương khấn vái trước đầu lâu. Hễ cái đầu lâu quay về hướng nào đi hướng đó thì tất thành công.
Một hôm, Năm Lẹ đến một nhà có đám cưới và gặp Bảy Hổ cũng rình rập nhà này. Cả hai chờ đợi mọi người mỏi mệt đi ngủ thì vào. Không bao lâu có người mở cửa ra múc nước, Năm Lẹ và Bảy Hổ nhân đó lẻn vào, thấy phòng phía bắc còn đèn sáng, các phòng khác đều tối om. Chợt nghe một bà nói: "Con à, về phòng phía đông xem lại xem, nữ trang của con cất cả trong rương, có khóa hay quên rồi?". Hai người nghe tiếng cô gái mệt mỏi ậm ừ, mừng thầm lẻn qua phòng phía đông. Mò mẫm trong bóng tối, thấy có cái rương dài, mở nắp lên sờ soạng nhưng đáy rương sâu quá không với tới. Bảy Hổ bảo Năm Lẹ "Vào đi". Năm Lẹ nhảy vào vớ được một cái bọc to bèn chuyền ra cho Bảy Hổ. Bảy Hổ hỏi hết chưa, đáp :"Hết rồi". Lại nói "Tìm nữa xem". Năm Lẹ quay lại mò thêm nữa thì Bảy Hổ đóng nắp rương cài khóa rồi bỏ đi.
Năm Lẹ
bị nhốt ở trong, không ra được. Không bao lâu có ánh đèn lửa tiến vào phòng,
soi tới cái rương, rồi nghe tiếng bà già nói ai khóa lại thế nhỉ. Kế đó hai mẹ
con tắt đèn đi ngủ, Năm Lẹ bí quá giả làm tiếng chuột gặm sột soạt, cô gái nói
"Trong rương có chuột". Bà già nói "Coi chừng nó cắn nát áo con
đấy, mẹ mệt lắm rồi, con dậy xem đi”. Cô gái mặc áo trở dậy mở khóa giở nắp
rương lên, Năm Lẹ bất ngờ nhảy ra, cô gái hoảng sợ ngã lăn xuống đất, kêu toáng
lên, gia nhân vây bắt được Nam Lẹ trói lại rồi sáng sớm giải lên quan.
Quan bắt tra khảo. Năm Lẹ khai ra Bảy Hổ và bà phù thủy. Quan sai lính vây núi thì bắt được một hang ổ hồ ly. Từ đó trong vùng hết trộm cướp.
NGUYỄN THIÊN THỤ * HOÀNG HẬU NGỌC HÂN
Hoàng hậu Ngọc Hân
Nguyễn Thiên Thụ
Hầu hết sử gia và nhà văn học sử Việt Nam đều gọi bà là Công chúa Ngọc Hân, riêng tôi gọi là Hoàng hậu Ngọc Hân. Tôi theo thuyết chính danh của Nho gia và phương pháp sử vì bà đã là hoàng hậu của vua Quang Trung cho nên không thể gọi là công chúa, vì công chúa là danh hiệu của bà trước khi lấy chồng. Sở dĩ các sử thần triều Nguyễn gọi bà là công chúa bởi vì họ không muốn công nhận Quang Trung là một vị hoàng đế. Họ ghét vua Quang Trung cho nên phế bỏ tất cả danh xưng, danh hiệu liên quan đến vua Quang Trung và nhà Tây Sơn. Để gọi nhà Tây Sơn, họ gọi là Ngụy Tây,Ngụy Huệ, Ngụy Nhạc v.v.. Tại sao ta lại theo chân sử quan nhà Nguyễn một cách vô ýthức như thế?
Sau khi Nguyễn Ánh thống nhất đất nước (1802), dân chúng khắp nơi truyền tụng câu ca dao:
Gái đâu có gái lạ lùng,
Con vua lại lấy hai chồng làm vua.
Hoặc:
Gái dâu có gái lạ đời,
Con vua lại lấy hai người làm vua.
Và người ta nghĩ rằng câu trên ám chỉ Hoàng hậu Ngọc Hân, bởi vì Ngọc Hân là con gái vua Lê Hiển tông, vâng lệnh vua cha kết tóc xe tơ cùng vua Quang Trung rồi sau lại lấy vua Gia Long! Ngọc Hân là con thứ 21 và là con gái thứ chín của vua Lê Hiển tông. Thân mẫu của Công chúa là bà phi Nguyễn Thị Huyền, quê ở làng Phù Ninh, tổng Hạ Dương, tỉnh Bắc Ninh. Công chúa vâng lệnh vua cha kết duyên cùng vua Quang Trung năm bính ngọ ( 1786), lúc này công chúa vừa mười sáu tuổi. Khi Quang Trung lên ngôi, Công Chúa đuợc phong làm làm Hữu cung hoàng hậu ( Bắc cung hoàng hậu) trong khi bà vợ chánh Phạm Thị, mẹ Quang Toản được phong chánh hậu. Sau bao năm ân ái mặn nồng, bà sinh hạ vài trai gái mà tất cả tuổi còn thơ dại.:
‘Còn trứng nước thương vì đôi chút’( Ai Tư Vãn)
Năm nhâm tí ( 1792) , vua Quang Trung mất, bà đau khổ làm văn tế vua Quang Trung và sáng tác Ai Tư Vãn những tác phẩm rất có giá trị trong văn học Việt Nam.
Truyền thuyết dân gian cho rằng sau khi đánh tan quân Tây Sơn, giết tuyệt con cháu Nguyễn Huệ, Nguyễn Ánh nạp bà Ngọc Hân làm hậu phi ( triều Nguyễn không lập hoàng hậu). Đó là thuyết ‘ nhất kính chiếu luỡng vương’ ( hai vua soi một gương). Cùng với thuyết này, Nam Phong tạp chí với bài Ngọc Hân Công Chúa dật sự ( Nam Phong Tạp chí, số 103, 1926), nói về tiểu sử bà Ngọc Hân. Bài này có hai phần. Phần đầu chép như trong Hoàng Lê Nhất Thống Chí nói về việc bà vâng lệnh vua cha kết duyên cùng Nguyễn Huệ và đưọc phong làm Hữu cung hoàng hậu. Phần thứ hai chép như sau về sự việc sau khi Gia Long lên ngôi vua:
Dòng dõi nhà Tây Sơn đều không còn sót một ai. Công chúa Ngọc Hân vì
là con của vua Lê đuợc khỏi nạn, năm ấy đã đưọc 32 tuổi mà nét đẹp
xinh về dung sắc của công chúa vẫn chưa hề suy giảm.
Vua Thế tổ bổn triều nhà Nguyễn( Gia Long) để yên công chúa Ngọc Hân ở
một dịch đình( ngôi đền bên cạnh), cho người hầu hạ cung phụng. Bày tôi
của vua Gia Long có người cho rằng công chúa Ngọc Hân là vật dư thừa của
Tây Sơn mà can gián vua. Vua Gia Long bảo:
‘Lãnh thổ và nhân dân ngày nay không có một món gì là không phải
vật thừa dư của Tây Sơn thì mới làm sao?’
Về sau vua Gia Long cho công chúa Ngọc Hân về Bắc theo quê quán của
mẹ ở Bắc Ninh cho đến lúc lâm chung.
Xét lại công chúa lúc còn nhỏ thì làm con gái vua, lúc trưởng thành
làm hoàng hậu, kế theo làm hoàng thái hậu, niềm vinh diệu mt đời công chúa
có thể nói là cùng tt. Đến ngày xế bóng, công chúa Ngọc Hân không khỏi
lưu lạc( nơi quê mẹ), tưởng rằng công chúa lúc ấy án theo nay mà nhớ lại
xưa, há chẳng áo não mà than thở cho tạo vật đã trêu người, chẳng có việc
gì là không đến đuợc, mà phát sinh nỗi cảm khái vô biên chăng? (1)
Nhiều người đọc bài trên cho rằng bà Ngọc Hân đã sống chung với vua Gia Long, đó là hiểu sai. Theo bài này, vua Gia Long có ý định thâu nạp bà nhưng bà không ưng thuận, cuối cùng vua Gia Long phải để bà sống ở dịch đình ( trí chi dịch đình) là một nhà khách, và cuối cùng để bà trở về quê mẹ. Nếu bà đồng ý sống với vua Gia Long thì bà phải ở trong một cung nào đó chứ không ở dịch đình, và bà đã ở lại chứ không lui về quê mẹ! Nên nhớ rằng ngày xưa một khi đã bước vào cung làm phi tần rồi thì không bao giờ đuợc trở ra ngoài nữa ngoại trừ vua cho phép hay thải hồi!
Bác sĩ Hồ Văn Châm, một nhà nghiên cứu tại Canada, cho rằng ông mắt thấy hai bản phả hệ hoàng tộc bằng quốc ngữ và bằng hán văn . Bản phả hệ hoàng tộc bằng quốc ngữ nói rằng bà Ngọc Hân tái giá cùng vua Gia Long, và sinh hạ một số hoàng tử. Nhưng ông Hồ Văn Châm cho rằng thuyết này không đúng bởi vì dây là một bản quốc ngữ, có thể dịch sai hoặc hiểu sai nguyên văn chữ hán. Bác sĩ Hồ Văn Châm viết
. .. cuốn ngọc phả bản quốc ngữ của Tôn Nhân Phủ đã khẳng định Công Chúa
Lê Ngọc Hân là mẹ đẻ của Quảng Oai Công và Thường Tín Quận Vương?
Xin thưa ngay rằngcuốn gia phả này là bản quốc ngữ, không phải bản Hán
văn, lại không phải do Quốc Sử Quán biên soạn mà là tác phẩm phiên dịch
của Tôn Nhân Phủ từ bản Hán văn cũng của Tôn Nhân Phủ mà ra. Mà bản
Hán văn này thì trong các chương nói về Quảng Oai Công và Thường Tín
Quận Vương đã viết rằng mẹ các ngài là Công Chúa Lê Ngọc con Vua Hiển
Tông nhà Hậu Lê. Cái lối hành văn cổ điển bằng Hán tự thì có khi nào nêu
rõ tục danh đâu. Mà tác giả bản Hán văn khi viết rằng mẹ các ngài là Công
chúa Lê Ngọc con Vua Hiển Tông nhà Hậu Lê đã chắc đâu muốn khẳng định
rằng đó là Công Chúa Lê Ngọc Hân. Biết đâu tác giả bản Hán văn muốn nói
đến một nàng Công Chúa Lê Ngọc khác,cũng con Vua Hiển Tông nhà Hậu
Lê? Mà điều này thì những người phiên dịch ra quốc ngữ đã không hề hay
biết, lại thêm nặng tinh thần tân học, viết lách trình bày chuyện gì cũng
muốn tách bạch rõ ràng nên đã phiên dịch cụm từ "Công Chúa Lê Ngọc con
Vua Hiển Tông" thành "Công Chúa Lê Ngọc Hân con Vua Hiển Tông" theo
sở kiến chủ quan củamình (2).
Bác sĩ Hồ Văn Châm nói đúng.Ngày xưa vì tôn kính( kiêng húy), sử đôi khi không chép rõ tên họ các nhân vật. Ví dụ Nguyễn Du chỉ dược ghi là Tiên Điền hay Nguyễn Tiên Điền. Còn đàn bà thì ít khi đuợc ghi tên. Đại Nam Liệt Truyện khi viết về Quảng Oai công, và Thường Tín Công chỉ viết đơn sơ là con thứ 10 và con thứ 11 của Thế tổ và Đức Phi họ Lê(3).
Bà Ngọc Hân là một tác giả quan trọng trong văn học Việt Nam và lịch sử Viêt Nam cho nên được nhiều người nghiên cứu. Phần đông đều chấp nhận năm sinh của bà là 1771. Có nhiều tài liệu khác nhau về bà Ngọc Hân , tựu trung có những tài liệu chính như sau:
1.Không nói gì hoặc nói rất sơ lược về cuộc đời bà, nhất là không đá động đến cái chết của bà, đó là trường hợp Ngô Thời Chí trong Hoàng Lê Nhất Thống Chí, Dương Quảng Hàm trong Việt Nam Văn Học Sử Yếu và Nghiêm Toản trong Việt Nam Văn Học Trích Yếu.
2.Không biết rõ năm sinh năm mất, đó là Trần Văn Giáp(4).
3.Bà Ngọc Hân và các con trốn thoát. Đại diện khuynh hướng này là Hồ Hữu Tường. Ông viết:
Ngọc Hân công chúa dắt Quang Thiệu vào Nam, mẹ con đổi tên họ, Quang
Thiệu sau lập đạo là đuợc người đời tôn là Phật Thầy, và họ Hồ chúng tôi,
thờ hai chữ kế Thế trong nhà, là dòng dõi của Quang Thiệu(5).
3.Bà Ngọc Hân và các con trốn không thoát, bị hành hình. Nhiều nhà văn trình bày nhiều thuyết khác nhau. Có thuyết cho rằng bà trốn về Hải Dương(6) , sau mẹ con bị tố cáo rồi bị đem ra hành hình. Có thuyết nói bà đem hai con trốn vào miền quê Quảng Ngãi ít lâu sau bại l, bị bắt đem về Huế xử tam ban triều điển. Thanh Lãng cũng,theo thuyết này, và ông cho rằng Lê Ngọc Hân mất năm 1803(7) .
4. Bà mất trước 1802.
Thuyết này cho rằng bà đã chết trước khi Nguyễn Ánh thống nhất dất nước nên không thể có việc bà tái giá cùng vua Gia Long. Hoàng Thúc Trâm cho rằng bà mất năm kỷ mùi (1799) vì ông căn cứ vào Dụ Am văn tập của Phan Huy Ich với năm bài văn tế Vũ Hoàng hậu, do Phan Huy Ich viết thay cho vua Cảnh Thịnh, các con gái vua Quang Trung, Phù Ninh từ cung( mẹ bà Ngọc Hân). Họ hàng nhà cựu Lê và bà con ở Phù Ninh(8).
Phạm Văn Đang , Nguyễn Văn Sâm và Phạm Thế Ngũ đều theo ý kiến này.
Theo thiển kiến, thuyết của Hoàng Thúc Trâm e không ổn vì:
- 1.Tục lệ Việt Nam, khi con mất, cha mẹ không làm văn tế. Người ta làm văn tế cho những bậc trên đã khuất, chứ không làm văn tế cho người dưới. Thương con, cha mẹ có thể làm văn, thơ khóc con mà thôi.
- 2. Quang Trung mất năm 1792, Quang Toản lên ngôi lúc 10 tuổi, hiệu là Cảnh Thịnh, tất nhiên sau 1792, Phạm thị, mẹ ruột của Quang Toản phải được tôn là thái hậu, chứ không phải là hoàng hậu. Bà Ngọc Hân nếu không được tôn là thái hậu thì cũng phải đuợc gọi bằng một danh xưng nào tương xứng chứ không thể gọi là hoàng hậu. Vua Thái Đức mất 1793, con là Nguyễn Bảo được phong Hiến công. Vậy hoàng hậu chỉ là vợ của Cảnh Thịnh ( lúc này Cảnh Thịnh 17 tuổi). Phan Huy Ich là môt nho gia đời trước, tất nhiên không thể dùng danh từ bừa bãi, không phân biệt hoàng hậu với thái hậu.
Phan Thúc Trực, một nhà nho sống buổi cuối Lê đầu Nguyễn, tác giả bộ Quốc Sử Di Biên, đã cho ta một vài chi tiết về Tây sơn và bà Ngọc Hân.
Phan Thúc Trực viết rằng tháng năm năm nhâm tuất (1802), quân Nguyễn Ánh đánh miền Bắc, quân Tây Sơn tan rã, anh em Nguyễn Quang Toản chạy về mạn Lạng giang, rốt cuộc Nguyễn Quang Thùy tự tử, bọn Võ Thám bắt anh em Nguyễn Quang Toản, Nguyễn Quang Thiệu dâng đại quân, và dâng bà phi Lê Thị Ngọc Bình vào trong nội cung nhà vua. Ngọc Bình là chị em với Ngọc Hân công chúa, vợ vua Quang Trung, đuợc vua Gia Long thâu nhận làm đệ tam cung, sinh hạ Quảng Oai công(thứ 12) và Thường Tín công(thứ 14) Lê Văn Duyệt thường nói hoàng thượng thường dẫn tích Ngụy Báu và Bạc Cơ để giải đáp nghi vấn. Còn bà Ngọc Hân sau khi Tây Sơn mất, lui về quê mẹ là làng Phù Ninh, và mất tại đây sau ngày 21 tháng năm năm giáp tí(1804), Một viên hàng thần đang nhận chức quan tại Đông ngạn xin phép nhà vua làm tang lễ cho công chúa, đuợc nhà vua chấp nhận.. Dân làng Phù Ninh lập từ đường thờ cố công chúa . Như vậy,phải chăng bà là công chúa vua Lê, lại đuợc em là Ngọc Bình can thiệp nên vua Gia Long tha tội chết cho bà sau khi đã giết chết con bà?
Theo các sử liệu do Ty Thông Tin Văn Hóa Nghĩa Bình công bố, Ngọc Bình công chúa là chính Cung Hoàng Hậu của vua Cảnh Thịnh Nguyễn Quang Toản chứ không phải vợ vua Quang Trung như Quốc Sử Di Biên. Chúng ta còn phải nghiên cứu thêm về vấn đề này. Theo tài liệu ty Thông tin Văn hóa Nghĩa Bình, Ngọc Bình và Quang Toản cùng sinh năm 1783. Có lẽ tài liệu này đã viết theo các phúc trình của các giáo sĩ Longer và Le Labousse gửi cho Phái bộ Truyền giáo Nam Hà đã ghi chép . Như vậy khi Ngọc Bình bị bắt và giao nạp nội cung, bà mới hai mươi tuổi, là tuổi son trẻ xinh tươi, trong khi bà Ngọc Hân đã 32 tuổi, chưa già nhưng cũng không còn xuân sắc. Chúng ta có thể kết luận rằng câu ca dao truyền tụng trong dân chúng là đúng và người con gái có một số phận đặc biệt, con gái vua, lấy hai chồng cũng làm vua đó là hoàng hậu Ngọc Bình , em gái cùng cha mẹ với hoàng hậu Ngọc Hân.
Chú thích:
1. Ngọc Hân Công chúa Dật Sự .Nam Phong tạp chí, số 103, 1926.Tạ Quang Phát dịch. Sư Địa số 13, 120-123
2. Hồ Văn Châm, Công Chúa Đông Đô. Bên Kia Bờ Đại Dương , số 33 tháng 6- 2001. http://vanhoa.novelcity.com.
3. Đại Nam Liệt Truyện, q.2,tr. 61-62.
4. Trần Văn Giáp. Lược Truyện Các Tác Gia Việt Nam. KhoaHoc Xa HI, Ha NI, 1971,tr.330.
5. Hồ Hữu Tường, Phân Trần. Hòa Đồng, số 4, ngày 23-1-1965,tr.2.
6. Hồ Văn Châm, op.cit.
7. Phạm Thế Ngũ, Việt Nam Văn Học Sử. q.2, Quốc Học Tùng Thư, Sàigon, 1969. tr . 243; Thanh Lãng, Bảng Lược Đồ Văn Học Việt Nam, Q.1. Trình Bày, Saigon, 1967,tr.572.
8. Hoàng Thúc Trâm, Quốc Văn Đời Tây Sơn. Vĩnh Bảo, Sàigon, 1950,tr.
Nguyễn Thiên Thụ
Nguyễn Thiên Thụ
Hầu hết sử gia và nhà văn học sử Việt Nam đều gọi bà là Công chúa Ngọc Hân, riêng tôi gọi là Hoàng hậu Ngọc Hân. Tôi theo thuyết chính danh của Nho gia và phương pháp sử vì bà đã là hoàng hậu của vua Quang Trung cho nên không thể gọi là công chúa, vì công chúa là danh hiệu của bà trước khi lấy chồng. Sở dĩ các sử thần triều Nguyễn gọi bà là công chúa bởi vì họ không muốn công nhận Quang Trung là một vị hoàng đế. Họ ghét vua Quang Trung cho nên phế bỏ tất cả danh xưng, danh hiệu liên quan đến vua Quang Trung và nhà Tây Sơn. Để gọi nhà Tây Sơn, họ gọi là Ngụy Tây,Ngụy Huệ, Ngụy Nhạc v.v.. Tại sao ta lại theo chân sử quan nhà Nguyễn một cách vô ýthức như thế?
Sau khi Nguyễn Ánh thống nhất đất nước (1802), dân chúng khắp nơi truyền tụng câu ca dao:
Gái đâu có gái lạ lùng,
Con vua lại lấy hai chồng làm vua.
Hoặc:
Gái dâu có gái lạ đời,
Con vua lại lấy hai người làm vua.
Và người ta nghĩ rằng câu trên ám chỉ Hoàng hậu Ngọc Hân, bởi vì Ngọc Hân là con gái vua Lê Hiển tông, vâng lệnh vua cha kết tóc xe tơ cùng vua Quang Trung rồi sau lại lấy vua Gia Long! Ngọc Hân là con thứ 21 và là con gái thứ chín của vua Lê Hiển tông. Thân mẫu của Công chúa là bà phi Nguyễn Thị Huyền, quê ở làng Phù Ninh, tổng Hạ Dương, tỉnh Bắc Ninh. Công chúa vâng lệnh vua cha kết duyên cùng vua Quang Trung năm bính ngọ ( 1786), lúc này công chúa vừa mười sáu tuổi. Khi Quang Trung lên ngôi, Công Chúa đuợc phong làm làm Hữu cung hoàng hậu ( Bắc cung hoàng hậu) trong khi bà vợ chánh Phạm Thị, mẹ Quang Toản được phong chánh hậu. Sau bao năm ân ái mặn nồng, bà sinh hạ vài trai gái mà tất cả tuổi còn thơ dại.:
‘Còn trứng nước thương vì đôi chút’( Ai Tư Vãn)
Năm nhâm tí ( 1792) , vua Quang Trung mất, bà đau khổ làm văn tế vua Quang Trung và sáng tác Ai Tư Vãn những tác phẩm rất có giá trị trong văn học Việt Nam.
Truyền thuyết dân gian cho rằng sau khi đánh tan quân Tây Sơn, giết tuyệt con cháu Nguyễn Huệ, Nguyễn Ánh nạp bà Ngọc Hân làm hậu phi ( triều Nguyễn không lập hoàng hậu). Đó là thuyết ‘ nhất kính chiếu luỡng vương’ ( hai vua soi một gương). Cùng với thuyết này, Nam Phong tạp chí với bài Ngọc Hân Công Chúa dật sự ( Nam Phong Tạp chí, số 103, 1926), nói về tiểu sử bà Ngọc Hân. Bài này có hai phần. Phần đầu chép như trong Hoàng Lê Nhất Thống Chí nói về việc bà vâng lệnh vua cha kết duyên cùng Nguyễn Huệ và đưọc phong làm Hữu cung hoàng hậu. Phần thứ hai chép như sau về sự việc sau khi Gia Long lên ngôi vua:
Dòng dõi nhà Tây Sơn đều không còn sót một ai. Công chúa Ngọc Hân vì
là con của vua Lê đuợc khỏi nạn, năm ấy đã đưọc 32 tuổi mà nét đẹp
xinh về dung sắc của công chúa vẫn chưa hề suy giảm.
Vua Thế tổ bổn triều nhà Nguyễn( Gia Long) để yên công chúa Ngọc Hân ở
một dịch đình( ngôi đền bên cạnh), cho người hầu hạ cung phụng. Bày tôi
của vua Gia Long có người cho rằng công chúa Ngọc Hân là vật dư thừa của
Tây Sơn mà can gián vua. Vua Gia Long bảo:
‘Lãnh thổ và nhân dân ngày nay không có một món gì là không phải
vật thừa dư của Tây Sơn thì mới làm sao?’
Về sau vua Gia Long cho công chúa Ngọc Hân về Bắc theo quê quán của
mẹ ở Bắc Ninh cho đến lúc lâm chung.
Xét lại công chúa lúc còn nhỏ thì làm con gái vua, lúc trưởng thành
làm hoàng hậu, kế theo làm hoàng thái hậu, niềm vinh diệu mt đời công chúa
có thể nói là cùng tt. Đến ngày xế bóng, công chúa Ngọc Hân không khỏi
lưu lạc( nơi quê mẹ), tưởng rằng công chúa lúc ấy án theo nay mà nhớ lại
xưa, há chẳng áo não mà than thở cho tạo vật đã trêu người, chẳng có việc
gì là không đến đuợc, mà phát sinh nỗi cảm khái vô biên chăng? (1)
Nhiều người đọc bài trên cho rằng bà Ngọc Hân đã sống chung với vua Gia Long, đó là hiểu sai. Theo bài này, vua Gia Long có ý định thâu nạp bà nhưng bà không ưng thuận, cuối cùng vua Gia Long phải để bà sống ở dịch đình ( trí chi dịch đình) là một nhà khách, và cuối cùng để bà trở về quê mẹ. Nếu bà đồng ý sống với vua Gia Long thì bà phải ở trong một cung nào đó chứ không ở dịch đình, và bà đã ở lại chứ không lui về quê mẹ! Nên nhớ rằng ngày xưa một khi đã bước vào cung làm phi tần rồi thì không bao giờ đuợc trở ra ngoài nữa ngoại trừ vua cho phép hay thải hồi!
Bác sĩ Hồ Văn Châm, một nhà nghiên cứu tại Canada, cho rằng ông mắt thấy hai bản phả hệ hoàng tộc bằng quốc ngữ và bằng hán văn . Bản phả hệ hoàng tộc bằng quốc ngữ nói rằng bà Ngọc Hân tái giá cùng vua Gia Long, và sinh hạ một số hoàng tử. Nhưng ông Hồ Văn Châm cho rằng thuyết này không đúng bởi vì dây là một bản quốc ngữ, có thể dịch sai hoặc hiểu sai nguyên văn chữ hán. Bác sĩ Hồ Văn Châm viết
. .. cuốn ngọc phả bản quốc ngữ của Tôn Nhân Phủ đã khẳng định Công Chúa
Lê Ngọc Hân là mẹ đẻ của Quảng Oai Công và Thường Tín Quận Vương?
Xin thưa ngay rằngcuốn gia phả này là bản quốc ngữ, không phải bản Hán
văn, lại không phải do Quốc Sử Quán biên soạn mà là tác phẩm phiên dịch
của Tôn Nhân Phủ từ bản Hán văn cũng của Tôn Nhân Phủ mà ra. Mà bản
Hán văn này thì trong các chương nói về Quảng Oai Công và Thường Tín
Quận Vương đã viết rằng mẹ các ngài là Công Chúa Lê Ngọc con Vua Hiển
Tông nhà Hậu Lê. Cái lối hành văn cổ điển bằng Hán tự thì có khi nào nêu
rõ tục danh đâu. Mà tác giả bản Hán văn khi viết rằng mẹ các ngài là Công
chúa Lê Ngọc con Vua Hiển Tông nhà Hậu Lê đã chắc đâu muốn khẳng định
rằng đó là Công Chúa Lê Ngọc Hân. Biết đâu tác giả bản Hán văn muốn nói
đến một nàng Công Chúa Lê Ngọc khác,cũng con Vua Hiển Tông nhà Hậu
Lê? Mà điều này thì những người phiên dịch ra quốc ngữ đã không hề hay
biết, lại thêm nặng tinh thần tân học, viết lách trình bày chuyện gì cũng
muốn tách bạch rõ ràng nên đã phiên dịch cụm từ "Công Chúa Lê Ngọc con
Vua Hiển Tông" thành "Công Chúa Lê Ngọc Hân con Vua Hiển Tông" theo
sở kiến chủ quan củamình (2).
Bác sĩ Hồ Văn Châm nói đúng.Ngày xưa vì tôn kính( kiêng húy), sử đôi khi không chép rõ tên họ các nhân vật. Ví dụ Nguyễn Du chỉ dược ghi là Tiên Điền hay Nguyễn Tiên Điền. Còn đàn bà thì ít khi đuợc ghi tên. Đại Nam Liệt Truyện khi viết về Quảng Oai công, và Thường Tín Công chỉ viết đơn sơ là con thứ 10 và con thứ 11 của Thế tổ và Đức Phi họ Lê(3).
Bà Ngọc Hân là một tác giả quan trọng trong văn học Việt Nam và lịch sử Viêt Nam cho nên được nhiều người nghiên cứu. Phần đông đều chấp nhận năm sinh của bà là 1771. Có nhiều tài liệu khác nhau về bà Ngọc Hân , tựu trung có những tài liệu chính như sau:
1.Không nói gì hoặc nói rất sơ lược về cuộc đời bà, nhất là không đá động đến cái chết của bà, đó là trường hợp Ngô Thời Chí trong Hoàng Lê Nhất Thống Chí, Dương Quảng Hàm trong Việt Nam Văn Học Sử Yếu và Nghiêm Toản trong Việt Nam Văn Học Trích Yếu.
2.Không biết rõ năm sinh năm mất, đó là Trần Văn Giáp(4).
3.Bà Ngọc Hân và các con trốn thoát. Đại diện khuynh hướng này là Hồ Hữu Tường. Ông viết:
Ngọc Hân công chúa dắt Quang Thiệu vào Nam, mẹ con đổi tên họ, Quang
Thiệu sau lập đạo là đuợc người đời tôn là Phật Thầy, và họ Hồ chúng tôi,
thờ hai chữ kế Thế trong nhà, là dòng dõi của Quang Thiệu(5).
3.Bà Ngọc Hân và các con trốn không thoát, bị hành hình. Nhiều nhà văn trình bày nhiều thuyết khác nhau. Có thuyết cho rằng bà trốn về Hải Dương(6) , sau mẹ con bị tố cáo rồi bị đem ra hành hình. Có thuyết nói bà đem hai con trốn vào miền quê Quảng Ngãi ít lâu sau bại l, bị bắt đem về Huế xử tam ban triều điển. Thanh Lãng cũng,theo thuyết này, và ông cho rằng Lê Ngọc Hân mất năm 1803(7) .
4. Bà mất trước 1802.
Thuyết này cho rằng bà đã chết trước khi Nguyễn Ánh thống nhất dất nước nên không thể có việc bà tái giá cùng vua Gia Long. Hoàng Thúc Trâm cho rằng bà mất năm kỷ mùi (1799) vì ông căn cứ vào Dụ Am văn tập của Phan Huy Ich với năm bài văn tế Vũ Hoàng hậu, do Phan Huy Ich viết thay cho vua Cảnh Thịnh, các con gái vua Quang Trung, Phù Ninh từ cung( mẹ bà Ngọc Hân). Họ hàng nhà cựu Lê và bà con ở Phù Ninh(8).
Phạm Văn Đang , Nguyễn Văn Sâm và Phạm Thế Ngũ đều theo ý kiến này.
Theo thiển kiến, thuyết của Hoàng Thúc Trâm e không ổn vì:
- 1.Tục lệ Việt Nam, khi con mất, cha mẹ không làm văn tế. Người ta làm văn tế cho những bậc trên đã khuất, chứ không làm văn tế cho người dưới. Thương con, cha mẹ có thể làm văn, thơ khóc con mà thôi.
- 2. Quang Trung mất năm 1792, Quang Toản lên ngôi lúc 10 tuổi, hiệu là Cảnh Thịnh, tất nhiên sau 1792, Phạm thị, mẹ ruột của Quang Toản phải được tôn là thái hậu, chứ không phải là hoàng hậu. Bà Ngọc Hân nếu không được tôn là thái hậu thì cũng phải đuợc gọi bằng một danh xưng nào tương xứng chứ không thể gọi là hoàng hậu. Vua Thái Đức mất 1793, con là Nguyễn Bảo được phong Hiến công. Vậy hoàng hậu chỉ là vợ của Cảnh Thịnh ( lúc này Cảnh Thịnh 17 tuổi). Phan Huy Ich là môt nho gia đời trước, tất nhiên không thể dùng danh từ bừa bãi, không phân biệt hoàng hậu với thái hậu.
Phan Thúc Trực, một nhà nho sống buổi cuối Lê đầu Nguyễn, tác giả bộ Quốc Sử Di Biên, đã cho ta một vài chi tiết về Tây sơn và bà Ngọc Hân.
Phan Thúc Trực viết rằng tháng năm năm nhâm tuất (1802), quân Nguyễn Ánh đánh miền Bắc, quân Tây Sơn tan rã, anh em Nguyễn Quang Toản chạy về mạn Lạng giang, rốt cuộc Nguyễn Quang Thùy tự tử, bọn Võ Thám bắt anh em Nguyễn Quang Toản, Nguyễn Quang Thiệu dâng đại quân, và dâng bà phi Lê Thị Ngọc Bình vào trong nội cung nhà vua. Ngọc Bình là chị em với Ngọc Hân công chúa, vợ vua Quang Trung, đuợc vua Gia Long thâu nhận làm đệ tam cung, sinh hạ Quảng Oai công(thứ 12) và Thường Tín công(thứ 14) Lê Văn Duyệt thường nói hoàng thượng thường dẫn tích Ngụy Báu và Bạc Cơ để giải đáp nghi vấn. Còn bà Ngọc Hân sau khi Tây Sơn mất, lui về quê mẹ là làng Phù Ninh, và mất tại đây sau ngày 21 tháng năm năm giáp tí(1804), Một viên hàng thần đang nhận chức quan tại Đông ngạn xin phép nhà vua làm tang lễ cho công chúa, đuợc nhà vua chấp nhận.. Dân làng Phù Ninh lập từ đường thờ cố công chúa . Như vậy,phải chăng bà là công chúa vua Lê, lại đuợc em là Ngọc Bình can thiệp nên vua Gia Long tha tội chết cho bà sau khi đã giết chết con bà?
Theo các sử liệu do Ty Thông Tin Văn Hóa Nghĩa Bình công bố, Ngọc Bình công chúa là chính Cung Hoàng Hậu của vua Cảnh Thịnh Nguyễn Quang Toản chứ không phải vợ vua Quang Trung như Quốc Sử Di Biên. Chúng ta còn phải nghiên cứu thêm về vấn đề này. Theo tài liệu ty Thông tin Văn hóa Nghĩa Bình, Ngọc Bình và Quang Toản cùng sinh năm 1783. Có lẽ tài liệu này đã viết theo các phúc trình của các giáo sĩ Longer và Le Labousse gửi cho Phái bộ Truyền giáo Nam Hà đã ghi chép . Như vậy khi Ngọc Bình bị bắt và giao nạp nội cung, bà mới hai mươi tuổi, là tuổi son trẻ xinh tươi, trong khi bà Ngọc Hân đã 32 tuổi, chưa già nhưng cũng không còn xuân sắc. Chúng ta có thể kết luận rằng câu ca dao truyền tụng trong dân chúng là đúng và người con gái có một số phận đặc biệt, con gái vua, lấy hai chồng cũng làm vua đó là hoàng hậu Ngọc Bình , em gái cùng cha mẹ với hoàng hậu Ngọc Hân.
Chú thích:
1. Ngọc Hân Công chúa Dật Sự .Nam Phong tạp chí, số 103, 1926.Tạ Quang Phát dịch. Sư Địa số 13, 120-123
2. Hồ Văn Châm, Công Chúa Đông Đô. Bên Kia Bờ Đại Dương , số 33 tháng 6- 2001. http://vanhoa.novelcity.com.
3. Đại Nam Liệt Truyện, q.2,tr. 61-62.
4. Trần Văn Giáp. Lược Truyện Các Tác Gia Việt Nam. KhoaHoc Xa HI, Ha NI, 1971,tr.330.
5. Hồ Hữu Tường, Phân Trần. Hòa Đồng, số 4, ngày 23-1-1965,tr.2.
6. Hồ Văn Châm, op.cit.
7. Phạm Thế Ngũ, Việt Nam Văn Học Sử. q.2, Quốc Học Tùng Thư, Sàigon, 1969. tr . 243; Thanh Lãng, Bảng Lược Đồ Văn Học Việt Nam, Q.1. Trình Bày, Saigon, 1967,tr.572.
8. Hoàng Thúc Trâm, Quốc Văn Đời Tây Sơn. Vĩnh Bảo, Sàigon, 1950,tr.
Nguyễn Thiên Thụ
TRẦN HOÀNG ANH * TẠM BIỆT
Traàn Hoaøng Anh Xin caûm ôn trôøi xanh,
Phöôïng ñoû,
Vaø tình anh.
Xin caûm ôn muøa heø,
Soùng bieån rì raàm,
Taïm bieät. . .
Em veà moät vuøng raát xa.
Coù maøu xanh beå bieác.
Em veà cuøng traùi tim xao xuyeán,
Hoàn baâng khuaâng.
Taïm bieät. . .
TRẦN BÌNH NAM *THƯỢNG ĐỈNH BUSH- PUTIN 2002
Baûn Hieäp öôùc 24 thaùng 5 ñaùnh daáu söï chuyeån höôùng cuûa toång thoáng Bush ñoái vôùi Lieân bang Nga vaø ñoàng thôøi cho thaáy toång thoáng Putin nhaát quyeát laùi Lieân bang Nga veà phía Taây Phöông. Baûn Hieäp öôùc do ñoù coù tính chaát chính trò nhieàu hôn thöïc teá giaûm vuõ khí. Veà phía Lieân bang Nga duø coù thoûa thuaän ñöôïc vôùi Hoa Kyø hay khoâng cuõng seõ phaûi giaûm vì khoâng coù tieàn ñeå duy trì. Rieâng Hoa Kyø cuõng thaáy khoâng bò ai ñe doïa ñeå phaûi duy trì moät soá ñaàu ñaïn taán coâng nhieàu nhö vaäy. Maët khaùc quan heä caù nhaân toát giöõa George W. Bush vaø Vladimir Putin tröïc tieáp qua baûn Hieäp öôùc Maïc Tö Khoa coù moät taùc duïng taâm lyù oån ñònh quan troïng. Putin, vaø Bush ñang laõnh ñaïo hai nöôùc lôùn vaø (vôùi moät chuùt may maén cho Bush) coù theå vaãn coøn caàm quyeàn trong nhieàu naêm tôùi. Hai ngaøy sau Hieäp öôùc Maïc Tö Khoa, Bush vaø Putin laïi gaëp nhau taïi La Maõ (YÙ ñaïi lôïi) vôùi söï hieän dieän cuûa 18 nhaø laõnh ñaïo caùc nöôùc trong khoái Nato ñeå kyù moät vaên kieän hôïp taùc giöõa Nato vaø Lieân bang Nga trong caùc lónh vöïc choáng khuûng boá, choáng söï lan traøn vuõ khí nguyeân töû, choáng chaïy ñua vuõ trang v.v. ñeå ñaùnh daáu moät tieán trình chaám döùt xung ñoät Ñoâng Taây. KHoái Nato ñöôïc thaønh laäp caùc ñaây 53 naêm khoâng ngoaøi muïc ñích lieân minh choáng Lieân bang Xoâ vieát.
Treân thöïc teá Hoa Kyø vaø Lieân bang Nga chöa tin nhau. Hoa Kyø xem Lieân bang Nga laø moät quoác gia coøn coù quaù nhieàu vaán ñeà vaø coøn ôû raát xa treân con ñöôøng daân chuû. Lieân bang Nga traùi laïi nghi ngôø Hoa Kyø chæ muoán chôø dòp ñeå cheøn eùp mình. Vì vaäy Bush vaø Putin ñeàu coù haäu yù khi xích laïi gaàn nhau. Bush caàn söï hôïp taùc cuûa Lieân bang Nga ñe choáng khuûng boá toaøn caàu, ñeå haïn cheá aûnh höôûng cuûa Lieân minh AÂu chaâu (European Union – EU), vaø chuaån bò moät chính saùch laâu daøi vôùi Trung quoác. Putin caàn ñoái thoaïi thaønh coâng vôùi Hoa Kyø ñeå taùi laäp uy tín cuûa Lieân bang Nga vaø cuûa caù nhaân oâng. Khi vaøo toøa Baïch OÁc, Bush mang vaøo moät chöông trình giaûm söï lieân heä cuûa Hoa Kyø ñoái vôùi theá giôùi, ñaët troïng taâm vaøo maäu dòch toaøn caàu, vaø choïn thaùi ñoä vöøa cöùng raén vöøa coi thöôøng vôùi Trung quoác vaø Lieân bang Nga. Nhöng sau cuoäc ñuïng ñoä ngoaïi giao vôùi Trung Quoác thaùng 4/2001 qua vuï Trung quoác chæ traû töï do cho moät phi haønh ñoaøn cuûa Hoa kyø sau khi Hoa kyø nhaän loãi, vaø vôùi hai phieáu phuû quyeát cuûa Trung quoác vaø Lieân bang Nga taïi Hoäi ñoàng Baûo An Lieân hieäp quoác Bush nhaän thaáy Hoa Kyø khoâng coù theá ñeå laøm maïnh vôùi Trung quoác vaø Lieân bang Nga nhö oâng ta töôûng. Bush ñieàu chænh chính saùch ñöông ñaàu vôùi Trung quoác sang chính saùch hôïp taùc. Vaø qua chuyeán ñi AÂu chaâu kyø naøy toång thoáng Bush hình nhö ñaõ laøm dòu bôùt beà maët thieáu teá nhò vaø coi thöôøng Lieân bang Nga sau khi chieán thaéng deã daøng taïi Afghanistan. Bush nhaän ra raèng Lieân bang Nga tuy khoâng coøn söùc maïnh cuûa moät keû ñòch ñaùng sôï nhöng Lieân bang Nga coù theá, vaø Lieân bang Nga cuõng caûnh giaùc ñoái vôùi Trung quoác khoâng khaùc Hoa Kyø, trong khi AÂu chaâu tuy ñoàng vaên ñoàng chuûng vaãn laø moät ñoái troïng vôùi Hoa Kyø (choáng chính saùch cuûa Hoa kyø ñoái vôùi Iraq vaø Do Thaùi).
Lieân bang Nga coù nhöõng caùi theá maø AÂu chaâu khoâng coù. Tröôùc heát laø kho nguyeân töû. Neáu Lieân bang Nga khoâng thaän troïng hoaëc coá tình ñeå cho caùc tay khuûng boá ñaùnh caép nhieân lieäu cheá taïo vuõ khí nguyeân töû laø moät ñe doïa lôùn cho Hoa Kyø. Thöù hai laø kho daàu cuûa Lieân bang Nga. Lieân bang Nga coù moät kho daàu döï tröõ lôùn nhaát theá giôùi, vaø ñang gia taêng ñaø saûn xuaát. Neáu Lieân bang Nga giöõ ñöôïc ñaø taêng hieän nay trong voøng 5 hay 6 naêm tôùi thì Hoa Kyø seõ khoâng coøn leä thuoäc vaøo kho daàu Trung ñoâng nhö hieän nay vaø Hoa Kyø coù nhieàu töï do haønh ñoäng hôn neáu Hoa Kyø muoán döùt ñieåm Saddam Hussein.
Sau cuøng Lieân bang Nga coù theå giuùp Hoa Kyø trong cuoäc chieán tranh choáng khuûng boá. Laø moät ñaát nöôùc meânh moâng traûi daøi töø Kaliningrad treân bieån Baltic ñeán Vladivostok treân bieån Nhaät Baûn coù nhieàu saéc daân sinh soáng vaø coù nhöõng vaán ñeà chuûng toäc vôùi thieåu soá Hoài giaùo, Lieân bang Nga deã daøng thoâng caûm nhöõng khoù khaên cuûa Hoa Kyø hôn AÂu chaâu. Sau cuøng, Lieân bang Nga coù nhieàu tieáp caän vôùi boä ba “lieân minh ma quyõ” (Iraq, Iran, Baéc Haøn) qua ñöôøng ngoaïi giao.
Nhöng chính saùch hoøa dòu cuûa Hoa Kyø ñoái vôùi Lieân bang Nga chæ thaønh coâng neáu toång thoáng Putin thaønh coâng trong vieäc caûi toå Lieân bang Nga ñeå hoäi nhaäp vaøo coäng ñoàng theá giôùi treân tö theá moät cöôøng quoác.
Öu tieân thöù nhaát cuûa Putin laø hoäi nhaäp vaøo neàn kinh teá toaøn caàu. Ñieàu naøy khoâng ñôn giaûn vì hieän nay khaû naêng xuaát khaåu cuûa Lieân bang Nga chöa tôùi 2% toaøn caàu (Hoa Kyø 12%, Trung quoác 4.5%), vaø chính yeáu laø suùng oáng vaø röôïu vodka. Lieân bang Nga coøn nôï theá giôùi 143 tæ myõ kim. Lieân bang Nga treân caên baûn vaãn coøn laø moät quoác gia chöa coù luaät leä hoaøn chænh, vaø naïn cöûa quyeàn ñoái vôùi hoaït ñoäng ñaàu tö vaãn coøn laø moät trôû ngaïi lôùn, maëc duø ñaõ coù nhieàu noã löïc xaây döïng moät xaõ hoäi phaùp quyeàn. Muïc tieâu cuûa Putin laø ñöa Lieân bang Nga vaøo Toå Chöùc Maäu Dòch Theá Giôùi (World Trade Organization – WTO). Muoán vaäy Lieân bang Nga phaûi caûi toå heä thoáng ngaân haøng, heä thoáng caùc haõng baûo hieåm vaø taêng naêng xuaát noâng nghieäp. Lieân bang Nga cuõng phaûi ngöng chöông trình trôï caáp naêng löôïng cho caùc haõng saûn xuaát phaân boùn vaø theùp trong nöôùc ñeå caùc haõng nöôùc ngoaøi coù theå caïnh tranh. Putin coù theå vaän ñoäng Quoác hoäi thoâng qua nhöõng boä luaät ñeå chænh ñoán caùc lónh vöïc treân. Nhöng thoâng qua luaät la moät chuyeän, coâng chöùc Nga khoâng quen tuaân haønh luaät (vì thieáu moät heä thoáng töï phaùp ñoäc laäp) laø moät chuyeän khaùc. Trong ñieàu kieän naøy giaác moäng Lieân bang Nga gia nhaäp WTO cuûa Putin neáu ñöôïc thöïc hieän ít nhaát cuõng vaøo giöõa hay cuoái thaäp nieân 2001-2009 naøy.
Öu tieân thöù hai laø hoäi nhaäp chính trò. Trong 10 naêm qua,sau khi töø boû cheá ñoä ñoäc ñaûng, Lieân bang Nga ñaõ tieán nhöõng böôùc vöõng chaéc treân con ñöôøng hoäi nhaäp naøy, nhaát laø töø khi Putin thay theá Boris Yeltsin. Cao ñieåm laø vieäc kyù keát taïi YÙ hoâm 28 thaùng 5 vôùi khoái Nato. Tuy nhieân Putin coøn nhieàu vieäc caàn laøm ñeå Lieân bang Nga trôû thaønh moät quoác gia bieát toân troïng caùc nguyeân taéc daân chuû vaø nhaân quyeàn. Neáu theá giôùi leân aùn haønh ñoäng cuûa quaân ñoäi Do Thaùi trong cuoäc taán coâng vaøo vuøng Taây Ngaïn soâng Jordan trong thaùng 4/2002, theá giôùi khoâng theå khoâng leân aùn Lieân bang Nga trong cuoäc ñaøn aùp ngöôøi Hoài giaùo Chechnya ñoøi töï trò. Ñeå mang Lieân bang Nga hoäi nhaäp vaøo coäng ñoàng quoác teá Putin coøn phaûi choáng ñôõ khuynh höôùng choáng Hoa Kyø trong nöôùc. Ña soá ngöôøi Nga, maëc duø thuø gheùt cheá ñoä coäng saûn, khoâng tin Hoa Kyø thaät loøng ñoái vôùi Lieân bang Nga, nhaát laø giôùi laøm chính saùch ngoaïi giao vaø naém quoác phoøng. Khoù moät baäc nöõa cho Putin vì nhöõng ngöôøi daân
chuû Nga cuõng chöa tin oâng. OÂng maïnh meõ chæ trích tham nhuõng vaø söï laïm quyeàn
nhöng oâng vaãn phaûi döïa vaøo quan heä cuûa oâng vôùi giôùi an ninh (voán laïm quyeàn vaø tham nhuõng) ñeå thöïc hieän caùc chính saùch cuûa mình. Vaø Putin maïnh tay ñoái vôùi giôùi truyeàn thoâng voán thích ñoäc laäp.
Trieån voïng hoäi nhaäp kinh teá vaø chính trò cuûa Lieân bang Nga vaøo coäng ñoàng theá giôùi tuøy thuoäc vaøo khaû naêng giaûi quyeát cuûa Putin ñoái vôùi caùc caên beänh hieän nay nhö ñaø giaûm daân soá (moãi naêm giaûm 3/4 trieäu daân), beänh AIDs lan traøn, vaø vaán ñeà chuûng toäc (Chechnya laø moät) ñeå mang laïi cho Lieân bang Nga moät boä maët töôm taát. Neáu Putin khoâng thaønh coâng, Lieân bang Nga rôi vaøo roái loaïn khoâng ai coù theå tieân ñoaùn Hoa Kyø seõ haønh xöû nhö theá naøo, nhaát laø tröôùc vieãn aûnh chöa bieát cuoäc chieán tranh choáng khuûng boá cuûa Hoa Kyø reõ vaøo khaùc quanh naøo.
Boái caûnh naøy cho thaáy thöôïng ñænh Maïc Tö Khoa vôùi baûn Hieäp öôùc giaûm vuõ khí nguyeân töû toång thoáng Bush vaø toång thoáng Putin kyù thaùng 5 vöøa qua chæ laø moät söï tieän lôïi chính trò cho caû hai nhaân vaät.
Söï pheâ chuaån baûn Hieäp öôùc Maïc Tö Khoa 24 thaùng 5 naêm 2002 khoâng coøn laø moät ñieàu quan troïng. Tuy nhieân trieån voïng ñöôïc caû hai quoác hoäi pheâ chuaån raát xa vôøi nhaát laø neáu trong cuoäc baàu cöû thaùng 11/2002 saép tôùi ñaûng Coäng Hoøa khoâng chieám ña soá taïi Thöôïng Vieän.
Hoa Kyø vaø Lieân bang Nga muoán ñoàng saøng nhöng coøn dò moäng.
Traàn Bình Nam (May 30, 2002)
Binhnam@aol.com
http://www.vnet.org/tbn
(1) START I (Strategic Arm Reduction Treaty I) kyù naêm 1991 giöõa Gorbachev vaø
George Bush, pheâ chuaån naêm 1994 giaûm soá ñaàu ñaïn nguyeân töû hai beân xuoáng Lieân
bang Nga coøn 5,000 vaø Hoa Kyø 6,000.
(2) START II (Strategic Arm Reduction Treaty II) kyù naêm 1993 giöõa Boris Yeltsin vaø
Bill Clinton, quoác hoäi Lieân bang Nga chöa pheâ chuaån, giaûm soá ñaàu ñaïn nguyeân töû hai beân xuoáng 3,000 (Lieân bang Nga) vaø 3,500 (Hoa Kyø)
Taøi lieäu tham khaûo:
1. Weekly Washington Post May 20-26, 2002. “A Pact that Packs a Lot” by Peter
Slevin & Walter Pincus.
2. Los Angeles Times May 25, 2002. “Bush and Putin Sign Nuclear Arms Treaty” by
James Gerstenzang
3. Los Angeles Time May 29, 2002. “NATO, Russia Remake History With Accord.” by
David Holley & James Gerstenzang
4. The Economist, May 18 – 24, 2002. “To Russia for love”, and “Vladimir Putin’s long ,hard haul”
5. The Economist, May 25 – 31, 2002. “Reaching out to Vladimir” by Lexington
TRẦN BINH NAM * SÁCH LS. NGUYỄN HỮU THỐNG
ĐỌC “GIẢI THỂ CHẾ ĐỘ CỘNG SẢN”
của Luật sư Nguyễn Hữu Thống
Trần Bình Nam
Cuốn “Giải Thể Chế Độ Cộng Sản” (Câu Lạc bộ Văn Hóa Việt Nam xuất bản) của luật sư Nguyễn Hữu Thống vừa ra mắt tại California, Hoa Kỳ là kết quả của một sự nghiên cứu công phu và dài ngày. Và dù khó tính đến đâu độc giả cũng bị tác phẩm cuốn hút ngay từ đầu. Một số lời bình luận được trích dẫn ở trang bìa sau của cuốn sách chứng tỏ điều này:
“Đi khắp Âu Châu và Mỹ Châu không thấy quyễn sách nào có tính vô tư, khách quan và thuyết phục như cuốn Giải Thể Chế Độ Cộng Sản. Nếu người dân trong nước hay biết những sự kiện lịch sử này thì nhất định sẽ có sự thay đổi” (nhà thơ Nguyễn Chí Thiện)
“Vấn đề giải thể chế độ cộng sản đã được đặt trên bình diện chiến lược” (giáo sư Đoàn Viết Hoạt)
“Rất nhiều cơ quan và đoàn thể đã hội thảo về việc giải thể cộng sản, nhưng đến nay mới có một tài liệu trình bày vấn đề một cách qui mô và khách quan” (giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng)
“Đây là một cuốn sách khách quan và công phu (ông Nguyễn Sĩ Tế)
“Những sự kiện lịch sử, và từ đó, những cơ hội lịch sử bị bỏ lỡ, đã được nhìn thấy và nêu lên bởi một tác giả có thẩm quyền trên nhiều địa hạt. Những sự kiện này cần được phổ biến, đặc biệt là ở trong nước.” (giáo sư Phạm Cao Dương)
“Tác giả đã khách quan trình bày về tiến trình giải thể cộng sản như mộ logic của tiến hóa lịch sử. Xu hướng bất biến phải như thế! Không thể cưỡng lại những lực lượng vượt qua tầm vóc con người. Người cộng sản đã chủ quan muốn nuôi những ảo tưởng viển vông để du nhập chủ thuyết vô sản quốc tế lỗi thời và phản tiến hóa. Con đường giải thể cộng sản là con đường tất yếu của trào lưu tiến hóa lịch sử.” (giáo sư Vũ Quốc Thúc)
Tôi đồng ý với các nhận xét trên. Tôi chỉ xin nêu ra sau đây thêm vài nhận xét khác. Một tác phẩm được đánh giá từ nhiều góc cạnh sẽ làm cho giá trị tiềm tàng của tác phẩm tăng lên.
Nhưng trước hết hãy đi vào nội dung của cuốn sách. Tác giả đặt ngay trong phần nhận định tổng quát một sự khẳng định rằng không có cái gì gọi là “bất chiến tự nhiên thành.” Nếu cộng sản quốc tế (và cộng sản Việt Nam) đã thắng là kết quả của “một công trình tổ chức, huấn luyện, đấu tranh trường kỳ và liên tục” của người cộng sản. Và sự “thoái trào của cộng sản (Đông Âu) cũng không phải là những lá khô cằn cỗi lần lượt rơi rụng trước trận gió chiều thu,”. Nó là kết quả của cuộc đấu tranh “giải thể cộng sản diễn ra từ gần 50 năm nay”.
Từ tiền đề trên tác giả kết luận: “Sự suy tàn của cộng sản tại Đông Âu không phải là điều kiện cần và đủ để giải thể các chế độ cộng sản Đông Á. Muốn giải thể cộng sản (tại Việt Nam) và xây dựng dân chủ (chúng ta) phải hy sinh chiến đấu.”
Để chứng minh tác giả đã phân tích cuộc đấu tranh của các nước Đông Âu và một số nước thuộc Liên bang Xô viết. Theo thứ tự thời gian trước hết là Đông Đức (1953). Sau đó là các nước Ba Lan (1956), Hung Gia Lợi (1956), Tiệp Khắc với mùa Xuân Parague (1968), và 3 nước Lithuania, Estonia, Latvia trong vùng biển Baltic (1989). Nhân dân các nước này đã kiên trì đấu tranh và đã chấp nhận đổ máu trước khi bước qua ngưỡng cửa dân chủ.
Qua các thí dụ trên tác giả khẳng định rằng: Có 3 yếu tố làm cho khối cộng sản Đông Âu sụp đổ:
(1) quần chúng ao ước dân chủ và tích cực tham gia cuộc đấu tranh.
(2) có tổ chức chính trị đối lập mạnh, và
(3) sự phục thiện của người cầm quyền.
Tác giả cũng khẳng định rằng sự sụp đổ Đông Âu là một hiện tượng nội tại không do ảnh hưởng từ bên ngoài.
Từ kết luận đó tác giả đặt một câu hỏi then chốt: “Tại sao ngày nay người dân Việt Nam đã không nổi dậy?”. Và tác giả trả lời, vì: “dân lực suy kiệt”, “dân tình chán nản, dân khí suy vi”, “dân trí bị bưng bít, dân quyền bị chà đạp”. Trước bối cảnh đó tác giả vạch ra một đường hướng đấu tranh là “Phục hồi sự thật lịch sử” qua một chương trình ba bước.
Bước thứ nhất: giải tỏa huyền thoại Hồ Chí Minh bằng cách chứng minh rằng Hồ Chí Minh không thực tâm yêu nước và chỉ là một con người giả nhân giả nghĩa.
Bước thứ hai: vinh danh cuộc đấu tranh chính trị và ngoại giao bằng cách nghiên cứu và noi theo cuộc đấu tranh chính trị và ngoại giao của những người đi trước vào đầu bán thế kỷ thứ 20 như các cụ Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh (dùng sức mạnh tư tưởng chính trị) Phạm Quỳnh, Bùi Quang Chiêu (đấu tranh pháp lý), Huỳnh Thúc Kháng (mặt trận ngôn luận).
Bước thứ ba: giải tỏa hào quang đảng cộng sản Việt Nam bằng cách chứng minh rằng không có đảng Cộng sản đất nước đã tránh được thảm họa chiến tranh mà vẫn được độc lập. Cuộc chiến chống Pháp giành độc lập 1946-1955 là một cuộc chiến vô ích.
Sau đó cần “Khôi phục Niềm tin” bằng cách:
(1) phát huy những lý tưởng truyền thống của dân tộc như tinh thần đại đồng, tinh thần nhân bản, tinh thần dân chủ, tinh thần hiếu hòa, tinh thần bao dung.
(2) đề cao Dân quyền.
(3) đề cao Nho học
(4) đề xướng Nhân quyền.
Đọc tác phẩm của luật sư Nguyễn Hữu Thống tôi có 4 nhận xét:
1. Sự sụp đổ của Đông Âu do tác động bên trong. Điều này chỉ đúng một phần. Xuất phát từ bên trong (nổi dậy 1956, 1968 ... ), nhưng yếu tố quyết định từ bên ngoài. Nếu không có chính sách glasnost và perestroika của Gorbachev làm cho dân chúng Đông Âu bớt sợ hãi và nhất là thái độ không can thiệp của Gorbachev vào cuối thập niên 1980 thì Đông Âu cũng khó chấm dứt được chế độ cộng sản.
2. Nhân dân Việt Nam không nổi dậy vì dân tình suy kiệt. Nếu có suy kiệt là trong 15 năm đầu (1975- 1990). Từ năm 1991 trở đi dân số tăng lên hơn 70 triệu, 60% là giới trẻ. Hơn 2 triệu người Việt sống ở hải ngoại cũng rất năng động và trên căn bản chống chế độ cộng sản. Bản tính của dân tộc Việt Nam vốn thụ động, nhưng khi bất mãn và được lãnh đạo sự bộc phát sẽ rất mãnh liệt. Vì vậy nguyên nhân chính của sự bất động hiện nay là thiếu lãnh đạo. Trong nước không có lãnh đạo chờ sự yểm trợ ở ngoài nước. Ngoài nước, trái lại, có tiềm năng nhưng không có lực lượng vì thiếu đoàn kết, thiếu đường lối.
3. Giải tỏa huyền thoại Hồ Chí Minh và giải tỏa hào quang đảng Cộng sản. Có thể hai việc này không còn cần thiết. Vì Hồ Chí Minh và đảng cộng sản Việt Nam không còn là huyền thoại trong nước nữa. Nhân dân trong nước đã quá chán ghét và không tin tưởng vào đảng cộng sản và “bác Hồ của đảng” nữa như họ đã tin trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp 1946- 1954. Hiện nay tại Việt nam rất ít gia đình còn treo ảnh ông Hồ Chí Minh trong nhà (mặc dù lệnh treo ảnh ông Hồ ban hành sau năm 1975 chưa bao giờ được rút bỏ), và dân thường hỏi nhau: “đã lộng kiếng ảnh bác chưa?” Lộng kiếng nói lái là “liệng cống”. Còn đảng thì nhân dân sợ nhưng coi khinh không muốn dính líu gì đến mình. Dân trong nước rất ít đọc báo và nghe đài nhà nước vì biết đó chỉ là sự tuyên truyền của đảng. Huyền thoại Hồ Chí Minh và hào quang của đảng cộng sản Việt Nam đã tan biến từ lâu trong lòng người Việt.
4. Cuộc chiến tranh Pháp Việt 1946-1954 là vô ích. Tác giả cho rằng đảng cộng sản Việt Nam đã tạo ra 3 cuộc chiến vô ích. Cuộc chiến Pháp Việt (1946-1954), cuộc chiến thôn tính miền Nam (1955 – 1975) và cuộc chiến Cam bốt cuối năm 1978.
Ai cũng có thể thấy cuộc chiến thôn tính miền Nam 1955- 1975 là vô ích vì chỉ để phục vụ quyền lợi của đảng cộng sản Việt Nam. Cuộc chiến với Cam bốt 1978 cũng có thể vô ích. Nhưng cuộc chiến Pháp Việt là một cần thiết.
Viện dẫn của tác giả: Hiệp Ước Elysée ngày 8 tháng 3 năm 1949 giữa tổng thống Pháp Vincent Auriol với quốc trưởng Bảo Đại đã trao trả độc lập cho Việt Nam rồi, không cần một cuộc chiến để giành độc lập. Nhưng người Pháp có thành thật trong sự trao trả độc lập này hay không? Hay họ ký để có cớ huy động người Việt phía bên này giúp họ tái lập sự cai trị. Cuộc chiến chống Pháp phát động từ cuối năm 1946 lúc đó đã được 3 năm và người Pháp đang gặp nhiều khó khăn trên chiến trường. Sau khi thua trận phải rút lui người Pháp vẫn còn ra sức phá chế độ của thủ tướng Ngô Đình Diệm cho đến khi người lính Pháp xuống tàu rời nước. Cái không may của Việt Nam là nếu không có cuộc kháng chiến chống Pháp đưa đến trận Điện Biên Phủ thì Việt Nam không thể độc lập nhưng cũng chính sự chiến thắng hoàn toàn của người cộng sản đã dẫn đến thảm trạng của đất nước hôm nay.
Những điểm khác biệt tôi nêu trên chỉ là những khác biệt về cách nhìn dữ kiện. Trên căn bản tôi đồng ý với kết luận của luật sư Nguyễn Hữu Thống: “Muốn giải thể cộng sản (tại Việt Nam) và xây dựng dân chủ (chúng ta) phải hy sinh chiến đấu.”. Không có cái gì gọi là “bất chiến tự nhiên thành.”
Kết luận này là một kết luận có tính chiến lược và là kim chỉ nam cho mọi cuộc đấu tranh giải thể chế độ cộng sản tại Việt Nam. Vấn đề còn lại là phải hy sinh chiến đấu như thế nào để đi đến thành công.
Trần Bình Nam (April 20, 2002)
BinhNam@aol.com
http://www.vnet.org/tbn
của Luật sư Nguyễn Hữu Thống
Trần Bình Nam
Cuốn “Giải Thể Chế Độ Cộng Sản” (Câu Lạc bộ Văn Hóa Việt Nam xuất bản) của luật sư Nguyễn Hữu Thống vừa ra mắt tại California, Hoa Kỳ là kết quả của một sự nghiên cứu công phu và dài ngày. Và dù khó tính đến đâu độc giả cũng bị tác phẩm cuốn hút ngay từ đầu. Một số lời bình luận được trích dẫn ở trang bìa sau của cuốn sách chứng tỏ điều này:
“Đi khắp Âu Châu và Mỹ Châu không thấy quyễn sách nào có tính vô tư, khách quan và thuyết phục như cuốn Giải Thể Chế Độ Cộng Sản. Nếu người dân trong nước hay biết những sự kiện lịch sử này thì nhất định sẽ có sự thay đổi” (nhà thơ Nguyễn Chí Thiện)
“Vấn đề giải thể chế độ cộng sản đã được đặt trên bình diện chiến lược” (giáo sư Đoàn Viết Hoạt)
“Rất nhiều cơ quan và đoàn thể đã hội thảo về việc giải thể cộng sản, nhưng đến nay mới có một tài liệu trình bày vấn đề một cách qui mô và khách quan” (giáo sư Nguyễn Mạnh Hùng)
“Đây là một cuốn sách khách quan và công phu (ông Nguyễn Sĩ Tế)
“Những sự kiện lịch sử, và từ đó, những cơ hội lịch sử bị bỏ lỡ, đã được nhìn thấy và nêu lên bởi một tác giả có thẩm quyền trên nhiều địa hạt. Những sự kiện này cần được phổ biến, đặc biệt là ở trong nước.” (giáo sư Phạm Cao Dương)
“Tác giả đã khách quan trình bày về tiến trình giải thể cộng sản như mộ logic của tiến hóa lịch sử. Xu hướng bất biến phải như thế! Không thể cưỡng lại những lực lượng vượt qua tầm vóc con người. Người cộng sản đã chủ quan muốn nuôi những ảo tưởng viển vông để du nhập chủ thuyết vô sản quốc tế lỗi thời và phản tiến hóa. Con đường giải thể cộng sản là con đường tất yếu của trào lưu tiến hóa lịch sử.” (giáo sư Vũ Quốc Thúc)
Tôi đồng ý với các nhận xét trên. Tôi chỉ xin nêu ra sau đây thêm vài nhận xét khác. Một tác phẩm được đánh giá từ nhiều góc cạnh sẽ làm cho giá trị tiềm tàng của tác phẩm tăng lên.
Nhưng trước hết hãy đi vào nội dung của cuốn sách. Tác giả đặt ngay trong phần nhận định tổng quát một sự khẳng định rằng không có cái gì gọi là “bất chiến tự nhiên thành.” Nếu cộng sản quốc tế (và cộng sản Việt Nam) đã thắng là kết quả của “một công trình tổ chức, huấn luyện, đấu tranh trường kỳ và liên tục” của người cộng sản. Và sự “thoái trào của cộng sản (Đông Âu) cũng không phải là những lá khô cằn cỗi lần lượt rơi rụng trước trận gió chiều thu,”. Nó là kết quả của cuộc đấu tranh “giải thể cộng sản diễn ra từ gần 50 năm nay”.
Từ tiền đề trên tác giả kết luận: “Sự suy tàn của cộng sản tại Đông Âu không phải là điều kiện cần và đủ để giải thể các chế độ cộng sản Đông Á. Muốn giải thể cộng sản (tại Việt Nam) và xây dựng dân chủ (chúng ta) phải hy sinh chiến đấu.”
Để chứng minh tác giả đã phân tích cuộc đấu tranh của các nước Đông Âu và một số nước thuộc Liên bang Xô viết. Theo thứ tự thời gian trước hết là Đông Đức (1953). Sau đó là các nước Ba Lan (1956), Hung Gia Lợi (1956), Tiệp Khắc với mùa Xuân Parague (1968), và 3 nước Lithuania, Estonia, Latvia trong vùng biển Baltic (1989). Nhân dân các nước này đã kiên trì đấu tranh và đã chấp nhận đổ máu trước khi bước qua ngưỡng cửa dân chủ.
Qua các thí dụ trên tác giả khẳng định rằng: Có 3 yếu tố làm cho khối cộng sản Đông Âu sụp đổ:
(1) quần chúng ao ước dân chủ và tích cực tham gia cuộc đấu tranh.
(2) có tổ chức chính trị đối lập mạnh, và
(3) sự phục thiện của người cầm quyền.
Tác giả cũng khẳng định rằng sự sụp đổ Đông Âu là một hiện tượng nội tại không do ảnh hưởng từ bên ngoài.
Từ kết luận đó tác giả đặt một câu hỏi then chốt: “Tại sao ngày nay người dân Việt Nam đã không nổi dậy?”. Và tác giả trả lời, vì: “dân lực suy kiệt”, “dân tình chán nản, dân khí suy vi”, “dân trí bị bưng bít, dân quyền bị chà đạp”. Trước bối cảnh đó tác giả vạch ra một đường hướng đấu tranh là “Phục hồi sự thật lịch sử” qua một chương trình ba bước.
Bước thứ nhất: giải tỏa huyền thoại Hồ Chí Minh bằng cách chứng minh rằng Hồ Chí Minh không thực tâm yêu nước và chỉ là một con người giả nhân giả nghĩa.
Bước thứ hai: vinh danh cuộc đấu tranh chính trị và ngoại giao bằng cách nghiên cứu và noi theo cuộc đấu tranh chính trị và ngoại giao của những người đi trước vào đầu bán thế kỷ thứ 20 như các cụ Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh (dùng sức mạnh tư tưởng chính trị) Phạm Quỳnh, Bùi Quang Chiêu (đấu tranh pháp lý), Huỳnh Thúc Kháng (mặt trận ngôn luận).
Bước thứ ba: giải tỏa hào quang đảng cộng sản Việt Nam bằng cách chứng minh rằng không có đảng Cộng sản đất nước đã tránh được thảm họa chiến tranh mà vẫn được độc lập. Cuộc chiến chống Pháp giành độc lập 1946-1955 là một cuộc chiến vô ích.
Sau đó cần “Khôi phục Niềm tin” bằng cách:
(1) phát huy những lý tưởng truyền thống của dân tộc như tinh thần đại đồng, tinh thần nhân bản, tinh thần dân chủ, tinh thần hiếu hòa, tinh thần bao dung.
(2) đề cao Dân quyền.
(3) đề cao Nho học
(4) đề xướng Nhân quyền.
Đọc tác phẩm của luật sư Nguyễn Hữu Thống tôi có 4 nhận xét:
1. Sự sụp đổ của Đông Âu do tác động bên trong. Điều này chỉ đúng một phần. Xuất phát từ bên trong (nổi dậy 1956, 1968 ... ), nhưng yếu tố quyết định từ bên ngoài. Nếu không có chính sách glasnost và perestroika của Gorbachev làm cho dân chúng Đông Âu bớt sợ hãi và nhất là thái độ không can thiệp của Gorbachev vào cuối thập niên 1980 thì Đông Âu cũng khó chấm dứt được chế độ cộng sản.
2. Nhân dân Việt Nam không nổi dậy vì dân tình suy kiệt. Nếu có suy kiệt là trong 15 năm đầu (1975- 1990). Từ năm 1991 trở đi dân số tăng lên hơn 70 triệu, 60% là giới trẻ. Hơn 2 triệu người Việt sống ở hải ngoại cũng rất năng động và trên căn bản chống chế độ cộng sản. Bản tính của dân tộc Việt Nam vốn thụ động, nhưng khi bất mãn và được lãnh đạo sự bộc phát sẽ rất mãnh liệt. Vì vậy nguyên nhân chính của sự bất động hiện nay là thiếu lãnh đạo. Trong nước không có lãnh đạo chờ sự yểm trợ ở ngoài nước. Ngoài nước, trái lại, có tiềm năng nhưng không có lực lượng vì thiếu đoàn kết, thiếu đường lối.
3. Giải tỏa huyền thoại Hồ Chí Minh và giải tỏa hào quang đảng Cộng sản. Có thể hai việc này không còn cần thiết. Vì Hồ Chí Minh và đảng cộng sản Việt Nam không còn là huyền thoại trong nước nữa. Nhân dân trong nước đã quá chán ghét và không tin tưởng vào đảng cộng sản và “bác Hồ của đảng” nữa như họ đã tin trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp 1946- 1954. Hiện nay tại Việt nam rất ít gia đình còn treo ảnh ông Hồ Chí Minh trong nhà (mặc dù lệnh treo ảnh ông Hồ ban hành sau năm 1975 chưa bao giờ được rút bỏ), và dân thường hỏi nhau: “đã lộng kiếng ảnh bác chưa?” Lộng kiếng nói lái là “liệng cống”. Còn đảng thì nhân dân sợ nhưng coi khinh không muốn dính líu gì đến mình. Dân trong nước rất ít đọc báo và nghe đài nhà nước vì biết đó chỉ là sự tuyên truyền của đảng. Huyền thoại Hồ Chí Minh và hào quang của đảng cộng sản Việt Nam đã tan biến từ lâu trong lòng người Việt.
4. Cuộc chiến tranh Pháp Việt 1946-1954 là vô ích. Tác giả cho rằng đảng cộng sản Việt Nam đã tạo ra 3 cuộc chiến vô ích. Cuộc chiến Pháp Việt (1946-1954), cuộc chiến thôn tính miền Nam (1955 – 1975) và cuộc chiến Cam bốt cuối năm 1978.
Ai cũng có thể thấy cuộc chiến thôn tính miền Nam 1955- 1975 là vô ích vì chỉ để phục vụ quyền lợi của đảng cộng sản Việt Nam. Cuộc chiến với Cam bốt 1978 cũng có thể vô ích. Nhưng cuộc chiến Pháp Việt là một cần thiết.
Viện dẫn của tác giả: Hiệp Ước Elysée ngày 8 tháng 3 năm 1949 giữa tổng thống Pháp Vincent Auriol với quốc trưởng Bảo Đại đã trao trả độc lập cho Việt Nam rồi, không cần một cuộc chiến để giành độc lập. Nhưng người Pháp có thành thật trong sự trao trả độc lập này hay không? Hay họ ký để có cớ huy động người Việt phía bên này giúp họ tái lập sự cai trị. Cuộc chiến chống Pháp phát động từ cuối năm 1946 lúc đó đã được 3 năm và người Pháp đang gặp nhiều khó khăn trên chiến trường. Sau khi thua trận phải rút lui người Pháp vẫn còn ra sức phá chế độ của thủ tướng Ngô Đình Diệm cho đến khi người lính Pháp xuống tàu rời nước. Cái không may của Việt Nam là nếu không có cuộc kháng chiến chống Pháp đưa đến trận Điện Biên Phủ thì Việt Nam không thể độc lập nhưng cũng chính sự chiến thắng hoàn toàn của người cộng sản đã dẫn đến thảm trạng của đất nước hôm nay.
Những điểm khác biệt tôi nêu trên chỉ là những khác biệt về cách nhìn dữ kiện. Trên căn bản tôi đồng ý với kết luận của luật sư Nguyễn Hữu Thống: “Muốn giải thể cộng sản (tại Việt Nam) và xây dựng dân chủ (chúng ta) phải hy sinh chiến đấu.”. Không có cái gì gọi là “bất chiến tự nhiên thành.”
Kết luận này là một kết luận có tính chiến lược và là kim chỉ nam cho mọi cuộc đấu tranh giải thể chế độ cộng sản tại Việt Nam. Vấn đề còn lại là phải hy sinh chiến đấu như thế nào để đi đến thành công.
Trần Bình Nam (April 20, 2002)
BinhNam@aol.com
http://www.vnet.org/tbn
NGUYỄN VĂN SÂM * TAM CỐ MAO LƯ
Tuồng hát bội viết bằng chữ Nôm
tam cố mao lư
Bản Nôm, Thư viện Anh Quốc
Nguyễn Văn Sâm phiên âm
Nguyễn Khắc Kham hiệu đính
Lê Văn Đặng viết Bạt
Ban Tu Thư Viện Việt Học,California, 2001
LỜI GIỚI THIÊU
Nhà văn Nguyễn Văn Sâm lâu nay dùng nhiều thời giờ đọc các tác phẩm xưa của ông bà chúng ta viết bằng chữ Nôm, đặc biệt là những tác phẩm chưa ai biết đến và các tuồng hát bội cổ. Công việc ông làm rất âm thầm, các tác phẩm được phiên âm xong cũng khá nhiều nhưng ông chưa muốn phổ biến vội vì vẫn chưa hoàn toàn hài lòng với công việc mình. Phiên âm theo ông cần thiết phải kèm theo một sự khảo sát về tác phẩm, chú thích cẩn thận, tạo lại chữ Nôm trên máy vi tính toàn bộ bản văn để người bây giờ dễ đọc và kiểm chứng lại sự phiên âm nhằm làm căn cứ cho những khảo sát về sau. Một bản từ vựng chi tiết về chữ dùng cũng là điều ông muốn có trong mỗi tác phẩm.
Tôi cho rằng đó là lý tưởng của một công việc làm nghiêm túc, nhưng tôi cũng nghĩ rằng chỉ riêng việc phiên âm giới thiệu những tác phẩm chưa từng được phổ biến rộng rãi cũng đã là một công trình đáng được lưu ý, các sự khảo sát nội dung, chú thích, làm từ vựng, chế bản chữ Nôm... có thể để cho sau này người khác thực hiện. Bây giờ cứ lo phiên âm trước đã.
Nhưng chọn quyển nào? Tuồng? Truyện thơ nỗi tiếng hay truyện thơ bình dân? Tác phẩm dầy hay mỏng?
Cuối cùng, theo hoàn cảnh và khả năng của Viện Việt Học, nhà văn Nguyễn Văn Sâm đồng ý cho trình làng quyển Tam Cố Mao Lư này. Đó là hồi 37 trong truyện Tam Quốc Diễn Nghĩa vốn có ảnh hưởng trong dân chúng Việt Nam từ lâu, một hồi nói lên lòng tha thiết cầu hiền của Lưu Bị.
Có thể người xưa khi viết hồi nàày đã gởi gắm ý muốn nói lên nỗi lòng của mình với nhà vua đương thời rằng nhà nho thời đại bây giờ không được trọng dụng đúng mức, nhà vua thiếu cái nhẫn, thiếu sự biết tài kẻ sĩ hiền của người cầm vận nước. Người viết nào cũng thác gởi một điều gì đó trong tác phẩm mình. Tác giả viết tuồng cũng không ra ngoài quy luật đó. Tác phẩm vô danh nhưng ta biết được thời đại xuất hiện vào thời các vua đầu nhà Nguyễn càng cho ta tin rằng người viết không dám nói rõ ràng những điều mình muốn nói.
Có thể trong tuồng Tam Cố Mao Lư này nhà văn Nguyễn Văn Sâm trong khi phiên âm đã đọc một vài-- rất ít--- từ khiến tạo nên sự tranh cãi sau này, nhưng mà khi chọn chữ nào ông cũng đã suy nghĩ cẩn thận trên nhiều mặt, từ ngữ học đến ý nghĩa trong toàn thể câu văn hay tính chất địa phương của tác phẩm. Tôi giúp đọc lại sau cùng bản văn và gợi ý các vấn đề liên quan đến sự tìm hiểu bản văn, nhưng sự giúp đỡ này, tình thiệt mà nói, cũng không nhiều gì lắm.
Bấy kỳ công việc gì liên quan đến sự tìm hiểu một tác phẩm của người xưa đều là công việc rất đáng được khích lệ. Phiên âm lại là công việc cần sự cẩn thận của người đã được đào tạo chuyên ngành. Xin trân trọng giới thiệu cùng chư độc giả, hi vọng trong tương lai chúng ta có nhiều hơn những tác phẩm tương tự từ nhà văn Nguyễn Văn Sâm hay bất kỳ học giả nào khác.
California, Tháng 10/ 2001
Nguyễn Khắc Kham
Dẫn nhập
Tuồng Tam Cố Mao Lư mà quý vị đang cầm trên tay là một trong bộ chín hồi của tuồng hát bội viết bằng chữ Nôm, lấy đề tài trong truyện Tam Quốc, tức Tam Quốc Chí Diễn Nghĩa.
Nhóm tuồng này và hơn hai mươi tuồng khác, đã từng được công bố bằng chữ quốc ngữ hay chưa, đều được viết tay do học giả người Pháp chuyên về Việt Nam là A. Landes mướn người chép sưu tập của ông khi ông phục vụ ở Việt Nam vào cuối thế kỷ 19. Bản này hiện lưu trữ tại Thư Viện Anh Quốc, Luân Đốn. Là bản chép tay nên toàn thể số tuồng trong đó trở thành độc nhất, là kho tàng đáng trân trọng đối với giới Việt học nói chung và người nghiên cứu về tuồng hát bội hay văn chương Việt nam nói riêng. Trong sưu tập này, các tuồng đã được phổ biến nhiều từ trước như Sơn Hậu, Kim Thạch Kỳ Duyên.. thì không cần thiết lắm để được phiên âm giới thiệu lần nữa trong lúc ta chưa có phương tiện dồi dào, nhưng đối với các tuồng chưa từng được phiên âm thì việc giới thiệu dưới dạng chữ quốc ngữ quả là điều đáng thực hiện. Khóm 9 hồi của tuồng Tam Quốc ẵT ổê ửt ộđ ở trong số đó. Chúng tôi giới thiệu trước Tam Cố Mao Lư vì có thể lần lượt giới thiệu từng hồi mỏng, việc in ấn và chú thích vì vậy tương đối không mất bao nhiêu thời giờ. Cũng không cần phải giới thiệu một lúc nguyên nhóm chín hồi của sưu tập.
Chúng tôi sao được là tuồng này qua nhiều trung gian từ bản được tặng Chánh Phủ Anh quốc tặng cho Phủ Quốc Vụ Khanh Đặc Trách Văn Hóa của Quốc Vụ Khanh Mai Thọ Truyền vào năm 1971, tạm gọi bản này về mặt vật chất là bản QVK vì nội dung nó là bản A. Landes hay là bản TVAQ. Sao qua sao lại nhiều lần nên bản chúng tôi có được bị mờ nhòe nhiều chỗ. Mờ nhòe một vài chữ còn có thể tái tạo, mờ nhoè nhiều chữ nhiều trang thì không làm sao đọc được. Chúng tôi đã nhiều lần đến tận nơi lưu trữ bản QVK tại Thư Viện Quốc Gia cũ nhưng không lần nào được phép sờ đến bản sao lại để tham khảo hiện chứa trong phòng gọi là ‘tham khảo hạn chế’ nói gì đến bản QVK. Mua lại một bản sao từ Thư Viện Anh Quốc cũng không phải là chuyện dễ dàng. Do đó chúng tôi đành sử dụng những gì mình đang có. Sự đánh máy lại trên máy điện toán toàn bộ các tuồng này là việc nên làm. Việc phiên âm toàn bộ các tuồng này càng cấp thiết hơn. Từ khi học giới có được bản QVK đến nay đã trên 30 năm nhưng chưa ai công bố tuồng nào trong bộ sưu tập này. Có thể có nhiều vị thông thạo Hán Nôm đã âm thầm phiên âm, nghiên cứu nhiều về bộ sưu tập này nhưng chưa có phương tiện công bố hay chưa muốn công bố. Nay Viện Việt Học có nhã ý cho in bản phiên âm do chúng tôi thực hiện, đó là điều đáng mừng cho người phiên âm vì sẽ được thấy cụ thể kết quả sự làm việc của mình, một công việc như là hành động nhốt gió, không bao giờ thấy kết quả!
*
Tam Cố Mao Lư ẵT ờT ( ẫU) ỨT ực thường được biết dưới tên Tam Cố Thảo Lư ẵT ẫU Ừó ực , một hồi trong truyện Tàu có tựa là Tam Quốc Chí Diễn Nghĩa --- cũng như tuồng Tiết Đinh San Cầu Phàn Lê Huê là một hồi trong truyện Tiết Đinh San Chinh Tây --- được khai thác nhiều về dạng tuồng hát bội cũng như tuồng cải lương vì tánh chất dễ diễn của nó, tính chất võ: những tình tiết dễ diễn đã đành, văn chương lại không khó khăn cao kỳ khiến dân chúng khán giả bình dân khó lòng lãnh hội, và kết cục thường có hậu, và nhất là trong tuồng có nhiều màn đánh nhau để khán giả được xem các tướng với những đao thương mũ mão, múa gươm đá giáp xông trận trừ gian diệt bạo. Các tuồng Lôi Phong Tháp, Tứ Linh, Trần Trá Hôn, Sơn Hậu, Nhạc Hoa Linh... thuộc loại này. Tính chất võ nhằm tạo nên sự hào hứng tức thời về mặt tình cảm và nhãn quan cho người xem, một số đông thính chúng mà trình độ văn học và ngôn ngữ trường ốc thật giới hạn. Nói cách khác sự lĩnh hội về nghệ thuật thật giới hạn, họ không cần đi sâu vào tình tiết, sự hay dở của từng câu nói, từng lời hát, họ thưởng thức bằng sự nắm bắt lấy toàn thể câu chuyện. Họ vui cười hể hả với những sự bị đày đọa khó khăn mà ngoài đời không có, như tam cố, quỳ trước thảo thất, tam bộ nhứt bái... Họ thích thú về những phát tiết từ sự nóng tánh của Trương Phi, thoải mái với những lời khổ công năn nỉ ỉ ôi của Tiết Đinh San, Tiết Nhơn Quý đối với người ngọc của những tướng này. Ngược với tuồng võ là tuồng văn, rất ít khi được trình diễn vì không hội được những điều kiện trên. Rất nhiều hồi khác trong bộ truyện Tam Quốc Chí Diễn Nghĩa bản, toàn bộ tuồng viết ra từ Tây Du Ký, tuồng Vạn Bửu Trình Tường, tuồng Kim Thạch Kỳ Duyên, tuồng Kim Vân Kiều, tuồng Lục Vân Tiên... ở trong loại liệt kê này. Tuồng văn chỉ được diễn bởi nhóm nhà nghề thật siêu đẳng hay diễn ở trong nội cho vua chúa xem mà thôi. Chúng tôi được mách rằng trước đây độ tám mươi năm, khoảng 1920 ở Huế, chỗ Chợ Dinh, gần Gia Hội có đoàn hát bội Thanh Bình chuyên diễn cho vua xem, diễn diên như công chức của triều đình, ngoài giờ diễn, thực tập tuồng đã đành, họ còn luyện võ nữa. Gánh này chỉ chuyên diễn cho vua và các cung tần mỹ nữ coi. Các tuồng diễn trong nội đều thật dài, theo sát truyện Tàu, có tuồng cả trăm hồi như Tây Du, Tam Quốc, có tuồng cũng vài chục hồi như Vạn Bửu Trình Tường, Đường Chinh Đông, Đường Chinh Tây... Ở đây người diễn cũng như người xem có đủ những yếu tố để thưởng thức những gì sâu ẩn mà tác giả vở tuồng muốn ký gởi. Rất nhiều khi đó là chuyện tình yêu, tâm tư, lòng ái quốc, sự hận thù... là những điều thuộc về cảm tính ít thấy được trên sân khấu về mặt diễn vốn là điều đòi hỏi của những người đầu tắt mặt tối cho miếng cơm manh áo, cần món ăn văn nghệ nhưng phải là thứ dễ nuốt trôi, ăn liền. Cũng vì vậy các tuồng võ được nhiều người biết và văn bản của bổn tuồng chẳng những được bảo tồn mà có khi còn hiện diện bằng nhiều thoại khác nhau do sự chỉnh lý của thầy tuồng hay sửa đổi nho nhỏ của diễn viên. Tuồng văn ít được trình diễn càng ngày càng mai một, ít người biết đến, và nếu ai còn may mắn gìn giữ được văn bản thì cũng chỉ lõm bõm chớ không mấy khi đầy đủ trọn bộ một tuồng dài. Thỉnh thoảng nếu gánh Thanh Thanh nói trên diễn cho công chúng xem thì các hồi được chọn, như đã nói, thường có tính chất võ và đã được cải biên lại hạ thấp mặt điển cố và giới hạn số lượng từ Hán Việt. Tuồng bấy giờ được rút ngắn lại nhiều. Phần loạn (hát khách), bạch (nói chí khí), thán (than thở) vốn viết thuần bằng thơ Hán Việt đã được giản lược đến tối thiểu, phần hài và vãn (hát Nam) đa phần được tăng bổ.
*
Chúng tôi không thấy rằng hồi Tam Cố Mao Lư này là một tuyệt tác văn học hay là một viên ngọc quý của bộ môn trình diễn để chúng ta khổ công khảo sát, tôi chỉ thấy rằng đó là một di chỉ văn hóa về hoạt động của ông bà mình ngày trước mà mình cần biết. Ngày xưa người biết chữ thuờng thưởng thức các truyện từ Trung Hoa sang. Đó là điều không trách được vì đó là con đường văn hóa đến với đất nước chúng ta có thể nói là duy nhất. Đọc một mình họ không vừa ý, họ muốn chuyển những điều hay ho thích thú mà mình thu lượm được cho đám đông chung quanh. Họ có nhu cầu kể lại vốn là điều kiện đầu tiên của người sáng tác. Ngay ở thế kỷ 18 sự chuyển ý ra bằng văn xuôi cũng chưa có thể gọi là có, trường hợp Tân Biên Truyền Kỳ Mạn Lục Ỉs Ỏs ộđ ờ_ ửờ ựỶ của Nguyễn Thế Nghi trước đó khá lâu là sự ngoại lệ gần như duy nhứt. Thế kỷ 17-18 phương thức diễn đạt duy nhất cho số đông là hát bội, chèo chưa xuất hiện, nhà nho bèn đem truyện Tàu viết lại dưới dạng này. Người lưu dân từ Miền Trung trên đường Nam tiến, đến định cư vùng đất mới của Nam Kỳ chấp nhận dễ dàng hình thức mua vui cho mình là tuồng, khoái nhứt là tuồng võ. Đi coi một buổi trình diễn tuồng, họ được thưởng thức cùng nhau, có bạn có bè, có dịp gặp gỡ gái trai hay người lối xóm. Họ có dịp ra ngoài, đi đến nơi tụ họp đông đảo, thưởng thức món ăn tinh thần mà không cần trang bị trước bằng những năm dài ngồi trong trường ốc mày mò những chữ chi hồ dã giả. Họ lại thỏa mãn được thị quan vốn không có đối với người đọc sách thui thủi một mình. Sự phát rộ của tuồng ở thế kỷ 19 là vậy. Thế kỷ này là thế kỷ của tuồng. Một vài tác phẩm văn xuôi, dầu tuyệt tác như Đoạn Trường Tân Thanh hoặc khá hay như Nhị Độ Mai, Phan Trần... một vài nhà văn của thời này để lại thi tập này kia không thấm tháp vào đâu so với kho tàng rộng lớn của tuồng.
Ngày nay tuồng đã mất đi bộ áo hoàng tử của mình là sân khấu, mất sự trình diễn của diễn viên cũng như của âm nhạc và cả không khi vui tươi rộn ràng bao quanh buổi trình diễn. Tuồng chỉ còn lại thuần chữ trên văn bản, giống như con công mất đi bộ lông rực rỡ màu sắc. Giá trị của tuồng bị giảm đến mức tối thiểu. Ta chỉ còn (a) nhìn cách sử dụng từ trong tuồng để mà biết cách nói của người xưa như thế nào. (b) khảo sát các hồi, cảnh, phân đoạn để thấy sự cấu trúc tuồng hay dở thế nào. (c) xét hành vi và tâm tư của nhân vật để nhìn lại tư tưởng của người xưa. Đại cương tuồng có nhiều giá trị về sử dụng nhuần nhuyễn và thông thạo kho tàng ngôn ngữ của dân tộc, đó là chưa kể về sự phổ biến rất hiệu quả các khái niệm tam cương ngũ thường bằng những hành vi sống động của nhân vật.
Đọc nhiều tuồng, ta có thể đi đến kết luận mà không sợ sai lầm rằng tuồng hát bội là tiền thân đồng thời của hai thể loại khác nhau là cải lương và tiểu thuyết văn xuôi. Cải lương lấy từ tuồng sự cấu trúc của phân cảnh, những bài ca bài hát xen với đối thoại dầu cho nhân vật ở vào tình huống bi đát như biệt ly, lao lý, bệnh tật, tử thương.... Cải lương là kịch bản viết theo hoàn cảnh mới của tuồng với những thể điệu ca lý mới, dàn dựng mới và loại bỏ câu Hán Việt trong đối thoại. Cải lương còn giữ lại sự dài dòng, sự diễn tả sự kiện bằng lời và sáo ngữ của tuồng như là nhũng yếu tố ăn khách cần phải có. Y trang lộng lẫy của cải lương cũng là hình thức khác của xiêm y triều đình văn thần võ tướng của hát bội.
Tiểu thuyết --- hay nói rõ hơn là văn xuôi --- đã được trui rèn trong lời nói lối của tuồng nên khi hình thành nó chưa hóa thân hết, còn sót lại biết bao nhiêu từ Hán Việt và sự đối xứng, biền ngẫu điển tích chúng ta thầy được ở những nhà văn miền Bắc đầu thế kỷ. Sự sáo trong văn xuôi không ở chỗ nói nhiều như tuồng cải lương mà sáo trong sự sính dùng điển tích, cách nói cao kỳ, nhiều khi trở thành rườm rà nhiều lời vốn là điều được chấp nhận với sự hoan hỉ của khán giả hát bội nhưng lại không được độc giả văn xuôi chấp nhận.
Rồi với thời gian, hai thể loại mới sanh đó dần dần trưởng thành, một cung ứng cho số đông bình dân, một thoả mãn sự thưởng thức một mình của người có văn học thích ngồi bên quyển sách, tuồng hát bội ở ngay những năm ba mươi của thế kỷ 20 đã trên đà mất lần ảnh hưởng, thoái hóa và trở nên lạc hậu với bước tiến triển của xã hội cho đến ngày bị xô đẩy vào vùng hẻo lánh sanh sống quanh các đình và những đám kỳ yên. Người nghệ nhân mới đa phần không thuộc tuồng vì không hiểu rõ những gì mình sắp diễn, sắp nói. Hát bội chết dần như thứ cây khô trước sự phát triển của xã hội đô thị và ảnh hưởng của văn hóa Tây phương. Vài cố gắng gần đây ở quê nhà của những người tha thiết với bộ môn này, đặc biệt là người nghệ sĩ tài danh nhiều kiến thức hát bội Đinh Bằng Phi, hy vọng vực dậy con bệnh hát bội đang trong tình trạng hôn mê bằng những cải biên đến tận căn để là chọn tuồng tích lịch sử Việt Nam, khai thác đề tài hiện đại, triệt để loại bỏ đến tận cùng những thể loại hát, nói dùng toàn chữ Hán Việt... cũng không thấy chút gì gọi là sáng sủa. Hát bội ngay trên vùng đất ngày xưa nó tung tăng vùng vẫy, bây giờ trở nên le lói như ngọn đèn sắp tắt, chỉ sống nhờ sự trợ giúp ít oi của một chế độ không lưu ý nhiều đến văn hóa.
Ngày nay ta khảo sát tuồng để hy vọng đi lần đến chỗ vẽ lại một mặt nào đó của đời sống tinh thần, sự giải trí của người Việt xưa. Ta chắp vá những gì còn lại từ xưa với lòng trân tàng những tín hiệu văn hóa của người đi trước. Công việc thật là nhiêu khê, cần phải có sự giúp sức của nhiều người với những kiến thức khác nhau và ngành nghề khác nhau. Con đường thật dài, đầy khúc quanh và bẩy rập......
Nguyễn Văn Sâm
(t1) nói#:
Dám bẩm đại ca: Đại ca dốc dày sương đạp tuyết. Nhị đệ nguyền lặn suối trèo non. Thời có phải a, trảm hắc ngưu thề nọ còn ghi, tru bạch mã nguyền kia hỡi tạc#. Chẳng như tôi#: Chi rời nửa khắc, chẳng bỏ một giờ. Trên ca ca dầu dãi nắng mưa, dưới nhị đệ dễ từ sương tuyết# a!
Trương Phi:
Dạ dám bẩm ca ca: Đông dầu trừ bắc dầu diệt là chi cho khỏi tay Phi, đánh thành nọ phá lũy kia ai dám đương cùng Dực Đức a! Bẩm ca ca: Nói nói rằng Khổng Minh đã nên tài tá quốc, vốn người đà đáng (t2) mặt làm tôi. Phải a! Vậy thời: Tân Dã thành huynh trưởng hỡi ngồi#, em tới bắt Khổng Minh về nạp cho nè!
Lưu Bị:
Tam đệ quen tánh nóng, buông lời nói mặn nồng# thời có phải a! Ba phen đều chẳng gặp hiền nhân, anh cũng nguyện lên cầu cho đặng. Sách xưa còn để dạy, nay ta phải ân cần. Nhị đệ, Thôi chớ nại sức hai em. Giang Nam quận trông chừng bắt mặt# hè!
hát nam:
Giang Quận trông chừng bắt mặt#,
Dốc cầu hiền tá quốc an bang.
Ngày nào đem lại trùng quang.
Lưu triều vững đặt Hán bang (t3) thâu về.
Ngọa Long kia đã gần kề.
Truyền quân tạm nghỉ ta huề dừng chân#.
Điền phu:
Đời thạnh trị an cư lạc nghiệp, thời thái bình Nguyễn chúa ra làm# . Chuyên một việc nông tang, Điền Phu là tên lão#. Như tôi! Thuở đông thiên vũ thuận phong điều, tức thu tiết cày bừa giá sắc#.
tán:
Số là thuở lão lên Giang Nam quận, lão thấy ông Khổng Minh có làm một bài thơ chi chi đấy ư.
ca:
Thân này thong thả chốn Giang Nam,
Phú quý công danh chí chẳng tham.
Thảo lư xích cốc ngày ba bữa#,
Chờ cho gặp chúa mới ra làm (t4)
Lưu Bị:
Dòng truyền Hán thất, ngã hiệu Lưu Huyền. Nghe tiên sanh dật sĩ Giang Nam#, tôi xin rước về thành Tân Dã nào!
Điền phu:
Chúa công lầm đã quả, tôi vốn thiệt điền phu. Như tôi: Chuyên một việc làm mùa, biết đâu nghề đánh giặc.
Lưu Bị:
Điền phu ta hỏi: Ngươi phân ngươi nữa là người điền phu, ấy mần răng mà ngươi ca đặng bài thơ ấy?
Điền phu:
Dám bẩm chúa công: Thuở trước tôi tới đó, làm mùa mái Giang Nam. Thấy ông Khổng Minh miệng đọc tay làm, dán lên đó tôi bèn học đặng.(t5)
Lưu Bị:
Thiện a! Thời#: Nghe đó nói đây đà nghiệm tỏ, dường như vén ngút thấy trời xanh#. Quân! Truyền quân nhân khẩn cấp thừa hành, Giang Nam quận nhặt giong vó ký#.
hát nam:
Giang Quận nhặt giong vó ký
Rước người hiền tá trị Lưu gia
Đoái nhìn sắc sảo cỏ hoa
Lá in màu lục ngửa mà hứng sương#.
Đức Tháo:
Như tôi! Vốn dòng truyền học sĩ, tôi Đức Tháo là danh. Xem thấy đời Tam quốc chiến tranh.-- Lưu Bị lập an cơ nghiệp.
Lưu Bị:
Nghiêng mình làm lễ (t6), tôi hiệu Lưu Huyền. Nghe tôn sư dật sĩ Giang Nam, tôi xin rước về thành Tân Dã.
Đức Tháo:
Nếu vậy: Chúa công lầm đã quả, tôi Đức Tháo là tên. Bạn học với Khổng Minh, chẳng phải Gia Cát Lượng. Chẳng qua là tôi thấy chưng đời bát loạn, nên tỏ nỗi thủy chung#. Thời có phải a! Lưu Lý xưa điềm ứng trạch trung, trảm xà mới ra đời thạnh trị. Từ qua Đông Hán kỷ, Vương Mãng mới tiếm ngôi. Bao giờ hết vận suy, thời chúa công mới thạnh#.
Lưu Bị:
Tiên sinh tua an nghỉ (t7) đặng tôi tới Giang Nam. Quân! Truyền quân nhân loan giá nghiêm bày. Y ngã lịnh trông chừng Nam Quận.
hát nam:
Nam Quận mau chân khoan khoái.
Trải lộ đồ nào nại thân ta.
Miễn cho gặp kẻ hiền lương.
Lưu triều vững đặt Hán gia lâu dài.
Khổng Minh:
Như ta! Bầu thế giới vai mang, quán càn khôn tay xách. Kim Ngọa Long Cương lãnh, ta biểu tự Khổng Minh. Thấy chưng đời Tam quốc chiến tranh, ta cũng muốn ra tay đánh dẹp. Nhưng mà: Gái tốt nỡ đành gả ép, ngọc lành há dễ (tờ 8) bán rao# này! Mảng luận bàn quân tới lao-xao, thấy Lưu chúa tướng quân bày biện#. Nọ Vạn Quân bảo đây! Ấy! Vạn Quân em gìn giữ thảo lư, dầu người có hỏi em nữa, thời: Em nói chơi nhà bạn, coi người nói lẽ nào. Thử lòng kia cho hản#. Như sự dầu hết ý, ta sẽ giúp cơ mưu#. Chi nữa! Mặt chỉ dặm sơn đầu, kẻo quân nhân nối gót#.
Lưu Bị:
Đoái thấy chim kêu vượt hót, chợt nhìn hạc múa thông reo#. Kìa Khổng Minh còn ở trên lầu, âu là ta bước tới quỳ nơi gác hạ#.
lại nói:
(t.9) Dạ! Hán gia tôn thất, danh gọi Lưu Huyền. Nghe tiên sinh dật sĩ Nam Giang, tôi xin rước về thành Tân Dã.
Cát Quân:
Dạ dám bẩm chúa công: Anh tôi đã du sơn du thủy, tôi là em giữ cửa giữ nhà. Năm ba ngày vắng mặt phương xa, bảy tám bữa về nhà giáo sĩ#. Tôi vốn thiệt liên chi đồng khí#. Gia Cát Quân vốn thiệt tên tôi. Thưa người tỏ khúc nôi, anh tôi là Gia Cát Lượng.
Trương Phi:
Thôi! Ghe phen phiền lòng tướng, nhiều thuở mõi dạ quân! Họa (t.10) không tài tế thế trị dân, bởi vậy cho nên thấy ta tới dời chân lánh mặt #đó mà thôi! Dạ dạ dám bẩm ca ca! Xin đem quân vào bắt, cầm Gia Cát chẳng tha. Đặng tiến nộp đại ca, rồi sẽ dời loan giá.
Lưu Bị:
Tam đệ đừng có nóng nãi, để anh phân lại cho mà nghe. Tôi hiền là báu nước, còn con thảo thiệt phước nhà. Non vàng tìm ngọc dễ ra, cầu sĩ cầu hiền phải vậy. Thời! Đã nhiều phen xe đẩy, đi lên chẳng đặng thầy#. Cát Quân! Phiền Cát Quân nghiên bút đem đây, đặng ta tả thư kia gởi lại. Đã nhiều phen lên rước, (t.11) mà chẳng đặng tiên sinh#. Gia Cát Quân còn ở lều tranh, đặng cho mỗ trở về Tân Dã#.
Cát Quân:
Thưa! Từ anh ra khỏi cửa, có Lưu sứ tới nhà. Người nói rằng thỉnh anh về mưu quốc mưu gia, em rằng đã du sơn du thủy. Hữu tâm thơ cẩn ký, phiền tôi giao lại cho anh. Dám thưa anh! Người đã nên chỉ tín chỉ thành, lại đáng mặt cầm quyền thiên hạ#!
Khổng Minh:
Ta dốc lòng thử gã, gã có dạ vì ta. Âu là, tâm thư này ta kíp xem qua, cho (t12) hãn lẽ tường trong ý chỉ a!
thư:
Mỗ tánh xưng Lưu Bị, thư ký thỉnh tiên sinh. Bốn phương dân lầm chốn đao binh, tám hướng chúng mắc nơi nước lửa. Xin giúp sức cứu dân thủy hỏa, ngõ ra tài tá quốc an bang#.
lại nói:
Hảo a! Xem qua đà hản ý, mới hiểu đắc tâm tình. Ta là sĩ mai danh, người biết tài phụ quốc. Thời ta: Đã toan rồi chung thủy, đà phải vận làm tôi. Tiểu đồng! Thầy vào nhắp trướng mai#, tiểu đồng lui môn ngoại.
Lưu Bị:
Quân! Lịnh truyền (t.13) tiến mã, tua chỉnh loan xa. Đồng tựu tại trang gia, rước người hiền tá quốc. Chư công! Ấy ,nghe ta dặn: Trước nghiêm bày lễ vật, sau bố liệt can qua. Mặt trông chừng chỉ dặm sơn đầu, đặng ta tới thảo lư nghinh tiếp.
hát nam:
Ta tới thảo lư nghinh tiếp,
Biết bao giờ đặng hiệp hiền lương.
Muốn cho sửa trị bốn phương,
Nối theo Thang Vũ tuyết sương mới thành.
Căm hờn Ngụy quốc tương tranh,
Hiềm thay Ngô địa hoành hành chẳng an.
Xa xem đã khỏi sơn trang,
Phút đâu lọ thấy Giang Nam hầu gần#.
lại nói:
(t.14) Tiểu đồng! Cậy tiểu đồng trình với tiên sinh, rằng có Lưu sứ lai tương kiến.
Tiểu đồng:
Dạ dám bẩm chúa công! Thầy còn an giấc điệp, tôi chẳng dám vào thưa. Chừ thôi thời: Xin Chúa công quỳ trước thảo lư, chờ tỉnh giấc sẽ vào thưa lại#.
Lưu Bị:
Nhị đệ, tam đệ! Giờ thời ta phải nghe theo lời gã, ta đều quỳ trước giai tiền#.
cùng nói:
Hán triều tôn thất, danh gọi Lưu Huyền. Nghe tiên sinh dật sĩ Giang Nam, tôi xin rước về thành Tân Dã.
Trương Phi:
(t.15) Thời! Ngoài còn dầm sương tuyết, trong bao nở chẳng vì#. Nếu vậy thời, quả không tài tế hiểm trợ nguy, cho nên mới ẩn thân tàng tị#. Chuyển lôi đình chi nộ, phấn tích lịch chi uy. Âu là: Kíp lấy lửa mau mau, tốc tốc thiêu lư thảo#.
Lưu Bị:
? hợ! Tam đệ quen tánh nóng, buông lời nói dọc ngang. Nói thiệt: Nếu mà ngươi đốt thửa nhà kia, ắt nhà gã đầu lìa nơi thử xứ#.
Tiểu đồng:
Dạ! Lưu sứ đã tới nơi thảo thất, dạy tôi vào trình quá tôn sư. (t.16)
Khổng Minh:
Thỉnh nhập! Thưa! Hoang mang lễ tiếp, cung thỉnh sứ quân#.
Lưu Bị:
Diện thượng long mi phụng nhãn, hình dung nho nhã phong tư#. Xin nhậm chức quân sư, hồi thành trung phụ quốc#.
Khổng Minh:
Thưa! Chúa công đã lựa mặt, tôi đâu dám chối từ. Giờ thôi thời: Xấp lưng từ giả thảo lư, bắt mặt trông chừng thành phụng#.
Lưu Bị:
Hảo a! Quân sư đà an dạ, ta khôn xiết mừng lòng. Thiên niên khắc cốt nan vong, vạn cổ minh tâm (t.17) bất phụ# đi mà thôi!
Quan Công, Lưu Bị:
Phỉ bấy tôi hiền giúp nước, toại thay tướng ngõ an bang#. Quân! Truyền quân nhân loan giá sẵn sàng, đồng cử bộ hồi thành giải giáp#.
Bốn người cùng hát khách:
Huề thủ đồng hành tẩu như phi.
Bôn ba kinh địa mạc khu trì.
Thiên kim vị trọng, giao tình trọng.
Vạn tãi tinh di, chí bất di#.
Lưu Bị:
Đây đã tới Dã thành, truyền chúng tướng loan xa yển tức#.
lại nói:
Phỉ bấy đặng người tá quốc, mừng thay Hán thất hữu nhơn. Lời phán trước bệ đơn, phong quân sư chi chức#, phiền cùng trợ lực, điều khiển binh nhung. Ta trở lại cung trung, bá quan hồi công phủ#.
Tào Tháo:
Như ta: Xuất hổ lữ nhứt thân chinh chiến, thống hùng sư vạn đội thiên viên#. Lực cường lược hổ thao long#, ngô nãi danh xưng Mạnh Đức. Văn thần dường phụng vũ, võ tướng tựa bằng phi. Hoàng gia xem bằng dạ bằng lòng, chư tướng nhắm như tâm như phúc. Ơ này! Nghe hiệu quân phi báo Lưu Huyền (t.19) đà tức vị Dã thành. Sứ quân còn ngụ đất Kinh Châu, nên ta phải chiêu binh mãi mã. Bây giờ đà thong thả, lại xúc tích binh lương. Gã có chí bốn phương, còn ta dốc thâu một mối#.
Hầu Đôn:
Dạ! Thời, Lưu Bị thiệt là thằng đóng dép, Huyền Đức một đứa bán giày. Có đâu trời lại thêm vây, dám bẩm lại cho dẫu có thiệt đi nữa thời cũng chẳng khác phụ tân nhi cứu hỏa#. Phen này: Nguyện hết sức lấy thành Tân Dã, quyết ra tài tận sát Lưu gia. Thề phấn động can qua, kẻo yếm tài yến tước. Nguyện phi thiết giáp, (t.20) lãnh ấn tiên phong. Sanh cầm Gia Cát Lưu Huyền, nhược bất đắc nạp hầu quách thủ# cho này.
Tào Tháo:
Hảo a! Thị thần long diệu diệu, chân hổ tướng hoàn hoàn#. Vậy mới phải tôi Tào, quả anh hùng bạt suất. Hầu hữu nhứt tâm tá quốc, Ngụy quyền phong Đô Đốc ấn ban. Phó hổ lữ ba ngàn, xuất hùng binh vạn đội.
Hầu Đôn:
Thệ dương ngô thần lực, nguyện diệt đảng Ô Sào.
Lưu Bị:
Rày đà nhàn hạ, thêm đặng người hiền. Tôi chúa mới phỉ duyên, (t.21) quân thần giai hội ngộ.
Quân báo:
Dạ! Cấp dã cấp dã, nguy tai nguy tai#! Hạ Hầu Đôn binh tiến chỉ huy, xem đội ngũ tinh kỳ lẫm liệt#.
Lưu Bị:
Nay Tào Tháo hưng binh khởi ngụy, sai Hầu Đôn chiếm đoạt Dã thành. Xin quân sư quyết sách vận trù, luận hà kế tương binh cự chiến nào!
Khổng Minh:
Chúa công đà chỉ phán, tôi đâu dám từ lao. Nếu xuất binh binh bại sao nên, bằng khiển tướng tướng hoàn nghịch mệnh#.
Lưu Bị:
(t.22) Chức quân sư đã định, quyền Thượng Phụ nấy trao#. Hay còn khuất thửa tiếng nào, xin quân sư phân lại thử nào!
Khổng Minh:
Dám bẩm chúa công! Chúa công đã chức nấy quân sư#, thời tôi phải giữ quyền Thượng Phụ. Giờ thời phải mần ri mới đặng: Xin phân ấn hổ, điều khiển một tay#. Đặng mà: Rao chư tướng đều hay, cứ tôn y pháp luật thời mới đặng cho!
Lưu Bị:
Lời quân sư phân lại, mới hiểu đắc cơ quan#. Kiếm ấn nọ nấy ban, điều khiển một tay cử chỉ. Nay truyền triều sĩ, vâng thửa lời ta. (t.23) Nghi chỉnh túc loan xa, ngõ đăng đàn bái tướng#.
Khổng Minh:
Trương Phi không phải tớ, còn ta chưa có phải mặt làm thầy#. Lập trận đồ ngươi phá đặng xong, thời ta nạp chức về non chẳng ở.
Trương Phi:
Đã rằng làm vậy, lời nói chẳng quên. Phân phó có bá quan. Xà mâu nguyền phá tan bốn phía.
Khổng Minh:
Hạ lịnh truyền quân sĩ, xuất trận bố tứ phương. Nghe ta dặn, nhập hướng mạc ngôn, tam quân hổn chiến. Nhược hà nhân sai tiên trảm thủ huyền đầu#. (t.24) Y lịnh cổ hồi, tam quân thượng trận#.
Trương Phi:
Khâm thừa huynh trưởng, phụng lệnh quân sư. Hoang mang phấn lực đề thương, tốc tốc giải vây đồ trận#.
(chiến trận...)
Trương Phi:
Cả khen trận rắn, chưa mỏi mình rồng. Quyết nỗ lực giải khai, huy xà mâu đánh phá#.
Khổng Minh:
Trương Phi! Ấy! Ngươi sa trận lẽ thời chẳng thứ đó. Nhưng mà đương đề binh hạ lịnh truyền tha đó. Ta thụ quyền thụ chức quốc gia, đâu có lẽ vị thân vị kỷ. (t.25)! Nói thiệt! Thuận phép min thời thứ#, bằng mà, nghịch mệnh mỗ chẳng dung. Ấy! Ai ai cũng tai nghe, người người đều thấy mặt. Chư công lai thính lịnh. Tiên phong ấn phó, Triệu Tử đương chi. Bạch Vị thủy tiến binh, thừa kinh tàng yếu lộ. Chúa công tập hậu, quản nhị đạo hùng binh. Kíp thả chiến thả công, cơ mưu cho cẩn thận. Ấy! Dụ gã vào nơi đất Vọng, phân tứ phương mai phục hỏa binh... Trương Phi! Khá đem binh hữu dực, Vân Trường nghi lãnh tả chi. Nghe ta dặn: Ấy! Dụ Hầu Đôn qua đất Vọng thành, khỏi (t.26) đó sẽ hỏa phần bắt gã. Chư quân! Chư quân đều thính lịnh, chúng tướng khá cử binh. Còn phần ta cẩn thủ bản doanh, Tôn Càn khá tiếp binh cho sẵn#.
Trương Phi:
Vậy cũng gọi điều binh khiển tướng, vậy cũng rằng lược trận đồ thành. Lão nầy úy cha chả! Đánh vòng nọ không lo, thịt kia đà khỏi bẩy. Nước bắt lên chửa nóng, bầu còn ở ngoài dàn. Cắc cớ thay giặc bắc đón nam, ngã ngớn bấy hùm non vầy nội. Ba phen đà tuyết sương lặn lội, kiếm người về tá quốc khuôn phò. Như lão này số không xong (t.27) Nói thiệt, chẳng làm nên Trương nguyện bẻ giò, bằng thất trận Phi xin ăn thịt thôi!
Lưu Bị:
Tam đệ còn táo tánh#, hỡi nghịch mạng quân sư mà thôi! Ừ! Phá trận đồ tội nọ mới tha, sa binh thế mà không biết hổ#. Chúng tướng! Hạ lịnh truyền bản bộ, khá tua chỉnh đao thương, kíp thẳng tới Ngụy thành, đặng đem binh cự chiến.
Triệu Tử:
Phò Lưu trào Hán thất, mỗ xưng Triệu Tử Long. Nay vâng lịnh chúa công, dạy tôi ra nghinh tiếp. Dám phiền quan Đốc Tướng, xin rước lại bổn (t.28) dinh. Trước là hiệp mặt Dã thành, sau ngõ ưu tư Hán thất. Dạy tôi ra thông thuyết, còn người hỡi đi sau. Kìa quân sư lễ vật đem theo. Nọ Lưu chúa cũng đều nối gót.
Hầu Đôn:
Bất thính bất thính, vô văn vô văn. Dĩ cam ngôn dụ ngã, bất úy nhĩ Triệu Vân#.
(hai bên đánh nhau)
lại nói:
Tiên phong gã Triệu Vân tẩu thoát rồi nè, tập hậu xem Lưu Bị hỡi còn. Quân! Hạ lịnh dữ ngô binh, kíp sanh cầm Lưu Bị. Mặt thấy Bị dường như mùi ngọt, nhìn Triệu Vân khác thể (t.29) miếng ngon. Nguyện giết ngươi lấy đất Kinh Châu, bắt nhà gã về dâng Ngụy chúa.
Lưu Phong:
Phụng lịnh mai phục, mỗ tự hiệu Lưu Phong. Kìa chúa công Triệu Tử khỏi vòng, y kế nội truyền quân khởi hỏa.
Hầu Đôn:
Khổ dã chân khổ dã, nguy nhiên thị nguy nhiên! Chẳng nghe lời Từ Thứ gián ngôn, đà trúng kế Khổng Minh vây nội rồi! Thương hại: Bốn phía rần rần lửa cháy, tám phương mịt mịt khói đen. Khôn thoát khỏi trùng vây, nhứt thân tào lâm trận. Tôi biết lo mần răng giờ. Bát diện (t.30) quân reo tở mở, tứ phương lửa cháy rần rần. Thác dư muôn đội hùng binh, giờ thời ta phải trở lại Bạch Hà Vị Thủy.
hát khách:
Đoạt lộ bôn ba tự điểu phi,
Đáo lai Vị Thủy giải kỳ nguy.
Nhứt thân nan địch thiên viên tướng.
Vạn đội hùng binh tận tử chi#.
Quan Công:
Tả chi mai phục, ngã hiệu Vân Trường. Hạ Hầu Đôn xuống đất không nanh#, Tào Mạnh Đức lên trời thiếu cánh.
Trương Phi:
Ngô đem binh hữu dực, ngã hiệu viết Yên nhân. Hầu Đôn (t.31) ngươi chốn cũ khôn về, xà mâu kíp lấy đầu nhà gã.
Hầu Đôn:
Ta ỷ khoe sức mạnh, hay đâu mắc kế cao#. Thương hại: Binh mười muôn chịu chốn đau thương, tướng bốn đạo mắc nơi tên pháo. Sau lưng thấy binh reo bát hướng, trước mặt nhìn tướng phủ tứ phương. Giang Bắc quân thuyền rước mau mau, kíp đưa mỗ khỏi nơi tử địa.
Trương Phi:
Nó đã khỏi miền Hà Vị, chốn Bạch Hà ta ắt khó theo. Truyền chúng tướng thu quân, đặng hồi thành Tân Dã.
lại nói:
Bái tạ bái tạ, quân sư, quân sư#! Phi những nghĩ là kẻ sất phu, như trận thế cũng đà đáng mặt. Dạ! Mỗ lạy quân sư đừng cố chấp Phi. Bạch Hà thủy thây trôi dường củi, đất Vọng thành chúng thác tựa mưa# . Dám bẩm quân sư từ nay sấp lên: Dầu quân sư người có ngủ trưa, thời Phi cũng đứng hầu ngoài trướng#.
Lưu Bị:
Có ra sức đá, mới biết tuổi vàng#. Mất thịt nọ không màng, thắng hùm kia rất toại#. Rày an mối nước, thêm vững đạo nhà. Chư tướng lại doanh gia, ta lui nơi ngọc các.
Khổng Minh, Quan Công, Trương Phi:
(t.33) Trước trừ an Bắc Ngụy, sau sẽ diệt Đông Ngô. Chúc Nguyễn triều hạc toán thiên thu, dâng tuổi chúa hạ hồi phân giải#.
Chung
Tam Cố Mao Lư
ẵT ẫU ỨT ực
Phần phiên âm
Tam Cố Mao Lư
ẵT ẫU ỨT ực
Bảng ghi cách nói
Tam Cố Mao Lư
ẵT ẫU ỨT ực
Bản nôm
Tuồng xưa: Vàng rơi nên tiếc,
Phiên âm: dễ biết mấy mươi.
In lần thứ nhứt, gồm: Dẫn và Giới Thiệu (VIII trang), Phiên âm (22 trang),
Bảng ghi cách nói... (10 trang), Bản Nôm (33 trang), Bạt (4 trang)
Số lượng in hạn chế 50 quyển, tất cả đều có chữ ký của phiên giả, chỉ để tặng
những ai tha thiết với tuồng cổ, chữ Nôm, văn chương Việt Nam... Không bán.
Địa chỉ liên lạc:
Nguyễn Văn Sâm (409) 982-8840
email: Samnguyen2@AOL.COM
Nguyễn Văn Sâm
Nhà văn Nguyễn Văn Sâm, sinh năm 1940 tại Sàigòn. Từng dạy tại trường Trung Học Nguyễn Đình Chiểu (Mỹ Tho), trường Trung Học Pétrus Ký (Sàigòn). Nguyên Giảng Sư trường Đại Học Văn Khoa Sàigòn, Giáo Sư thỉnh giảng các Viện Đại Học Cao Đài (Tây Ninh), Hòa Hảo (Long Xuyên), Cần Thơ. Ông thuộc vào số ít những người đầu tiên sẽ thi lấy bằng Tiến Sĩ Văn Chương mới được phép mở ở Việt Nam năm 1973, chưa thí sinh nào trình luận án thì sự kiện 40 tháng Tư 75 xảy ra.
Hiện ông cộng tác với Viện Việt Học, California.
GS. NGÔ TRỌNG ANH * PHẬT GIÁO
TRUYỀN THỐNG DUNG HÓA
CỦA DÂN TỘC VIỆT VÀ ĐẠO PHẬT
Giáo sư Tâm Tràng Ngo Trọng Anh
Tấc lòng cố quốc tha hương,
Đường kia, nỗi nọ ngổn ngang bời bời....
(Truyện Kiều)
A. Bảo vệ Đạo Pháp và Dân Tộc.
Chủ trương Bảo Vệ Đạo Pháp và Dân Tộc ngày nay, nếu thiếu giải thích, có thể bị hiểu lầm vì thế giới khắp mọi nơi đều ngán chiến tranh, mặc dầu cục bộ, giữa các tôn giáo độc tôn và sắc tộc quá khích (ví dụ Aí Nhĩ Lan, Phi Châu, Kosovo, Kashmir, ĐôngTimor và ngay Tích Lan với dân tộc Tamil). Riêng đối với người Việt, một số cho rằng chủ trương này rất dễ lâm vào mê hồn trận của người cộng sản. Họ có sở trường đem chủ nghĩa dân tộc lạc hậu (chống người da trắng) và tuyên vận hô hào nào là: tình tự dân tộc, văn hoá dân tộc, Phật giáo dân tộc v.v. để cò mồi khống chế các hoạt động hộ pháp cứu dân tộc của Giáo Hội PGVNTN. Danh từ dân tộc đươcï họ kiếm cách thay thế dần dần cho danh từ nhân dân ngày càng khó nghe (ví dụ ủy ban nhân dân, toà án nhân dân, công an nhân dân, kiểm sát nhân dân v.v..). Nếu chúng ta không đề phòng thì mai đây con cháu chúng ta sẽ hô to khẩu hiệu "Bảo Vệ Đạo Bác và Nhân Dân" thay vì "Bảo Vệ Đạo Pháp và Dân Tộc". Lịch sử chúng minh điều này: Năm 1945 toàn quốc đã bị Hồ Chí Minh lừa bịp bằng khẩu hiệu Yêu Nước là Chống Ngoại Xâm để ngày nay cộng sản có thể dùng bạo lực công an khống chế toàn dân phục tùng khẩu hiệu: "Yêu Nước tức Yêu Xã Hội Chủ Nghĩa".
Để đóng góp một cách thiết thực vào công cuộc Bảo Vệ Đạo Pháp và Dân Tộc chúng ta chỉ cần trở về nguồn với truyền thống dung hóa của dân tộc Việt và tinh thần dung hóa của Đạo Phật. Chỉ có thế thôi. Nhưng phải nhớ: dung hóa phải trung thực; truyền thống dung hóa của dân tộc Việt không có nghĩa là dung túng những cái mệnh danh dân tộc của cộng sản để từ khước Tổ Hùng Vương và buộc dân Việt phải bái lạy tổ Mác-Lê(1). Truyền thống dung hóa của Đạo Pháp không có nghĩa là dung túng cái mệnh danh Phât giáo để vất bỏ Kinh Phật và chư Tổ xem như gánh nặng trên vai và xem Thượng Đế là bậc sinh ra người kể cả Bụt(2). Dung hoá đâu phải dung túng để đến nỗi bị cộng sản lợi dụng và thao túng lại.
B. Nguồn gốc văn hóa dân tộc Việt.
Các tư liệu nhân chủng học, khảo cổ học về nguồn gốc con người Đông Á và Đông Nam Á thu thập từ các cuộc nghiên cứu khoa học cuối thế kỷ 20 và dầu 21 và các khám phá mới theo Báo Cáo Khoa Học của Giáo Sư I.Y. Chu) (xem Tập san Tư Tưỏng số 7 trang 9 (4/99) bài của Nguyễn Đức Hiệp Ph.D.) cho biết một bộ phận con người thời tiền sử ở Việt Nam đã đi lên hướng Bắc vào địa phận Trung Quốc và đã góp phần dựng nên nền văn hóa cổ đại Trung Hoa. Giáo sư Joseph Needham trong bộ “sách Science and Civilization in China” cũng đã khẳng định điều đó. Trong bài Văn Hóa Đông Sơn (Tư Tưởng số 4 trang 26) Giáo Sư Cung Đình Thanh cho biết sử gia hàng đầu Trung Hoa Trương Quang Trực tóm lược bằng hai nhận xét sau (Archaelogy of Ancient China, 1977, trang 640):
- Nguồn gốc thực sự Hoa Hán chỉ là phần nhỏ, nhưng sau khi nhà Tần thống nhất thì dân tộc thống nhất ấy là dân tộc Trung Hoa
- Những nền văn hóa địa phương thời tiền sử, sau khi thống nhất, đã trở thành một bộ phận của văn hoá Trung Hoa.
Học giả người Nga (Chesnow, 1977 trang 133) nhận định: Trước nhà Thương, văn hóa Trung hoa được hình thành với sự bảo trợ (patronage) của văn hóa Phương Nam, và sau nhà Thương, là do văn hóa phương Tây...
Nói tóm, văn hóa Đông Sơn thời tiền sử đã hiện diện trước khi Trung hoa thống nhất, và văn hóa Phương Nam đã bảo trợ cho sự hình thành văn hóa Trung Hoa trước nhà Thương. Tất cả cho ta phép kết luận với GS Cung Đình Thanh rằng văn hoá Đông Sơn quả là văn hóa đã lên đến đỉnh cao của nó trong thời đại đồng thau, khi nhân loại bắt đầu dựng nước. Tại vùng đất nay là Việt Nam, văn hóa Đông Sơn đã tạo thành cái nền vô cùng vững chắc, từ đó các vua Hùng đã dựng nên nhà nước Văn Lang vậy.
C. Chủ trương hủy diệt văn hóa dân tộc để tiến tới văn hóa xã hội chủ nghĩa.
Ngay trong Tư øĐiển Tiếng Việt của cộng sản (Nhà Xuất Bản Khoa Học Xã Hội, 1967, trang 1110) danh từ văn hóa có nghĩa là: Hệ thống tri thức mà loài người xây dựng nên, nhằm thoả mãn những nhu cầu về vật chất và tinh thần trong những điều kiện không gian và thời gian nhất định, ví dụ Văn Hóa VN, văn hoá Pháp, văn hoá XHCN.
Đó là một định nghĩa chết khô cốt làm mất sức sống của truyền thống văn hóa dân tộc để mở đường cho cái gọi là văn hóa xã hội chủ nghĩa duy vật VN. Văn hóa luôn luôn sống động với định nghĩa của Đào Duy Anh: văn hóa là văn vật và giáo hoá, Dùng văn tự mà giáo hóa cho người. Văn vật là những sản phẩm của văn hóa như lễ nhạc, chế độ v.v.
Nếp sống văn hóa luôn luôn diễn biến theo thời gian và không gian một cách liên tục như một con sông trôi chảy, không ngừng, quanh co uốn khúc tùy theo địa hình đôi bờ rộng hẹp. Làm sao mà chấm dứt bằng bạo lực duy vật một dân tộc Việt bốn ngàn năm văn hiến, một đất Việt bốn ngàn năm văn vật. Văn hóa dân tộc Việt Nam có thể tượng trưng bằng một chậu cây tinh thần được săn sóc (culture-giáo hóa) để đâm hoa nở trái văn vật-văn hiến với tên gọi chung là văn minh (civilization). Và văn minh vẫn theo theo Đào Duy Anh là ”cái tia của đạo đức, phát hiện ra ở nơi chính trị, pháp luật, học thuật, điển chương v.v. Phản đối với dã man”.
Không thể nào bứng cây văn hóa đạo đức Việt Nam để trồng cây văn hóa dã man Xã Hội Chủ Nghiã được. Muốn bứng cây dân tộc và tránh phản ứng đồng bào cộng sản VN dùng phương pháp vừa đốt nhà vừa la làng theo kiểu: làm kinh tế thị trường trong định hướng xã hội chủ nghĩa như sau: Một mặt cho thành lập Viện Khảo Cổ năm 1968 , mặt khác chủ trương hoặc dung túng cho đảng viên các cấp tha hồ đào bới mồ mả lăng tẩm để cướp cổ vật khắp nơi suốt 50 năm cho đến bây giờ. GS Nguyễn Hữu Thứ có viết một bài về vụ trộm vàng ngọc của lăng Thái Hậu Từ Dũ tại Huế do sự toa rập từ tên ăn trộm, qua công an cho đến toà án với sự chứng kiến của bà con hàng xóm láng giềng tại lăng. Nhà nước nhờ dân chúng giúp công an theo dõi rình bắt tên trộm tại trận giao tòa cùng tang vật rồi toà giam kẻ gian nhưng làm mất luôn tang vật không trả lại.
Tờ Văn Hóa số 1720 ngày 20/12/99 có nhan đề hy hữu “Quốc Bảo VN Vuợt Biên sang Tàu, Tượng Phật Bà Ngàn Mắt Bị Trộm”(4)
Phạm Cao Dương trong đoạn “Làm gì được bây giờ?” (Tư Tưởng số 7, trang 15) viết: ”Người ta có thể hiểu được sự bê bối trong việc bảo tồn các cổ tích khiến cho 80% các di tích ở Hà Nội bị hư hại dần do việc lãnh đạo đất nước bởi những người có trình độ văn hóa kém, chỉ ham dùng bạo lực, đánh nhau giỏi ở trong rừng, ngoài ra không biết gì cả. Nhưng người ta không thể hiểu được bằng cách suy luận bình thường như là công dân một nước bình thường khi những pho tượng rất nặng vẫn có thể bị kẻ gian khiêng đi trong khi lực lượng công an nhân dân thì đầy rẫy. Bây giờ thì của đã mất, tìm lại được không phải dễ, rồi thu hồi lại được hay không lại là chuyện khác. Cái đau và cũng là điều mỉa mai đối với người Việt là rất nhiều những cổ vật này là thuộc nhiều trăm năm trước. Trải bao thời loạn lạc, tất cả vẫn còn đó và được chính người dân từ đời này sang đời khác nối tiếp nhau gìn giữ. (Lời bàn thêm: đạo đức văn hoá dân tộc VN tự do chính là ở đây). Các chính quyền bị gọi là phong kiến, tồi tệ xấu xa không hề đụng tới.
Người phương bắc và người phương tây cũng không đụng tới được. Bây giờ dưới một chính quyền được gọi là của nhân dân chúng ta bị cướp mất (Lời bàn thêm: đạo đức xã hội chủ nghĩa quốc tế phản dân tộc chính là ở đây). Cũng vậy, trải bao nhiêu thế kỷ, người ra ta rất sợ chuyện ăn chắp chuông chùa hay bất cứ cái gì của Phật của chùa thì bây giờ người ta ăn cắp hết, kể cả tượng Phật. Điều này cũng dễ hiểu vì tín ngưỡng con người đã bị phủ nhận. Nhưng đó chỉ là chuyện trộm cắp, còn chuyện bảo tồn gìn giữ và tu sửa các cổ tích thì sao?" (Lời bàn thêm: Viện Khảo Cổ được nhà nước thành lập năm 1968(3) (thay vì 1945 hay 1954) cốt để nhận tiền tài trợ của Cơ Quan Văn Hóa Liên Hiệp Quốc và thu hút khách du lịch do quốc tế. Nhưng dầu sao viện này cũng là cái may cho dân tộc vì thà có còn hơn không (cộng sản theo Mao luôn luôn tàn phá di tích lịch sử dân tộc). Nhờ vậy mà những học giả Viện Khảo Cổ Hà Nội, những hạt kim cương trong đống rác khổng lồ cộng sản, đã chứng minh cụ thể và được các nhà khảo cổ kể cả Trung Hoa công nhận rằng: văn hóa Đông Sơn (thời Đồng Thau) là của dân tộc Việt không phải dân tộc Hán như đã hiểu lầm từ lâu).
D. Văn hóa dân tộc và chính trị.
Một sản phẩm của văn hóa dân tộc là chính trị hay chế độ cai trị một nước.Theo tựï điển Đào Duy Anh. Nhà Xuất Bản Minh Tân, trang 174, chính là ngay thẳng, đúng với sự thật, còn trị là sửa sai. Chính trị là gọi chung những việc sắp đặt và thi hành để sửa sai một nước. Đối với người dân thì sự sửa sai ấy là sự giáo hóa người dân bằng văn tự và vấn đề giáo dục con cái đứng hàng đầu đối mọi người Việt Nam. Tinh thần này được biểu lộ qua sự hiếu học của dân Việt tự do ở hải ngoại. Trong số 2000 bằng phát minh hay sáng chế được cấp tại Hoa Kỳ có 100 bằng thuộc dân Mỹ gốc Việt, nghĩa là tỷ lệ sáng chế của người Mỹ gốc Việt là 1/20 đối với 1/130 của người Mỹ toàn quốc. Tư tưởng nói chung của dân tộc Việt là dung hóa tất cả mọi văn hóa trung thực kể cả văn hoá Xã Hội Chủ Nghĩa trung thực Bắc Âu. Để đạt hạnh phúc cho dân họ chủ trương tự do bình đẳng, không đấu tranh giai cấp để thực hiện công bằng xã hội và nếu cần, họ chấp nhận luôn cả vua, nghĩa là quân chủ lập hiến theo nguyện vọng của nhân dân..
Chế độ mệnh danh Xã Hội Chủ Nghĩa ở VN là một quái thai bịp bợm phản dân tộc. Chính trị theo cộng sản “là quan hệ của một giai cấp này đối với giai cấp khác trong cuộc đấu tranh nhằm giành địa vị thống trị và chính quyền trong nước”. (Tư øĐiển Tiếng Việt. Nhà Xuất Bản Khoa Học Xã Hội. 1967 trang 206). Nhờ định nghĩa chính trị như vậy nên Xã Hội Chủ Nghĩa theo sự châm biếm của người dân là Xóa Học Con Nít, Xiết Họng Con Người Xuống Hố Cả Nước, Xếp Hàng Cả Ngày v.v. không thể nào khá được.
E. Tinh thần dung hóa cuả tư tưởng dân tộc Việt.
Thông thường khi nghe đến hai chữ dung hóa của dân tộc Việt thì nhớ ngay câu Vạn Hạnh dung tam tế của Thiền Sư Vạn Hạnh thời nhà Lý, tức sự dung hóa Tam Giáo. Thật ra tư tưởng Việt đã có truyền thống dung hóa căn cứ trên huyền thoại, huyền sử, ca dao, tục ngữ, tập quán, phong tục, lễ hội và một số ít tài liệu khảo cổ. Học giả Cung Đình Thanh, trong khi chờ đợi sự đóng góp thêm của chư học giả bốn phương, tạm thời phác họa trong tạp chí Tư Tưởng số 8 tháng 6 năm 2000 (trang 5, 6) một đoạn gồm 5 tư tưởng dân tộc căn bản mà tôi xin tóm lượt như sau:
1. Tư tưởng bình đẳng ví dụ bình đẳng bẩm sinh (Rồng Tiên, 100 trứng Âu Cơ), bình đẳng hôn nhân ( trong lựa chọn: Sơn Tinh Thủy Tinh, trong đời sống Chủ Đồng Tử)
2. Tư tưởng đề cao tình gia đình vợ chồng, anh em (Trầu Cau), cha con (Chử Đồng Tử), tình thị tộc (Hồng Bàng Thị) và quốc gia.
3. Tư tưởng đề cao tinh thần dựng nước, giữ nước (Thánh Gióng),dựng nước (Ngư Tinh, Hồ Tinh, Mộc Tinh), quản trị đất nước (Bánh Chưng, Bánh Dầy), đề phòng mất nước (Rùa Thần, Mỵ Châu- Trọng Thủy) được đưa thành đạo sống hiện tiền.
4. Tư tưởng chết là chưa hết đề cao đời sau hay dở tùy cái nhân đời trước (Chử Đồng Tử, Quả Dưa Đỏ).
5. Tư tưởng Đạo Ba (Thiên Địa Nhân, Trầu Cau Vôi) đặt người ngang hàng với trời đất (Bánh Chưng, Bánh Dầy), đi đến quan niệm Vạn Vật Đồng Nhất Thể (hai GS Nguyễn Đăng Thục và Kim Định thích món này lắm).
Tư tưởng bình dân giản dị nhưng sâu sắc của người nông dân Việt chất phác và hiếu hòa là sự chấp nhận mọi sự cai trị của ai đem lại cho họ một đời sống ổn định bình thường thanh đạm. Người ta đi cấy lấy công, tôi đây đi cấy còn trông nhiều bề, trông trời trông nước trông mây, trông mưa, trông gió trông ngày trông đêm, trông sao chân chứng đá mềm, trời yên bể lặng mới yên tấm lòng.
Để đổi lại người nông dân này sẳn sàng thi hành đúng nhiệm vụ công dân đóng thuế thời bình và hy sinh đời sống khi có quốc biến: Một tay thì cắp hỏa mai, một tay cắp giáo quan sai xuống thuyền. Thùng thùng trống đánh ngũ liên. Bướùc chân xuống thuyền nước mắt như mưa...
Nông dân Việtï không bao giờ đấu tranh giai cấp và tôn trọng những bậc đức rộng tài cao. Rủi gặp phải người cai trị xa dân, thiếu đức và bất tài, nhưng nếu đời sống bình thường không bị xáo trộn nhiều, họ vẫn thầm lặng nhẫn nhục chịu đựng. Họ biết chờ minh chủ lãnh đạo họ đứng dậy chống lại và sẵn sàng tha thứ nếu kẻ cai trị còn giữ liêm sĩ biết hối hận hay đầu hàng.
Trong những cuộc nội chiến giữa các “Nhà phong kiến” như Trịnh/ Mạc, Trịnh/Nguyễn hay Nguyễn Phúc và Nguyễn Tây Sơn, sự hận thù chỉ có giữa các “nhà” với nhau còn binh sĩ hay quan quân hai bên đều dược tha mạng hay sử dụng lại. Không bao giờ có vụ thanh toán tập thể người vô tội như cộng sản VN thực hiện trong vụ cải cách ruộng đất ngoài Bắc, vụ Tết Mậu Thân ở Huế hay vụ tàn sát các đạo Cao Đài/Hoà Hảo trong Nam. Đối với kẻ thù ngoại xâm thì dân tộc Việt chủ trương Tâm công:
Lấy Chí Nhân mà thay cường đạo. Lấy đại nghĩa mà thắng hung tàn.
Chữ Tâm Nguyễn Trải chính là chữ Tâm của Nguyễn Du:
Thiện căn ở tại lòng ta, Chữ Tâm kia mới bằng ba chữ tài.
Theo Tự Điển Hán Việt Đào Duy Anh (1931. trang 242, Tập Hạ) chử Tâm có nghĩa là trái tim; nhưng theo Từ Điển Chuyện Kiều Đào Duy Anh (1974, trang 360) chữ Tâm có nghĩa là lòng xuất hiện 10 lần,ï đó là chữ Tâm Lạc Việt ví dụ: Lửa Tâm càng dập càng nồng, hoặc Ngày pho thủ tự, đêm nồi tâm hương. Chữ Tâm dân Việt không bao giờ là trái tim.
Sự cao thượng của người dân Việt Nam được trình bày với chữ lòng của Nguyễn Du và chữ lòng này xuất hiện 162 lần trong Truyện Kiều (Từ Điển Chuyện Kiều 1974, trang 223) và không có một chữ tim nào hiện diện trong toàn Truyện Kiều. Văn hóa mọi nơi đều “yêu bằng tim” văn hóa dân tộc Việt “yêu trong lòng”.
F. Bụng làm dạ chịu
Năm 1963, tôi được Hòa Thượng Đôn Hậu (5) kể câu chuyện: Một Tướng Hoa Kỳ đến viếng chùa Linh Mụ và hỏi Ngài tại sao bụng Đức Phật Di Lặc (nằm ngay trước chánh điện) quá lớn như vậy. Ngài trả lời rằng đức Phật Di Lặc cảm xúc bằng bụng (không bằng trái tim) và suy tư bằng dạ (không bằng bộ óc). Bụng làm dạ chịu. Tướng Hoa Kỳ đành lắc đầu không hiểu nổi. Làm sao mà con người có thể không tính toán hơn thiệt bằng bộ óc, cũng như không thương ghét giận hờn bằng trái tim. Làm sao mà Tướng Mỹ hiểu được ông Phật Việt Nam rộng bụng dung hóa mọi khác biệt thế gian với một nụ cười hồn nhiên hài hước.
Ngài Linh Mụ cười nói với tôi: Bụng làm dạ chịu là luật nhân quả, nôm na là cái
nghiệp, mình tạo nghiệp nhân thì mình lãnh nghiệp quả, nghiệp có truyền kiếp hay
không là do mình muốn chấm dứt hay không, đừng có kêu trời. Thật đúng với câu Kiều:
Đã mang lấy nghiệp vào thân,
Cũng đừng trách lẫn trời gần, trời xa.
Phạm Công Thiện trong tập Nguyễn Du, Đại Thi Hào Dân Tộc, có 4 đoạn nói về chữ Lòng, nhưng ở đây tôi chỉ trình đoạn 8 và 9:
1- ở đoạn 8 “Triết Lý Việt Nam về Chữ Lòng” tác giả chú trọng vào tư tưởng bất nhị không năng (chủ thể) và không sở (khách thể) của chữ Lòng để thẩm thấu ý nghĩa của chữ Trong (lòng) Trung Đạo. Tác giã chỉ ghi chữ lòng đầu tiên trong câu những điều trông thấy mà đau đớn lòng trong đời người (trăm năm trong cõi người ta) xem như đầy đủ,
2- và ở đoạn 9 “Chữ Lòng trong Ngôn Ngữ và Tư Tưỏng Triết Lý của Nguyễn Du” tác giả, tuy triết gia mà không-triết gia, có tiếng rắc rối nhất về ngôn ngữ để trình bày một cách sâu sắc những tư tưởng giản dị nhất về Cái, Con, Con Cái, v.v., đã cho rằng không phải dễ dàng hiểu được Nguyễn Du mặc dầu vị đại thi hào dân tộc này dùng một loại ngôn ngữ dễ hiểu mua vui cũng được một vài trống canh, và triết gia nhớ câu bất nhị không chủ thể khách thể, phi không/thời gian sau đây: Tưởng bây giờ là bao giờ, Rõ ràng mở mắt còn ngờ chiêm bao. Triết gia nhớ tất cả chữ Lòng, bắt đầu với chữ Lòng vô thường là khổ: Những điều trông thấy mà đau đớn lòng, rồi kết luận với chữ Lòng Phật tại Tâm: Thiện căn ở tại lòng ta.
Xin mạn phép nhắc tác giả một chữ Lòng đặc biệt ở đoạn giữa:
Đêm thu khắc lậu canh tàn, Gió cây trút lá trăng ngàn ngậm gương.
Lối mòn cỏ lợt màu sương. Lòng quê đi một bước đường một đau..
Lòng quê của dân tộc Việt luôn luôn Tưởng, Biết, Nhớ, Cảm Thấy rằng quê hương
đang mất dần vốn liếng gia tài bốn nghìn năm văn hiến để đến nổi ngày nay cảm thấy thân tàn trong nước và ma dại ngoài nước, dân tộc Việt lâm nạn đi một bước đường một đau. Đau nhất là quốc tế tài phiệt/mafia và cộng sản VN đang dùng thuốc độc đô la quyết giết lòng quê này. Nhưng Nhắc đến Nguyễn Du mà quên nói Nguyễn Trải là thiếu sót lớn, vì Tâm Công Bình Ngô Đại Cáo là quyếtø lấy lòng dân - bạn cũng như thù- tức lòng quê trước khi Truyện Kiều ra đời. Rồi cả hai Ngài trước sau đều được Cơ Quan Văn Hóa Liên Hiệp Quốc vinh danh (6) . Đó là việc lớn, còn việc nhỏ, nói đến Nguyên Tánh và nói đến thơ Kiều mà quên thi sĩ Thi Vũ thì cũng không ổn.
Lòng quê Võ Văn Ái đau lắm; vâng, khốn khổ trăm bề. Năm 1985, thi sĩ kêu gào thống thiết: Mở miệng ra chỉ nghe nói đến thanh danh các ông ấy (Platon, Aristote, Rousseau... Kant, Nietzsche, Marx, Lenine, Staline, Sartre, Heiđeger, Gasper v.v). Chẳng khác gì học giới trước kia, quất roi xuống là Khổng tử viết, Mạnh Tử viết... Cảnh huống này đưa tới phủ nhận: Việt Nam không có triết học! Việt Nam không có tư tưởng! Dù vẫn bô bo âđề cao “4000 năm văn hiến”. Không có tư tưởng, tất nhiên khi hành động, đành nhắm mắt, dựa lưng vào các triết gia ngoại quốc kia. Đương nhiên. Điều ấy thấy rõ qua cuộc tranh chấp Quốc - Cộng không lối thoát từ bốn mươi năm qua. Chúng ta đánh nhau, giết nhau, cải tạo nhau... không vì vua Hùng hay 5000 năm văn hiến Việt. Chúng ta thảm sát nhau vì một lý lẽ độc nhất: theo hay không theo ông Marx, ông Lénine! (Võ Văn Aí . Nguyễn Trải, Sinh Thức và Hành Động, trang 13. Gennevilliers, 1.10.85)
Năm 1990 ông viết tiếp: Chúng ta thường kêu gọi tới dân tộc tính, song triết học VN là gì? tư tưởng VN ở đây? Dường như chưa được nhiều người quan tâm. Chưa quan tâm tới tư tưởng Việt, thì dễ vọng ngoại, dễ ỷ lại tư tưởng nước ngoài. Như thế, khó giải quyết khủng hoảng văn hóa kéo dài ở nước ta từ hai thế kỷ qua. tại sao một dân tộc có năm nghìn năm văn hiến, mà trong sinh hoạt chỉ treo sinh mệnh mình vào hai thái độ nghịch lý nhưng song hành: bài ngoại và ỷ ngoại. Một mặt đả phá chửi chê mọi sự đến từ nước khác, dù đó là các nước láng giềng như Trung Quốc, Nhật Bản... hay xa ở các nước Âu Mỹ. Dương dương tự đắc cho người Việt là Nhất. Nhưng trong mọi sinh hoạt kiến quốc, từ chính trị đến tư tưởng, văn hóa và khoa học, lại ỷ y nô lệ nước ngoài. Chờ mãi những ngọn đèn xanh, không bật lên từ Sàigòn Huế, Thăng Long, mà bật lên từ Mạc Tư Khoa, Bắc Kinh, Paris, Washington, Vatican! Đây chính là nội dung khủng hoảng tư tưởng, khủng hoảng văn hóa nước ta, dẫn tới bế tắc chính trị gần năm mươi năm qua. Nguyễn Trải và Hành Động Việt ở thế kỷ XV đáng làm tiêu án cho chúng ta suy nghĩ để nắm
bắt vốn dân tộc đầu tư cho hiện tại hầu khai phóng tương lai. (Võ Văn Aí . Nguyễn
Trải, Sinh Thức và Hành Động, trang 6. Paris 12.12.90)
F. Phật Giáo và tư tưởng dân tộc Việt
Công đức của TT Thích Trí Siêu (Lê Mạnh Thát) là vô lượng trong công cuộc sưu tầm lịch sử Phật giáo VN qua các thời đại 7. Tập I Lịch Sử Phật Giáo Việt Nam (dày gần 900 trang của trọn bộ 3 tập) được Thượng Tọa giới thiệu như sau: Phật giáo tuy là một hiện tượng văn hóa nước ngoài truyền vào nước ta, đã được nhân dân tiếp thu và vận dụng vào đời sống dân tộc và đóng một vai trò lịch sử nhất định trong công cuộc dựng nước và giữ nước của dân tộc ta. Cho nên nghiên cứu kịch sử dân tộc không thể không nghiên cứu lịch sử Phật giáo. Lịch sử Phật giáo Việt Nam đã trở thành một bộ môn của lịch sử dân tộc... Theo chúng tôi, lịch sử Phật giáo Việt Nam có thể chia làm ba thời kỳ lớn: Thời kỳ thứ nhất, từ nguyên khởi cho đến khi Lý Bôn xưng đế lập nên Nhà Nước Vạn Xuân. Thời kỳ thứ hai, bắt đầu từ lúc dòng thiền Pháp Vân ra đời cho đến cuối đời Trần. Thời kỳ thứ ba, từ đầu đời Lê tới cận đại. Mỗi giai đoạn có mỗi nét đặc trưng và một quá trình phát triển tất yếu của nó. Thật ra thì dân tộc ta vốn có một nền tảng văn hóa có thể nói là bẩm sinh có tính chất đặc thù: dung hóa tất cả mọi hiện tượng văn hóa nước ngoài truyền vào nước ta. Những văn hóa ấy ngoài Phật giáo, như Lão giáo, Nho Giáo hay những tôn giáo khác sau này đều được dân tộc Việt đón tiếp với một tấm lòng bao dung để có thể tiếp thu và vận dụng được vào đời sống hằng ngày. Thượng tọa Trí Siêu đã làm một công trình vô cùng quí báu để chứng minh tại sao lịch sử Phật giáo lại trở thành một bộ môn của lịch sử dân tộc.
Mục đích hạn chế của bài này không cho phép theo rõi sự tiến triển lịch sử của mọi sựï dung hóa giữa tư tưởng dân tộc Việt và Phật giáo hay sự dung hóa vĩ đại với tất cả tôn giáo theo quan niệm Vạn Vật Đồng Nhất Thể. Bài này chỉ cố gắng trình bày một cách khiêm tốn lý do tại sao tư tưởng Phật giáo mới được truyền vào thì gắn bó ngay với tư tưởng dân tộc Việt một cách quá dễ dàng như vậy. Tôi trực nhận được điều này nhờ thi sĩ Phạm Thiên Thư, một tu sĩ hoàn tục, tác giả Kinh Ngọc, Kinh Vàng v.v.
Số là đầu thập niên 80 tôi đi hớt tóc ở vĩa hè gần Tân Sơn Nhất. Gặp anh thợ cúp râu tóc dài phủ vai không lấy gì làm sạch, nhưng không sao, thời buổi này tôi đâu dám đòi hỏi gì hơn. Bỗng tôi nghe giọng nói thỏ thẻ bên tai: Thầy cải tạo về khi nào? Đệ là Phạm Thiên Thư đây, thầy không nhìn ra đâu. Không dấu gì thầy, đệ đang phổ ra thơ tập Bát Nhã Tâm Kinh với tựa là Kinh Lòng hay Kinh Ruột, xin Thầy cho biết ý kiến. Tôi trả lời ngay: tôi hết ý kiến. Hay nói cho đúng hơn tôi muốn nói: Tôi mất thở. Cúp tóc xong, định trả tiền ra về nhưng thi sĩ khoát tay nói: Thầy hết ý kiến được miễn trả tiền, cám ơn thầy đã cho ý kiến!
Chỉ có thi sĩ kiêm tu sĩ mới trực nhận dễ dàng sự tương đồng của tinh thần Phật Giáo và tinh thần dân tộc Việt trong môi trường cộng nghiệp: Hai bên dung hóa hổ tương cho nhau, và đây là một ứng cảm tâm linh bất khả tư nghị. Chữ Tâm trong chú Bát Nhã Tâm Kinh tức chữ Tâm Hán tự (nửa vành trăng khuyết ba sao giữa trời) cũng như chữ Hridaya Phạn ngữ là trái tim (8) . Nhưng nông dân Việt khác với tất cả mọi người trên thế giới ở điểm này: chữ Tâm Bát Nhã vẫn ở trong lòng quê dân tộc. Năm ngàn năm văn hiến là ở nơi đây.
G. Mở rộng tấm lòng
Hoà Thượng Thích Đức Nhuận (9) giúp sinh linh rung động Kinh Lòng, cảm ứng Tâm Công Nguyễn Trãi và trực nhận Lòng Quê Nguyễn Du trong tác phẩm Phật Học Tinh Hoa, Một Tổng Hợp Đạo Lý (trang 30,31) như sau: Cũng nên nói: Đạo Phật là đạo của mọi người, của muôn loài, với giáo lý thực tiễn ba điều:
1- Mở rộng cõi lòng ....
2- Đưa sinh linh đến ánh sáng chân lý.
3- Xây dựng một xã hội công bình và hạnh phúc.
MỞ RỘNG CÕI LÒNG: Tất cả hiện tượng trong vũ trụ đều có mối tương quan mật thiết với nhau. Sở dĩ có sự riêng biệt là do sự mê chấp của từng cá thể, gọi theo danh từ Phật học là “chấp Ngã”. Bằng vào “Vô Ngã Pháp”, đạo Phật khuyên ta mở rộng hai tay ôm vũ trụ vào lòng, và đừng bao giờ con người khép kín tâm tư lại. Hãy sẵn sàng đón lấy nhân đạo và từ bi. Quên đi những cái “ta “ ích kỷ, nhỏ hẹp để được yêu vũ trụ rộng lớn...
Ngộ nhận một cái “ta” riêng biệt, tức là tạo một ung nhọt trong thân thể vũ trụ. Bởi nhận định như vậy, nên việc khuyên người Mở rộng cõi lòng nhận toàn thể là mình, đấy là công việc trước tiên của đạo Phật.
Hòa Thượng dạy đúng. Phải mở rộng cõi lòng mới có khả năng trí tuệ đưa sinh linh đến ánh sáng chân lý và có dũng tính để xây dựng một xã hội công bình và hạnh phúc. Và Ngài dạy đó là giáo lý thực tiễn. Người nông dân Việt rất thực tiễn, họ dung hóa ngay, nuốt giáo lý đó vào lòng, thuộc lòng.
Những đại sư ngày xưa tu cao, học rộng, đạo đức bình dân luôn luôn mỡ rộng tấm lòng nên được đồ chúng tôn kính. Để chấm đứt bài này tôi xin trình bày giai thoại bao gồm 12 Nhân Duyên và Bát Nhã Tâm Kinh bằng 4 câu thơ tứ tuyệt nôm na hài hước trong lòng 1 trái quít dân tộc Hương Cần, diễn đạt câu "Ai ăn ấy no, ai tu ấy chứng":
Số là các thiền sư dân tộc Việt thường là thi sĩ nên Sư Viên Thành chùa Tra Am (tức Công Tôn Hoài Trấp dòng Định Viễn) và Sư Giác Tiên chùa Trúc Lâm (xuất thân con nhà dòng dõi, tinh thông nho học) là bạn tu mà cũng là bạn thơ, thường bút đàm với nhau bằng thơ. Sau đây là bài tứ tuyệt viết trong giấy hoa tiên được Sư Viên Thành cho đệ tử chuyển sang Trúc Lâm với một trái quít Hương Cần:
Ngọt ngào không rõ đặng trong lòng,
Rõ đặng trong lòng, biết đục trong,
Biết đục trong? hãy xin nếm thử,
Hãy xin nếm thử, ngọt ngào không?
Đặc điểm của bài tứ tuyệt Bất khả tư nghị làm theo thể vòng tròn: các chữ cuối câu 1 trùng với các chữ đầu câu 2 và như thế, các chữ cuối câu 4 lại trùng với các chữ đầu câu
1. Sư Viên Thành muốn diễn tả trái quít tròn như bài tứ tuyệt, lẩn quẩn luân hồi như kiếp chúng sanh.
Đặc điểm của phong kiến dân tộc Việt là có trí tuệ trong bụng dạ bình dân nên có khả năng lãnh đạo mọi công cuộc dựng nước và giữ nước. Do đó dân tộc Việt từ cấp lãnh đạo đến nông dân cùng nhau suy tôn những bực tôn túc rộng cõi lòng, lên làm quốc sư cũng là việc dễ hiểu thôi.
Để chấm dứt bài này tôi xin nguyện cầu Chư Tôn Hòa Thượng, Chư Thượng Tọa trong Giáo Hội PGVNTN Hải Ngoại tiếp tục mở rộng cõi lòng theo tinh thần Chúc thư ngày 15-11-91 của Ngài Đôn Hậu, Chánh Thư Ký Xử Lý Viện Tăng Thống gởi Chư Tôn Hòa Thượng, Chư Thượng Tọa Trong Hội Đồng Lưỡng Viện GHPGVNTN như sau:
Tôi tuy xa cách quý vị, và sẽ còn xa cách vô hạn định (Ngài viên tịch ngày 23-4-92) nhưng chí nguyện của tôi vẫn luôn luôn gắn bó cùng quý vị trên bước đường phục vụ Đạo Pháp – Dân Tộc – Nhân Loại và Chúng sinh.
No cCỦA DÂN TỘC VIỆT VÀ ĐẠO PHẬT
Giáo sư Tâm Tràng Ngo Trọng Anh
Tấc lòng cố quốc tha hương,
Đường kia, nỗi nọ ngổn ngang bời bời....
(Truyện Kiều)
A. Bảo vệ Đạo Pháp và Dân Tộc.
Chủ trương Bảo Vệ Đạo Pháp và Dân Tộc ngày nay, nếu thiếu giải thích, có thể bị hiểu lầm vì thế giới khắp mọi nơi đều ngán chiến tranh, mặc dầu cục bộ, giữa các tôn giáo độc tôn và sắc tộc quá khích (ví dụ Aí Nhĩ Lan, Phi Châu, Kosovo, Kashmir, ĐôngTimor và ngay Tích Lan với dân tộc Tamil). Riêng đối với người Việt, một số cho rằng chủ trương này rất dễ lâm vào mê hồn trận của người cộng sản. Họ có sở trường đem chủ nghĩa dân tộc lạc hậu (chống người da trắng) và tuyên vận hô hào nào là: tình tự dân tộc, văn hoá dân tộc, Phật giáo dân tộc v.v. để cò mồi khống chế các hoạt động hộ pháp cứu dân tộc của Giáo Hội PGVNTN. Danh từ dân tộc đươcï họ kiếm cách thay thế dần dần cho danh từ nhân dân ngày càng khó nghe (ví dụ ủy ban nhân dân, toà án nhân dân, công an nhân dân, kiểm sát nhân dân v.v..). Nếu chúng ta không đề phòng thì mai đây con cháu chúng ta sẽ hô to khẩu hiệu "Bảo Vệ Đạo Bác và Nhân Dân" thay vì "Bảo Vệ Đạo Pháp và Dân Tộc". Lịch sử chúng minh điều này: Năm 1945 toàn quốc đã bị Hồ Chí Minh lừa bịp bằng khẩu hiệu Yêu Nước là Chống Ngoại Xâm để ngày nay cộng sản có thể dùng bạo lực công an khống chế toàn dân phục tùng khẩu hiệu: "Yêu Nước tức Yêu Xã Hội Chủ Nghĩa".
Để đóng góp một cách thiết thực vào công cuộc Bảo Vệ Đạo Pháp và Dân Tộc chúng ta chỉ cần trở về nguồn với truyền thống dung hóa của dân tộc Việt và tinh thần dung hóa của Đạo Phật. Chỉ có thế thôi. Nhưng phải nhớ: dung hóa phải trung thực; truyền thống dung hóa của dân tộc Việt không có nghĩa là dung túng những cái mệnh danh dân tộc của cộng sản để từ khước Tổ Hùng Vương và buộc dân Việt phải bái lạy tổ Mác-Lê(1). Truyền thống dung hóa của Đạo Pháp không có nghĩa là dung túng cái mệnh danh Phât giáo để vất bỏ Kinh Phật và chư Tổ xem như gánh nặng trên vai và xem Thượng Đế là bậc sinh ra người kể cả Bụt(2). Dung hoá đâu phải dung túng để đến nỗi bị cộng sản lợi dụng và thao túng lại.
B. Nguồn gốc văn hóa dân tộc Việt.
Các tư liệu nhân chủng học, khảo cổ học về nguồn gốc con người Đông Á và Đông Nam Á thu thập từ các cuộc nghiên cứu khoa học cuối thế kỷ 20 và dầu 21 và các khám phá mới theo Báo Cáo Khoa Học của Giáo Sư I.Y. Chu) (xem Tập san Tư Tưỏng số 7 trang 9 (4/99) bài của Nguyễn Đức Hiệp Ph.D.) cho biết một bộ phận con người thời tiền sử ở Việt Nam đã đi lên hướng Bắc vào địa phận Trung Quốc và đã góp phần dựng nên nền văn hóa cổ đại Trung Hoa. Giáo sư Joseph Needham trong bộ “sách Science and Civilization in China” cũng đã khẳng định điều đó. Trong bài Văn Hóa Đông Sơn (Tư Tưởng số 4 trang 26) Giáo Sư Cung Đình Thanh cho biết sử gia hàng đầu Trung Hoa Trương Quang Trực tóm lược bằng hai nhận xét sau (Archaelogy of Ancient China, 1977, trang 640):
- Nguồn gốc thực sự Hoa Hán chỉ là phần nhỏ, nhưng sau khi nhà Tần thống nhất thì dân tộc thống nhất ấy là dân tộc Trung Hoa
- Những nền văn hóa địa phương thời tiền sử, sau khi thống nhất, đã trở thành một bộ phận của văn hoá Trung Hoa.
Học giả người Nga (Chesnow, 1977 trang 133) nhận định: Trước nhà Thương, văn hóa Trung hoa được hình thành với sự bảo trợ (patronage) của văn hóa Phương Nam, và sau nhà Thương, là do văn hóa phương Tây...
Nói tóm, văn hóa Đông Sơn thời tiền sử đã hiện diện trước khi Trung hoa thống nhất, và văn hóa Phương Nam đã bảo trợ cho sự hình thành văn hóa Trung Hoa trước nhà Thương. Tất cả cho ta phép kết luận với GS Cung Đình Thanh rằng văn hoá Đông Sơn quả là văn hóa đã lên đến đỉnh cao của nó trong thời đại đồng thau, khi nhân loại bắt đầu dựng nước. Tại vùng đất nay là Việt Nam, văn hóa Đông Sơn đã tạo thành cái nền vô cùng vững chắc, từ đó các vua Hùng đã dựng nên nhà nước Văn Lang vậy.
C. Chủ trương hủy diệt văn hóa dân tộc để tiến tới văn hóa xã hội chủ nghĩa.
Ngay trong Tư øĐiển Tiếng Việt của cộng sản (Nhà Xuất Bản Khoa Học Xã Hội, 1967, trang 1110) danh từ văn hóa có nghĩa là: Hệ thống tri thức mà loài người xây dựng nên, nhằm thoả mãn những nhu cầu về vật chất và tinh thần trong những điều kiện không gian và thời gian nhất định, ví dụ Văn Hóa VN, văn hoá Pháp, văn hoá XHCN.
Đó là một định nghĩa chết khô cốt làm mất sức sống của truyền thống văn hóa dân tộc để mở đường cho cái gọi là văn hóa xã hội chủ nghĩa duy vật VN. Văn hóa luôn luôn sống động với định nghĩa của Đào Duy Anh: văn hóa là văn vật và giáo hoá, Dùng văn tự mà giáo hóa cho người. Văn vật là những sản phẩm của văn hóa như lễ nhạc, chế độ v.v.
Nếp sống văn hóa luôn luôn diễn biến theo thời gian và không gian một cách liên tục như một con sông trôi chảy, không ngừng, quanh co uốn khúc tùy theo địa hình đôi bờ rộng hẹp. Làm sao mà chấm dứt bằng bạo lực duy vật một dân tộc Việt bốn ngàn năm văn hiến, một đất Việt bốn ngàn năm văn vật. Văn hóa dân tộc Việt Nam có thể tượng trưng bằng một chậu cây tinh thần được săn sóc (culture-giáo hóa) để đâm hoa nở trái văn vật-văn hiến với tên gọi chung là văn minh (civilization). Và văn minh vẫn theo theo Đào Duy Anh là ”cái tia của đạo đức, phát hiện ra ở nơi chính trị, pháp luật, học thuật, điển chương v.v. Phản đối với dã man”.
Không thể nào bứng cây văn hóa đạo đức Việt Nam để trồng cây văn hóa dã man Xã Hội Chủ Nghiã được. Muốn bứng cây dân tộc và tránh phản ứng đồng bào cộng sản VN dùng phương pháp vừa đốt nhà vừa la làng theo kiểu: làm kinh tế thị trường trong định hướng xã hội chủ nghĩa như sau: Một mặt cho thành lập Viện Khảo Cổ năm 1968 , mặt khác chủ trương hoặc dung túng cho đảng viên các cấp tha hồ đào bới mồ mả lăng tẩm để cướp cổ vật khắp nơi suốt 50 năm cho đến bây giờ. GS Nguyễn Hữu Thứ có viết một bài về vụ trộm vàng ngọc của lăng Thái Hậu Từ Dũ tại Huế do sự toa rập từ tên ăn trộm, qua công an cho đến toà án với sự chứng kiến của bà con hàng xóm láng giềng tại lăng. Nhà nước nhờ dân chúng giúp công an theo dõi rình bắt tên trộm tại trận giao tòa cùng tang vật rồi toà giam kẻ gian nhưng làm mất luôn tang vật không trả lại.
Tờ Văn Hóa số 1720 ngày 20/12/99 có nhan đề hy hữu “Quốc Bảo VN Vuợt Biên sang Tàu, Tượng Phật Bà Ngàn Mắt Bị Trộm”(4)
Phạm Cao Dương trong đoạn “Làm gì được bây giờ?” (Tư Tưởng số 7, trang 15) viết: ”Người ta có thể hiểu được sự bê bối trong việc bảo tồn các cổ tích khiến cho 80% các di tích ở Hà Nội bị hư hại dần do việc lãnh đạo đất nước bởi những người có trình độ văn hóa kém, chỉ ham dùng bạo lực, đánh nhau giỏi ở trong rừng, ngoài ra không biết gì cả. Nhưng người ta không thể hiểu được bằng cách suy luận bình thường như là công dân một nước bình thường khi những pho tượng rất nặng vẫn có thể bị kẻ gian khiêng đi trong khi lực lượng công an nhân dân thì đầy rẫy. Bây giờ thì của đã mất, tìm lại được không phải dễ, rồi thu hồi lại được hay không lại là chuyện khác. Cái đau và cũng là điều mỉa mai đối với người Việt là rất nhiều những cổ vật này là thuộc nhiều trăm năm trước. Trải bao thời loạn lạc, tất cả vẫn còn đó và được chính người dân từ đời này sang đời khác nối tiếp nhau gìn giữ. (Lời bàn thêm: đạo đức văn hoá dân tộc VN tự do chính là ở đây). Các chính quyền bị gọi là phong kiến, tồi tệ xấu xa không hề đụng tới.
Người phương bắc và người phương tây cũng không đụng tới được. Bây giờ dưới một chính quyền được gọi là của nhân dân chúng ta bị cướp mất (Lời bàn thêm: đạo đức xã hội chủ nghĩa quốc tế phản dân tộc chính là ở đây). Cũng vậy, trải bao nhiêu thế kỷ, người ra ta rất sợ chuyện ăn chắp chuông chùa hay bất cứ cái gì của Phật của chùa thì bây giờ người ta ăn cắp hết, kể cả tượng Phật. Điều này cũng dễ hiểu vì tín ngưỡng con người đã bị phủ nhận. Nhưng đó chỉ là chuyện trộm cắp, còn chuyện bảo tồn gìn giữ và tu sửa các cổ tích thì sao?" (Lời bàn thêm: Viện Khảo Cổ được nhà nước thành lập năm 1968(3) (thay vì 1945 hay 1954) cốt để nhận tiền tài trợ của Cơ Quan Văn Hóa Liên Hiệp Quốc và thu hút khách du lịch do quốc tế. Nhưng dầu sao viện này cũng là cái may cho dân tộc vì thà có còn hơn không (cộng sản theo Mao luôn luôn tàn phá di tích lịch sử dân tộc). Nhờ vậy mà những học giả Viện Khảo Cổ Hà Nội, những hạt kim cương trong đống rác khổng lồ cộng sản, đã chứng minh cụ thể và được các nhà khảo cổ kể cả Trung Hoa công nhận rằng: văn hóa Đông Sơn (thời Đồng Thau) là của dân tộc Việt không phải dân tộc Hán như đã hiểu lầm từ lâu).
D. Văn hóa dân tộc và chính trị.
Một sản phẩm của văn hóa dân tộc là chính trị hay chế độ cai trị một nước.Theo tựï điển Đào Duy Anh. Nhà Xuất Bản Minh Tân, trang 174, chính là ngay thẳng, đúng với sự thật, còn trị là sửa sai. Chính trị là gọi chung những việc sắp đặt và thi hành để sửa sai một nước. Đối với người dân thì sự sửa sai ấy là sự giáo hóa người dân bằng văn tự và vấn đề giáo dục con cái đứng hàng đầu đối mọi người Việt Nam. Tinh thần này được biểu lộ qua sự hiếu học của dân Việt tự do ở hải ngoại. Trong số 2000 bằng phát minh hay sáng chế được cấp tại Hoa Kỳ có 100 bằng thuộc dân Mỹ gốc Việt, nghĩa là tỷ lệ sáng chế của người Mỹ gốc Việt là 1/20 đối với 1/130 của người Mỹ toàn quốc. Tư tưởng nói chung của dân tộc Việt là dung hóa tất cả mọi văn hóa trung thực kể cả văn hoá Xã Hội Chủ Nghĩa trung thực Bắc Âu. Để đạt hạnh phúc cho dân họ chủ trương tự do bình đẳng, không đấu tranh giai cấp để thực hiện công bằng xã hội và nếu cần, họ chấp nhận luôn cả vua, nghĩa là quân chủ lập hiến theo nguyện vọng của nhân dân..
Chế độ mệnh danh Xã Hội Chủ Nghĩa ở VN là một quái thai bịp bợm phản dân tộc. Chính trị theo cộng sản “là quan hệ của một giai cấp này đối với giai cấp khác trong cuộc đấu tranh nhằm giành địa vị thống trị và chính quyền trong nước”. (Tư øĐiển Tiếng Việt. Nhà Xuất Bản Khoa Học Xã Hội. 1967 trang 206). Nhờ định nghĩa chính trị như vậy nên Xã Hội Chủ Nghĩa theo sự châm biếm của người dân là Xóa Học Con Nít, Xiết Họng Con Người Xuống Hố Cả Nước, Xếp Hàng Cả Ngày v.v. không thể nào khá được.
E. Tinh thần dung hóa cuả tư tưởng dân tộc Việt.
Thông thường khi nghe đến hai chữ dung hóa của dân tộc Việt thì nhớ ngay câu Vạn Hạnh dung tam tế của Thiền Sư Vạn Hạnh thời nhà Lý, tức sự dung hóa Tam Giáo. Thật ra tư tưởng Việt đã có truyền thống dung hóa căn cứ trên huyền thoại, huyền sử, ca dao, tục ngữ, tập quán, phong tục, lễ hội và một số ít tài liệu khảo cổ. Học giả Cung Đình Thanh, trong khi chờ đợi sự đóng góp thêm của chư học giả bốn phương, tạm thời phác họa trong tạp chí Tư Tưởng số 8 tháng 6 năm 2000 (trang 5, 6) một đoạn gồm 5 tư tưởng dân tộc căn bản mà tôi xin tóm lượt như sau:
1. Tư tưởng bình đẳng ví dụ bình đẳng bẩm sinh (Rồng Tiên, 100 trứng Âu Cơ), bình đẳng hôn nhân ( trong lựa chọn: Sơn Tinh Thủy Tinh, trong đời sống Chủ Đồng Tử)
2. Tư tưởng đề cao tình gia đình vợ chồng, anh em (Trầu Cau), cha con (Chử Đồng Tử), tình thị tộc (Hồng Bàng Thị) và quốc gia.
3. Tư tưởng đề cao tinh thần dựng nước, giữ nước (Thánh Gióng),dựng nước (Ngư Tinh, Hồ Tinh, Mộc Tinh), quản trị đất nước (Bánh Chưng, Bánh Dầy), đề phòng mất nước (Rùa Thần, Mỵ Châu- Trọng Thủy) được đưa thành đạo sống hiện tiền.
4. Tư tưởng chết là chưa hết đề cao đời sau hay dở tùy cái nhân đời trước (Chử Đồng Tử, Quả Dưa Đỏ).
5. Tư tưởng Đạo Ba (Thiên Địa Nhân, Trầu Cau Vôi) đặt người ngang hàng với trời đất (Bánh Chưng, Bánh Dầy), đi đến quan niệm Vạn Vật Đồng Nhất Thể (hai GS Nguyễn Đăng Thục và Kim Định thích món này lắm).
Tư tưởng bình dân giản dị nhưng sâu sắc của người nông dân Việt chất phác và hiếu hòa là sự chấp nhận mọi sự cai trị của ai đem lại cho họ một đời sống ổn định bình thường thanh đạm. Người ta đi cấy lấy công, tôi đây đi cấy còn trông nhiều bề, trông trời trông nước trông mây, trông mưa, trông gió trông ngày trông đêm, trông sao chân chứng đá mềm, trời yên bể lặng mới yên tấm lòng.
Để đổi lại người nông dân này sẳn sàng thi hành đúng nhiệm vụ công dân đóng thuế thời bình và hy sinh đời sống khi có quốc biến: Một tay thì cắp hỏa mai, một tay cắp giáo quan sai xuống thuyền. Thùng thùng trống đánh ngũ liên. Bướùc chân xuống thuyền nước mắt như mưa...
Nông dân Việtï không bao giờ đấu tranh giai cấp và tôn trọng những bậc đức rộng tài cao. Rủi gặp phải người cai trị xa dân, thiếu đức và bất tài, nhưng nếu đời sống bình thường không bị xáo trộn nhiều, họ vẫn thầm lặng nhẫn nhục chịu đựng. Họ biết chờ minh chủ lãnh đạo họ đứng dậy chống lại và sẵn sàng tha thứ nếu kẻ cai trị còn giữ liêm sĩ biết hối hận hay đầu hàng.
Trong những cuộc nội chiến giữa các “Nhà phong kiến” như Trịnh/ Mạc, Trịnh/Nguyễn hay Nguyễn Phúc và Nguyễn Tây Sơn, sự hận thù chỉ có giữa các “nhà” với nhau còn binh sĩ hay quan quân hai bên đều dược tha mạng hay sử dụng lại. Không bao giờ có vụ thanh toán tập thể người vô tội như cộng sản VN thực hiện trong vụ cải cách ruộng đất ngoài Bắc, vụ Tết Mậu Thân ở Huế hay vụ tàn sát các đạo Cao Đài/Hoà Hảo trong Nam. Đối với kẻ thù ngoại xâm thì dân tộc Việt chủ trương Tâm công:
Lấy Chí Nhân mà thay cường đạo. Lấy đại nghĩa mà thắng hung tàn.
Chữ Tâm Nguyễn Trải chính là chữ Tâm của Nguyễn Du:
Thiện căn ở tại lòng ta, Chữ Tâm kia mới bằng ba chữ tài.
Theo Tự Điển Hán Việt Đào Duy Anh (1931. trang 242, Tập Hạ) chử Tâm có nghĩa là trái tim; nhưng theo Từ Điển Chuyện Kiều Đào Duy Anh (1974, trang 360) chữ Tâm có nghĩa là lòng xuất hiện 10 lần,ï đó là chữ Tâm Lạc Việt ví dụ: Lửa Tâm càng dập càng nồng, hoặc Ngày pho thủ tự, đêm nồi tâm hương. Chữ Tâm dân Việt không bao giờ là trái tim.
Sự cao thượng của người dân Việt Nam được trình bày với chữ lòng của Nguyễn Du và chữ lòng này xuất hiện 162 lần trong Truyện Kiều (Từ Điển Chuyện Kiều 1974, trang 223) và không có một chữ tim nào hiện diện trong toàn Truyện Kiều. Văn hóa mọi nơi đều “yêu bằng tim” văn hóa dân tộc Việt “yêu trong lòng”.
F. Bụng làm dạ chịu
Năm 1963, tôi được Hòa Thượng Đôn Hậu (5) kể câu chuyện: Một Tướng Hoa Kỳ đến viếng chùa Linh Mụ và hỏi Ngài tại sao bụng Đức Phật Di Lặc (nằm ngay trước chánh điện) quá lớn như vậy. Ngài trả lời rằng đức Phật Di Lặc cảm xúc bằng bụng (không bằng trái tim) và suy tư bằng dạ (không bằng bộ óc). Bụng làm dạ chịu. Tướng Hoa Kỳ đành lắc đầu không hiểu nổi. Làm sao mà con người có thể không tính toán hơn thiệt bằng bộ óc, cũng như không thương ghét giận hờn bằng trái tim. Làm sao mà Tướng Mỹ hiểu được ông Phật Việt Nam rộng bụng dung hóa mọi khác biệt thế gian với một nụ cười hồn nhiên hài hước.
Ngài Linh Mụ cười nói với tôi: Bụng làm dạ chịu là luật nhân quả, nôm na là cái
nghiệp, mình tạo nghiệp nhân thì mình lãnh nghiệp quả, nghiệp có truyền kiếp hay
không là do mình muốn chấm dứt hay không, đừng có kêu trời. Thật đúng với câu Kiều:
Đã mang lấy nghiệp vào thân,
Cũng đừng trách lẫn trời gần, trời xa.
Phạm Công Thiện trong tập Nguyễn Du, Đại Thi Hào Dân Tộc, có 4 đoạn nói về chữ Lòng, nhưng ở đây tôi chỉ trình đoạn 8 và 9:
1- ở đoạn 8 “Triết Lý Việt Nam về Chữ Lòng” tác giả chú trọng vào tư tưởng bất nhị không năng (chủ thể) và không sở (khách thể) của chữ Lòng để thẩm thấu ý nghĩa của chữ Trong (lòng) Trung Đạo. Tác giã chỉ ghi chữ lòng đầu tiên trong câu những điều trông thấy mà đau đớn lòng trong đời người (trăm năm trong cõi người ta) xem như đầy đủ,
2- và ở đoạn 9 “Chữ Lòng trong Ngôn Ngữ và Tư Tưỏng Triết Lý của Nguyễn Du” tác giả, tuy triết gia mà không-triết gia, có tiếng rắc rối nhất về ngôn ngữ để trình bày một cách sâu sắc những tư tưởng giản dị nhất về Cái, Con, Con Cái, v.v., đã cho rằng không phải dễ dàng hiểu được Nguyễn Du mặc dầu vị đại thi hào dân tộc này dùng một loại ngôn ngữ dễ hiểu mua vui cũng được một vài trống canh, và triết gia nhớ câu bất nhị không chủ thể khách thể, phi không/thời gian sau đây: Tưởng bây giờ là bao giờ, Rõ ràng mở mắt còn ngờ chiêm bao. Triết gia nhớ tất cả chữ Lòng, bắt đầu với chữ Lòng vô thường là khổ: Những điều trông thấy mà đau đớn lòng, rồi kết luận với chữ Lòng Phật tại Tâm: Thiện căn ở tại lòng ta.
Xin mạn phép nhắc tác giả một chữ Lòng đặc biệt ở đoạn giữa:
Đêm thu khắc lậu canh tàn, Gió cây trút lá trăng ngàn ngậm gương.
Lối mòn cỏ lợt màu sương. Lòng quê đi một bước đường một đau..
Lòng quê của dân tộc Việt luôn luôn Tưởng, Biết, Nhớ, Cảm Thấy rằng quê hương
đang mất dần vốn liếng gia tài bốn nghìn năm văn hiến để đến nổi ngày nay cảm thấy thân tàn trong nước và ma dại ngoài nước, dân tộc Việt lâm nạn đi một bước đường một đau. Đau nhất là quốc tế tài phiệt/mafia và cộng sản VN đang dùng thuốc độc đô la quyết giết lòng quê này. Nhưng Nhắc đến Nguyễn Du mà quên nói Nguyễn Trải là thiếu sót lớn, vì Tâm Công Bình Ngô Đại Cáo là quyếtø lấy lòng dân - bạn cũng như thù- tức lòng quê trước khi Truyện Kiều ra đời. Rồi cả hai Ngài trước sau đều được Cơ Quan Văn Hóa Liên Hiệp Quốc vinh danh (6) . Đó là việc lớn, còn việc nhỏ, nói đến Nguyên Tánh và nói đến thơ Kiều mà quên thi sĩ Thi Vũ thì cũng không ổn.
Lòng quê Võ Văn Ái đau lắm; vâng, khốn khổ trăm bề. Năm 1985, thi sĩ kêu gào thống thiết: Mở miệng ra chỉ nghe nói đến thanh danh các ông ấy (Platon, Aristote, Rousseau... Kant, Nietzsche, Marx, Lenine, Staline, Sartre, Heiđeger, Gasper v.v). Chẳng khác gì học giới trước kia, quất roi xuống là Khổng tử viết, Mạnh Tử viết... Cảnh huống này đưa tới phủ nhận: Việt Nam không có triết học! Việt Nam không có tư tưởng! Dù vẫn bô bo âđề cao “4000 năm văn hiến”. Không có tư tưởng, tất nhiên khi hành động, đành nhắm mắt, dựa lưng vào các triết gia ngoại quốc kia. Đương nhiên. Điều ấy thấy rõ qua cuộc tranh chấp Quốc - Cộng không lối thoát từ bốn mươi năm qua. Chúng ta đánh nhau, giết nhau, cải tạo nhau... không vì vua Hùng hay 5000 năm văn hiến Việt. Chúng ta thảm sát nhau vì một lý lẽ độc nhất: theo hay không theo ông Marx, ông Lénine! (Võ Văn Aí . Nguyễn Trải, Sinh Thức và Hành Động, trang 13. Gennevilliers, 1.10.85)
Năm 1990 ông viết tiếp: Chúng ta thường kêu gọi tới dân tộc tính, song triết học VN là gì? tư tưởng VN ở đây? Dường như chưa được nhiều người quan tâm. Chưa quan tâm tới tư tưởng Việt, thì dễ vọng ngoại, dễ ỷ lại tư tưởng nước ngoài. Như thế, khó giải quyết khủng hoảng văn hóa kéo dài ở nước ta từ hai thế kỷ qua. tại sao một dân tộc có năm nghìn năm văn hiến, mà trong sinh hoạt chỉ treo sinh mệnh mình vào hai thái độ nghịch lý nhưng song hành: bài ngoại và ỷ ngoại. Một mặt đả phá chửi chê mọi sự đến từ nước khác, dù đó là các nước láng giềng như Trung Quốc, Nhật Bản... hay xa ở các nước Âu Mỹ. Dương dương tự đắc cho người Việt là Nhất. Nhưng trong mọi sinh hoạt kiến quốc, từ chính trị đến tư tưởng, văn hóa và khoa học, lại ỷ y nô lệ nước ngoài. Chờ mãi những ngọn đèn xanh, không bật lên từ Sàigòn Huế, Thăng Long, mà bật lên từ Mạc Tư Khoa, Bắc Kinh, Paris, Washington, Vatican! Đây chính là nội dung khủng hoảng tư tưởng, khủng hoảng văn hóa nước ta, dẫn tới bế tắc chính trị gần năm mươi năm qua. Nguyễn Trải và Hành Động Việt ở thế kỷ XV đáng làm tiêu án cho chúng ta suy nghĩ để nắm
bắt vốn dân tộc đầu tư cho hiện tại hầu khai phóng tương lai. (Võ Văn Aí . Nguyễn
Trải, Sinh Thức và Hành Động, trang 6. Paris 12.12.90)
F. Phật Giáo và tư tưởng dân tộc Việt
Công đức của TT Thích Trí Siêu (Lê Mạnh Thát) là vô lượng trong công cuộc sưu tầm lịch sử Phật giáo VN qua các thời đại 7. Tập I Lịch Sử Phật Giáo Việt Nam (dày gần 900 trang của trọn bộ 3 tập) được Thượng Tọa giới thiệu như sau: Phật giáo tuy là một hiện tượng văn hóa nước ngoài truyền vào nước ta, đã được nhân dân tiếp thu và vận dụng vào đời sống dân tộc và đóng một vai trò lịch sử nhất định trong công cuộc dựng nước và giữ nước của dân tộc ta. Cho nên nghiên cứu kịch sử dân tộc không thể không nghiên cứu lịch sử Phật giáo. Lịch sử Phật giáo Việt Nam đã trở thành một bộ môn của lịch sử dân tộc... Theo chúng tôi, lịch sử Phật giáo Việt Nam có thể chia làm ba thời kỳ lớn: Thời kỳ thứ nhất, từ nguyên khởi cho đến khi Lý Bôn xưng đế lập nên Nhà Nước Vạn Xuân. Thời kỳ thứ hai, bắt đầu từ lúc dòng thiền Pháp Vân ra đời cho đến cuối đời Trần. Thời kỳ thứ ba, từ đầu đời Lê tới cận đại. Mỗi giai đoạn có mỗi nét đặc trưng và một quá trình phát triển tất yếu của nó. Thật ra thì dân tộc ta vốn có một nền tảng văn hóa có thể nói là bẩm sinh có tính chất đặc thù: dung hóa tất cả mọi hiện tượng văn hóa nước ngoài truyền vào nước ta. Những văn hóa ấy ngoài Phật giáo, như Lão giáo, Nho Giáo hay những tôn giáo khác sau này đều được dân tộc Việt đón tiếp với một tấm lòng bao dung để có thể tiếp thu và vận dụng được vào đời sống hằng ngày. Thượng tọa Trí Siêu đã làm một công trình vô cùng quí báu để chứng minh tại sao lịch sử Phật giáo lại trở thành một bộ môn của lịch sử dân tộc.
Mục đích hạn chế của bài này không cho phép theo rõi sự tiến triển lịch sử của mọi sựï dung hóa giữa tư tưởng dân tộc Việt và Phật giáo hay sự dung hóa vĩ đại với tất cả tôn giáo theo quan niệm Vạn Vật Đồng Nhất Thể. Bài này chỉ cố gắng trình bày một cách khiêm tốn lý do tại sao tư tưởng Phật giáo mới được truyền vào thì gắn bó ngay với tư tưởng dân tộc Việt một cách quá dễ dàng như vậy. Tôi trực nhận được điều này nhờ thi sĩ Phạm Thiên Thư, một tu sĩ hoàn tục, tác giả Kinh Ngọc, Kinh Vàng v.v.
Số là đầu thập niên 80 tôi đi hớt tóc ở vĩa hè gần Tân Sơn Nhất. Gặp anh thợ cúp râu tóc dài phủ vai không lấy gì làm sạch, nhưng không sao, thời buổi này tôi đâu dám đòi hỏi gì hơn. Bỗng tôi nghe giọng nói thỏ thẻ bên tai: Thầy cải tạo về khi nào? Đệ là Phạm Thiên Thư đây, thầy không nhìn ra đâu. Không dấu gì thầy, đệ đang phổ ra thơ tập Bát Nhã Tâm Kinh với tựa là Kinh Lòng hay Kinh Ruột, xin Thầy cho biết ý kiến. Tôi trả lời ngay: tôi hết ý kiến. Hay nói cho đúng hơn tôi muốn nói: Tôi mất thở. Cúp tóc xong, định trả tiền ra về nhưng thi sĩ khoát tay nói: Thầy hết ý kiến được miễn trả tiền, cám ơn thầy đã cho ý kiến!
Chỉ có thi sĩ kiêm tu sĩ mới trực nhận dễ dàng sự tương đồng của tinh thần Phật Giáo và tinh thần dân tộc Việt trong môi trường cộng nghiệp: Hai bên dung hóa hổ tương cho nhau, và đây là một ứng cảm tâm linh bất khả tư nghị. Chữ Tâm trong chú Bát Nhã Tâm Kinh tức chữ Tâm Hán tự (nửa vành trăng khuyết ba sao giữa trời) cũng như chữ Hridaya Phạn ngữ là trái tim (8) . Nhưng nông dân Việt khác với tất cả mọi người trên thế giới ở điểm này: chữ Tâm Bát Nhã vẫn ở trong lòng quê dân tộc. Năm ngàn năm văn hiến là ở nơi đây.
G. Mở rộng tấm lòng
Hoà Thượng Thích Đức Nhuận (9) giúp sinh linh rung động Kinh Lòng, cảm ứng Tâm Công Nguyễn Trãi và trực nhận Lòng Quê Nguyễn Du trong tác phẩm Phật Học Tinh Hoa, Một Tổng Hợp Đạo Lý (trang 30,31) như sau: Cũng nên nói: Đạo Phật là đạo của mọi người, của muôn loài, với giáo lý thực tiễn ba điều:
1- Mở rộng cõi lòng ....
2- Đưa sinh linh đến ánh sáng chân lý.
3- Xây dựng một xã hội công bình và hạnh phúc.
MỞ RỘNG CÕI LÒNG: Tất cả hiện tượng trong vũ trụ đều có mối tương quan mật thiết với nhau. Sở dĩ có sự riêng biệt là do sự mê chấp của từng cá thể, gọi theo danh từ Phật học là “chấp Ngã”. Bằng vào “Vô Ngã Pháp”, đạo Phật khuyên ta mở rộng hai tay ôm vũ trụ vào lòng, và đừng bao giờ con người khép kín tâm tư lại. Hãy sẵn sàng đón lấy nhân đạo và từ bi. Quên đi những cái “ta “ ích kỷ, nhỏ hẹp để được yêu vũ trụ rộng lớn...
Ngộ nhận một cái “ta” riêng biệt, tức là tạo một ung nhọt trong thân thể vũ trụ. Bởi nhận định như vậy, nên việc khuyên người Mở rộng cõi lòng nhận toàn thể là mình, đấy là công việc trước tiên của đạo Phật.
Hòa Thượng dạy đúng. Phải mở rộng cõi lòng mới có khả năng trí tuệ đưa sinh linh đến ánh sáng chân lý và có dũng tính để xây dựng một xã hội công bình và hạnh phúc. Và Ngài dạy đó là giáo lý thực tiễn. Người nông dân Việt rất thực tiễn, họ dung hóa ngay, nuốt giáo lý đó vào lòng, thuộc lòng.
Những đại sư ngày xưa tu cao, học rộng, đạo đức bình dân luôn luôn mỡ rộng tấm lòng nên được đồ chúng tôn kính. Để chấm đứt bài này tôi xin trình bày giai thoại bao gồm 12 Nhân Duyên và Bát Nhã Tâm Kinh bằng 4 câu thơ tứ tuyệt nôm na hài hước trong lòng 1 trái quít dân tộc Hương Cần, diễn đạt câu "Ai ăn ấy no, ai tu ấy chứng":
Số là các thiền sư dân tộc Việt thường là thi sĩ nên Sư Viên Thành chùa Tra Am (tức Công Tôn Hoài Trấp dòng Định Viễn) và Sư Giác Tiên chùa Trúc Lâm (xuất thân con nhà dòng dõi, tinh thông nho học) là bạn tu mà cũng là bạn thơ, thường bút đàm với nhau bằng thơ. Sau đây là bài tứ tuyệt viết trong giấy hoa tiên được Sư Viên Thành cho đệ tử chuyển sang Trúc Lâm với một trái quít Hương Cần:
Ngọt ngào không rõ đặng trong lòng,
Rõ đặng trong lòng, biết đục trong,
Biết đục trong? hãy xin nếm thử,
Hãy xin nếm thử, ngọt ngào không?
Đặc điểm của bài tứ tuyệt Bất khả tư nghị làm theo thể vòng tròn: các chữ cuối câu 1 trùng với các chữ đầu câu 2 và như thế, các chữ cuối câu 4 lại trùng với các chữ đầu câu
1. Sư Viên Thành muốn diễn tả trái quít tròn như bài tứ tuyệt, lẩn quẩn luân hồi như kiếp chúng sanh.
Đặc điểm của phong kiến dân tộc Việt là có trí tuệ trong bụng dạ bình dân nên có khả năng lãnh đạo mọi công cuộc dựng nước và giữ nước. Do đó dân tộc Việt từ cấp lãnh đạo đến nông dân cùng nhau suy tôn những bực tôn túc rộng cõi lòng, lên làm quốc sư cũng là việc dễ hiểu thôi.
Để chấm dứt bài này tôi xin nguyện cầu Chư Tôn Hòa Thượng, Chư Thượng Tọa trong Giáo Hội PGVNTN Hải Ngoại tiếp tục mở rộng cõi lòng theo tinh thần Chúc thư ngày 15-11-91 của Ngài Đôn Hậu, Chánh Thư Ký Xử Lý Viện Tăng Thống gởi Chư Tôn Hòa Thượng, Chư Thượng Tọa Trong Hội Đồng Lưỡng Viện GHPGVNTN như sau:
Tôi tuy xa cách quý vị, và sẽ còn xa cách vô hạn định (Ngài viên tịch ngày 23-4-92) nhưng chí nguyện của tôi vẫn luôn luôn gắn bó cùng quý vị trên bước đường phục vụ Đạo Pháp – Dân Tộc – Nhân Loại và Chúng sinh.
No comments:
Post a Comment