BS. HỒ VĂN CHÂM * ĐƯỜNG ĐI KHÔNG ĐẾN
Cảm Nghĩ Về
Đường Đi Không Đến
Minh Vũ Hồ Văn Châm
Đường Đi Không Đến
Minh Vũ Hồ Văn Châm
Viết thay lời tựa cho hồi ký ‘Đường Đi Không Đến’ của Xuân Vũ xuất bản lần đầu năm 1973 tại Sài Gòn. Bài viết đã lâu, nhưng được đưa vào đây vì phản ánh trung thực cảm nghĩ của tác giả về thân phận người Việt Nam yêu nước quốc gia chủ nghĩa thời trước, thời đó, và thời nay).
Tôi nghĩ rằng khi đọc xong hồi ký vượt Trường Sơn này của nhà văn Xuân Vũ, mỗi độc giả tùy theo thân thế và tâm tư riêng biệt của mình, có thể có những cảm nghĩ rất khác nhau. Người thích phiêu lưu mạo hiểm, say mê những chân trời xa lạ, những câu chuyện sôi nổi được tác giả ghi chú rất linh động trong tập sách. Kẻ ưa mơ mộng thương cảm nổi vất vả nhọc nhằn của người vũ công có đôi bàn chân sáp đúc trầy trụa vì đá tai mèo trên những đỉnh núi cụng trời. Chính khách thời thượng gật gù khen nội dung tốt. Độc giả khó tính tặc lưỡi cho là sách tuyên truyền.
Tôi lại nghĩ rằng mỗi độc giả chúng ta, dù khen, dù chê văn tài của tác giả, dù chăm chú, dù hời hợt theo dõi diễn biến câu chuyện, đều không thể chối cãi một sự kiện hiển nhiên là nội dung cuốn sách đượm tính chất xác thực, không dài dòng lê thê, không hoa hòe hoa sói, không bịa đặt, không xuyên tạc, không phỉ báng ai mà cũng không ca tụng ai. Người viết chỉ ghi lại những điều mắt thấy tai nghe cùng những cảm nghĩ của mình trên đường vượt Trường Sơn trở về Nam thi hành nhiệm vụ giao phó. Tính chất xác thực này, những ai đã từng leo đèo vượt núi, những ai có liên hệ ít nhiều với dãy Trrường Sơn trùng điệp đều làm chứng cho tác giả. Nói một cách khác, tập hồi ký này ghi lại trung thực một đoạn đời của nhà văn Xuân Vũ trong sự nghiệp phục vụ quê hương.
Tôi gặp nhà văn Xuân Vũ giữa năm 1971, sau khi anh đã thành công vượt mọi gian khổ, vượt dãy Trường Sơn, nhưng không vượt được nỗi khủng hoảng ngày đêm dằn vặt tâm tư. Đường Đi Không Đến. Trên đường vô Nam, anh đã đến nơi đến chốn, nhưng trên đường tiến tới sự nghiệp phục vụ quê hương, đường đi đã bế tắc. Đau đớn cho anh, anh đã tiêu phí hơn hai mươi năm trời để đi trên con đường ngày nay bí lối đó. Cơn khủng hoảng thật là trầm trọng, khủng hoảng tâm thần, khủng hoảng lý tưởng.
Tôi nghĩ rằng trường hợp của nhà văn Xuân Vũ không phải là một trường hợp cá biệt. Một số độc giả chúng ta cũng như rất đông anh chị em ruột thịt chúng ta còn ở bên kia chiến tuyến ngày đêm cũng khắc khoải suy tư về một lối thoát vẹn toàn cho cơn khủng hoảng thời đại đó. Khắc khoải suy tư, khủng hoảng tâm thần, khủng hoảng lý tưởng... bởi lẽ chúng ta còn là người Việt Nam, và dòng máu sôi sục trong huyết quản chúng ta đầy ắp truyền thống hào hùng của biết bao nhiêu thế hệ tiền bối Việt Nam.
Tôi nhớ là đã nói chuyện nhiều với nhà văn Xuân Vũ về Đường Đi Không Đến của anh, của số đông chúng ta, và khuyến khích anh cố gắng vượt qua cơn khủng hoảng tâm thần để tìm đi đúng con đường vì dân vì nước. Để dẫn chứng, tôi đã tâm sự với nhà văn Xuân Vũ về việc gia tiên ngày xưa đương chức tri huyện Lệ Thủy, Quảng Bình, lúc vua Hàm Nghi xuất cung truyền hịch, đã khẳng khái treo ấn từ quan, hưởng ứng việc Cần Vương, để rồi ngậm ngùi, thống hận từ trần, tuổi chưa được bốn mươi. Sau này, gia nghiêm khăng khăng không chịu ném bút lông cầm bút sắt, tuy giữ được khí phách sĩ phu, nhưng cơn khủng hoảng lý tưởng càng trầm trọng hơn, đường đi hoàn toàn nghẽn lối.
Tôi đã nói cho nhà văn Xuân Vũ biết là kinh nghiệm dòng họ khiến cho tôi ngày nay nghĩ rằng chúng ta không thể quá khích mà cũng không thể tiêu cực. Đường đi của chúng ta phải là con đường thích nghi với hoàn cảnh năm châu họp chợ, thích nghi với trình độ kỹ thuật vũ trụ và thế quân bình lực lượng của các đại cường.
Đành rằng chúng ta yêu nước nồng nhiệt, đành rằng chúng ta lập chí lớn lao, nhưng chúng ta phải biết lượng sức dân sức nước. Yêu nước thì phải thương dân, trước hết phải lo cho dân có cơm áo. Yêu nước nhất quyết không phải là mưu đồ sự nghiệp cá nhân, mặc cho dân chúng lầm than, quê hương tan nát. Yêu nước cũng không phải là điên cuồng nhắm mắt đưa toàn dân vào con đường đãu tranh ngu xuẩn và vô vọng có thể dẫn tới hậu quả diệt quốc, diệt chủng. Yêu nưóc lại càng không phải là cưỡng bức nhân dân thắt lưng buộc bụng, nhịn đói nhịn khát để tập trung tài nguyên nhân lực vào việc dùng vũ lực mưu toan áp đặt một nền nếp suy tư và những phương thức hành động đã được đúc khuôn mà dân chúng không mong muốn. Các nhà cầm quyền Miền Bắc nên ra khỏi tháp ngà để ngẫm nghĩ về điều đó.
Tôi lại cũng nghĩ rằng yêu nước không phải là tiêu cực chống đối. Những lời phê bình vô trách nhiệm, thái độ bất hợp tác hoặc lề lối buông xuôi, chỉ biết thở ngắn than dài, ưu thời mẫn thế, không phải là phương châm hành động của con cháu những ngưòi đã xông xáo ra bắc vào nam, bình Chiêm phạt Tống, gầy dựng nên cơ đồ ngày nay để lại cho chúng ta. Yêu nước thì không thể thản nhiên nhắm mắt ngồi bất động để mặc bọn ma đầu phá hoại cơ nghiệp của cha ông. Yêu nước thì phải tích cực hoạt động, hàn gắn đổ vỡ, vun quén tinh hoa, loại bỏ bọn sâu dân mọt nước, dạy dân, nuôi dân, cho dân sinh dân trí mỗi ngày một thêm phát triển. Các bậc có tri thức tại Miền Nam tự do này nên nghĩ tới trường hợp vua Chiêu Hòa nước Nhật Bản sau ngày bại trận, đã biết hành động tích cực để đưa Nhật Bản khôi phục lại địa vị đại cường. Ai bảo hành động của vua Chiêu Hòa từ năm 1945 trở đi lại không sáng suốt và ích lợi cho quốc dân Nhật Bản như công cuộc duy tân của Minh Trị Thiên Hoàng một trăm năm về trước.
Trên con đường sự nghiệp phục vụ quê hương, đi như Xuân Vũ đi trong tập hồi ký này thì đường đi nhất định không đến, đi như Xuân Vũ đang đi ngày nay thì đường đi nhất định phải đến.
Sài Gòn ngày 3 tháng 7 năm 1973
Minh Vũ Hồ Văn Châm
HƯƠNG KIỀU LOAN * NHỮNG ÁNH SAO RƠI
Höông Kieàu Loan
ñang laûng vaûng quanh ngöôøi, nhöõng côn meät laû ngöôøi, ñaõ ngaên chaën ñuôïc yù ñònh laùi theâm 10 giôø ñi tieáp xuoáng mieàn Nam. Vaø theá laø chuùng toâi tröïc chæ quay veà nhaø. "No place is better than home", Toâi thaáy caâu naøy sao maø ñuùng vôùi yù toâi baây giôø!
caùch caûm, toâi chöa kòp laáy caùi phoân ra khoûi ví, thì ñaõ nghe noù reo aàm ó ! Vaø tieáng Oanh vôõ oaø trong phoân xen tieáng khoùc: "HD ôi, anh Giaùm maát roài HD ôi". Oanh khoâng noùi tieáp ñuôïc
nöõa vaø toâi chæ nghe ñöôïc tieáng nöùc nôû cuûa ngöôøi baïn. Toâi cuõng laëng ngöôøi, caùi tin ñaõ ñeán quaù ñoät ngoät. Môùi noùi chuyeän vôùi nhau vaøi ngaøy qua, Oanh coøn nhaéc ñeán oâng anh thöù hai
naøy, vôùi nhieàu vui töôi. Oanh cuõng coøn khoe môùi göûi baùo VieätHome taëng anh Giaùm. Ñöôïc bieát anh aáy ñau oám ñaõ maáy naêm nay, nhöng hình nhö gaàn ñaây beänh ñaõ thuyeân giaûm nhieàu.
Theá maø… ! Cuoái cuøng, coá neùn tieáng khoùc, Oanh nhôø toâi baùo tin duøm Oanh ñeán vaøi ngöôøi thaân ôû UÙùc. Oanh cho bieát ngaøy mai, gia ñình Oanh vaø gia ñình ngöôøi anh caû cuõng seõ sang CA ñeå lo moïi
vieäc! Toâi höùa seõ laøm, vaø ngheïn ngaøo chôùp maét: "theá laø laïi moät aùnh sao baêng!"
ñöïng vaø nuoát nhöõng noãi buoàn, nieàm ñau ñeå töï mình gaùnh vaùc laáy, Treân ñôøi naøy, keå töø maáy naêm nay toâi ñaõ khoâng coøn ai ñeå chia xeû taâm söï nöõa. Toâi coøn laïi laø toâi vôùi moät oác ñaûo rieâng.
Hình nhö coù nhöõng haïn xaáu ñaõ ñeán vôùi ñôøi toâi, vaø neáu tin vaøo soá maïng thì coù leõ ñuùng, toâi ñang naèm trong caùi haïn xaáu 10 naêm cuûa moãi ñôøi ngöôøi. Nhöõng ngaøy chïiu ñöïng nhöõng noãi buoàn rieâng, khoâng ai chia xeû ñuôïc, khoâng ai hieåu, toâi vaãn nhaãn nhòn cho qua moät kieáp soáng.
ñau buoàn töø maáy naêm qua, ñeán nay chaéc ñaõ caïn. Veà noãi maát maùt to lôùn naøy khoùc sao cho ñuû. Toâi thaáy nhö mình khoâng coøn laø toâi nöõa. Hình nhö toâi taùch rôøi khoûi toâi? Toâi thaáy mình
nhö moät caùi boùng laëng leõ quan saùt caùi xaùc ñi ñöùùng, noùi cuôøi laøm vieäc kia, noù nhö moät hình noäm, toâi nghe noù noùi, toâi nghe noù traû lôøi, toâi thaáy noù ñi ñöùng, toâi thaáy noù laøm vieäc, nhöng
toâi khoâng ñoïc ñuôïc moät caûm xuùc naøo treân khuoân maët ñoù. Ha! noù coøn soáng ö? Sao noù soáng laøm gì? Toâi nghó noù ñaõ cheát töø maáy naêm nay roài? Maø chaéc noù cheát thaät roài, vì baây giôø caùi xaùc
ñoù tuy coù cöû ñoäng, coù aên, coù nguû, coù laøm vieäc nhö moät ngöôøi bình thuôøng, nhöng ñaõ khoâng coøn laø noù, laø con ngöôøi maø toâi ñaõ bieát truôùc ñaây! Chæ ñeâm veà, toâi môùi nghe tieáng noù thuùt
thít, vaø nhìn thaáy gioøng nuôùc maét noù chaûy öôùt caû maët goái, coøn ban ngaøy noù vaãn nhö moät hình noäm.
thay caùc em ôû xa laøm heát moïi vieäc. Caùc em, keû thì ñi hoïc taäp caûi taïo, keû thì baän kieám soáng vôùi baày con nhoû 4, 5 ñöùa, vaø toâi thì ôû xa quaù, khoâng ñôõ ñuôïc gì cho chò ôû nhöõng vaát vaû moãi ngaøy, ngoaøi vieäc chaét boùp göûi quaø veà ñeå nhaø baùn, phuï vaøo tieàn mua thuoác men. Tuoài giaø nhö caùi xe ñaõ cuõ, nay hö nôi naøy mai hö nôi khaùc. Meï naèm lieät roøng raõ caû naêm, vaät vaõ chieán ñaáu vôùi côn ñau töøng ngaøy, töøng thaùng, roài caùi ngaøy ñònh meänh phaûi ñeán, ñaõ ñeán. Naêm 1982 ñoù toâi ñaõ khoùc ñuôïc nhieàu, nieàm ñau vôi hôn ngaøy boá maát sau naøy, khi maø tieáng khoùc ñaõ laø nhöõng naác ngheïn cuûa bao noãi buoàn khaùc choàng chaát ñeø naëng trong taâm. Vaø roài suoát bao naêm, nhöõng kyû nieäm xöa veà gia ñình vaãn hieän veà trong nhöõng giaác nguû, toâi thöôøng naèm mô thaáy meï, nhieàu giaác mô ñaõ tôùi nhö chuyeän thaät xaåy ra trong nhöõng ngaøy toâi coøn ñoäc thaân ôû nhaø, nhöõng dòp gioã teát, caû nhaø vui tiuù tít, hoï haøng ñeán thaät ñoâng. Boá meï toâi ñeàu laø vai lôùn
nhaát trong hoï, do ñaáy vaøo nhöõng dòp gioã beân noäi hay beân ngoaïi laø con chaùu, chuù, baùc, co,â dì ôû moïi nôi ñoå veà quaây quaàn tuï hoïp ñeán caû tuaàn, troø chuyeän suoát ñeâm. Khi tænh daäy, toâi thaáy mình huït haãng! Toâi hoaøn toaøn coâ ñôn ôû nôi xöù laïnh leõo naøy, khoâng moät ngöôøi thaân phiaù beân toâi duø laø ôû xa treân ñaát Myõ trong nhöõng naêm ñoù. Toâi khoâng coù moät nôi ñeå nöông naùu taâm hoàn.
nhau, khoù maø nhaän dieän. Khi tìm ñuôïc ñuùng nhaø Oanh thì vöøa khaùt vöøa meät vì naéng. Oanh pha ly nuôùc chanh tuôi cho toâi uoáng, roài hai ñöùa ra caùi gheá goã daøi keâ tröôùc hieân nhaø ruø rì
taâm söï. Khoâng hieåu chuùng toâi ñaõ noùi nhöõng chuyeän gì ngaøy ñoù, nhöng chaéc chaén khoâng phaûi chuyeän boà bòch, bôûùi vì vôùi söï kieåm soaùt gaéùt gao cuûa gia ñình vaø hoïc ñuôøng, naêm ñeä tam vaø
nhò, chuùng toâi vaãn chöa coù baïn trai, maëc duø caùc chaøng CVA hay caùc sinh vieân cuûa maáy phaân khoa ñaïi hoïc vaãn ngaám ngheù. Sau naøy quen bieát cuõng chæ laø nhöõng laàn gaëp gôõ taïi nhaø,
ngoài noùi chuyeän coù ñuû gia ñình ngoài gaàn ñoù…. nghe keù!
Khoâng bieát ñan, thì ñaønh mua vaûi thoâi, roài veà nhôø chò toâi bieát may, seõ may duøm cho hai ñöùa.
Theá laø muøa laïnh naêm ñeä tam ñoù ôû truôøng, chuùng toâi , hai ñöùa vôùi hai aoù laïnh maàu vaøng, vaøng choeù caû moät goùc saân truôøng, vì giôø ra chôi naøo, hai ñöùa cuõng tìm nhau ñeå ñi baùch boä trong saân, khoaùc tay nhau vöøa ñi vöøa troø chuyeän. Ngaøy naøo nhö ngaøy naáy, cöù nhö caëp baøi truøng! Caû truôøng chæ coù hai caùi aùo khoaùc maàu vaøng ñaëc bieät ñoù vì "custom made" ø! Baây giôø nhôù laïi vaãn thaáy vui vaø tieác laø sao ngaøy ñoù ñaõ khoâng coù ñöôïc moät taám hình chuïp hai ñöùa vôùi caùi aoù khoaùc vaøng choùe aáy.
Vieäc anh Giaùm ñaõ chia xeû soá tieàn hoïc boång nhoû nhoi ñoù cuûa caùi thôøi ñi hoïc, ñaõ laø moät söï hy sinh vaø loøng quyù meán thaân tình anh ñaõ daønh cho em gaùi, vaø baïn cuûa em, khieán toâi vaãn nhôù maõi maõi nhö moät kyû nieäm quùy baùu caát giöõ ôû moät goùc ñôøi chaû bao giôø queân. Baây giôø anh ñaõ ra ñi vónh vieãn, toâi chöa kòp moät laàn ñöôïc troø chuyeän vôùi anh nhö anh "Ngoan Ñoàng" ñaõ laøm, cuõng chöa kòp moät laàn göûi email thaêm hoûi. Anh ñaõ "ñi" maát roài, anh ñaõ xa chuùng toâi vónh vieãn…, nhöng nhöõng kyû nieäm veà anh vaãn coøn soáng maõi maõi trong tieàm thöùc nhöõng ngöôøi yeâu quyù anh . Hoâm nay anh ñaõ naèm yeân döôùi loøng ñaát laïnh? Hay giôø naøy gia ñình vaø thaân nhaân coøn ñang suït suøi beân quan taøi anh trong nhaø quaøn?
Ñeâm nay, laø ngaøy cuoái naêm, tieáng phaùo noå reàn vang trong ñeâm giao thöøa cuûa teát Döông Lòch, hình nhö toâi nghe ñuôïc tieáng khoùc cuûa baïn mình xen tieáng phaùo? Toâi cuõng chôït nhaän ra ñoù laø tieáng khoùc cuûa chính mình.
(Dec 31/2003)
TRẦN HỒNG CHÂU * KỶ NIỆM PHÙ VÂN
kyû nieäm Phuø
Vaân
Traàn HOÀng CHaâu
Tröùc Yeân Töû söông bay gioït gioït
Maây chieàu ñoïng maõi moät dung nhan.
Kính hoäi tuï thu veà löûa maét
Naâng nhaïc hoàn meâ daùng phaân vaân
Veà ñaây kyû nieäm hoàng ngoïc saéc
Ta nhôù nuï cöôøi maây ngaøn naên
Aùo töôøng vi tô trôøi löu laïc
Böôùc xuaân thu coû daïi cuùi ñaàu
Ai vaøo caøn khoân nhôù cöûa khuyeát
Maây truøng döông phaán ñoå hoaøng hoân
Baøng baïc troâi ba ngaøn theá giôùi
NHaäp ñònh roài treân nhaát ñieåm hoàng
Maây ngoït lòm saéc ngaøn vaân maãu
Chôùp bieån loøe tieàn kieáp haäu lai
Suoái thô voâ taän toùc em daøi
Moä vaân taây voïng thò thaàn chaâu
Em vöông haäu maây trôøi aân suûng
Cho ta vaøo ñaït ñaïo maét xanh
(Haïnh Phuùc Ñeán Töøng PHuùt Giaây)
Traàn HOÀng CHaâu
Traàn HOÀng CHaâu
Tröùc Yeân Töû söông bay gioït gioït
Maây chieàu ñoïng maõi moät dung nhan.
Kính hoäi tuï thu veà löûa maét
Naâng nhaïc hoàn meâ daùng phaân vaân
Veà ñaây kyû nieäm hoàng ngoïc saéc
Ta nhôù nuï cöôøi maây ngaøn naên
Aùo töôøng vi tô trôøi löu laïc
Böôùc xuaân thu coû daïi cuùi ñaàu
Ai vaøo caøn khoân nhôù cöûa khuyeát
Maây truøng döông phaán ñoå hoaøng hoân
Baøng baïc troâi ba ngaøn theá giôùi
NHaäp ñònh roài treân nhaát ñieåm hoàng
Maây ngoït lòm saéc ngaøn vaân maãu
Chôùp bieån loøe tieàn kieáp haäu lai
Suoái thô voâ taän toùc em daøi
Moä vaân taây voïng thò thaàn chaâu
Em vöông haäu maây trôøi aân suûng
Cho ta vaøo ñaït ñaïo maét xanh
(Haïnh Phuùc Ñeán Töøng PHuùt Giaây)
Traàn HOÀng CHaâu
TS. NGUYỄN THANH LIÊM * HỒI KÝ NGUYỄN BÁ CẨN
CUÛA CÖÏU THUÛ TÖÔÙNG NGUYEÃN BAÙ CAÅN
Lôøi Toøa soaïn:”Ñöôïc bieát nhaân dòp ñeán Toronto ñeå noùi chuyeän vôùi cöïu quaân nhaân taïi Nhaø Haøng Bright Pearl
(Hai Sö Töû), 346 Spadina Ave., hoài 5 giôø chieàu ngaøy 14/02/2004 vaø trình baøy vôùi coäng ñoàng ñeà taøi ‘’Goùp YÙù
Veà Coâng Cuoäc Giaûi Theå Cheá Ñoä Coäng Saûn Vieät Nam’’ taïi Khaùch saïn Sheraton, 123 Queen Street W. (ñoái
dieän Toronto City Hall) hoài 1 giôø tröa ngaøy 15/02/2004, cöïu Thuû Töôùng VNCH Nguyeãn Baù Caån seõ giôùi thieäu
quyeån hoài kyù chính trò cuûa oâng vöøa ra maét xong taïi San Jose, California, nôi oâng ñang cö nguï. Taäp San Khai Thaùc
Thò Tröôøng xin caùm ôn Tieán só Nguyeãn Thanh Lieâm ñaõ cho pheùp ñaêng baøi vieát cuûa oâng nhaän xeùt veà quyeån
hoài kyù maø Toøa soaïn ñöôïc bieát ñaõ ñöôïc ñoàng baøo taïi California nhieät lieät uûng hoä.”
Doøng lòch söû cuûa moät daân toäc cuõng nhö doøng yù thöùc cuûa con ngöôøi. Noù trieàn mieân troâi chaûy vôùi nhöõng
luùc im lìm, traàm laëng, vaø nhöõng luùc suïc soâi oà aït. Coù nhöõng khoaûn thôøi gian lòch söû keùo daøi trong thanh bình,
yeân oån, ngöôøi laõnh ñaïo khoâng coù gì ñeå thaéc maéc lo aâu, vaø cuõng khoâng coù nhöõng quyeát ñònh gì lôùn lao quan
troïng caàn phaûi ñaén ño suy nghó nhieàu. Nhöng cuõng coù nhöõng giai ñoaïn bieán ñoäng, nhöõng khuùc quanh lòch söû voâ
cuøng khuùc maéc gay go, ñoøi hoûi nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo phaûi ñaët mình trong tình traïng suy tö caêng thaúng luoân
luoân. Beà saâu cuûa nhöõng suy tö , caùi nhìn vaø caùch nhaän ñònh tình hình quoác gia/quoác teá, söï löôïng ñònh hieän tình
cuûa baïn vaø thuø, söï tieân lieäu nhöõng söï vieäc seõ dieãn ra, söï tham khaûo baøn luaän giöõa nhöõng ngöôøi trong cô
quan ñaàu naõo, cuõng nhö nhöõng tính toaùn ñeå laáy quyeát ñònh quan troïng sau cuøng cuûa nhöõng ngöôøi laõnh ñaïo
trong nhöõng giai ñoaïn lòch söû cöïc kyø khoù khaên naøy ít coù khi ñöôïc ngöôøi daân beân ngoaøi thaáu trieät. Coù nhöõng
chi tieát bí aån, coù nhöõng uaån khuùc thaàm kín, coù nhöõng xung ñoät gay caán beân trong cuõng nhö nhöõng aùp löïc
naëng neà beân ngoaøi maø ngöôøi ngoaïi cuoäc khoâng nhìn thaáy heát hay hieåu bieát heát ñöôïc. Nhöõng bí aån, nhöõng
thaâm saâu ñoù phaûi ñöôïc trung thöïc phanh phui thì söï thaät lòch söû môùi phaàn naøo ñöôïc phôi baøy. Vaø leõ dó nhieân
phaûi chính nhöõng nhaân vaät trong cuoäc noùi leân moät caùch chaân thaønh thì söï thaät lòch söû môùi caøng theâm giaù trò.
Neáu khoâng thì nhaø vieát söû sau naøy laïi phaûi nhôø ñeán oùc töôûng töôïng cuûa mình nhieàu hôn ñeå boå tuùc nhöõng
khoaûng troáng, vaø trong tröôøng hôïp naøy hoï seõ trôû thaønh nhaø vieát tieåu thuyeát veà dó vaõng hôn laø moät söû gia
laøm vieäc vôùi tinh thaàn khoa hoïc. (“L’historien est un romancier du passeù” nhö ngöôøi Phaùp thöôøng noùi).
Giai ñoaïn 1945-1975 laø giai ñoaïn lòch söû voâ cuøng gay go khuùc maéc cuûa Vieät Nam ôû theá kyû XX, khoâng chæ
ñoái vôùi daân Vieät Nam maø coøn ñoái vôùi nhieàu nöôùc khaùc treân theá giôùi. Raát nhieàu nhöõng nhaân vaät quan troïng
ñaõ phaûi laøm nhöõng quyeát ñònh troïng ñaïi ñoái vôùi vaän meänh cuûa quoác gia naøy, töø Toång Thoáng, Chuû Tòch,
Thuû Töôùng, vv... cuûa caùc nöôùc lôùn nhö Myõ, Phaùp, Nga, Trung Coäng, ñeán caùc vò laõnh ñaïo trong chính phuû
Vieät Nam. Nhöng nhöõng nhaân vaät quan troïng naøy phaàn ñoâng giöõ kín nhöõng hieåu bieát nhöõng suy tö thaàm kín
cuûa hoï. Ngaøy naøo ñoù khi hoï cheát ñi hoï mang theo vôùi hoï moät phaàn cuûa söï thaät lòch söû. Cuõng coù moät ít
ngöôøi ñaõ chòu khoù noùi ra phaàn traùch nhieäm lòch söû cuûa hoï nhaát laø veà phía Myõï nhö Nixon, MacNamara,
Kissenger. Nhöng veà phía Vieät Nam thì cho ñeán giôø phuùt naøy ta chöa ñöôïc nghe tieáng noùi naøo cuûa Toång Thoáng
hay Thuû Töôùng Chính phuû. Leõ dó nhieân laø cuõng coù moät soá nhaân vaät coù cô hoäi hôïp taùc, coïng söï, ï thaân caän
vôùi nhöõng nhaø laõnh ñaïo quan troïng, cuõng ñaõ coá gaéng ghi laïi moät soá söï vieäc maø hoï ñaõ nghe thaáy hay tham döï
nhö nhöõng chöùng nhaân cuûa phaàn naøo lòch söû. Chuùng ta coù ñöôïc moät soá khoâng ít nhöõng hoài kyù cuûa caùc
töôùng laõnh nhö Traàn Vaên Ñoân, Toân Thaát Ñính, Cao Vaên Vieân, vv...vaø cuûa nhöõng chính trò gia nhö Buøi Dieãm,
Leâ Troïng Quaùt, vv...Theá heä sau naøy seõ caùm ôn hoï ñaõ goùp phaàn cuûa hoï vaøo coâng vieäc laøm lòch söû chung
cuûa daân toäc. Nhöng hoï chöa phaûi laø nhöõng nhaân vaät ñaàu naõo quyeát ñònh nhöõng vieäc toái quan troïng cuûa chính
phuû thaønh ra ngöôøi ta coøn muoán nghe thaáy theâm nhöõng chi tieát lòch söû nöõa ôû nhöõng nhaân vaät ñaàu naõo cuoái
cuøng cuûa neàn Ñeä Nhò Coäng Hoøa. Nhieàu ngöôøi mong ñöôïc thaáy hoài kyù cuûa Toång Thoáng Nguyeãn Vaên
Thieäu, cuûa Thuû Töôùng Traàn Thieän Khieâm, hay cuûa Chuû Tòch Haï Vieän vaø laø Thuû Töôùng Nguyeãn Baù Caån.
Nhöng Toång Thoáng Thieäu vaø Thuû Töôùng Khieâm khoâng ai chòu laøm vieäc ñoù. Nay Toång Thoáng Thieäu ñaõ ra
ngöôøi thieân coå, Thuû Töôùng Khieâm cuõng ñaõ giaø yeáu khoâng bieát coøn ôû laïi vôùi chuùng ta ñöôïc bao laâu, maø
duø coù ôû bao laâu nöûa oâng cuõng khoâng vieát. Raát may laø hoâm nay coøn coù Thuû Töôùng Nguyeãn Baù Caån.
OÂng laø moät trong ba nhaân vaät quan troïng trong chính phuû cuoái cuøng cuûa Vieät Nam Coäng Hoøa. Thuû Töôùng
Nguyeãn Baù Caån ñaõ vui loøng chòu khoù ghi laïi cho caùc theá heä sau caùi kho kyù öùc vaø kieán thöùc cuûa oâng veà
giai ñoaïn cöïc kyø quan troïng naøy cuûa lòch söû nöôùc nhaø. Quyeån hoài kyù “ÑAÁT NÖÔÙC TOÂI” vöøa ra maét taïi
caùc thaønh phoá San Jose, Santa Ana, Sacramento vaø San Diego cuûa California laø moät ñaùp öùng thoaû ñaùng cho
nhöõng ai ñaõ töøng mong ñôïi nhöõng döõ kieän vaø taøi lieäu bí maät haàu soi saùng cho söï thaät lòch söû ôû phaàn cuoái
cuûa neàn Ñeä Nhò Coäng Hoøa.
Veà hình thöùc trình baøy, bìa saùch “ÑAÁT NÖÔÙC TOÂI” ñuùng laø hình aûnh cuûa moät xöù noâng nghieäp, moät neàn
vaên minh ruoäng vöôøn, coù ñoàng luùa xanh cuøng nhöõng ngöôøi noâng daân lom khom phía tröôùc vaø nhöõng maûnh
vöôøn xa xa phía sau. Maøu vaøng/ñen cuûa nhöõng chöõ ÑAÁT NÖÔÙC TOÂI, bieåu töôïng cho maøu da ngöôøi daân
Vieät hay cuõng laøø maøu toå quoác Vieät Nam, noåi baät treân neàn xanh laù caây, bieåu töôïng cuûa xaõ hoäi/vaên hoùa
noâng nghieäp, gaây cho ngöôøi ñoïc moät caûm giaùc bình dò eâm ñeàm quen thuoäc cuûa queâ höông mình. Noù cuõng cho
thaáy taâm hoàn roäng raõi ñöôïm nhieàu tình caûm cuûa taùc giaû, vaø caû yù thöùc thaåm myõ nöûa cuûa ngöôøi löïa choïn
hình aûnh ñaëc bieät naøy ñeå leân trang bìa cho quyeån hoài kyù chính trò cuûa mình. Ngöôøi ta khoâng ngôø nhaø chính
trò/haønh chaùnh Nguyeãn Baù Caån laïi cuõng mang taâm hoàn ngheä só ñeán nhö vaäy.
Nhan ñeà cuûa quyeån saùch vaø hình aûnh ôû trang bìa laøm cho ngöôøi ñoïc coù caûm tình ngay vôùi taùc phaåm. Trònh
troïng môû ra trang ñaàu, ngöôøi ñoïc chaéc phaûi ñeå yù ngay ñeán caâu “Ñeå vinh danh quaân, daân, caùn, chính Vieät Nam
Coäng Hoøa, nhöõng ngöôøi Vieät yeâu nöôùc ñaõ töøng ñoùng goùp hy sinh cho chính nghóa Töï Do Daân Chuû taïi Mieàn
Nam Vieät Nam suoát nöûa theá kyû vöøa qua.” Khoâng thaáy ñeà taëng Vôï Hieàn hay Con Ngoan nhö nhieàu saùch khaùc.
ÔÛ ñaây chæ coù söï hieán daâng cho nhöõng ngöôøi ñaõ naèm xuoáng vì Töï Do Daân Chuû ôû mieàn Nam. Ngöôøi ñoïc
seõ caûm thaáy xuùc ñoäng ít nhieàu bôûi nhöõng lôøi môû ñaàu giaûn dò nhöng nhieàu yù nghóa naøy.
Caøng xuùc ñoäng hôn khi ngöôøi ta baét ñaàu ñi vaøo beân trong quyeån hoài kyù. Xuùc ñoäng vì ngöôøi ñoïc seõ tìm
thaáy ít nhieàu caùi toâi cuûa mình vaø hình aûnh cuûa xaõ hoäi mình trong caùi toâi vaø “Ñaát Nöôùc Toâi” cuûa Nguyeãn Baù
Caån. Hình thöùc hoài kyù (memoir) cuõng laø moät hình thöùc töï truyeän (life narrative) hay töï vieát tieåu söû cuûa mình
(autobiography) laø loaïi vaên phaûi noùi ñeán caùi TOÂI cuûa taùc giaû. Nhöng caùi Toâi ñoù phaûi ñöôïc trình baøy theá
naøo ñoù thì quyeån hoài kyù môùi gaây ñöôïc caûm tình ôû ngöôøi ñoïc vaø môùi thaät söï coù giaù trò veà phöông dieän lòch
söû ñoái vôùi ngöôøi trí thöùc cuõng nhö ñoái vôùi söû gia. Ngöôïc laïi neáu caùi Toâi cuûa taùc giaû chæ ñöôïc noùi ñeán vôùi
muïc ñích khoe khoan, ñaùnh boùng, ñeà cao caù nhaân mình, che daáu hay boùp meùo söï thaät, chæ trích, cheâ bai, hay toá
caùo ngöôøi khaùc thì caùi Toâi cuûa taùc giaû coù theå trôû thaønh caùi toâi ñaùng gheùt (“le moi est haissable”) vaø quyeån
hoài kyù seõ maát ñi raát nhieàu giaù trò cuûa noù. Caùi toâi khoe khoan, ñaùnh boùng, caùi toâi ñöôïc thaàn thaùnh hoùa ít khi
ñöôïc ngöôøi ñoïc ñoùn nhaän bôûi noù caùch bieät, xa laï vôùi söï thaät, vôùi caùi lôùp sôn coi thöôøng ngöôøi ñoïc. Chæ
nhöõng caùi toâi chaân thaät ñöôïc ghi laïi moät caùch töï nhieân vôùi thaùi ñoä coá gaéng tieáp caän vôùi khaùch quan khoa
hoïc môùi laøm cho quyeån hoài kyù coù giaù trò lòch söû. Ñoù laø nhöõng caùi toâi coù theå ñaïi dieän cho nhieàu ngöôøi,
gaàn guõi vôùi söï thaät, deã ñöôïc ngöôøi ñoïc chaáp nhaän. Caùi toâi cuûa Nguyeãn Baù Caån thuoäc veà loaïi caùi toâi sau
naøy.
Ngay khi ñoïc nhöõng chöông ñaàu, töø Queâ Toâi, Meï Toâi, Tröôøng Toâi, ñeán Khoùa1 SVSQTB Thuû Ñöùc Nam
Ñònh, Khoùa 1 Hoïc Vieän Quoác Gia Haønh Chaùnh, ñeán Quaän Tröôûng, Phoù Tónh Tröôûng, nhöõng chaøng trai ra ñôøi
trong khoaûng thaäp nieân 1930 khoâng theå khoâng tìm thaáy ít nhieàu caùi toâi vôùi xaõ hoäi thôøi ñaïi cuûa mình trong caùi
toâi vaø thôøi ñaïi xaõ hoäi cuûa taùc giaû. Ñaây khoâng phaûi laø caùi toâi xuaát phaùt töø nhöõng gia ñình khoa baûng, voïng
toäc, hieám coù, cuûa moät soá raát ít ngöôøi hay caùi toâi laäp dò cho thaáy mình ñaëc bieät khaùc laï hôn nhöõng ngöôøi
khaùc treân traàn gian.. Ñaây laø hình aûnh heát söùc quen thuoäc cuûa nhöõng gia ñình bình daân, ñoâng con, coù nhöûng baø
meï oâng cha hoïc thì ít nhöng thöông con, cöïc nhoïc vì con thì nhieàu, vôùi caùi taâm coá cho con aên hoïc cho neân ngöôøi,
cho thaønh danh ôû ñôøi. Phan Thanh Giaûn roài Petrus Kyù ñeán nhöõng theá heä keá tieáp töø Nguyeãn An Ninh, Phan
Vaên Huøm, Taï Thu Thaâu ñeán Traàn Vaên AÂn, Traàn Vaên Höông, Hoà Höõu Töôøng, vaø nhöõng ngöôøi treû hôn
nöõa nhö Nguyeãn Ngoïc Huy, Nguyeãn Vaên Boâng, vv.... hoï laø nhöõng ngöôøi trí thöùc, só phu cuûa mieàn Nam, trong
saïch lieâm chính, phaàn lôùn xuaát thaân töø choán bình daân, lôùn leân ñem sôû hoïc vaø taøi söùc phuïng söï cho daân toäc
cho queâ höông maø khoâng heà nghó tôùi quyeàn lôïi caù nhaân mình. Nguyeãn Baù Caån tieáp noái truyeàn thoáng ñoù.
Trong vai troø coâng chöùc cao caáp cuûa chaùnh quyeàn ñòa phöông oâng ñaõ phuïng söï ñaát nöôùc, vaø nhaân daân vôùi
taát caû taám loøng vaø taøi naêng cuûa moät ngöôøi laõnh ñaïo vôùi nhieàu saùng kieán vaø thaønh töïu ñaùng keå. OÂng
khoâng phaûi laø ngöôøi chæ bieát ngoan ngoaõn thi haønh caùc chæ thò cuûa thöôïng caáp. Ñaët trong boái caûnh cuûa
chieán tranh du kích, phaù roái trò an, khuûng boá gieát choác cuûaVieät Coäng, oâng chòu khoù ñeå taâm nghieân cöùu,
phaân tích hoaøn caûnh, ñieàu kieän vaø keá hoaïch hoaït ñoäng cuûa Coäng Saûn ôû ñòa phöông ñeå tìm phöông caùch tieâu
dieät haï taàng cô sôû ñòch. Nhöõng thaønh töïu naøy cuûa oâng ñaõ ñöôïc ghi laïi trong phaàn ñaàu cuûa quyeån hoài kyù, ôû
nhöõng chöông 3, 4, 5 vaøo nhöõng phaàn coù caùc tieâu ñeà nhö “Theá Caù Nöôùc vaø Chieán Tranh Du Kích”, “Khaéc
Tinh cuûa Chieán Tranh Giaûi Phoùng”, vaø “Quaän Choïi Huyeän”. Kinh nghieäm cuûa oâng trong chieán tranh choáng Coäng
Saûn ñòa phöông laø nhöõng kinh nghieäm quyù baùu coù theå aùp duïng trong caùc chieán dòch taán coâng tieâu dieät haï
taàng cô sôû Vieät Coäng nhö chieán dòch Phuïng Hoaøng sau naøy chaúng haïn.
Neáu kieân nhaãn phuïc tuøng, tieáp tuïc ñi con ñöôøng haønh chaùnh thì Nguyeãn Baù Caån coù theå ñaõ leo leân haøng
gheá Toång Thö Kyù, Ñoång Lyù, roài Thöù Tröôûng, Toång/Boä Tröôûng trong chính phuû deã daøng. Nhöng sau möôøi
naêm phuïc vuï trong tö theá coâng chöùc ñòa phöông oâng thaáy con ñöôøng haønh chaùnh coâng chöùc khoâng cho oâng
coù nhieàu cô hoäi thi thoá taøi naêng trong vieãn töôïng phuïng söï quoác gia. Neân oâng quyeát ñònh thay ñoåi laõnh vöïc
hoaït ñoäng, töø haønh chaùnh sang chaùnh trò, moät ngaû reõ voâ cuøng quan troïng trong cuoäc ñôøi coâng boäc cuûa oâng.
Thaät vaäy, naêm 1967, oâng töø chöùc Phoù Tænh Tröôûng, ra öùng cöû vaø ñaéc cöû daân bieåu phaùp nhieäm 1 cuûa
neàn ñeä nhò coäng hoøa.
Böôùc vaøo nghò tröôøng vaø chính tröôøng, töø daân bieåu ñeán Phoù Chuû Tòch vaø Chuû Tòch Haï Vieän, töø cöông vò
Toång Bí Thö ñaûng Coâng Noâng Vieät Nam, oâng Nguyeãn Baù Caån keå laïi raát nhieàu chi tieát cuûa sinh hoaït ñaûng
phaùi cuõng nhö sinh hoaït ôû Haï Vieän cuûa oâng. Nhöõng hieåu bieát vaø nhöõng kinh nghieäm cuûa oâng trong nhöõng
böôùc ñi daân chuû ña nguyeân ôû mieàn Nam trong caùc chöông 7, 8, 9, vaø 10 laø nhöõng hieåu bieát vaø kinh nghieäm
quyù baùu treân ñöôøng xaây döïng söï nghieäp chính trò. Nhaát laø noù cho thaáy oâng laø ngöôøi coù nhieàu saùng kieán ,
coù nhöõng nhaän ñònh saâu saéc vaø luoân luoân ñeå heát taâm trí vaøo coâng vieäc phuïng söï quoác gia nhieàu hôn laø nghó
ñeán vieäc laøm lôïi rieâng cho caù nhaân hay gia ñình..
Xuùc ñoäng nhaát laø khi ta ñoïc caùc chöông 11 – 17. Ñaây laø giai ñoaïn ñau thöông nhaát cuûa neàn Ñeä Nhò Coäng
Hoøa - nhöõng ngaøy cuoái cuøng theâ thaûm cuûa chính theå töï do treân ñaát Vieät. Nhöõng gì ñaõ xaûy ra trong giai ñoaïn
naøy? ÔÛ ñòa vò Chuû Tòch Haï Vieän vaø trong nhöõng ngaøy sau cuøng, ôû ñòa vò Thuû Töôùng Chính Phuû, oâng laø
moät trong nhöõng ngöôøi thuoäc nhoùm laõnh ñaïo ñaàu naõo cuûa Vieät Nam Coäng Hoøa. OÂng töøng tham döï caùc
phieân hoïp cuûa Hoäi Ñoàng An Ninh Quoác Gia, töøng ñöôïc Toång Thoáng Nguyeãn Vaên Thieäu vaø Thuû Töôùng Traàn
Thieän Khieâm tham khaûo veà caùc keá hoaïch ñieàu haønh quoác gia. OÂng naém trong tay nhieàu söï vieäc vaø döõ kieän
quan troïng (vaø bí maät) lieân heä tôùi giai ñoaïn lòch söû bi thöông naøy, ñieàu maø ít ai coù ñöôïc ngoaïi tröø nhöõng nhaân
vaät toái quan troïng naøy. Ñaây laø khuùc quanh lòch söû coù nhieàu bí aån, vaø raát khoù hieåu ñoái vôùi nhieàu ngöôøi veà
phía Myõ cuõng nhö veà phía Vieät Nam Coäng Hoøa. Nixon töøng baûo: chieán tranh Vieät Nam laø chieán tranh ñöôïc noùi
ñeán raát nhieàu (ñeán naêm 1985 khi Nixon hoaøn taát hoài kyù “No More Vietnams” cuûa oâng thì ñaõ coù hôn 1,200
quyeån saùch vaø bao nhieâu ngaøn baøi baùo noùi veà chieán tranh naøy), vaø cuõng laø cuoäc chieán bò hieåu sai laïc nhieàu
nhaát. Ngöôøi ta khoâng hieåu ñöôïc taïi sao Myõ chen chaân vaøo noäi boä Vieät Nam? Taïi sao Myõ oà aït ñoå quaân vaøo
Vieät Nam? Taïi sao moät ñaïi cöôøng quoác nhö Myõ vôùi quaân ñoäi vaø vuõ khí maïnh vaø toái taân nhaát theá giôùi maø
khoâng ñaùnh baïi ñöôïc Coäng Saûn Haø Noäi? Taïi sao Myõ muoán coù Hieäp Ñònh Ba Leâ? Nhöõng chính trò gia loãi laïc
nhö Nixon vaø Kissenger laïi khoâng thaáy söï nguy haïi cuûa Hieäp Ñònh Ba Leâ ñoái vôùi Vieät Nam Coäng Hoøa hay sao?
Neáu bieát laø nguy haïi thì taïi sao Myõ coøn duøng aùp löïc maïnh buoäc Toång Thoáng Thieäu phaûi kyù Hieäp Ñònh? Myõ
ñaõ aùp löïc TT Thieäu maïnh nhö theá naøo? Phaûn öùng cuûa nhöõng nhaø laõnh ñaïo Vieät Nam Coäng Hoøa nhö theá
naøo tröôùc aùp löïc naëng neà cuûa Myõ? Kissenger ñaõ ñi ñeâm, ñaõ bí maät hoäi ñaøm rieâng vôùi Xuaân Thuûy vaø Leâ
Ñöùc Thoï nhö theá naøo? Chính saùch ngoaïi giao cuûa Myõ nhö theá naøo ñoái vôùi Nga Soâ vaø Trung Coäng? Vieäc gì
xaûy ra sau khi Hieäp Ñònh Ba Leâ ñöôïc kyù keát? Taïi sao Vieät Nam Coäng Hoøa khoâng choáng traû noåi cuoäc taán
coâng quaân söï cuûa Coäng Saûn Baéc Vieät hoài naêm 1975? Taïi sao moät quaân ñoäi huøng maïnh duõng caûm nhö vaäy
laïi coù theå tan raû nhanh choùng trong voøng coù maáy thaùng? Taïi sao coù thay ñoåi chính phuû vaøo thaùng Tö naêm
1975? Taïi sao Nguyeãn Baù Caån nhaän thaønh laäp Taân Noäi Caùc vaøo thôøi ñieåm cöïc kyø nguy nan naøy? Taïi sao TT
Thieäu töø chöùc? Taïi sao coù söï kieän Döông Vaên Minh vaøo giôø choùt? vv..
Coù raát nhieàu nhöõng bí aån bao truøm caùc caâu hoûi ñoù vaø hoài kyù cuûa Thuû Töôùng Nguyeãn Baù Caån, trong
nhöõng chöông 11 - 17 ñaõ cung caáp cho ngöôøi ñoïc nhieàu chi tieát giuùp veùn maøn bí maät noùi treân. Leõ dó nhieân laø
cuõng ñaõ coù raát nhieàu saùch baùo coá gaéng traû lôøi cho moät soá caùc caâu hoûi naøy nhöng cuõng nhö hieän töôïng
caùc anh muø sôø voi, moãi ngöôøi chæ thaáy ñöôïc moät phaàn nhoû cuûa söï thaät lòch söû. Caøng teä hôn nöûa laø phaàn
nhoû nhìn thaáy ñoù laïi laø phaàn töïa treân taøi lieäu cuûa Coäng Saûn vaø giôùi truyeàn thoâng Myõ, laáy caùi nhìn thieân
leäch cuûa trí thöùc phaûn chieán ñeå vieát laïi lòch söû Vieät Nam. Khi laøm nhö vaäy caùc taùc giaû ñoù khoâng traùnh ñöôïc
söï baát coâng ñoái vôùi phe chieán baïi, phe ñaõ töøng laø naïn nhaân cuûa Coäng Saûn Haø Noäi vaø cuõng laïi laø naïn
nhaân cuûa moät ñoàng minh ñaõ traéng trôïn phaûn boäi mình.
Qua nhöõng chöông vöøa keå treân, Thuû Töôùng Nguyeãn Baù Caån ñaõ cho thaáy nhieàu söï vieäc lòch söû noùi leân caùi
uaån khuùc cuûa Vieät Nam Coäng Hoøa, tình huoáng beá taéc raát ñaùng thöông cuûa moät cheá ñoä höôùng veà töï do daân
chuû ña nguyeân theo kieåu Myõ maø laïi bò Myõ boû rôi moät caùch thaûm thöông. Noù cuõng cho thaáy caùi nhìn töø phía
ngöôøi chieán baïi ñeå phaàn naøo ñoøi laïi söï coâng baèng cho neàn Ñeä Nhò Coäng Hoøa, nhaát laø ñeå vinh danh bao
nhieâu chieán só, caùn boä ñaõ hy sinh tính maïng cho lyù töôûng töï do. Ñoïc kyõ nhöõng chöông naøy chuùng ta khoù daèn
ñöôïc nhöõng caûm xuùc maõnh lieät. Chuùng ta caêm töùc, caûm thaáy nhö muoán ñi ngöôïc thôøi gian laøm laïi dó vaõng,
chöõa laïi nhöõng loãi laàm cuûa lòch söû. Nhöng caùi bi ñaùt nhaát trong thaân phaän chuùng ta cuõng nhö thaân phaän chung
cuûa loaøi ngöôøi laø “lòch söû khoâng ñi luøi laïi ñöôïc” (History is irreversible). Thôøi gian chæ bieát ñi tôùi maø khoâng ñi
lui, vaø chuùng ta “khoâng bao giôø taém hai laàn treân moät con soâng.” Ñoù laø caâu noùi baát huû cuûa Heraclite maø yù
nghóa thaät söï laø khoâng bao giôø ta ñöôïc taém laïi doøng nöôùc maø ta ñaõ taém tröôùc ñoù duø ñoù vaãn laø con soâng
cuû. Buoàn thay!
Hoài kyù khoâng phaûi chæ coù muïc ñích phôi baøy söï thaät maø mình ñaõ chöùng kieán hay traûi qua, noù coøn bao goàm
tieán trình suy nghó laïi vaø giaûi thích söï vieäc. Trong soá nhöõng ngöôøi lieân heä nhieàu ñeán chieán tranh Vieät Nam thì veà
phía Myõ ñaõ coù ba nhaân vaät ghi laïi vaø giaûi thích söï vieäc trong hoài kyù cuûa hoï: Nixon vôùi quyeån “Real Peace, No
More Vietnams,” McNamara vôùi quyeån “In Retrospect,” vaø “Argument Without End,” vaø Kissenger vôùi quyeån
“Diplomacy” vaø “Ending the Vietnam War.” Caû ba ngöôøi ñeàu cho raèng khi hoï laáy quyeát ñònh veà chieán tranh Vieät
Nam hoï ñeàu thaáy quyeát ñònh cuûa hoï luùc ñoù laø ñuùng. Ñieàu ñoù cuõng deã hieåu vì khoâng ai khoâng löïa choïn con
ñöôøng ñuùng vaø toát ñeå ñi tôùi caû. Ñaâu coù ai thaáy mình löïa choïn con ñöôøng sai vaø xaáu bao giôø. Vaán ñeà laø caùi
ñuùng vaø toát ñoù laø ñuùng vaø toát ñoái vôùi ai? Ñuùng vaø toát theo tieâu chuaån (criteria) hay theo caây thöôùc ño cuûa
nhoùm chuaån (norm group) naøo? Ñuùng vaø toát treân bình dieän (dimension) naøo? Phaûi caàn coù moät thôøi gian sau
khaù laâu ngöôøi ta môùi suy nghó laïi nhieàu hôn vaø ghi vaøo hoài kyù ñeå giaûi thích vaø bieän minh cho nhöõng quyeát ñònh
xöa kia cuûa mình. McNamara trong tieán trình hoài öùc ñaõ nhaän thaáy nhoùm laõnh ñaïo treû cuûa oâng ñaõ sai laàm trong
chính saùch daán thaân vaøo chieán cuoäc ôû Vieät Nam. OÂng cho raèng ñoù laø moät loãi laàm ngay thaät (honest mistake),
vaø loãi laàm ñoù khoâng phaûi laø loãi laàm trong giaù trò (values) hay yù ñònh (intentions) maø laø loãi laàm trong söï phaùn
ñoaùn (judgment) vaø trong khaû naêng coù theå laøm (capabilities). Kissenger cho raèng oâng ta phaûi löïa choïn giöõa lyù
töôûng ñaïo ñöùc vaø thöïc teá, vaø theo oâng thì hoøa bình do Hieäp Ñònh Ba Leâ mang laïi chæ laø moät böôùc trong nhieàu
böôùc khaùc veà vaán ñeà Vieät Nam. Muïc tieâu gaàn nhaát cuûa Hieäp Ñònh Ba Leâ ñeå chaám döùt chieán tranh Vieät
Nam laø thaùo gôõ ngay caûnh maáy traêm ngaøn lính Myõ ñang bò keït trong chieán tranh, ñieàu maø khi tranh cöû Toång
Thoáng, Nixon ñaõ long troïng höùa vôùi cöû tri Myõ. Sau Hieäp Ñònh Ba Leâ neáu coù söï suïp ñoå cuûa VNCH thì ñoù
khoâng phaûi laø do Kissenger hay Nixon maø laø do Quoác Hoäi Hoa Kyø vaø do vaán ñeà Watergate laøm cho Nixon heát
laøm TT Myõ. Rieâng Nixon thì cho raèng Myõ ñaõ thaát baïi ôû Vieät Nam vaø “söï thaát baïi cuûa Myõ ôû Vieät Nam laø
moät thaûm kòch cho ngöôøi daân Ñoâng Döông” (“The American failure in Vietnam was a tragedy for the people of
Indochina.”) Vaø teä hôn nöûa neáu ñaët noù vaøo trong hoaøn caûnh cuûa Chieán Tranh Thöù Ba giöõa Theá Giôùi Töï Do
vaø khoái Coäng Saûn, thì theo Nixon: “Noù coøn laø moät thaûm kòch lôùn hôn nöûa cho Hoa Kyø vaø trieäu trieäu ngöôøi
treân theá giôùi maø vì thieáu söï trôï giuùp cuûa chuùng ta, coù theå phaûi bò maát maùt cô hoäi coù töï do vaø ñôøi soáng toát
ñeïp hôn.” (“It was a greater tragedy for the United States and for millions of people in the world who, without our help, may be deprived of any chance for freedom and a better life”).
Traû lôøi cho nhöõng bieän minh vaø giaûi thích ñoù Thuû Töôùng Nguyeãn Baù Caån trong hai chöông 18 (Taïi Sao Mieàn
Nam Thua) vaø 19 (VNCH Bò Baùn Ñöùng) ñaõ laøm cho vaán ñeà ñöôïc saùng toû hôn. Baèng nhöõng phaân tích vaø
nhaän ñònh saâu saéc oâng cho thaáy VNCH vaø Ñaøi Loan bò baùn töøng phaàn cho Trung Coäng vaø rieâng VNCH coøn
bò Hoa Kyø hy sinh ñeå ñoåi laáy Trung Ñoâng. Caùi hoái haän hay aên naên noùi ra sau naøy cuûa caùc chính trò gia Myõ
coù theå chæ coù treân mieäng löôõi nhöng khoâng chaéc coù thaät ôû trong loøng. Nhöõng giaûi thích cuûa hoï chæ nhaèm
ñeå bieän minh cho vieäc laøm phaûn boäi cuûa hoï maø thoâi chöù khoâng phaûn aûnh ñuùng söï thaät. TT Nguyeãn Baù Caån
ñaõ coù nhöõng phaân tích saéc beùn, töïa treân nhöõng baèng chöùng cuï theå, vaïch traàn chuû tröông/chính saùch boû rôi
ñoàng minh Vieät Nam cuûa Myõ ñeå ñoåi laáy nhöõng caùi lôïi to hôn treân baøn côø chính trò theá giôùi. Xin haõy ñoïc
“Ñaát Nöôùc Toâi” ñeå ñöøng bò sai laàm bôûi nhöõng giaûi thích hay bieän minh chæ coù giaù trò thuaät ngöõ maø khoâng
trung thöïc phaûn aûnh söï thaät lòch söû.
Phaàn cuoái cuøng cuûa moät hoài kyù thöôøng laø phaàn ñi ñeán moät keát luaän vôùi moät baøi hoïc lòch söû naøo ñoù duø
bieát raèng “lòch söû chaúng bao giôø laäp laïi y nhö cuû” (“History does not repeat itself” nhö ngöôøi Myõ thöôøng noùi).
Vaäy thì chieán tranh Vieät Nam coù theå cho ta baøi hoïc lòch söû gì ñaây? Nhöõng lyù do vì sao mieàn Nam thua ñaõ ñöôïc
trình baøy raát nhieàu trong quyeån saùch, nhöng baøi hoïc quan trong nhaát ñaõ ñöôïc taùc giaû nhaán maïnh vaén taét nhö
sau: “ Nhöng baøi hoïc cho daân toäc Vieät Nam vaãn laø baøi hoïc cuû cuûa lòch söû. Ñoù laø nhöõng vaán ñeà chính trò
noäi boä cuûa Vieät Nam chæ coù theå do ngöôøi Vieät giaûi quyeát. Töùc laø ñöøng bao giôø ñeå quaân ñoäi hay caùc theá
löïc ngoaïi bang, baát cöù döôùi hình thöùc naøo, can thieäp vaøo.” Vaø höôùng veà caùc theá heä treû sau naøy, TT Nguyeãn
Baù Caån noùi:”Tieáp tay vôùi haøng traêm ngöôøi ñaõ vieát tröôùc, taäp hoài kyù naøy mong ñoùng goùp moät phaàn hieåu
bieát khieâm toán, cho caùc theá heä treû baây giôø vaø caùc theá heä noái tieáp, baèng caùch trình baøy moät caùch voâ tö
caùi nhìn vaø taâm tö cuûa moät ngöôøi ñaõ töøng ñöùng trong cuoäc chieán. Taäp hoài kyù naøy cuõng muoán toång hôïp
hieän tình trong nöôùc keå töø ngaøy Coäng Saûn naém toaøn quyeàn cai trò, vaø nhaán maïnh veà nhöõng ñaïi hoïa do Coäng
Saûn gaây ra. Nhöõng ñaïi hoïa seõ taïo di haïi cho ñaát nöôùc haèng traêm naêm sau naøy. Coù thaáy ñöôïc nhöõng di haïi
ñoù, caùc theá heä keá tieáp môùi coù ñuû döõ kieän ñeå hoaïch ñònh vaø thöïc thi coâng cuoäc phuïc höng ñaát nöôùc.”
nöõa. Ñoïc “ÑAÁT NÖÔÙC TOÂI’ ta khoâng theå khoâng nhìn thaáy ôû caùi TOÂI cuûa taùc giaû moät con ngöôøi trung
haäu, trong saïch ngay thaúng, khoâng nònh bôï ai va cuõng khoâng ñeå cho ngöôøi khaùc nònh bôï mình, moät keû só cuûa
mieàn Nam, vôùi boä oùc phaân tích nhaän ñònh saùng suoát, heát loøng phuïng söï ñaát nöôùc daân toäc, coù oùc saùng taïo
vaø coù thöøa khaû naêng laõnh ñaïo, coù theå ñöa quoác gia daân toäc ñeán choã may maén hôn neáu oâng coù cô hoäi vaø
ñieàu kieän. Nhöng raát tieác laø TT Nguyeãn Baù Caån coù theå khoâng coù hay thieáu moät ñieàu kieän: ñoù laø thuû ñoaïn
vaø tham voïng trong chính tröôøng, töùc tham voïng thu toùm quyeàn löïc vôùi thuû ñoaïn taïo cô hoäi ñeå daønh laáy chính
quyeàn vaøo trong tay mình. Duø sao thì rieâng caù nhaân toâi, toâi raát kính phuïc TT Nguyeãn Baù Caån vaø xin caùm ôn
oâng ñaõ ñeå coâng vieát laïi quyeån hoài kyù heát söùc quyù giaù naøy maø theo toâi ñaây laø quyeån hoài kyù coù giaù trò
nhaát, veà phía ngöôøi Vieät töø tröôùc tôùi nay. Giaù trò ôû choã noù chöùa ñöïng nhieàu söï vieäc bí aån choïn loïc lieân heä
tôùi khuùc quanh quan troïng cuûa lòch söû maø ít ngöôøi döôïc bieát, giaù trò ôû choã oâng coù nhöõng phaân tích vaø nhaän
ñònh thaät saâu saéc veà nhöõng dieãn bieán quan troïng, giaù trò ôû choã oâng ñaõ vieát quyeån hoài kyù cuûa oâng trong tinh
thaàn khaùch quan khoa hoïc, vaø giaù trò ôû choã oâng trình baøy caùc söï vieäc goïn gaøng maïch laïc nhöng khoâng thieáu
soùt vaø baèng loái vaên saùng suûa baùc hoïc, nhaát laø khoâng coù nhöõng haèn hoïc hay xuùc phaïm ñeán ai.
THƠ. LÊ MỘNG NGUYỆN
Mon âme se fait l’écho du rythme modérément lent
De la profonde tristesse envahissant le ciel d’Occident
Lorsque le vent d’hiver dans les ruelles flétrit
Annonçant les adieux des amants bientôt désunis
Quiconque, là-bas, s’apprêtera à recevoir
Encore un nouveau printemps affadissant et sans espoir ?
Loin de ma famille, des années et des mois s’étirant
Je me remémore sans cesse les beaux jours d’antan
Pays de mon enfance, ô pays bien-aimé !
Pays de bambous, de vallons et de forêts
De la campagne et des rizières parfumées
Du matin calme et dans la solitude peuplée !
Qu’est-il devenu aujourd’hui ce paradis sur terre
Après les ravages de tant et tant de guerres
Durant lesquelles bombes défoliantes et à fragmentation
Ont été lâchées sans cesse sur la douloureuse nation ?
Rentre-tu un jour dans mon village de Phu-Xuân ?
Près de Hué après les très fortes inondations
Dues à la déforestation et au climat de la région
A la folie des hommes et aux caprices du temps
Tu ne reverras pas la verte campagne environnante
Des feuilles mortes en automne et le feuillage des banians
A l’ombre duquel j’aimais en été m’asseoir en rêvant
Et respirais la vie et le bonheur du moment
Si jamais tu passais par-là, dans ma ville martyre
Tu ne saurais redécouvrir le Pont du Souvenir
Qui s’est brisé et s’est reconstruit apparemment
Comme notre amour rompu et restauré à présent !
Car une idylle tel le viaduc une fois cassé
Même recollé ne sera plus jamais comme avant
Pour la planète Terre et pour l’entière Humanité
Nous avons perdu notre virginité en toute innocence
Lê M¶ng Nguyên
Membre de l’Académie des Sciences d’Outre-Mer
* Poème choisi pour représenter le VietNam dans l’Anthologie de Poèmes de l’Unesco pour la Défense de l’Ecosystème Planétaire (à paraître aux Editions L’Harmattan).
Pleurons la mort du Poète
A la mémoire du Poète écologiste Vu Thành,
Auteur de « Dong Sông Da Thu » (La Rivière au Charme pastoral)
Tu es un Ange venant du Paradis
Qui n’a fait qu’une brève apparition ici
Dans notre jardin de musique et de poésie
Et de reprendre ta route à tire-d’aile, à l’infini
Laissant ta famille et tes amis dans l’affliction
Ô Poète, pourquoi es-tu parti avant l’heure
Dans l’autre monde, à mi-chemin de ton bonheur ?
Pour te dire adieu, je n’ai pu écrire de longs vers
Pour te pleurer, je n’ai rédigé que des phrases égarées
Je ne t’ai connu qu’au travers de tes poèmes attristés
Et pourtant toute mon affectueuse amitié
T’est dédiée à présent et pour une éternité
Le Mong Nguyen
BIOGRAPHIE de LE MONG NGUYEN
Juriste écrivain et critique littéraire (revue Nghê Thuât de Montréal), poète, auteur-compositeur (de la célèbre chanson Trang Mo Bên Suôi), Le Mong Nguyen (né à Phu-Xuân, Hué, ancienne capitale impériale du Viêt-Nam) est membre de l’Académie des Sciences d’Outre-Mer, ancien avocat à la Cour et maître de conférences-Docteur d’État ès Sciences Politiques aux Universités de Paris. Lauréat de la Faculté de Droit (Prix de Thèse 1963) et spécialiste des questions constitutionnelles ainsi que des problèmes de l’Asie du Sud-Est, il a publié une vingtaine d’ouvrages de droit et de science politique, parmi lesquels : La Constitution de la Ve République, 4e édition 1989–STH, Les systèmes politiques démocratiques contemporains, 4e édition 1994-STH, Le budget de l’État, 1997-L’Hermès et Finances publiques , 1997-L’Hermès… et de très nombreux articles juridiques, politiques et littéraires (en français et en vietnamien) dans les célèbres revues spécialisées de France, d’Europe et d’Amérique. Il a publié ses poèmes , en tant que membre de Hôi Tho Tài Tu Viêt Nam Hai Ngoai (Vietnamese International Poetry Society de Sacramento, California-USA), successivement dans Cum Hoa Tinh Yêu (Fleurs d’Amour) 4-1998, CHTY 5-1999, CHTY 6-2000, CHTY 7-2001, CHTY 8-2002 et Fleurs d’Amour (Flowers of Love) en vietnamien-français-anglais : Vol. 2-2000 et Vol. 3-2002. Membre (entre autres) de l’Association Française des Constitutionnalistes (AFC), de l’Association des Écrivains de Langue Française (ADELF) et de la Société des Auteurs, Compositeurs et Éditeurs de Musique (SACEM), Le Mong nguyen figure sur la liste des personnalités qui sont La Fierté des Vietnamiens (The Pride of the Vietnamese, Selection IV, California 1998). Il prépare un recueil de poèmes bilingues (Poèmes d’Amour du Viêt-Nam) et une anthologie de nouvelles (Contes asiatiques – Une philosophie de la vie) à paraître incessamment.
TRẦN BÌNH NAM * NGUYỄN CAO KỲ VỀ THĂM VIỆT NAM
NGUYỄN CAO KỲ VỀ THĂM VIỆT NAM
Nội dung phỏng vấn do đặc phái viên Quang Dũng của Tiếng Nói Phục Hưng Việt Nam (qua làn sóng điện của đài Việt Nam Hải Ngoại) phỏng vấn Trần Bình Nam về việc cựu tướng Nguyễn Cao Kỳ về thăm Việt Nam nhân dịp Tết Giáp Thân trong mục thường lệ: "Thế giới Hai Tuần Qua" và phát sóng ngày Thứ Năm 15/1/2004 vào lúc 10:15PM giờ Hoa Thịnh Đốn.
Xin chuyển đến quý báo và quý diễn dàn để rộng đường dư luận.
Trần Bình Nam
Quang Dũng: Ông Nguyễn Cao Kỳ, cựu phó tổng thống VNCH vừa lên đường về thăm Việt Nam và dư luận quốc ngoại rất sôi nổi. Ông nhìn vấn đề này như thế nào?
Trần Bình Nam: Quang Dũng hỏi tôi một câu hỏi khó. Khó, vì nó là một vấn đề tế nhị và khi bàn đến chúng ta không tránh được phản ứng xúc động của người nói cũng như người nghe.
Vào đầu tháng, sau khi tờ báo Công An trong nước đăng tin cựu tổng thống Nguyễn Cao Kỳ đã được chiếu khán nhập cảnh tại tòa lãnh sự Việt Nam tại San Francisco và sẽ về thăm VN thì dư luận không những trong cộng đồng Việt Nam mà ngay cả trong giới quan sát quốc tế cũng hết sức sôi nổi. Các hãng thông tấn quốc tế rầm rộ chạy tin. Các chương trình Việt ngữ của các đài BBC, VOA, Á châu Tự do đua nhau phỏng vấn tướng Kỳ. Các tờ báo lớn tại California như Los Angeles Times, Register of Orange County ở quận Cam, và ngay cả tờ báo Le Monde tại Paris đều có viết bài bình luận làm cho vấn đề đi về VN của ông Kỳ biến thành một hiện tượng truyền thông.
Và khi nó đã là một hiện tượng truyền thông thì chuyến đi của ông Kỳ biến thành một vấn đề chính trị. Và trong tư thế đó thái độ chính trị của tuớng Kỳ mới là quan trọng, chứ không phải sự hiện diện của thân thể tướng Kỳ trên đất nước VN là quan trọng.
Hiện nay có những vấn đề mâu thuẫn trong thái độ của người cầm quyền CSVN là một mặt họ kêu gọi hòa giải trong ngoài nước, một mặt siết chặc nền cai trị độc tài. Chứng cớ mới đây chính quyền Hà nội đã rất nặng tay đối với những nhà tranh đấu cho dân chủ và nhân quyền trong nước và với GH/PGVNTN. Nếu nhà cầm quyền CSVN nhận thấy bế tắc trong công cuộc xây dựng đất nước phú cường là do chính sách độc tài đảng trị thiếu dân chủ của họ mà hoạch định một chính sách dân chủ hóa đất nước thì không cần họ kêu gọi hòa giải mà cộng đồng VN tại hải ngoại sẽ tìm đến họ mà hòa giải.
Tôi nghĩ tướng Kỳ nên lợi dụng hiện tượng truyền thông quanh chuyến đi của ông để nói lớn và nói thẳng với nhà cầm quyền VN rằng họ cần phải can đảm nhìn thẳng vào bế tắc của đất nước, rằng họ đừng sợ mất quyền hành, rằng họ cần dân chủ mới cứu được nước, và rằng nếu không dân chủ hóa toàn diện và một lúc được ít nhất họ có thể tu chính hủy bỏ điều 4 Hiến Pháp để từ từ thiết lập dân chủ qua bầu cử tự do. Những gì tướng Kỳ nói trong không khí truyền thông sôi nổi quanh chuyến đi của ông sẽ tạo thành công luận và biến thành một thứ áp lực đối với đảng CSVN. Nếu tướng Kỳ làm được vậy chuyến đi của ông là một điều hữu ích.
Còn nếu tướng Kỳ chỉ nói chung chung rằng chiến tranh chấm dứa lâu rồi, cần phải hòa giải dân tộc mà không đưa ra một ý kiến tích cực gì thì chuyến về thăm đất nước của ông nhân Tết Giáp thân này chỉ là một cơ hội cho nhà cầm quyền CSVN khai thác.
Quang Dũng: Ông nghĩ tướng Kỳ có đủ bản lãnh làm công việc đó không?
Trần Bình Nam: Tôi rất mong tướng Kỳ có bản lãnh đó. Tuy nhiên nhìn lại tác phong lãnh đạo của ông Kỳ trước năm 1975 và đánh giá hai cuốn sách bằng tiếng Anh ông viết ở hải ngoại, cuốn "Twenty Years, Twenty Days" (Hai mươi năm, Hai mươi ngày) và cuốn "The Buddha’ s Child" (Con Cầu Tự) cũng như những gì ông đã làm đã nói từ năm 1975 đến nay tôi lo nhiều hơn là hy vọng. Tôi lo tướng Kỳ sẽ không có đủ bản lãnh để đương đầu với mưu mô khai thác chuyến đi của ông của chính quyền Hà Nội./.
PHAN LẠC TIẾP * HOÀNG CƠ MINH
Khi toâi ra tröôøng ñaàu thaäp nieân 60, toång soá só quan trong Haûi Quaân chöa ñeán 300 ngöôøi. Quaân soá taát caû Só Quan, Haï Só Quan vaø Ñoaøn Vieân cuûa Haûi Quaân vaøo khoaûng 4000 ngöôøi maø thoâi. Do ñoù haàu nhö chuùng toâi bieát teân, bieát tuoåi vaø tính tình cuûa taát caû nhöõng vò só quan ñaøn anh. Cho ñeán ngaøy 30 thaùng 4 naêm 1975, quaân soá cuûa taát caû Haûi Quaân treân 40 ngaøn, trong ñoù só quan coù ñeán maáy ngaøn. Rieâng caáp töôùng coù 10 vò ñang taïi chöùc vaø 1 vò ñaõ veà höu vì ñaùo haïn tuoåi. Trong nhöõng só quan caáp töôùng naøy coù theå chia ra laøm 2 loaïi. Thöù nhaát laø nhöõng vò só quan xuaát thaân khoaù 1 Nha Trang do Phaùp huaán luyeän treân Haïm Ñoäi Vieãn Ñoâng ( Division Navale D Extreme Orient ), vôùi thaâm nieân quaân vuï vaø chöùc vuï, neân öu tieân leân töôùng tröôùc vôùi caáp baäc 2 sao, 3 sao. Thöù hai laø nhöõng vò töôùng môùi leân sau naøy, 1 sao, khi cuoäc chieán ôû giai ñoaïn cam go vaø Haûi Quaân baønh tröôùng mau leï, bao goàm nhöõng só quan xuaát thaân khoaù1 tröôøng Só Quan Haûi Quaân Brest, do Phaùp huaán luyeän; khoùa 2, khoaù 3, khoaù 4 vaø khoaù 5 Só Quan Haûi Quaân Nha Trang. Oâng Hoaøng cô Minh xuaát thaân khoaù 5, leân töôùng, laø ngöôøi ñoäc nhaát trong khoaù oâng ñöôïc vinh döï naøy. Ña soá nhöõng só quan khoaù 5 mang caáp baäc ñaïi taù, coù ngöôøi coøn ñeo trung taù. Nhö lôøi Ñaïi Taù Nguyeãn vaên May cuøng khoaù vôùi oâng, nhaän ñònh raèng :” Tröø lon Trung Uyù laø chuùng toâi cuøng leân chung, sau ñoù haàu nhö caáp baäc naøo oâng Minh cuõng leân tröôùc anh em bôiû nhöõng coâng traïng ñaëc bieät. Oâng Minh quaû laø ngöôøi xuaát saéc, hôn ngöôøi “.
Trong thôøi gian thuï huaán, laø Sinh Vieân Chuaån Uyù, chuùng toâi nhìn nhöõng Só Quan ñaøn anh ñaõ ra tröôøng baèng moät taám loøng khao khaùt vaø ngöôõng moä. Noùi chi ñeán vò Ñaïi Uyù Haïm Tröôûng, ba vaïch vaøng treân vai vaø huy hieäu Haïm Tröôûng gaén treân naép aùo. Caùc vò aáy cao xa quaù, taøi gioûi quaù. Xung quanh caùc vò aáy laø caû moät vuøng söông muø cuûa huyeàn thoaïi. Oâng naøy khoù tính, chì soùng. Oâng kia caëp caàu xuoâi soùng maø eâm nhö ñeå. Oâng khaùc tuy raát thaâm nieân nhöng khoâng thích laøm vieäc treân bôø, chæ thích ñi taøu. . . Luùc aáy Ñaïi Uyù Hoaøng cô Minh ñang laø Haïm Tröôûng truïc loâi haïm Baïch Ñaèng II, HQ 116. Chieán haïm tuy nhoû nhöng môùi tinh, treân oáng khoùi coù gaén moät huy hieäu veõ moät myõ-nhaân-ngö caàm caùi choåi ( ñeå queùt mìn). Beân treân huy hieäu naøy laø moät chöõ ÖU baèng ñoàng thau saùng loaùng, chöùng toû trong kyø thanh tra thöôøng nieân vöøa qua, chieán haïm ñaõ ñaït ñöôïc ñieåm toái ña treân moïi laõnh vöïc : thi haønh toát caùc coâng taùc ñaõ ñöôïc chæ ñònh; baûo trì toaøn haûo taát caû caùc loaïi maùy moùc treân taøu; vaø tinh thaàn phuïc vuï cuûa nhaân vieân raát cao.
Khi böôùc chaân xuoáng thöïc taäp treân truïc-loâi-haïm naøy, chuùng toâi thaáy khaùc haún nhöõng chieán haïm khaùc. Vì haàu nhö nôi ñaâu treân taøu neáu khoâng ñöôïc sôn pheát saùng tröng, ñeàu ñöôïc ñaùnh ñoàng boùng loän. Khoâng coù nhöõng choã hoen ræ, vaøng uùa boïng seùt.Vì chieán haïm naøy voû baèng goã, khoâng ræ seùt, nhöng deã vôõ. Vaän chuyeån phaûi thaät kheùo leùo, traùnh va chaïm nhö loaïi taøu voû saét. Kim loaïi duøng treân taøu naøy moät phaàn laø saét, theùp ñaõ ñöôïc khöû töø, maø ña soá cô phaän laøm baèng ñoàng thau. Lyù do ñoàng thau khoâng bò huùt bôûi töø löïc, traùnh nguy hieåm cho chieán haïm ñi gaàn loaïi mìn-töø-tính. Ngay treân saân chính laø moät maët troáng khoång loà ñeå phaù mìn aâm thanh. Beân caïnh ñoù laø caû moät cuoän giaây cable ñöôøng kính coù ñeán gaàn 10 phaân, naèm chình ình trong truïc quay. Ñoái vôùi chuùng toâi, nhöõng sinh vieân chöa ra tröôøng, quang caûnh aáylaø caû nhöõng gì choaùng ngôïp, khoù khaên. Toâi vaø maáy ngöôøi baïn cuøng khoùa ñöùng nghieâm tuùc treân ñaøi chæ huy, quan saùt vaø ghi cheùp moïi dieãn tieán taïi ñaây, chieâm ngöôõng vò Haïm Tröôûng, Ñaïi UyÙ Hoaøng cô Minh ñöùng ñieàu khieån con taøu.
Coøi nhieäm sôû vaän chuyeån keùo leân. Thuyû thuû ñoaøn quaàn xanh ñaäm, aùo xanh xaùm nhaït, maëc aùo phao maøu ñoû, mau choùng chaïy vaøo nhieäm sôû. Leänh Haïm Tröôûng ban ra saéc, goïn, ñöôïc nhaéc laïi vaø thi haønh raát chính xaùc. Khi con taøu ñaõ ôû treân haûi loä, ngoan ngoaõn höôùng muõi ra cöûa bieån, Haïm Tröôûng ñöùng moät luùc, höôùng maét ra khôi. OÂng trôû laïi gheá daønh rieâng cho Haïm Tröôûng, thong thaû chaâm moät ñieáu Bastos, hít moät hôi daøi, thôû khoùi muø mòt, roài ra leänh :” Giaûi taùn nhieäm sôû vaän chuyeån.” Gioù thoåi bay giaây hieäu kyø chieán haïm laät phaät. Moät hoài coøi daøi reù leân. Nhöng tieáp theo ngay laø hoài coøi nhieäm sôû cuûa phieân haûi haønh…. Vò só quan tröôûng phieân dô tay chaøo Haïm Tröôûng, bieåu loä söï saün saøng laø só quan ñöông phieân, ñöùng ngay caïnh la baøn ñieän, ra leänh cho phoøng laùi. Ñoù laø hình aûnh ñaàu tieân toâi coù vôùi nieân tröôûng Hoaøng cô Minh.
Sau naøy, khi ñaõ ra tröôøng, coâng taùc vaø traùch nhieäm ñoøi hoûi, ña soá anh em cuøng khoaù chuùng toâi laø nhöõng ngöôi ñi taøu toát. Nhieàu ngöôøi ñaõ laø Haïm Tröôûng nhöõng chieán haïm lôùn nhaát cuûa Haûi Quaân : khu truïc haïm, tuaàn döông haïm. Trong traän haûi chieán lòch söû choáng quaân Trung Coäng taïi Hoaøng Sa, ngaøy 19 thaùng 1 naêm 1974, hai trong boán vò Haïm Tröôûng tham döï traän ñaùnh laø Só Quan khoaù 11. Toâi cuõng töøng laø Haïm Tröôûng, chæ huy moät con taøu nhoû, nhöng hình aûnh Haïm Tröôûng Hoaøng cô Minh, vaãn laø moät maãu möïc ñeïp ñeõ trong kyù öùc cuûa toâi.
Laâu laém môùi maëc laïi boä quaàn aùo nhaø binh hoà thaúng neáp cöùng queøo, ñeo lon cöù thaáy ngöôïng nhö ñeo lon giaû. Vöøa böôùc vaøo saân traïi Baïch Ñaèng, ñuïng ngay Trung Taù Hoaøng cô Minh ôû haøng hieân cao oác. Oâng goïi lôùn vaø hoûi : “ Caäu bieán ñi ñaâu maáy naêm nay”. Oâng keùo toâi vaøo vaên phoøng oâng : Vaên Phoøng Tham Möu Phoù Chieán Tranh Chính Trò ôû goùc töøng treät toaø nhaø chính. Toâi trình baøy hoaøn caûnh cuûa toâi. Oâng baûo :” Thoâi ôû ñaây laøm vieäc vôùi toâi.” Chöa bieát seõ phuï traùch coâng taùc gì, neân toâi ngaàn ngaïi. Oâng baûo : “ Ñeå toâi daøn xeáp, mieãn laø caäu thích laøm vieäc vôùi toâi. Coi nhö xong, veà nhaø nghæ theâm vaøi ngaøy nöõa ñi.” Maáy ngaøy sau trôû laïi, oâng Minh noùi :” Toâi thua. Ñaïi Taù Aùnh xin Tö Leänh ñeå caäu xuoáng Caàn Thô laøm vieäc vôùi oâng aáy roài.”Qua moät vaøi nhieäm sôû, maáy naêm sau khi toâi trôû veà Saøi Goøn laøm Tröôûng Phoøng Taâm Lyù Chieán Boä Tö Leänh Haûi Quaân, thì oâng Minh ñaõ laø moät teân tuoåi gaén lieàn vôùi nhöõng chieán coâng ôû caùc vuøng löûa ñaïn.
Ñoàng baèng soâng Cöûu Long, vöïa luùa cuûa Mieàn Nam, ngoaøi nhöõng Giang Ñoaøn Xung Phong ra, baây giôø coù theâm treân 1000 chieán ñónh ñuû loaïi ngang doïc treân khaép caùc vuøng soâng nöôùc. Ñoù laø nhöõng chieán ñónh thuoäc 3 Löïc Löôïng Ñaëc Nhieäm : Löïc Löôïng Trung Öông, Löïc Löôïng Tuaàn Thaùm vaø Löïc Löôïng Thuyû Boä. Ñaây cuõng laø neùt raát ñaëc thuø cuûa Haûi Quaân Vieät Nam. Vì treân theá giôùi khoâng coù moät moät quoác gia naøo coù moät löïc löôïng haûi quaân trong soâng to lôùn vaø ña hieäu nhö theá. Nieân tröôûng Hoaøng cô Minh baây giôø laø Ñaïi Taù, Tö Leänh Löïc Löôïng Thuyû Boä. Ñoù laø moät löïc löôïng goàm khoaûng 300 chieán ñónh. Löïc Löôïng naøy ñöôïc coi laø duõng maõnh nhaát, moät muõi nhoïn saéc beùn nhaát trong soâng ngoøi cuûa Haûi Quaân Vieät Nam. Caùc chieán ñónh cuûa Löïc Löôïng naøy voû daøy, hoaû löïc huøng haäu. Ñaëc bieät loaïi chieán ñónh Tango, noùc baèng , tröïc thaêng coù theå ñaùp xuoáng deã daøng, coù maët ôû khaép nôi, keå caû nhöõng vuøng maø töø laâu nay ñöôïc coi laø an toaøn khu cuûa ñòch. Töø Chöông Thieän, Caø Mau, Soùc Traêng ñeán Raïch Soûi, Seûo Roâ, kinh Ñoàng Tieán, kinh Coå Coø hoùc hieåm sình laày, nhöõng “ haøng khoâng maãu haïm tyù hon “ naøy ñeàu coù maët, taïo ra nhöõng phaûn öùng thaàn toác, khoác lieät, kinh hoaøng khieán ñoái phöông khoâng kòp trôû tay. Vì ngoaøi hoaû löïc cô höõu cuûa caùc chieán ñónh vaø boä quaân tuøng ñónh, khi caàn, quaân tieáp vieän seõ ñöôïc tröïc thaêng aøo aït chôû tôùi, ñaùp treân saøn taøu, môû ñöôøng, phaûn coâng vaø taûn thöông raát höõu hieäu. Neân moãi khi thaáy chieán ñónh cuûa Thuyû Boä xuaát hieän, ñòch chæ coøn coù hai caùch : naèm im, aån mình ; hoaëc chaúng ñaëng ñöøng thì lieàu lónh khai phaùo roài “cheùm veø” ( chaïy) ñeå guïc cheát naùt thaây maø thoâi. Vì theá nhöõng vò chæ huy tröôûng beân Boä Binh ñeàu muoán coù nhöõng chieán ñónh cuõa Löïc Löôïng Thuyû Boä hoaït ñoäng trong vuøng traùch nhieäm cuûa mình.
Trong nhöõng cuoäc haønh quaân soâi ñoäng, vôùi moät tröïc thaêng bieät phaùi, oâng Minh haàu nhö hieän dieän khaép nôi thuoäc Vuøng 4 Chieán Thuaät. Nhöõng “ ñöùa con” cuûa oâng, cöù coù ñuïng ñaõ thaáy tieáng oâng treân maùy. Vaø khi khaån caáp, ngaët ngheøo, khoâng goïi, ñaõ thaáy oâng bay treân ñaàu theo doõi, chæ thò, hoã trôï vaø tieáp cöùu. Haõy theo doõi moät ñoaïn buùt kyù cuûa anh Nguyeãn ñình Saøi, cöïu só quan trong Löïc Löôïng Thuyû Boä, dieãn taû laïi moät trong nhöõng caûnh bi huøng töøng xaåy ra treân bao nhieâu khuùc soâng oan nghieät trong cuoäc chieán ôû ñoàng baèng soâng Cöûu Long : “. . .Toâi ñang chæ thò cho hai chieác Alpha ñeán keùo chieác Monitor bò ñaïn ra thì boãng nhieân thaûm hoaï saåy ra tröôùc maét. Thuyû thuû LVN treân chieác Tango Baïch Hoå vöøa trong uï suùng khaåu ñaïi lieân 20mm böôùc ra ngoaøi, coù leõ khoâng khí trong thaønh saét quaù haàm. Moät tieáng “phuït” vang leân, thaây anh ngaõ vaät xuoáng saøn , caùi ñaàu vaêng ñaâu maát tieâu. Traùi B41 khoâng bieát töø ñaâu bay tôùi hôùt goïn caùi ñaàu cuûa anh, roài löôùt qua saøn platform, noå tung giöõa soâng. . .Toâi duøng maùy baùo caùo vôùi “Thaåm Quyeàn” ñang bay tröïc thaêng ôû höôùng taây, mieät Kieân Höng. Qua tieáng noùi, toâi nhaän ra gioïng noùi cuûa “ Thaåm Quyeàn”, chính laø Ñaïi Taù Hoaøng cô Minh. . .Oâng baûo ñôïi ôû ñoù, ñaõ coù tieáp vaän vaø taûi thöông ñang treân ñöôøng ñeán. Theá laø oâng bay ñi. . .Khoaûng hôn moät giôø sau thì coù tieáng maùy taøu voïng ñeán töø haï gioøng. Moät ñoaøn giang ñónh 5 chieác goàm 3 Alpha vaø 2 Monitor im laëng voâ tuyeán chaïy vaøo, ñeán gaàn môiù sang taàn soá haønh quaân ñeå lieân laïc. Qua aùnh ñeøn pin chieáu xuoáng saøn taøu haét leân, toâi giaät mình kinh ngaïc, nhaän ra ngöôøi ñaàu tieân nhaûy sang taøu toâi chính laø Ñaïi Taù Hoaøng cô Minh, Tö Leänh Löïc Löôïng Thuyû Boä. Oâng Minh böôùc ñeán xaùc thuyû thuû N., laät taám meàn ra, coá oâm caùi xaùc cuït ñaàu leân, caèm oâng baïnh ra nhö muoán kìm cheá noãi thöông taâm ngöôøi thuoäc caáp vaø loøng oaùn haän keû thuø. Moïi ngöôøi laëng ñi trong noãi xuùc ñoäng toät cuøng. Suoát caû ñôøi toâi khoâng bao giôø queân caûnh töôïng bi huøng trong giôø phuùt aáy.. . “
Ñoïc ñoaïn buùy kyù naøy toâi ruøng mình kinh sôï, hai tay noåi gai. Nhöng trong Haûi Quaân, ai ñaõ daán thaân vaøo nhöõng “ vuøng töû ñòa “ nhö U Minh Thöôïng, U Minh Haï döôùi quyeàn chæ huy cuûa töôùng Minh, ñeàu coù nhöõng kyû nieäm laïnh mình lo sôï,ï laãn söõng sôø möøng vui khi thaáy vò Tö Leänh cuûa mình baát ngôø xuaát hieän nhö theá. Nhöõng caûnh huoáng aáy moãi luùc moãi nhieàu, choàng lôùp vaø bieán theå, theâm bôùt thaønh nhöõng huyeàn thoaïi bao phuû hình aûnh cuûa nieân tröôûng Hoaøng cô Minh .
Khi laøm Tö Leänh Löïc Löôïng Thuyû Boä, oâng Minh ñaõ coù maët treân nhöõng khuùc thuyû trình saét maùu naøy, nhö nhöõng ngöôøi lính tieàn phong tieán vaøo vuøng löûa ñaïn. Theo lôøi keå cuûa anh Lyù anh Kieät, Tham Möu Phoù Haønh Quaân , kieâm Tröôûng Phoøng 3 cuûa Löïc Löôïng naøy trong caùc naêm 1973-75, nhö sau :”Doïc theo kinh Phuïng Hieäp, töø Caàn Thô ñi Soùc Traêng daøi hun huùt, naêm 1974, gaàn 50 ñoàn boùt bò Coäng Quaân san baèng. Tö Leänh Quaân Ñoaøn 4 ra leänh : baèng moïi giaù phaûi xaây döïng laïi. Trong cuoäc haønh quaân naøy vai troø cuûa Haûi Quaân raát laø naëng neà : Duøng ñöôøng thuyû môû laïi ñaàu caàu. Chôû Boä Binh taùi chieám. Yeåm trôï Boä Binh xaây döïng laïi ñoàn boùt. Ñaëc bieät chuù troïng ñeán coâng taùc Taâm Lyù Chieán, Daân Söï Vuï, giuùp daân xaây döïng laïi cöûa nhaø. Nhö theá trong vuøng “xoâi ñaäu” naøy, döôùi nöôùc thuyû loâi nhieàu nhö döøa khoâ. Treân bôø ñòch laån trong daân nhö traáu. Vaäy maø treân chieác xe Jeep chaïy doïc theo bôø kinh daøi hun huùt, töôùng Minh vaãn ra leänh caém hieäu kyø 1 sao phaáp phôùi. Khi di chuyeån döôùi nöôùc, khai dieãn cuoäc haønh quaân, oâng ngoài treân mui chieác Fom, ñi ñaàu ñoaøn chieán ñónh, ngoâi sao baïc vaãn laáp laùnh treân vai aùo. Mình ñi theo oâng, thaáy oâng nhö theá, chaúng leõ ngoài trong loøng taøu, ñaønh cuõng phaûi ñöùng quanh quaån sau oâng. Moät traøng ñaïi lieân, moät quaû B40 phuït ra laø taát caû Boä Tham Möu Löïc Löôïng bay heát. Khoâng giaûi thích ñöôïc. Coù leõ oâng Minh tin maïnh meõ vaøo cung-meänh cuûa mình trong laù soá töû vi. Vaø coù leõ ñòch cuõng khoâng theå ngôø treân moät chieán ñónh nhoû beù aáy laïi coù moät oâng töôùng ngoài treân mui taøu, daãn ñaàu cuoäc haønh quaân .”
Noùi veà aên uoáng, coù nhieàu ngöôøi vaãn cho raèng Haûi Quaân sang troïng, aên uoáng kieåu caùch, thöøa möùa. Ñieàu aáy coù leõ khaù ñuùng trong thôøi gian ñaàu döôùi quy cheá cuûa Haûi Quaân Phaùp maø thoâi. Sau naøy, nhaát laø trong giai ñoaïn cam go cuûa cuoäc chieán, moïi quaân nhaân, baát cöù caáp baäc, vaø quaân binh chuûng naøo, cuoäc soáng ñeàu raát kieäm öôùc, khoù khaên. Phoù Ñeà Ñoác Ñaëng cao Thaêng, xuaát thaân töø tröôøng só quan danh tieáng cuûa Phaùp, tröôøng Brest, cho hay :” Löông laäu chuùng toâi chæ ñuû aên. Haøng ngaøy chuùng toâi duøng côm trong Caâu Laïc Boä, keå caû töôùng Nguyeãn khoa Nam, Tö Leänh Quaân Ñoaøn. Toâi ñoâi khi aên côm gaùnh ( taø loït ) mua veà töø chôï Caàn Thô.” Töôùng Hoaøng cô Minh chaúng nhöõng khoâng ra ngoaøi thoâng leä aáy, maø oâng coøn giaûn dò hôn nhieàu. Anh Lyù anh Kieät cho hay :” Haøng ngaøy oâng Minh aên trong Caâu Laïc Boä nhö nhöõng só quan khaùc. Neáu baát ngôø coù khaùch, oâng sai moå ngay moät con heo. . .(hoäp). Thuoác thì nhö lính, raët Bastos xanh, kheùt leït. Khi bay thò saùt chieán tröôøng hay thaêm vieáng caùc ñôn vò tröïc thuoäc, oâng vaø ñoaøn tuyø tuøng, moãi ngöôøi ñem theo moät oå baùnh mì daøi, hay maáy bò côm saáy vaø moät bi-ñoâng nöôùc. “ Traùnh laøm phieàn nhöõng ñôn vò “, oâng luoân nhaéc nhôû caùc só quan nhö theá. Luùc raûnh roãi oâng nghieàn ngaãm boä Tam Quoác Chí. Trong khi tuïi tao thì nghieän Coâ Gaùi Ñoà Long. OÂng baûo : Nhaø binh phaûi thuoäc Tam Quoác Chí. Hay laém, aùp duïng vaøo thöïc teá vaãn höõu ích voâ cuøng. . .”
Nhaân caâu chuyeän naøy cuõng khieán toâi nhôù ñeán böõa tieäc ñöôïc toå chöùc taïi Boä Tö Leänh Thuyû Boä vaøo naêm 1973, khoaûn ñaõi Tö Leänh Haûi Quaân vaø phaùi ñoaøn thanh tra.
Böõa tieäc dieãn ra ñuùng nghi leã. Caùc só quan chuû cuõng nhö khaùch maëc tieåu leã traéng, lon vaøng môùi oùng aùnh, giaây bieåu chöông vaø huy chöông cuoáng röïc rôõ. 6 ngöôøi moät baøn. Caùc baøn keâ saùt nhau thaønh moät haøng daøi, traûi khaên baøn traéng tinh. Tö Leänh Haûi Quaân ngoài ôû ñaàu baøn, choã ngoài danh döï nhaát. Ñoái dieän vôùi Tö Leänh, cuoái daõy baøn laø vò trí cuûa vò só quan ít thaâm nieân nhaát, vaø ñöông nhieân laø Só Quan AÅm Thöïc. Tröôùc khi vaøo tieäc, Só Quan Aåm Thöïc ñöùng leân, trònh troïng ñoïc thöïc ñôn, ñuùng theo truyeàn thoáng Haûi Quaân trong nhöõng böõa tieäc quan troïng. Nhöng thöïc ñôn hoâm aáy chæ laø maáy moùn aên ñôn giaûn nhö moät böõa côm thöôøng trong Caâu Laïc Boä goàm thòt kho, döa giaù.Moùn canh laø moät con vòt haàm raát kyõ trong moät noài lôùn, ñaày nöôùc ñang xoâi, boác khoùi nghi nguùt. Beân caïnh ñoù laø moät ñóa rau soáng khoång loà, ñeå nhuùng vaøo noài nöôùc haàm vòt. Vò Só Quan Aåm Thöïc hình nhö ñaõ ñöôïc hoïc taäp, chæ thò chu ñaùo, neân ñaõ trình baøy khaù tyû mæ vaø duyeân daùng veà moùn aên “quan troïng” naøy. Ñoù cuõng laø moùn chính, moùn cuoái cuøng. Vì sau moùn ñoù laø ñoà traùng mieäng baèng chuoái. ( Coù nghóa laø böõa aên chæ coù theá thoâi, khoâng coø gì theâm nöõa ñaâu ). Toâi coù tham döï böõa aên naøy, vì luùc aáy toâi laø Tröôûng Phoøng Taâm Lyù Chieán, Boä Tö Leänh Haûi Quaân, thaùp tuøng Ñoâ Ñoác Tö Leänh trong phaùi ñoaøn thanh tra. Nghe ñoïc thöïc ñôn chuùng toâi khoâng daùm cöôøi. Moïi ngöôøi khoâng ai daùm cöôøi, vì böõa aên naøy coøn laø moät nghi leã, ñöôïc ñaùnh giaù, cho ñieåm nhö moät sinh hoaït cuûa ñôn vò. Sau toâi coù hoûi moät só quan : Sao laïi ñôn sô quaù vaäy? Vò só quan naøy cho bieát : “Tö Leïõnh chuùng toâi khoâng ñoàng yù ñeå caùc só quan phaûi ñoùng nhieàu tieàn ñaõi khaùch. Thuyû Boä haønh quaân lieân mieân, khoâng coù moät ngaân quyõ naøo ñeå khoaûn ñaõi phaùi ñoaøn.” Vieäc naøy, môùi ñaây ( thaùng 12, 2002), toâi coù nhaéc laïi vôùi anh Lyù anh Kieät . Kieät noùi :” Oâng Minh luùc ñaàu coøn chæ thò tuïi tao seõ thu tieàn aên caùc ngöôøi tham döï, tröø Ñoâ Ñoác Tö Leänh Haûi Quaân maø thoâi. Thaáy kyø quaù, chính tuïi tao boû tieàn ra ñaõi khaùch, oâng Minh khoâng bieát. Khoâng ai daùm cho oâng bieát söï thaät ñoù caû. Cuõng vì theá böõa tieäc cuõng khoâng daùm baøy veõ gì theâm”.
Vaãn lôøi anh Lyù anh Kieät :” Cuõng khoâng bieát theá naøo maø noùi. OÂng can tröôøng, giaûn dò vaø lieâm khieát nhö tao bieát ñaõ ñaønh. Nhöng coù nhöõng ñieàu tao nghó khoâng ra. Nhö hoài 1974, ñoaøn convoi do giang ñoaøn cuûa Quyeân ( Thieáu Taù Nguyeãn ngoïc Quyeân ) khoaù mình hoä toáng, gaëp tuïi Vieät Coäng taán coâng taøn baïo quaù ôû khuùc soâng khuùc khuyûu Coå Coø. Quyeân keâu cöùu tao, laø Tham Möu Phoù Haønh Quaân kieâm Tröôûng Phoøng 3, tao trình leân oâng, oâng thuaän, roài tao xæ moät ñôn vò thuoäc Löïc Löôïng Thuyû Boä ñang haønh quaân gaàâøn ñoù caáp toác ñeán tieáp cöùu, giaûi vaây. Ñoaøn giang vaän maáy chuïc chieác, chôû haøng ngaøn taán gaïo, caù maém, khi bò taán coâng, chaïy taûn maùt töù taùn, ñöôïc tuïi tao gom laïi ñaày ñuû. Ñoaøn convoi tieáp tuïc leân ñöôøng veà Saøi Goøn, khoâng rôi moät haït thoùc. Ít thaùng sau, nhaân Sinh Nhaät Moät Naêm cuûa Löïc Löôïng, chuû ñoaøn convoi tìm ñeán Boä Tö Leänh Thuyû Boä, vôùi tinh thaàn haäu phöông yeåm trôï tieàn tuyeán, xin uûng hoä Löïc Löôïng moät trieäu ñoàng ñeå Löïc Löôïng laøm leã lieân hoan. Tao möøng, vaø trình leân oâng Minh. OÂâng khoâng cho nhaän, coøn xaïc tao moät traän. Thaät khoâng bieát sao maø noùi. “ Töø nhöõng can tröôøng, duõng maõnh vaø haønh xöû ñaëc bieät aáy, oâng Minh ñaõ thaêng hoa, ñeo sao ôû Löïc Löôïng Thuyû Boä, qua maët raát ñoâng nhöõng vò ñaøn anh. Töø ñoù lôùp haøo quang vaø huyeàn thoaïi quanh oâng haàu nhö moãi luùc moãi theâm daøy ñaëc. Coù nhöõng phoûng ñoaùn, ñoàn ñaïi : oâng Minh seõ naém chöùc vuï naøy, chöùc noï nay mai.
Sau ñoù laø luùc ñaát nöôùc ñeán hoài nghieâng ngöûa, vaøo thaùng 3 naêm 1975, töôùng Minh ñöôïc chæ ñònh ra Mieàn Trung laøm Tö Leänh Vuøng 2 Duyeân Haûi. Moät vuøng duyeân haûi daøi nhaát trong 5 vuøng, chaïy daøi töø Quy Nhôn ñeán Phan Thieát, goàm nhöõng duyeân ñoaøn 21 ñoùng taïi Tam Quan, Haûi Ñoäi 2 Duyeân Phoøng ñoùng taïi Quy Nhôn ( caên cöù cuõ cuûaDuyeân Ñoaøn 22 ñaõ giaûi taùn), Duyeân Ñoaøn 23 taïi Soâng Caàu, duyeân ñoaøn 25 taïi Hoøn Khoùi, duyeân ñoaøn 26 taïi Bình Ba, duyeân ñoaøn 27 taïi Ninh Chöõ vaø duyeân ñoaøn 28 taïi Phan Thieát. Boä Tö Leänh Vuøng 2 Duyeân Haûi ñoùng taïi Cam Ranh, chæ huy taát caû 6 duyeân ñoaøn, vaø maáy chuïc Duyeân Toác Ñónh cuûa Haûi Ñoäi Duyeân Phoøng, nhöõng cô sôû tieáp vaän söûa chöõa, caùc ñaøi kieåm baùo trong vuøng vaø nhöõng chieán haïm cuûa Haïm Ñoäi bieät phaùi.
Ngaøy 31 thaùng 3, Quy Nhôn ñòa ñaàu cöïc Baéc cuûa vuøng 2 Duyeân Haûi ôû trong tình traïng nguy ngaäp. Ngoaøi nhöõng ñôn vò cô höõu tröïc thuoäc, treân maët bieån ngoaøi khôi Quy Nhôn coù nhöõng chieán haïm sau ñaây töø Saøi Goøn bieät phaùi hieän dieän, ñaêt döôùi quyeàn ñieàu ñoäng cuûa töôùng Hoaøng cô Minh : HQ 2, HQ 3. HQ7, HQ 400, HQ 403, HQ 406, HQ 505 vaø moät soá nhöõng chieán haïm nhoû. Töôùng Minh hieän dieän treân Tuaàn Döông Haïm Traàn nhaät Duaät, HQ 3, do HQ Trung Taù Nguyeãn kim Trieäu laøm Haïm Tröôûng, töôùng kyø 1 sao traéng treân neàn xanh, phaáp phôùi treân kyø ñaøi.
Saùng ngaøy 31 thaùng 3, leänh töø Saøi Goøn, chæ thò cho Haûi Quaân vaøo baõi bieån Quy Nhôn boác Sö Ñoaøn 22 Boä Binh. Hai haûi vaän haïm HQ 403 vaø HQ 400, döôùi söï ñoân ñoác cuûa HQ Trung Taù Leâ thuaàn Phong, Chæ Huy Tröôûng Haûi Ñoäi Chuyeån Vaän, uûi baõi Quy Nhôn, tröôùc tröôøng Sö Phaïm ñeå ñoùn quaân cuûa Sö Ñoaøn 22 ñang coù maët treân baõi. Nhöng taøu vöøa höôùng muõi vaøo baõi uûi, bò hoaû löïc cuûa ñòch baén ra quaù maïnh. B40 noå tung phía tröôùc. Chieán haïm phaûi luøi ra, trong nhieäm sôû taùc chieán, ñoàng thôøi thaû thang giaây vaø löôùi hai beân hoâng chieán haïm ñeå anh em Boä Binh leo leân taøu. Do ñoù quaân töø treân bôø cuûa Sö Ñoaøn 22 Boä Binh phaûi lieàu cheát bôi ra taøu. Cuoäc vôùt ngöôøi dieãn ra treân vuøng bieån Quy Nhôn suoát ngaøy ñeâm raát khoù nhoïc, bi thöông, nhöng khoâng ñeán noãi ngaäp maùu nhö ôû Ñaø Naüng. Bieån eâm. Taøu chæ luøi ra ôû ñoä xa vöøa phaûi, ngoaøi taàm ñaïn ñòch, duøng hoaû löïc cô höõu cuûa chieán haïm phaûn phaùo vaø baén caûn ñòch ñang tieán tôùi ôû treân bôø, phía sau anh em Sö Ñoaøn 22 Boä Binh. Trong soá nhöõng quaân nhaân bôi ra bieån vaø ñöôïc chieán haïm Haûi Quaân vôùt, coù caû Thieáu Töôùng Phan ñình Nieäm, Tö Leänh Sö Ñoaøn 22 Boä Binh. Leân ñöôïc chieán haïm HQ 400, töôùng Nieäm ôû trong tình traïng suy nhöôïc naëng neà caû theå chaát laãn tinh thaàn. OÂng ñöôïc saên soùc ñaëc bieät, vì HQ 400 voán laø moät beänh-vieän-haïm. Taát nhieân moïi quaân nhaân cuûa cuûa Sö Ñoaøn naøy leân ñöôïc chieán haïm, ai cuõng suõng nöôùc, ñoùi khaùt naèm laên ra saøn taøu, khoâng coøn haøng nguõ gì nöõa. Thieáu Töôùng Phaïm vaên Phuù, Tö Leänh Quaân Ñoaøn 2, chæ ñònh Töôùng Minh thay theá töôùng Nieäm, kieâm nhieäm Tö Leänh Sö Ñoaøn 22 Boäâ Binh vaø Tö Leänh chieán tröôøng Bình Ñònh.
2 giôø saùng ngaøy 2 thaùng 4, Töôùng Minh nhaän ñöôïc leänh töø Saøi Goøn qua Boä Tö Leänh Haûi Quaân vaø treân Ñaøi Quaân Ñoäi thoâng baùo : Toång Thoáng Thieäu boå nhieäm töôùng Minh laøm Toång Traán Quy Nhôn. Töôùng Minh coù toaøn quyeàn ñieàu ñoäng taát caû löïc löôïng taïi ñòa phöông ñeå taùi chieám Quy Nhôn, goàm Sö Ñoaøn 22 BB, Bieät Ñoäng Quaân, Ñòa Phöông Quaân. Haûi Quaân. Trung Taù Nguyeãn kim Trieäu, Haïm Tröôûbg HQ 3, nhôù laïi, cho bieát raèng :” Ñeå thi haønh leänh naøy, saùng sôùm ngaøy 2 thaùng 4, oâng Minh chæ thò caùc chieán haïm hieän dieän, tuùc tröïc ôû saùt bôø bieån Quy Nhôn, saün saøng nhaän leänh cuaû oâng töø trong bôø. Ñích thaân töôùng Minh vaø Boä Tham Möu nheï, rôøi HQ 3, xuoáng chieán ñónh nhoû vaøo Boä Chæ Huy Haûi Ñoäi 2 Duyeân Phoøng, ñeå tröïc tieáp naém vöõng tình hình treân boä. Töø ñaây nhöõng lieân laïc haøng doïc, cuõng nhö haøng ngang vôùi caùc ñôn vò baïn ñaõ vaéng ngaét. Nhaát laø treân caùc taàn soá lieân laïc vôùi Sö Ñoaøn 22 Boä Binh, khoâng coøn ai nghe nöõa. Rieâng veà Töôùng Phan ñình Nieäm, Tö Leänh Sö Ñoaøn 22 BB, vì söùc khoeû suy kieät, ñöôïc ñieàu trò treân Beänh Vieän Haïm HQ 400, ñang ôû ngoaøi khôi Vuõng Taøu, treân ñöôøng veà Saøi Goøn. Tröôùc hoaøn caûnh naøy, töôùng Minh trôû laïi HQ 3, töôøng trình veà Saøi Goøn. Taát caû caùc chieán haïm bieät phaùi cho Vuøng 2 Duyeân Haûi vaø caùc chieán ñónh tröïc thuoäc, theo leänh töôùng Minh, xuoâi Nam.”
Treân ñöôøng xuoâi Nam, caùc chieán haïm noái ñuoâi nhau, uy nghieâm, thöù töï nhö dieãn haønh thao döôït. Vaãn laù côø xanh, moät ngoâi sao traéng treân caùnh phaûi cuûa coät côø, phaáp phôùi tung bay. Bieån eâm nhö maët kính, chöa bao giôø laïi eâm nhö theá. Caùc chieán thuyeàn cuûa caùc Duyeân Ñoaøn, nhaát laø caùc Duyeân Toác Ñònh cuûa Haûi Ñoäi Duyeân Phoøng chôû theo ñaày ngöôøi, quaân nhaân vaø gia ñình, chaïy doïc theo hai beân ñoaøn taøu. Nhöõng ghe daân tuùa ra nhö laù tre. Töôùng Minh ra leänh cho caùc chieán ñónh, chieán thuyeàn cuûa ñôn vò thaän troïng ñeå traùnh ñòch vaø nhöõng phaàn töû voâ kyû luaät gaây saùo troän; vaø tuyø khaû naêng, caùc chieán ñónh coá gaéng cöùu vôùt hoaëc trôï giuùp moïi ngöôøi. Neáu vôùt ñöôïc quaù ñoâng ngöôøi thì gheù vaøo caùc chieán haïm lôùn, san ngöôøi leân ñoù. Baát cöù quaân nhaân naøo böôùc leân chieán haïm, chieán ñónh, neáu coù khí giôùi, ñeàu phaûi giao noäp, caát vaøo kho.
Trôû laïi Boä Tö Leänh Vuøng 2 Duyeân Haûi taïi Cam Ranh, oâng duøng tröïc thaêng thò saùt maët traän, theo doõi tình hình trong vuøng traùch nhieäm, vaø ra leänh cho caùc chieán haïm taän duïng haûi phaùo baén ngaên chaën böôùc tieán cuûa Baéc quaân, phaù xaäp nhöõng caây caàu quan troïng. Cam Ranh xaùo troän. Oâng trôû laïi HQ 3, tieáp tuïc xuoâi Nam. Oâng ra leänh phaù huyû Trung Taâm Phaùt Tuyeán treân ñaûo Cam Ranh. Chieàu ngaøy 3 thaùng 4, haûi ñoaøn ñi ngang Duyeân Ñoaøn 27 ôû Ninh Chöõ, töôùng Minh rôøi HQ 3, sang Tuaàn döông Haïm HQ 2, do HQ Trung Taù Ñinh manh Huøng, khoaù 11 ( truøng teân vôùi Phoù Ñeà Ñoác Ñinh maïnh Huøng ), laøm Haïm Tröôûng. Haïm Tröôùng Huøng vaø toaùn daøn chaøo ñoùn ñôïi ô ûhaïm kieàu vaø höôùng daãn töôùng Minh leân Trung Taâm Chieán Baùo (CIC) cuûa chieán haïm. Taïi ñaây töôùng Minh laïi tieáp tuïc theo doõi traän lieät vaø chæ huy maët traän taïi ñòa phöông.
Ngaøy 15 thaùng 4, töôùng Minh ñaùp tröïc thaêng vaøo phi tröôøng Phan Rang, queâ höông cuûa Toång Thoáng Nguyeãn vaên Thieäu, hoïp cuøng Trung Töôùng Nguyeãn vónh Nghi, Tö Leänh Maët Traän Phan Rang; Chuaån Töôùng Nguyeãn vaên Nhöït (Sö Ñoaøn 2 Boä Binh); Chuaån Töôùng Phaïm ngoïc Sang, Tö Leänh SÑ 6 KQ vaø moät soá só quan khaùc, ñeå cuøng phoái hôïp hoaït ñoäng taïi maët traän naøy. Trung Taù Ñinh maïnh Huøng cho hay :” Môùi xong phaàn giôùi thieäu thaønh phaàn tham döï, thì coù tin phi tröôøng ñaõ bò ñòch bao vaây, buoåi hoïp giaûi taùn ngay. Töôùng Minh caáp toác ñöôïc tröïc thaêng boác ra Soaùi Haïm HQ 3 “. Toái 16 thaùng 4, tình hình Phan Rang trôû neân xoâi ñoäng. Taêng T54 cuûa ñòch naèm ngay baõi bieån Phan Rang, chóa suùng ra khôi. Döông vaän Haïm HQ 503 do HQ Trung Taù Nguyeãn vaên Loäc, khoaù 11, vaøo gaàn bôø phaûn phaùo. Khi HQ 503 quay ngang ñeå taän duïng heát khaû naêng hoaû löïc baén vaøo bôø, Vieät Coäng duøng ñaïi baùc 105 ly laáy ñöôïc cuûa mình baén tröïc xaï ra chieán haïm. Moät traùi ñaïi baùc truùng ñaøi chæ huy, noå tung, Haïm Tröôûng Loäc bò thöông vaøo ñaàu, maùu ra soái xaû, nhöng vaãn bình tónh ra leänh cho taøu ruùt ra khôi. ( Cho ñeán nay, gaàn 30 naêm, maûnh ñaïn trong ñaàu cuûa Haïm Tröôûng Loäc khoâng theå giaûi phaãu, laáy maûnh ñaïn ra. Giaûi phaãu laø cheát. Oâng hieän ôû trong tình traïng khi ñau, khi tænh ). HQ 3, HQ 505 vaø HQ 406 cuõng ñoåi vò theá, luøi ra ngoaøi taàm baén cuûa ñòch.
Ngaøy 17 thaùng 4, HQ 406 chôû Caûnh Saùt Daõ Chieán, döï truø ñoå boä taêng cöôøng cho Phan Rang, khoâng thaønh, ñöôïc leänh veà Catù Lôû. HQ 505 naèm ngoaøi khôi vònh Phan Rang chôø leänh. HQ 3 ñöôïc leänh ñöa phoù Ñeà Ñoác Hoaøng cô Minh trôû laïi Saøi Goøn. HQ 3 ñaët döôùi quyeàn ñieàu ñoäng cuûa Phoù Ñeà Ñoác Nguyeãn höõu Chí, Phuï Taù Haønh Quaân Bieån. Trong khi ñoù, Trung Töôùng Nguyeãn vónh Nghi, Tö Leänh maët traän Phan Rang vaø Chuaån Töôùng Phaïm ngoïc Sang, Tö Leänh SÑ6KQ bò ñòch baét. Tin naøy ñöôïc loan baùo treân ñaøi phaùt thanh Saøi Goøn. Ñaøi phaùt thanh Haø Noäi cuõng loan tin naøy vôùi nhöõng lôøi phaùt bieåu ngaén cuûa chính Trung Töôùng Nguyeãn vónh Nghi. Maët traän Phan Rang vôõ. Cöù ñieåm choáng cöï soáng cheát cuûa Saøi Goøn baây giôø laø Xuaân Loäc.
Thöù nhaát, khi Haïm Ñoäi Vieät Nam Coäng Hoaø tôùi bôø bieån Phi Luaät Taân, chính tieáng oâng Minh treân maùy, chuyeån coâng ñieän cuoái cuøng cuûa Haûi Quaân, nhö sau :
Nhoùm ngaøy giôø :071010H/05/75.
From: cuûa HQ 3.
To : Taát caû caùc chieán haïm.
Ñeå chuyeån giao caùc chieán haïm cho Haûi Quaân Hoa Kyø/ Yeâu caàu caùc nôi nhaän chuaån bò thi haønh khi coù chæ thò / Caùc chieán haïm töï toå chöùc laøm leã haï quoác kyø Vieät Nam vaø tröông quoác kyø Hoa Kyø / Tieåu ñónh cuûa Hoa Kyø seõ sôn vaø xoaù teân chieán haïm Vieät Nam ôû sau laïi / Giôø giaác thi haønh seõ thoâng baùo sau / Heát.
Töø coâng ñieän naøy, vaøo hoài 12 giôø ngaøy 7 thaùng 5 naêm 1975, treân Bieån Ñoâng, caùc chieán haïm cuõa VNCH ñaõ cuøng nhau laøm leã chaøo côø laàn cuoái vaø haï quoác kyø VNCH xuoáng. Nhöõng xuùc ñoäng khoân cuøng ñaõ löu laïi trong bao nhieâu traùi tim ñau khoå. Phuùt choác caû ñoaøn taøu duõng maõnh, nghieâm tuùc, ñuû loaïi cuûa Haûi Quaân Vieät Nam, giôø ñaõ phaáp phôùi quoác kyø Myõ, laàn löôït caäp caàu caên cöù Subic cuûa Myõ ôû Phi luaät Taân.
Ñoaøn ngöôøi töø caùc chieán haïm luõ löôït mang haønh lyù sang con taøu buoân Green Forrest. Moät con taøu chôû haøng khoång loà. Nhöõng khoang troáng, saâu hun huùt roäng theânh, baây giôø ñöôïc baéc taïm nhöõng caàu thang goã ñeå leân xuoáng. Ñoaøn ngöôøi nhö moät thöù haøng hoaù khoâng coøn giaù trò, xoâ boà, ñaày baát chaéc, xuùc ñoäng, raát deã buøng leân thaønh nhöõng xaùo troän khoù löôøng, khoù xöû, nhö môùi chæ vaøi tuaàn tröôùc ñaây ñaõ töøng xaåy ra treân chính con taøu naøy khi di chuyeån ngöôøi töø Ñaø Naüng vaøo Phuù Quoác. Theo söï cho bieát cuûa Phoù Ñeà Ñoâc Ñaëng cao Thaêng thì :” Caùc vò Tö Leänh, phaàn lôùn laø caáp töôùng, ñöôïc Myõ chôû thaúng vaøo Guam baèng maùy bay. Rieâng oâng Minh, oâng tình nguyeän ñi taøu bieån cuøng vôùi anh em thuyû thuû ñoaøn vaø daân chuùng. Cuoäc ñi khaù daøi, cöïc khoå, teá nhò. Söï hieän dieän cuûa oâng Minh, theo toâi, ñaõ giöõ tinh thaàn cho anh em raát nhieàu.”
Kyû nieäm ñaùng nhôù thöù hai, vaøo trung tuaàn thaùng 5 naêm 1975, trong khu leàu vaûi Orote Point, Guam, vôùi tö caùch caù nhaân, töôùng Minh ñaõ tìm ñeán ñaây ñeå sinh hoaït vôùi anh em Haûi Quaân. Trong bô vô vaø traøn ñaày xuùc ñoäng, nhieàu anh em ñaõ ngeïn ngaøo neâu nhöõng thaéc maéc, phaãn noä lieân heä ñeán moät vaøi tin ñoàn, nhöõng haønh ñoäng baát xöùng cuûa ngöôøi naøy, ngöôøi khaùc. OÂâng Minh, raát bình tónh giaûi ñaùp vaø khuyeân can. Ñaëc bieät, ñeå keát luaän, oâng ñaõ noùi :” Vieäc anh neâu leân laø thöôïng caáp khoâng ai coù yù kieán gì höôùng daãn anh em. Ñieàu naøy quaû thöïc toâi cuõng coù nghó ñeán, neân hoâm nay môùi tìm ñeán ñaây vôùi anh em. Song ñoù chæ laø yù kieán caù nhaân toâi, coøn caùc vò khaùc, theo nhö toâi bieát, taát caû coøn raát baøng hoaøng. Moïi vieäc ñaõ xaåy ra ngoaøi döï truø cuûa chuùng ta. Duø ai coù yù kieán gì luùc naøy chaéc cuõng khoâng theå naøo thi haønh ñöôïc. Moät vaùn côø ñaõ xoaù. Moïi vieäc ñaõ xong. Ñieàu maø chuùng ta phaûi laøm laø, ngoaøi vieäc ñònh cö treân ñaát môùi, chuùng ta phaûi saùng suoát tìm hieåu moïi dieãn tieán cuûa thôøi cuoäc, vaø ñaëc bieät giöõ laáy moái caêm thuø maát nöôùc ngaøy hoâm nay. Töø ñoù chuùng ta seõ ñoaøn keát laïi möu caàu moät vaän hoäi môùi sau naøy…”.
Chuùng toâi cuõng xin traân thaønh ña taï quyù vò Ñoâ Ñoác, quyù nieân tröôûng vaø caùc chieán höõu Haûi Quaân ñaõ taän tình hoã trôï, cung caáp nhöõng döõ kieän lieân heä, cuõng nhö chæ cho nhöõng sai soùt ñeå baøi vieát naøy ñöôïc hoaøn taát.
Khôûi vieát ngaøy 8 thaùng 12 naêm 2002.
Vieát xong ngaøy 18 thaùng 6 naêm 2003.
THICH TUỆ SĨ * THAM NHŨNG
Kính thöa quí vò,
Haân haïnh göûi ñeán quyù vò moät vaøi yù nghóa phieán dieän veà nhöõng ñieàuñeø naëng taâm trí toâi trong suoát thôøi gian ôû tuø. Nhöng ñieàu tröôùctieân toâi muoán baøy toû ôû ñaây laø söï tri aân cuûa toâi ñoái vôùi ñoàng baøohaûi ngoaïi, vôùi söï coäng taùc cuûa quoác teá, ñaõ can thieäp moät caùch coùhieäu quaû khieán cho baûn aùn töû hình daønh cho toâi trôû thaønh baûn caùotraïng daønh cho nhöõng ngöôøi töï cho coù quyeàn xeùt xöû toâi vaø phaùn xeùtnhöõng ngöôøi ñaõ haønh ñoäng theo löông taâm. Tieáp theo, söï can thieäpñaõ khieán cho Nhaø Nöôùc Coäng Saûn Vieät nam phaûi tuyeân boá traû töï docho toâi. Nhöng nhieàu ngöôøi baïn tuø cuûa toâi vaãn coøn bò khoå trongcaùc traïi tuø. Trong soá ñoù coù nhieàu ngöôøi bò giam caàm gaàn 25 naêm,vöôït quaù thôøi haïn maø luaät Hình söï cuûa Nhaø nöôùc Vieät Nam quyñònh ñoái vôùi vieäc thi haønh caùc baûn aùn giam giöõ coù thôøi haïn.
ÔÛ ñaây, toâi cuõng xin baày toû söï caûm kích saâu xa ñoái vôùi caùc coängñoàng Vieät Nam haûi ngoaïi ñang ñaáu tranh cho moät nöôùc Vieät Namtrong saùng vaø töï do. Toâi cuõng xin gôûi lôøi caûm ôn ñeán caùc nhaân sóHoøa Lan, trong tình caûm nhaân loaïi ñaõ tröïc tieáp can thieäp vôùichính phuû Vieät Nam cho toâi ñöôïc sang thaêm vieáng ñaát nöôùc HoøaLan, ñeå coù theå coù ñieàu kieän töï do hôn noùi leân tieáng noùi thaàm laëngmaø ñaõ moät phaàn tö theá kyû bò boùp ngheït.
Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, tröôùc caû khi toâi ñöôïc lònh phaûi rôøi khoûinhaø tuø ñeå trôû veà chuøa, coù raát nhieàu ñoàng baøo ta töø nöôùc ngoaøi veàthaêm vaø caøng ngaøy caøng chöùng kieán nhöõng ñoåi thay ñöôïc noùi laø ñaùngkhích leä. Khích leä theo chieàu höôùng naøo, coøn tuøy theo caùch nhìnmoãi ngöôøi. Rieâng toâi, toâi khoâng coù ñöôïc may maén laø chöùng nhaântröïc tieáp tröôùc nhöõng thay ñoåi cuûa ñaát nöôùc, maëc duø toâi ñang soángtrong loøng queâ Cha ñaát Toå. Ñoù laø ñieàu toát hay xaáu, cuõng coøn tuøycaùch nhìn cuûa moãi ngöôøi.
Maëc duø khoâng coù caùi may nhö nhieàu ñoàng baøo sau khi soáng töï do 15,20 naêm ôû nöôùc ngoaøi veà thaêm queâ, thaáy ñöôïc nhöõng ñoåi thay töø treânthöôïng taàng, thaáy ñöôïc söï giaàu sang cuûa ñaát nöôùc qua nhöõng tieännghi vaät chaát töø caùc khaùch saïn naêm sao daønh cho caùn boä cao caáp vaøkhaùch nöôùc ngoaøi, töø nhöõng tieáp ñoùn nieàm nôû vaø linh ñình cuûanhöõng nhaân vaät thuoäc thöôïng taàng xaõ hoäi, vôùi nhöõng ñaëc quyeàn xaõhoäi maø ñieàu kieän chính trò daønh cho, nhöng toâi coù caùi "may maén"khaùc -- neáu cho ñoù laø may maén -- ñöôïc soáng chung trong moät thôøigian raát daøi vôùi thaønh phaàn ñöôïc xem laø "caën baõ" cuûa xaõ hoäi.Chính töø xaõ hoäi goïi laø caën baõ aáy toâi ñaõ chöùng kieán nhöõng ñoåi thaytrong nhaø tuø nhö laø aûnh chieáu cuûa nhöõng "ñoåi thay to lôùn" cuûa ñaátnöôùc. Söï chöùng kieán ñôn giaûn vaø deã hieåu thoâi. Cuõng nhö ngöôøi tachæ caàn nhìn vaøo raùc röôûi pheá thaûi ñöôïc doàn ra saân sau maø coù theåbieát nhöõng thöù ñaõ ñöôïc tieâu thuï ôû saân tröôùc. Chuùng toâi, moät soángöôøi töø laâu ñaõ ñöôïc hoïc taäp ñeå thaønh thoùi quen suy nghó soá phaändaân toäc töø nhöõng ñoáng raùc, ñaõ töï mình ñaët thaønh nhieàu caâu hoûi cholöông taâm nhaân loaïi, cho yù nghóa tieán boä cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi,vaø treân taát caû laø moät caâu hoûi lòch söû: ñaát nöôùc ñaõ thaám baonhieâu xöông maùu cuûa bao nhieâu theá heä oâng cha vaø beø baïn ñeå doàn laïithaønh nhöõng ñoáng raùc nhö theá; nhöõng ñoáng raùc caøng ngaøy caøng tophình leân moät caùch khuûng khieáp.
Vieät Nam ñang laø moät ñoáng raùc khoång loà. Ñoù khoâng phaûi laø yù nghó rieângcuûa toâi, maø laø nhaän xeùt cuûa nhaân vaät cao caáp nhaát cuûa ñaûng CoängSaûn Vieät Nam. Ñaây khoâng phaûi laø yù nghóa kinh teá. Noù bao truøm taát caû moïikhía caïnh ñôøi soáng: vaên hoùa, chính trò, vaø caû toân giaùo. Vaäy thì,moät caâu hoûi caàn phaûi ñöôïc ñaët ra cho nhöõng ai coøn coù chuùt töïtroïng daân toäc: taïi sao moät daân toäc luoân luoân töï haøo vôùi truyeànthoáng boán nghìn naêm vaên hieán, boãng nhieân ñeå cho ñaát nöôùc mình trôûthaønh moät ñoáng raùc, kho chöùa taát caû nhöõng gì xaáu xa nhaát cuûa nhaânloaïi vaên minh? Nguyeân nhaân töø ñaâu vaø do ai?
Trong gaàn möôøi laêm naêm trong tuø, ñieäp khuùc toâi phaûi thöôøng xuyeânhoïc taäp ñeå ca ngôïi tính can ñaûm cuûa ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam: "Caùnboä laøm sai, ñaûng trò. Ñaûng laøm sai, ñaûng söûa." Toâi cuõng thöôøngxuyeân traû lôøi: ñoù khoâng phaûi laø söï can ñaûm, maø laø thaùi ñoä cai tròkhinh daân; xem daân nhö laø vaät thí nghieäm cho nhöõng tö duy khoângtöôûng, hoïc thuyeát vieãn voâng cuûa mình.
Toâi cuõng thöôøng xuyeân bò hoïc taäp raèng, chính saùch ñoaøn keát daântoäc cuûa ñaûng laø laøm cho "daân tin ñaûng vaø ñaûng tin daân." Toâi cuõngthöôøng xuyeân traû lôøi: laøm cho daân tin ñaûng; ñoù laø ñieàu taát nhieânvaø deã hieåu thoâi vì coù ñaùng tin thì ngöôøi ta môùi tin ñöôïc; vì ñaûngcaàn ñöôïc daân tin töôûng ñeå toàn taïi, duø chæ laø tin töôûng giaû taïo.Nhöng "daân tin ñaûng" coù nghóa laø theá naøo? Neáu ñaûng khoâng tin daânthì ñaûng xöû lyù daân nhö theá naøo? Caâu traû lôøi thöïc teá: Caû nöôùc trôûthaønh moät nhaø tuø vó ñaïi.
Ngaøy nay, khi khoâng coøn ôû trong nhaø tuø nhoû nhö möôøi laêm naêm tröôùcnöõa, toâi khoâng coøn coù ñieàu kieän ñeå ñöôïc leân lôùp chính trò. Toâi hyvoïng ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam khoâng coøn coù caùi can ñaûm nhö xöa, ñeåthöû nghieäm hoïc thuyeát cuûa mình theâm nhieàu laàn nöõa; vaø cuõng khoângthi haønh chính saùch "ñaïi ñoaøn keát" nhö xöa ñeå daân coù theå soáng töïtaïi maø khoâng bò ñaûng nghi ngôø.
Maëc duø coù nhöõng thay ñoåi lôùn nhìn töø goùc ñoä naøo ñoù, nhöng thöïc teátoâi bieát chaéc raèng coù moät ñieàu khoâng thay ñoåi. Ñoù laø: ñaûng CoängSaûn vaãn töï coi mình laø aân nhaân cuûa daân toäc vaø do ñoù coù ñoäc quyeànquyeát ñònh soá phaän cuûa daân toäc (maø laø aân nhaân hay toäi ñoà gì thìquaàn chuùng vaø lòch söû tröôùc maët seõ phaùn xeùt). Ñoù laø ñieåm khaùcbieät vôùi caùc cheá ñoä chuyeân chính löøng danh trong lòch söû. Ñaâycuõng chính laø nguyeân nhaân cuûa moät trong nhöõng ñieàu maø caùc ñaûngvieân baûo thuû cho laø "raùc röôùi tö baûn." Ñieàu ñoù laø naïn tham nhuõng.Bôûi vì, quan lieâu, haùch dòch, thaùi ñoä keû caû ban ôn, vöøa laø baûnchaát vaø vöøa laø döôõng chaát cuûa teä naïn tham nhuõng cuûa Vieät Nam hieännay.
Moïi toäi phaïm xaûy ra ñeàu do moät beân gaây haïi vaø moät beân bò haïi.Trong tham nhuõng, môùi nhìn thì khoâng coù ai bò haïi moät caùch roõraøng. Tröôùc maét, ngöôøi ñöa hoái loä vaø ngöôøi nhaän hoái loä ñeàu nhaänñöôïc nhöõng ñieàu lôïi nhaát ñònh. Nhö vaäy ngöôøi bò haïi chính laø quaànchuùng, khoâng ñuû ñaëc quyeàn ñeå tham gia nhaèm höôûng lôïi tröïc tieáp töønaïn tham nhuõng. Nghóa laø nhöõng thaønh phaàn cuøng khoán cuûa xaõ hoäichaúng coù gì ñeå cho neân chaúng nhaän ñöôïc gì neân vì vaäy hoï trôû thaønhnaïn nhaân. Tính caù bieät cuûa naïn nhaân tham nhuõng ôû Vieät Nam hieäntaïi laø do thaùi ñoä ban ôn cuûa nhöõng keû coù chöùc quyeàn ñoái vôùi "thaàndaân" döôùi söï cai trò cuûa mình.
Tham nhuõng ôû Vieät Nam khoâng chæ laø thoûa thuaän song phöông ñeå daønhnhöõng hôïp ñoàng kinh teá beùo bôû. Noù boøn ruùt xöông tuûy cuûa nhaân daân;nhöõng ngöôøi cuøng khoán phaûi coøng löng lao ñoäng ñeå coù tieàn ñoùngthueá.
Tham nhuõng laø goác reã cuûa caùc teä naïn xaõ hoäi khaùc. Vì noù toå chöùcbao che vaø nuoâi döôõng chung. Noù xoùi moøn moïi giaù trò ñaïo ñöùctruyeàn thoáng. Baûo veä hay phaùt huy vaên hoùa daân toäc treân cô sôû ñoùchæ laø laù chaén cho teä naïn traøn lan maø thoâi.
Toâi noùi, tham nhuõng laø saân sau cuûa quyeàn löïc. Bôûi vì chính nhöõngngöôøi daân cuøng khoán, laø tieáng noùi luoân luoân bò aùp cheá baèng söï doïanaït, laø nhöõng ngöôøi bò traán aùp bôûi baïo quyeàn chuyeân chính khoáclieät nhaát, nhöng cuõng laëng leõ chòu ñöïng nhaát. Ñoù laø nhöõng chöùngnhaân cho maët traùi cuûa tham nhuõng vaø quyeàn löïc; naïn nhaân tröïc tieápcuûa taát caû söï aùp cheá cuûa noù ñoái vôùi giaù trò nhaân phaåm.
Coù leõ toâi muoán keå laïi ñaây moät caâu chuyeän thöông taâm, ñeå chuùng tahieåu phaàn naøo baûn chaát tham nhuõng trong moät cheá ñoä thöôøng töï haøolaø khoâng coù ngöôøi boùc loät ngöôøi. Chuyeän xaûy ra trong traän luït vaøocuoái naêm vöøa qua.
Taïi xaõ Höông Thoï huyeän Höông Traø tænh Thöøa Thieân coù moät gia ñìnhngheøo khoå soáng leânh ñeânh treân moät chieác ñoø. Khi côn luït aäp ñeán,gia ñình naøy laø duy nhaát coù ghe ôû ñòa phöông mieàn nuùi naøy, do ñoùñaõ vôùt ñöôïc treân 80 ngöôøi khoûi caûnh cheát chìm. Sau nöôùc ruùt,thænh thoaûng coù vaøi phaùi ñoaøn ñeán cöùu trôï. Caùc gia ñình khaùc ñeàu nhaänñöôïc cöùu trôï. Chæ tröø gia ñình anh. Lyù do: khoâng coù hoä khaåu, vìlaâu nay gia ñình naøy ngheøo quaù, phaûi soáng "voâ gia cö" phieâu baïttreân caùc soâng suoái neân khoâng coù hoä khaåu thöôøng truù. Daân laøng bieátôn anh, xin chính quyeàn ñòa phöông caáp hoä khaåu cho. Nhöng thieáuñieàu kieän nhaäp hoä: gia ñình anh khoâng coù ñuû 400,000 ñoàng VN ñeåhoái loä. Khi caùc thaày cuûa toâi leân cöùu trôï, daân laøng töï ñoäng ñeántöôøng thuaät söï vieäc ñeå caùc thaày giuùp ñôõ. Caùc thaày giuùp ñuû soátieàn, nhöng vôùi ñieàu kieän phaûi giaáu kín nguoàn goác. Vì seõ coønnhieàu vaán ñeà raéc roái khaùc.
Ñieàu toâi muoán noùi ôû ñaây khoâng phaûi nhaém ñeán teä naïn tham nhuõng. Maølaø nhaân caùch cuûa gia ñình ngheøo khoán aáy; vaø thaùi ñoä chòu ñöïng söïbaát coâng moät caùch thaàm laëng ñaùng kính phuïc. Duø soáng döôùi möùc taäncuøng khoán khoå, anh vaãn giöõ veïn giaù trò nhaân phaåm cuûa mình. Laøm ôncho nhieàu ngöôøi, nhöng khoâng keå ôn ñeå ñöôïc ñeàn buø. Chæ coù daânlaøng bieát ôn vaø töï ñoäng ñeàn ñaùp. Nhöng daân ai cuõng ngheøo khoå vaølaïi gaëp hoaøn naïn nhö nhau, laáy gì chu caáp cho nhau?
Khaép caû ñaát nöôùc naøy, coù bao nhieâu tröôøng hôïp nhö vaäy? Ñoù laønhöõng cuoäc soáng ôû saân sau cuûa quyeàn löïc, soáng trong boùng toái cuûa xaõhoäi. Neáu hoï khoâng leân tieáng, ai bieát hoï ôû ñaây. Nhöng hoï laïi khoângleân tieáng. Vì khoâng theå, hay vì khoâng muoán? Do caû hai. Ñieàu maøquyù vò bieát roõ laø toâi ñang noùi chuyeän ôû ñaây cuõng chæ laø caùch noùi"leùn luùt qua maët chính quyeàn." Toâi chöa bieát ngaøy mai cuûa toâi rasao, khi nhöõng ñieàu toâi noùi khoâng laøm haøi loøng Ñaûng vaø Nhaø nöôùc.
Hoaøn caûnh ñaát nöôùc Vieät Nam nhö theá cho neân daân ta phaûi chòu quaùnhieàu ñau thöông vaø tuûi nhuïc. Ñoái vôùi giôùi trí thöùc noùi rieâng, maøxaõ hoäi Vieät Nam truyeàn thoáng raát toân troïng, ñieàu tuûi nhuïc lôùnnhaát laø hoï khoâng theå thay nhöõng ngöôøi daân thaáp coå beù mieäng noùileân moät caùch trung thöïc taát caû nhöõng uaát öùc, nhöõng khoå nhuïc maø hoïphaûi chòu. Bôûi vì, taïi Vieät Nam ngaøy nay nhöõng ngöôøi coù theånoùi thì ngoøi buùt ñaõ bò cong; nhöõng ngöôøi muoán noùi thì ngoøi buùt ñaõbò beû gaãy.
Nhöng toâi bieát roõ moät ñieàu, vaø ñieàu ñoù ñaõ ñöôïc ghi cheùp tronglòch söû: trí thöùc chaân chính cuûa Vieät Nam khoâng bao giôø khieápnhöôïc.
Tu Vieän Quaûng Höông
Saøi Goøn, Vieät Nam
VÕ KỲ ĐIỀN * HỒ TRƯỜNG AN
VAØI NHAÄN XEÙT THEÁ
GIÔÙI VAÊN CHÖÔNG HOÀ TRÖÔØNG AN
VOÕ KYØ ÑIEÀN
... Toâi laø moät ngöôøi ñaày ham muoán vaø khaù toø moø, vaø tin raèng nhieàu ñoäc giaû cuõng
coù taùnh naày, heå ñoïc taùc phaåm naøo mình yeâu thích thì baát cöù ñieàu gì lieân quan tôùi taùc giaû
cuõng muoán bieát heát, maø phaûi bieát cho thaät roõ môùi chòu (cuõng nhö khaùn thính giaû toø moø
muoán bieát ñôøi tö cuûa caùc taøi töû, caûi löông, ñieän aûnh Holywood, phim boä Hoàng Koâng, caàu
thuû hockey hay ñaù banh vaäy). Nhôù laïi nhöõng naêm veà tröôùc, coù laàn toâi vieát thô cho Hoà
Tröôøng An (HTA) ñeå ñieàu tra cho kyõ - chôi vôùi baïn laâu laém roài, hình daùng cuûa baïn ra sao
toâi khoâng hình dung ra ñöôïc, maáy hình ñaêng treân saùch baùo, caùi thì maäp, caùi thì oám, maét
muõi khoâng roõ neùt, khi naøo raõnh laøm ôn gôûi cho vaøi taám chuïp thieät ñaøng hoaøng, ñeå coi
dung nhan muøa haï (hay thu?) cuûa baïn hieàn ra sao.
Sau ñoù toâi lieàn nhaän ñöôïc aûnh cuûa HTA chuïp chung vôùi nhieàu baïn beân Taây, trong ñoù
chæ bieát coù chò Nguyeãn Thò Vinh. Trong hình, coøn thaáy ba boán ñaáng nam nhi traïc tuoåi trung
nieân, oâng naøo cuõng gioáng nhau vì ñen thui, cuõng buïng böï böï, khoâng ñoaùn ñöôïc HTA ñöùng
ôû giöõa hay ôû bìa. Thoâi ñaønh ngaém coâ treû treû ñöùng gaàn chò Vinh vì coâ naày oám oám, cao
cao, thon thon vaø ñeïp ôi laø ñeïp, trong buïng vaãn coøn thaéc maéc khoâng bieát HTA laø oâng ñen
naøo trong hình, dó nhieân cuõng toø moø muoán bieát coâ treû ñeïp ñoù (sau naày bieát teân laø Myõ
Nöông) quen vôùi baïn mình ôû möùc ñoä naøo, coù thaân thieát nhau khoâng, bieát ñaâu chöøng ...
*Nhôù coù laàn hoïc giaû Laâm Ngöõ Ñöôøng ñaõ noùi "-moät ngöôøi bieát ñoïc saùch xeùt kyõ taùc
giaû töø trong ra tôùi ngoaøi nhö ngöôøi aên maøy laät aùo ra ñeå tìm raän. Moät soá taùc giaû luoân
luoân kích thích ñoäc giaû nhö moät chieác aùo ñaày raän cuûa ngöôøi aên maøy. Ngöùa ngaùy laø moät
caùi thuù treân ñôøi." Ñoù laø oâng noùi veà ñieåm thích thuù cuûa ngöôøi ñoïc. Toâi cuõng laø moät
trong haèng ngaøn ñoäc giaû coù ñöôïc caùi ñam meâ ñoïc saùch ñoàng thôøi laø moät ngöôøi baïn buùt
möïc khaù gaàn guõi cuûa HTA trong giai ñoïan phoâi thai cuûa neàn vaên hoïc haûi ngoaïi vaøo thaäp
nieân 80, neân chuyeän tìm hieåu HTA laø moät ngöùa ngaùy ñaày thuù vò.
*Toâi sôû dó noùi loøng voøng nhö vaäy vì toâi meâ vaên HTA, muoán bieát roõ con ngöôøi HTA vaø
coá gaéng tìm toøi neùt ñaëc bieät naøo trong buùt phaùp maø anh ñaõ taïo neân teân tuoåi vaø tìm ñöôïc
moät choã ñöùng vöõng vaøng trong vaên ñaøn haûi ngoaïi naày. Nhìn caùi caây xanh tróu laù hoa, ta
phaûi thaáy ñöôïc beân döôùi lôùp voû naâu saàn suøi, luaân löu ñaày maïch nhöïa non töôi maùt. Caây
heát nhöïa hay khoâng coøn chuùt nhöïa naøo thì chæ coøn daønh cho loø söôûi... Cuõng vaäy chaát
lieäu quí baùu ñeå nuoâi caây töôi toát laø nhöïa non boå döôõng, coøn chaát lieäu ñeå nuoâi moät taùc
phaåm ngheä thuaät laø buùt phaùp vaø khí haäu aám aùp cuûa noù, cuõng nhö maùu noùng ñoái vôùi cô
theå. Maùu laø ñieàu kieän aét coù nhöng chöa ñuû, muoán ñuû laø phaûi noùng, ñieàu naày caàn thieát
hôn. Cuõng vaäy muoán trôû thaønh nhaø vaên phaûi chuù yù ñeán tröôùc heát laø buùt phaùp vaø khí
haäu cuûa taùc phaåm mình taïo ra, töùc laø caùch vieát ñaëc bieät cuûa rieâng mình.
Vôùi moät nhaø vaên, khoâng coù lôøi nhaän xeùt naøo theâ thaûm hôn khi bò pheâ bình laø caùch
vieát naày gioáng gioáng nhaø vaên naøo ñoù. Vieát vaên maø gioáng ngöôøi khaùc laø môùi taäp vieát,
coøn aên ñaäu ôû nhôø nhaø ngöôøi chôù mình chöa coù nhaø rieâng. Phaûi caát nhaø rieâng cho mình,
duø nhaø laù hay laø bieät thöï, phaûi laø do mình taïo ra. Nhaø khoâng coù noùc, phaûi nöông töïa
vaùch nhaø haøng xoùm thì chæ laø caùi choøi...
*Tröôùc heát toâi muoán noùi ñeán khí haäu aám laïnh cuûa baøi vaên, ñoù laø caùi voán caên baûn
ñeå laøm vaên chöông ngheä thuaät. Muoán trôû thaønh moät taùc phaåm, baøi vaên phaûi aám aùp,
ñaày nhieät tình. Duø kyõ thuaät coù hay, caùch vieát coù kheùo, tö töôûng coù cao, chöõ duøng coù
ñaït maø khí haäu laïnh tanh thì xaáp giaáy coù chöõ vieát teøm lem ñoù phaûi chòu naèm ôû xoù keït
nhaø kho chôù khoâng phaûi ñöôïc ñaët treân keä saùch quí.
*Nhöng laøm sao ñeå taïo sinh khí cho caâu vaên? Cuõng nhö Chuùa Trôøi taïo ra loaøi ngöôøi,
Chuùa phaûi chòu khoù thoåi hôi noùng cho ngöôøi ñaàu tieân ñöôïc naën baèng ñaát seùt. Neáu khoâng
truyeàn cho moät ít hôi noùng töï baûn thaân Chuùa thì con ngöôøi chæ laø moät cuïc ñaát seùt coù maët
muõi tay chön nhöng khoâng nhuùc nhích. Coù nhieàu caùch taïo hôi noùng cho taùc phaåm, coù taùc
giaû duøng ñoái thoaïi dí doûm, hoaëc ñoáp chaùt töng böøng gaây cho ngöôøi ñoïïïäc caûm giaùc töôi
vui, coù taùc giaû quan saùt tæ mæ, phaân taùch chi ly khieán ñoäc giaû ngaïc nhieân nhaûy döïng leân,
coù taùc giaû kieâu kyø, khinh baïc ngoâng ngheânh, coù taùc giaû thieät thaø, chaát phaùc, bình dò, coù
taùc giaû ba trôïn, ngang taøng, moãi ngöôøi laø moät saéc thaùi rieâng tö, khoâng ai gioáng ai. Nhaø
vaên laø thöôïng ñeá ñaày quyeàn uy vôùi nhieàu chaát lieäu saùng taïo, phaûi bieát taän duïng caùch
thöùc rieâng ñeå taïo sinh khí cho taùc phaåm mình.
*Rieâng HTA, toââi vaãn thöôøng thaáy anh taïo hôi noùng cho taùc phaåm, laø trong khi saùng taùc,
coi ñoäc giaû nhö ngöôøi baïn thaân tình ñeå chia xeû nhöõng buoàn vui, cuøng nhau taâm söï, roài laàn
laàn ñi ñeán nhieät tình. Theá giôùi vaên chöông HTA khoâng phaûi laø theá giôùi nghieâm trang cuûa
nhaø thôø hay chuøa nôi ñoù taùc giaû khoaùt boä maët oâng cha hay thaày tu ñeå giaûng ñaïo mong
cöùu vôùt keû toäi loãi hoaëc khoå ñau; cuõng khoâng phaûi laø tröôøng hoïc ñeå thaày giaùo phoâ
tröông kieán thöùc uyeân baùc, giaûng baøi daïy doã cho hoïc troø laø ñoäc giaû nghe; cuõng khoâng
phaûi laø chieán tröôøng saét maùu hay chieáu röôïu oàn aøo ñeå cho taùc giaû muùa may tung hoaønh,
phoâ dieãn nhöõng aâm möu löøa loïc, xaõo traù, hoaëc ca tuïng thuø taïc; cuõng khoâng phaûi laø chôï
buùa mua danh baùn lôïi ñeå taùc giaû vaø ñoäc giaû chia nhau töøng môù chöõ nghiaõ, giaønh giöït
chuùt danh haõo; cuõng khoâng phaûi laø theá giôùi cuûa ngöôøi thaønh thò giaû daïng queâ muøa hoaëc
ngöôïc laïi...
*Theá giôùi vaên chöông cuûa HTA laø theá giôùi cuûa nhöõng ngöôøi baïn thaân tình, cuøng chung
nhöõng ñau khoå vaø haïnh phuùc, cuøng chung nhöõng öôùc mô vaø hy voïng, cuøng chung nhöõng an
uûi vaø chia xeû. Anh ñaõ vieát ra nhö vaäy vaø ñaõ soáng thöïc nhö vaäy. Ñoäc giaû töøng ñoïc truyeän
cuûa HTA, baïn beø töøng giao tieáp vôùi An, thaân cuõng vaäy, quen sô cuõng vaäy, An ñeàu coi nhö
baïn thaâm giao, ñem heát traùi tim cuøng ruoät gan ra maø cuøng nhau chia xeû buoàn vui, khoâng
maûy may deø daët, thuû theá ...
*ÔÛ taùc phaåm HTA, baát cöù cuoán naøo, baøi naøo, thì ñoäc giaû cuõng thaáy ôû moãi chöõ,
moãi caâu, moãi thieân, moãi tieát, ngay caû ôû caùch ñaët töïa cuûa nhöõng truyeän ngaén, truyeän daøi,
laø nhöõng lôøi thuû thæ taâm tình cuûa taùc giaû vaø ñoäc giaû. Nhö coù laàn trong moät baøi taïp ghi
vieát veà nhöõng sinh hoaït vaên hoïc ngheä thuaät ôû Montreùal, baïn ñoäc ñaõ ngaïc nhieân khi thaáy
caùi töïa ñeà laï luøng "Montreùal, moät thaønh phoá haõy coøn trong möôøng töôïng" Chæ vôùi maáy
chöõ ngaén goïn, vaäy maø HTA noùi ñöôïc bieát bao nhieâu ñieàu, nhö muoán keå tröôùc cho baïn ñoäc
nghe anh ñang mô moäng veà moät phöông trôøi Montreùal xa thaúm, ôû ñoù ñang coù nhöõng ngöôøi
baïn vaên, ñang chôi troø chôi chöõ nghiaõ, coù leõ raát töng böøng, phaûi chi moät ngaøy naøo mình
ñeán ñoù...
*HTA ñaõ vieát vaø ñoäc giaû theo doõi "Chuyeän mieät vöôøn", "Chuyeän queâ Nam, "Luùa tieâu
ruoäng bieàn" "Ñeâm chong ñeøn",. "Taïp ghi xanh, "Laù thö muøa thu " "Treân daûi taân boài ".. noùi
chung nhöõng taùc phaåm cuûa HTA toaøn laø nhöõng caâu chuyeän rieâng tö vuïn vaët cuûa moät
ngöôøi baïn laø taùc giaû ruø rì ruû ró, keå leã cho baïn hieàn, laø ñoäc giaû nghe, y nhö hai ngöôøi baïn
thaân ñang noùi chuyeän vôùi nhau, ngoài xoåm ôû quaùn coùc hay vóa heø, beân moät lieáp raåy hay
treân moät bôø möông rong reâu, beân chieác caø raøng ñaát ñaày tro buïi, taát caû xuaát hieän trong
moät khoâng khí ñaày aám aùp vaø nhieät tình.
Hoï noùi vôùi nhau caùi gì vaäy? Coù gì lôùn lao ñaâu, toaøn laø chuyeän caø keâ deâ ngoãng,
chuyeän con meï naày thöông thaèng cha kia, chuyeän baø haøng xoùm kia ñaùnh ghen coâ laùng gieàng
noï, chuyeän beáp nuùc laøm toâm laøm caù, caùch kho thòt laøm sao cho ngon, caùch phi haønh sao
cho thôm, veà quaàn aùo thì thöù laõnh naøo ñeïp, loaïi xuyeán naøo beàn, may maëc ñöôøng kim muõi
chæ sao cho kheùo, caùch trang ñieåm cuûa maáy coâ maáy baø, vôùi caùc lôùp kem loùt maët hieäu
naøo, laøm sao cho da ñöôïc mòn,... Nhöõng ngöôøi baïn ñoäc giaû naày cuõng deã taùnh, ai naáy ñeàu
xueà xoaø, khi thì laéng nghe kyõ löôõng, khi thì lim dim maét nhaém maét môû, nhieàu khi giöït mình
ngô ngaùc hoûi, baïn keå tôùi ñaâu roài, hình nhö vuï ñaùnh ghen ñoù, vuï kho caù boùng keøo kia, roài
vuï naáu canh rau ñaéng, rau ngoå, rau taäp taøng, vuï ma nhaùt ôû Ñoàng Choù Ngaùp... laàn tröôùc
ñaõ keå roài maø.
*Taùc giaû cuõng vôùi nuï cöôøi hòch haïc deã daõi, coù gì ñaâu maø baïn phaûi baän taâm, cöù yeân
loøng maø nghe keå tieáp. Hình nhö ñöùc Phaät coù laàn noùi, chôù cho baát cöù chuyeän gì laø quan
troïng, ñöøng ñeå taâm vöôùng maéc, cöù buoâng boû heát ñi, thì seõ ñaït ñöôïc haïnh phuùc ngay trong
coõi ñôøi naày. Ñôøi töï noù ñaõ khoå roài, taïi sao laïi phaûi daèn vaët khoå theâm. Vaên chöông phaûi
laøm cho ñôøi theâm töôi maùt ñeïp ñeõ hôn, ñöøng nhaéc chi chuyeän buoàn raàu...meät laém.
*Thöû coi cho kyõ trong ñoáng taùc phaåm haøng ngaøn quyeån ñaõ in ra, nhaø vaên nhaø baùo naøo
cuõng noùi thöông yeâu quí meán ñoäc giaû maø ai lo laéng chaêm soùc ñoäc giaû kyõ löôõng baèng
HTA khoâng? Taïi sao baèng chöõ nghiaõ coù saün, mình khoâng doïn cho ñoäc giaû nhöõng maâm thòt
caù eâ heà, môøi hoï aên cho ngon, theâu may quaàn aùo toaøn baèng luïa laø ñeå hoï maëc cho ñeïp,
roài chòu khoù daãn caû nhaø ñi coi haùt boùng, coi caûi löông, laéng nghe hoï caõi nhau cho ñaõ ñôøi
roài nhìn hoï yeâu nhau thaém thieát... HTA caét nghiaõ roõ cho baïn ñoïc nghiaõ ñen cuûa chöõ tieåu
thuyeát, tieåu laø nhoû maø thuyeát laø lôøi noùi hay caâu chuyeän. Ñoù laø vieát nhöõng chuyeän vuïn
vaët ñeå theå hieän ñöôïc caùi quan troïng laø coõi loøng toát ñeïp, trong saùng, dòu daøng, caùi tình
caûm nhaân haäu cuûa con ngöôøi ñoái vôùi con ngöôøi thöông meán nhau. HTA ñaõ gôûi gaám vaø
ñaõ ñöôïc ñoäc giaû chia xeû trong nieàm töông thaân töông aùi, aám aùp thaân tình.
*Nhö ñaõ trình baøy, trong vaên giôùi coù taùc giaû thaâm traàm maø khinh baïc, ngöôøi saéc saûo
ñeán ñoä chi ly, ngöôøi thì phuø hoa oùng chuoát, coù ngöôøi ngoâng ngheânh baát caàn ñôøi, ngöôøi
moäc maïc chaát phaùc, ngöôøi thì thoâ keäch...taát caû ñeàu phaûi theå hieän neùt saéc saûo, ly kyø
cuûa ngoøi buùt mong ñaït tôùi neùt ñoäc ñaùo taøi hoa cuûa mình, ñieàu ñoù khoù maø deã. Nhöng
vôùi caùch vieát giaûn dò töôi saùng, maø taïo ñöôïc söï aám aùp thaân tình haàu nhö hieám laém vaø ít
ngöôøi ñaït ñeán ñöôïc nhö HTA, töôûng deã maø thaät khoù. Nhaø hoïc giaû noåi tieáng cuûa Trung
Hoa, Laâm Ngöõ Ñöôøng coù laàn ñaõ noùi: "caù töôi khoâng caàn gia vò vaãn naáu ñöôïc moùn aên
ngon, coøn caù öôn thì phaûi theâm maém muoái caøng nhieàu caøng toát.... "
*Coi ñoäc giaû nhö baïn thaân, HTA ñaõ laøm ñöôïc nhöng chöa ñuû, caùc taùc giaû nöõ coâng gia
chaùnh, nhaø baùo gôõ roái tô loøng, traû lôøi thô tín, roõ raøng hoï ñaâu phaûi laø nhaø vaên. Cuõng
vaäy nhöõng vò hoïc löïc thaâm saâu, kieán thöùc quaûng baùc, baèng caáp cao toät, cuõng khoâng phaûi
laø nhaø vaên, hoï chæ laø nhöõng hoïc giaû noåi tieáng. Muoán laø nhaø vaên, nhö coù laàn Mai Thaûo
ñaõ noùi, phaûi laø ngöôøi giaøu coù, tha hoà tieâu xaøi chöõ nghiaõ. Mai Thaûo noùi gì maø raéc roái
khoù hieåu quaù vaäy? Neáu chòu khoù suy nghó thì ñuùng thieät, oâng ta noùi laø laøm. Nhaø
vaên Mai Thaûo voán laø tay aên hoang tieâu roäng, phung phí chöõ nghiaõ vì quaù söùc giaøu coù.
Quaû thaät, ngoân ngöõ laø ñeå dieãn ñaït tö töôûng, tình caûm. Voán lieáng cuûa nhaø vaên laø ngoân
ngöõ, neáu ngoân ngöõ ngheøo naøn, khoâ caïn, heùo khoâ, ngoïng nghòu...thì laøm sao maø trao ñoåi,
laøm sao maø baøn baïc, dieãn ñaït. Giaøu chöõ nghiaõ coù nhieàu caùch hieåu. Muoán dieãn taû moät
yù nieäm, nhaø vaên coù theå duøng raát nhieàu töø ñeå dieãn ñaït, duøng nhieàu cuïm töø phuï thuoäc
nhö tónh töø (adjectif), traïng töø (adverbe) laøm ñaäm ñaø theâm yù muoán noùi. Ñoù laø caùch
thöôøng duøng cuûa caùc nhaø vaên Taây phöông. Caâu vaên nhôø ñoù maø trôû neân ñeïp ñeõ, myõ
mieàu, tinh teá vaø nhöùt laø dieãn ñaït ñöôïc tôùi cuøng taän choã chi ly, saâu kín nhöùt cuûa loøng
ngöôøi. Caùch ngöôïc laïi laø cuõng coù theå duøng vaøi töø maø dieãn ñaït ñöôïc nhieàu yù, ñeå ñoäc
giaû tuyø trình ñoä hoïc thöùc vaø thöôûng ngoaïn, töï nghieàn ngaãm thaám thiaù caùi thuù vò rieâng tö
(nhö caùch cuûa caùc nhaø vaên Trung Hoa).
*HTA ñaõ aùp duïng ñöôïc caû hai caùch nhuaàn nhuyeãn. Tuy anh hoïc khoa hoïc (ngaønh Döôïc)
nhöng khaû naêng hieåu bieát vaø kieán thöùc vaên chöông Vieät Nam vaø theá giôùi khaù cao, anh ñoïc
raát nhieàu saùch vaø trí nhôù phaûi noùi laø nhö maùy ñieän toaùn. Trong nhöõng thô töø qua laïi,
nhieàu khi toâi phaûi söõng sôø töï hoûi laøm sao HTA nhôù noåi caùc maãu chuyeän vuïn vaët xaûy ra
ôû moät goùc phoá naøo ñoù, vaøo moät thôøi ñieåm xa lô xa laéc cuûa quaù khöù. Vaääy maø HTA
ñaõ nhôù roõ moàn moät, keå laïi töøng chi tieát, teân tuoåi cuûa töøng nhaân vaät tæ mó coù ngoïn coù
ngaønh khoâng sai soùt... Chuùng ta thöû ñoïc vaøi ñoaïn haàu coi möùc giaøu coù trong kho taøng
ngoân ngöõ mieâu taû cuûa anh:
"-raêng naêm naøo cuûa toâi tuy hoâ tuy vaãu nhöng vaãn xöôùc mía thaät taøi tình, nhai oåi ngau ngaùu.
Maét toâi tuy hí naêm naøo heã khi nhaém maét nguû moät giaác thoaûi maùi trong veo. Giôø ñaây boán
chieác raêng giaû xinh nhö haït löïu, ngôøi saéc men mòn boùng, daãu toâi coù giaän ai, chöûi ai thì daùm
chöûi chôù khoâng daùm caén. Maét toâi thuït saâu ñeå göông maët toâi saùng hôn, nhöng ñoâi maét aáy
bieát bao ñeâm môû daøi traùu traùu trong boùng ñeâm vì maát nguû, vaø heã khi toâi nuoát thuoác nguû
vaøo, ñoâi maét vöøa nhaém laø thaáy aùc moäng, dò moäng nöôøm nöôïp keùo veà. Kieät (Kieät Taán
) nhaéc laïi ñoâi maét cuõ, haøm raêng cuõ cuûa toâi, nhöng laøm sao haén traû laïi cho toâi hai thöù quí
baùu ñoù ñeå toâi nhai xöông gaø, caïp baép, gaëm gioø heo, nhai khoâ möïc, ñeå ñeâm ñeâm nhaém
maét laø nguû moät giaác eâm suoâng seû, oùng chuoát."
Hoaëc trong Chaân Trôøi Lam Ngoïc:
"-Hoâm ñoù chò maëc chieác aùo daøi maøu reâu saåm noåi hoa xaùm baïc. Maøu saéc raát chìm, raát
nguoäi nhöng raát trang nhaõ. Ñaëc bieät nhaát laø chieác khaên choaøng hieäu Pierre Cardin maøu ñen
noåi vaïch maøu hoaøng kim, maøu xanh laân tinh vaø maøu ñoû yeân chi laøm cho maøu aùo khieâm
toán vaø maøu son phaán tranh ñieåm kín ñaùo cuûa chò noåi baät xoân xao haún leân. Toâi coù baûo
moät anh baïn: baø Dieäu Taâm hoâm nay chôi troäi maøu saéc quaù."
*Qua hai ñoaïn ngaén treân chuùng ta thaáy taùc giaû duøng nhieàu danh töø, nhieàu tónh töø khieán
phong caûnh, nhaân vaät ñaày maøu saéc lung linh vaø hình aûnh traøn ñaày. HTA thöôøng vieát nhö
vaäy vaø loái vieát ñoù trôû thaønh thoùi quen. Anh phoùng buùt thoaûi maùi, nghó sao vieát vaäy
khoâng söûa ñoåi, trau chuoát gaïn loïc, nhôø vaäy neân vaên raát töï nhieân. Ñoäc giaû chæ caàn ñoïc
vaøi caâu vaø bieát ngay taùc giaû laø ai, khoâng heà laãn loän hoaëc sai laàm qua ngöôøi khaùc. Ñaùm
ñoâng quaàn chuùng deã ñoùn nhaän vaø caûm thaáy gaàn guõi vì chuyeän xaûy ra y heät cuoäc soáng
bình dò haèng ngaøy.
*Nhöng ñoâi khi HTA cuõng duøng caùch thöù hai, " ñaït yù ôû ngoaøi lôøi " cuûa Trung Hoa. Ñoù laø
khi anh coá yù laøm vaên, khi vieát thì caâu vaên ngaén goïn, chöõ nghiaõ ñôn giaûn, khoâng nhieàu
tieáng phuï thuoäc röôøm raø, nhöng gaây nhieàu hình aûnh. Hình aûnh ñöôïc taùc giaû coá yù gôïi ra
ñeå ñoäc giaû töôûng töôïng theâm. Moät laàn trong Laù Thö Muøa Thu (11.1984) HTA ñaõ than thôû:
-"Giôø, Troyes ñoái vôùi toâi laø ñaát trích. Nhöng ñaát trích naày ñeïp quaù, khoâng coù " lau vaøng
truùc voõ naãy maàm quanh hieân" nhö caûnh ñaát trích cuûa nhaø thô Baïch Cö Dò. Nhöng toâi bieát,
baét ñaàu giöõa thu, caây seõ truïi heát laù, caûnh vaät seõ buoàn thaûm, baàu trôøi thöôøng thaáp
xuoáng vaø phuû maây maøu chì. Coù theå laø vaøo ñaàu thu ôû ñaây ñeïp. Laù vaøng nhö coøn raïo
röïc aùnh raïng rôõ. Vaøo buoåi saùng hay buoåi chieàu, söông lam moûng vöông vaát töø choøm caây
khoùm laù. Vaøo chôi trong röøng thu nhö vaøo caûnh moäng, ñeán khi trôû ra xe thì aùo maêng toâ ñaõ
aåm nöôùc" .
*Thöû phaân tích ñoaïn vaên ngaén naày thì thaáy ngay vaên taøi cuûa HTA. Chuùng ta hay baát cöù
ai cuõng coù theå taû caûnh muøa thu coù coù laù vaøng, coù maây ñen maøu chì, coù söông lam
moûng, coù khí trôøi aåm ñuït, nhöng vôùi taát caû ñöôøng neùt ñoù khoâng noùi leân ñöôïc ñieàu gì,
ñoù laø nhöõng ñöôøng neùt cheát, mieâu taû moät caûnh vaät khoâng sinh khí...Chæ theâm vaøo maáy
chöõ cuoái doøng, HTA ñaõ laøm cho moïi söï soáng ñoäng. Taùc giaû khoâng chæ veõ hình aûnh moät
ngöôøi laïc loaøi bô vô nôi ñaát khaùch, soáng hiu quaïnh theâ löông qua thaân xaùc beân ngoaøi maø
coøn veõ ñöôïc trong coõi loøng caûm nghó nöõa. Con ngöôøi löu laïc ñoù cuõng bieát taän höôûng
caûnh ñeïp nhö moäng ñang coù cuûa phöông trôøi Taây. Caùi khoâng khí muøa thu ñaát Phaùp baøng
baïc qua vaên cuûa Anatole France vôùi hình aûnh chuù beù löng mang caëp saùch, nhaûy chaân saùo
tung taêng buoåi töïu tröôøng ñaàu thu ngang qua coâng vieân Luxembourg, laõng ñaõng vôùi khoâng khí
muøa thu Toâ Chaâu, Haøng Chaâu cuûa Trung Hoa ngaøn naêm tröôùc. Thi haøo Toâ Ñoâng Pha ñôøi
Toáng ñaõ vieát lôøi keát trong Tieàn Xích Bích Phuù...."khi ñoà nhaém hoa quaû ñaõ heát, maâm baùt
boû ngoån ngang, cuøng nhau goái ñaàu maø nguû ôû trong thuyeàn, khoâng bieát vaàng ñoâng ñaõ saùng
baïch töï bao giôø. (haøo haïch kyù taän, boâi baøng lang taï, töông döõ chaåm taï hoà chu trung, baát tri
ñoâng phöông chi kyù baïch)
*Ngöôøi xöa say meøm giöït mình thöùc giaác, baát giaùc thaáy vaàng ñoâng ñaõ saùng baïch. Ngöôøi
nay tuy ñang daïo chôi röøng thu -khi trôû ra xe thì aùo maêng toâ ñaõ aåm nöôùc. Hai traïng thaùi
thöùc nguû tuy khaùc maø caûm giaùc nhö moät. Ñoäc giaû cuõng baát giaùc, ngaïc nhieân söõõng sôø
thuù vò. Vieát ngaén goïn ñöôïc nhö vaäy laø tuyeät buùt. Ñaâu caàn phaûi coù caâu chuyeän ly lyø,
taâm söï eùo le, tö töôûng sieâu tuyeät,... môùi laø vaên chöông.
*Coøn bao nhieâu ñieàu chöa khaùm phaù trong theá giôùi vaên chöông HTA ? Toâi tin laø nhieàu
laém nhöng do tình côø ñoïc laïi xaáp thö cuõ baïn gôûi cho, ñaâm giöït mình. Moät ngaøy cuoái thu
naêm 1993 An ñaõ vieát "-vieát veà HTA, xin baïn ñöøng neân, vieäc gì phaûi quaäy leân cho ñoäc giaû
chuù yù. Toâi khaùc muï X... ôû choã ñoù, khoâng quaù khieâm toán ñeå töï haï mình, khoâng quaù
haùch xì xaèng, khoâng khua ñoäng... Coá vieát sao cho anh em baèng höõu vui, roài mình cuõng vui
theo laø ñöôïc. Maø Ñieàn tin ñi, heã mình vui laø ñoäc giaû vui laây..."
HTA ñaõ vieát raønh raønh nhö vaäy maø thieät tình, tuy tay toâi khoâng caàm baàu röôïu naém nem
maø cuõng vì maõng vui neân ñaønh queân maát lôøi anh daën doø. Trong môù trí nhôù hoån ñoän muø
môø, chôït nhôù hai caâu thô cuûa moät ngöôøi baïn gaùi:
Ngöôøi ñaõ noùi roài hay chöa noùi,
Ngöôøi ñaõ noùi roài hay chöa noùi ra...
Quaû laø maáy oâng maáy baø laøm caùi ngheà thi só, vaên só thieät raéc roái, noùi tôùi noùi lui, voøng
qua voøng laïi khoâng ai hieåu gì heát trôn. Thöïc söï ñeán giôø phuùt naày, cuõng khoâng bieát toâi ñaõ
vieát ñöôïc chuùt ít gì veà vaên taøi HTA, ngöôøi baïn vaên só ôû beân Taây cuûa toâi chöa. Thoâi
ñaønh keå nhö laø coù noùi maø chöa heát yù...
(Vaên Hoïc, thaùng 5 1999).
VOÕ KYØ ÑIEÀN
... Toâi laø moät ngöôøi ñaày ham muoán vaø khaù toø moø, vaø tin raèng nhieàu ñoäc giaû cuõng
coù taùnh naày, heå ñoïc taùc phaåm naøo mình yeâu thích thì baát cöù ñieàu gì lieân quan tôùi taùc giaû
cuõng muoán bieát heát, maø phaûi bieát cho thaät roõ môùi chòu (cuõng nhö khaùn thính giaû toø moø
muoán bieát ñôøi tö cuûa caùc taøi töû, caûi löông, ñieän aûnh Holywood, phim boä Hoàng Koâng, caàu
thuû hockey hay ñaù banh vaäy). Nhôù laïi nhöõng naêm veà tröôùc, coù laàn toâi vieát thô cho Hoà
Tröôøng An (HTA) ñeå ñieàu tra cho kyõ - chôi vôùi baïn laâu laém roài, hình daùng cuûa baïn ra sao
toâi khoâng hình dung ra ñöôïc, maáy hình ñaêng treân saùch baùo, caùi thì maäp, caùi thì oám, maét
muõi khoâng roõ neùt, khi naøo raõnh laøm ôn gôûi cho vaøi taám chuïp thieät ñaøng hoaøng, ñeå coi
dung nhan muøa haï (hay thu?) cuûa baïn hieàn ra sao.
Sau ñoù toâi lieàn nhaän ñöôïc aûnh cuûa HTA chuïp chung vôùi nhieàu baïn beân Taây, trong ñoù
chæ bieát coù chò Nguyeãn Thò Vinh. Trong hình, coøn thaáy ba boán ñaáng nam nhi traïc tuoåi trung
nieân, oâng naøo cuõng gioáng nhau vì ñen thui, cuõng buïng böï böï, khoâng ñoaùn ñöôïc HTA ñöùng
ôû giöõa hay ôû bìa. Thoâi ñaønh ngaém coâ treû treû ñöùng gaàn chò Vinh vì coâ naày oám oám, cao
cao, thon thon vaø ñeïp ôi laø ñeïp, trong buïng vaãn coøn thaéc maéc khoâng bieát HTA laø oâng ñen
naøo trong hình, dó nhieân cuõng toø moø muoán bieát coâ treû ñeïp ñoù (sau naày bieát teân laø Myõ
Nöông) quen vôùi baïn mình ôû möùc ñoä naøo, coù thaân thieát nhau khoâng, bieát ñaâu chöøng ...
*Nhôù coù laàn hoïc giaû Laâm Ngöõ Ñöôøng ñaõ noùi "-moät ngöôøi bieát ñoïc saùch xeùt kyõ taùc
giaû töø trong ra tôùi ngoaøi nhö ngöôøi aên maøy laät aùo ra ñeå tìm raän. Moät soá taùc giaû luoân
luoân kích thích ñoäc giaû nhö moät chieác aùo ñaày raän cuûa ngöôøi aên maøy. Ngöùa ngaùy laø moät
caùi thuù treân ñôøi." Ñoù laø oâng noùi veà ñieåm thích thuù cuûa ngöôøi ñoïc. Toâi cuõng laø moät
trong haèng ngaøn ñoäc giaû coù ñöôïc caùi ñam meâ ñoïc saùch ñoàng thôøi laø moät ngöôøi baïn buùt
möïc khaù gaàn guõi cuûa HTA trong giai ñoïan phoâi thai cuûa neàn vaên hoïc haûi ngoaïi vaøo thaäp
nieân 80, neân chuyeän tìm hieåu HTA laø moät ngöùa ngaùy ñaày thuù vò.
*Toâi sôû dó noùi loøng voøng nhö vaäy vì toâi meâ vaên HTA, muoán bieát roõ con ngöôøi HTA vaø
coá gaéng tìm toøi neùt ñaëc bieät naøo trong buùt phaùp maø anh ñaõ taïo neân teân tuoåi vaø tìm ñöôïc
moät choã ñöùng vöõng vaøng trong vaên ñaøn haûi ngoaïi naày. Nhìn caùi caây xanh tróu laù hoa, ta
phaûi thaáy ñöôïc beân döôùi lôùp voû naâu saàn suøi, luaân löu ñaày maïch nhöïa non töôi maùt. Caây
heát nhöïa hay khoâng coøn chuùt nhöïa naøo thì chæ coøn daønh cho loø söôûi... Cuõng vaäy chaát
lieäu quí baùu ñeå nuoâi caây töôi toát laø nhöïa non boå döôõng, coøn chaát lieäu ñeå nuoâi moät taùc
phaåm ngheä thuaät laø buùt phaùp vaø khí haäu aám aùp cuûa noù, cuõng nhö maùu noùng ñoái vôùi cô
theå. Maùu laø ñieàu kieän aét coù nhöng chöa ñuû, muoán ñuû laø phaûi noùng, ñieàu naày caàn thieát
hôn. Cuõng vaäy muoán trôû thaønh nhaø vaên phaûi chuù yù ñeán tröôùc heát laø buùt phaùp vaø khí
haäu cuûa taùc phaåm mình taïo ra, töùc laø caùch vieát ñaëc bieät cuûa rieâng mình.
Vôùi moät nhaø vaên, khoâng coù lôøi nhaän xeùt naøo theâ thaûm hôn khi bò pheâ bình laø caùch
vieát naày gioáng gioáng nhaø vaên naøo ñoù. Vieát vaên maø gioáng ngöôøi khaùc laø môùi taäp vieát,
coøn aên ñaäu ôû nhôø nhaø ngöôøi chôù mình chöa coù nhaø rieâng. Phaûi caát nhaø rieâng cho mình,
duø nhaø laù hay laø bieät thöï, phaûi laø do mình taïo ra. Nhaø khoâng coù noùc, phaûi nöông töïa
vaùch nhaø haøng xoùm thì chæ laø caùi choøi...
*Tröôùc heát toâi muoán noùi ñeán khí haäu aám laïnh cuûa baøi vaên, ñoù laø caùi voán caên baûn
ñeå laøm vaên chöông ngheä thuaät. Muoán trôû thaønh moät taùc phaåm, baøi vaên phaûi aám aùp,
ñaày nhieät tình. Duø kyõ thuaät coù hay, caùch vieát coù kheùo, tö töôûng coù cao, chöõ duøng coù
ñaït maø khí haäu laïnh tanh thì xaáp giaáy coù chöõ vieát teøm lem ñoù phaûi chòu naèm ôû xoù keït
nhaø kho chôù khoâng phaûi ñöôïc ñaët treân keä saùch quí.
*Nhöng laøm sao ñeå taïo sinh khí cho caâu vaên? Cuõng nhö Chuùa Trôøi taïo ra loaøi ngöôøi,
Chuùa phaûi chòu khoù thoåi hôi noùng cho ngöôøi ñaàu tieân ñöôïc naën baèng ñaát seùt. Neáu khoâng
truyeàn cho moät ít hôi noùng töï baûn thaân Chuùa thì con ngöôøi chæ laø moät cuïc ñaát seùt coù maët
muõi tay chön nhöng khoâng nhuùc nhích. Coù nhieàu caùch taïo hôi noùng cho taùc phaåm, coù taùc
giaû duøng ñoái thoaïi dí doûm, hoaëc ñoáp chaùt töng böøng gaây cho ngöôøi ñoïïïäc caûm giaùc töôi
vui, coù taùc giaû quan saùt tæ mæ, phaân taùch chi ly khieán ñoäc giaû ngaïc nhieân nhaûy döïng leân,
coù taùc giaû kieâu kyø, khinh baïc ngoâng ngheânh, coù taùc giaû thieät thaø, chaát phaùc, bình dò, coù
taùc giaû ba trôïn, ngang taøng, moãi ngöôøi laø moät saéc thaùi rieâng tö, khoâng ai gioáng ai. Nhaø
vaên laø thöôïng ñeá ñaày quyeàn uy vôùi nhieàu chaát lieäu saùng taïo, phaûi bieát taän duïng caùch
thöùc rieâng ñeå taïo sinh khí cho taùc phaåm mình.
*Rieâng HTA, toââi vaãn thöôøng thaáy anh taïo hôi noùng cho taùc phaåm, laø trong khi saùng taùc,
coi ñoäc giaû nhö ngöôøi baïn thaân tình ñeå chia xeû nhöõng buoàn vui, cuøng nhau taâm söï, roài laàn
laàn ñi ñeán nhieät tình. Theá giôùi vaên chöông HTA khoâng phaûi laø theá giôùi nghieâm trang cuûa
nhaø thôø hay chuøa nôi ñoù taùc giaû khoaùt boä maët oâng cha hay thaày tu ñeå giaûng ñaïo mong
cöùu vôùt keû toäi loãi hoaëc khoå ñau; cuõng khoâng phaûi laø tröôøng hoïc ñeå thaày giaùo phoâ
tröông kieán thöùc uyeân baùc, giaûng baøi daïy doã cho hoïc troø laø ñoäc giaû nghe; cuõng khoâng
phaûi laø chieán tröôøng saét maùu hay chieáu röôïu oàn aøo ñeå cho taùc giaû muùa may tung hoaønh,
phoâ dieãn nhöõng aâm möu löøa loïc, xaõo traù, hoaëc ca tuïng thuø taïc; cuõng khoâng phaûi laø chôï
buùa mua danh baùn lôïi ñeå taùc giaû vaø ñoäc giaû chia nhau töøng môù chöõ nghiaõ, giaønh giöït
chuùt danh haõo; cuõng khoâng phaûi laø theá giôùi cuûa ngöôøi thaønh thò giaû daïng queâ muøa hoaëc
ngöôïc laïi...
*Theá giôùi vaên chöông cuûa HTA laø theá giôùi cuûa nhöõng ngöôøi baïn thaân tình, cuøng chung
nhöõng ñau khoå vaø haïnh phuùc, cuøng chung nhöõng öôùc mô vaø hy voïng, cuøng chung nhöõng an
uûi vaø chia xeû. Anh ñaõ vieát ra nhö vaäy vaø ñaõ soáng thöïc nhö vaäy. Ñoäc giaû töøng ñoïc truyeän
cuûa HTA, baïn beø töøng giao tieáp vôùi An, thaân cuõng vaäy, quen sô cuõng vaäy, An ñeàu coi nhö
baïn thaâm giao, ñem heát traùi tim cuøng ruoät gan ra maø cuøng nhau chia xeû buoàn vui, khoâng
maûy may deø daët, thuû theá ...
*ÔÛ taùc phaåm HTA, baát cöù cuoán naøo, baøi naøo, thì ñoäc giaû cuõng thaáy ôû moãi chöõ,
moãi caâu, moãi thieân, moãi tieát, ngay caû ôû caùch ñaët töïa cuûa nhöõng truyeän ngaén, truyeän daøi,
laø nhöõng lôøi thuû thæ taâm tình cuûa taùc giaû vaø ñoäc giaû. Nhö coù laàn trong moät baøi taïp ghi
vieát veà nhöõng sinh hoaït vaên hoïc ngheä thuaät ôû Montreùal, baïn ñoäc ñaõ ngaïc nhieân khi thaáy
caùi töïa ñeà laï luøng "Montreùal, moät thaønh phoá haõy coøn trong möôøng töôïng" Chæ vôùi maáy
chöõ ngaén goïn, vaäy maø HTA noùi ñöôïc bieát bao nhieâu ñieàu, nhö muoán keå tröôùc cho baïn ñoäc
nghe anh ñang mô moäng veà moät phöông trôøi Montreùal xa thaúm, ôû ñoù ñang coù nhöõng ngöôøi
baïn vaên, ñang chôi troø chôi chöõ nghiaõ, coù leõ raát töng böøng, phaûi chi moät ngaøy naøo mình
ñeán ñoù...
*HTA ñaõ vieát vaø ñoäc giaû theo doõi "Chuyeän mieät vöôøn", "Chuyeän queâ Nam, "Luùa tieâu
ruoäng bieàn" "Ñeâm chong ñeøn",. "Taïp ghi xanh, "Laù thö muøa thu " "Treân daûi taân boài ".. noùi
chung nhöõng taùc phaåm cuûa HTA toaøn laø nhöõng caâu chuyeän rieâng tö vuïn vaët cuûa moät
ngöôøi baïn laø taùc giaû ruø rì ruû ró, keå leã cho baïn hieàn, laø ñoäc giaû nghe, y nhö hai ngöôøi baïn
thaân ñang noùi chuyeän vôùi nhau, ngoài xoåm ôû quaùn coùc hay vóa heø, beân moät lieáp raåy hay
treân moät bôø möông rong reâu, beân chieác caø raøng ñaát ñaày tro buïi, taát caû xuaát hieän trong
moät khoâng khí ñaày aám aùp vaø nhieät tình.
Hoï noùi vôùi nhau caùi gì vaäy? Coù gì lôùn lao ñaâu, toaøn laø chuyeän caø keâ deâ ngoãng,
chuyeän con meï naày thöông thaèng cha kia, chuyeän baø haøng xoùm kia ñaùnh ghen coâ laùng gieàng
noï, chuyeän beáp nuùc laøm toâm laøm caù, caùch kho thòt laøm sao cho ngon, caùch phi haønh sao
cho thôm, veà quaàn aùo thì thöù laõnh naøo ñeïp, loaïi xuyeán naøo beàn, may maëc ñöôøng kim muõi
chæ sao cho kheùo, caùch trang ñieåm cuûa maáy coâ maáy baø, vôùi caùc lôùp kem loùt maët hieäu
naøo, laøm sao cho da ñöôïc mòn,... Nhöõng ngöôøi baïn ñoäc giaû naày cuõng deã taùnh, ai naáy ñeàu
xueà xoaø, khi thì laéng nghe kyõ löôõng, khi thì lim dim maét nhaém maét môû, nhieàu khi giöït mình
ngô ngaùc hoûi, baïn keå tôùi ñaâu roài, hình nhö vuï ñaùnh ghen ñoù, vuï kho caù boùng keøo kia, roài
vuï naáu canh rau ñaéng, rau ngoå, rau taäp taøng, vuï ma nhaùt ôû Ñoàng Choù Ngaùp... laàn tröôùc
ñaõ keå roài maø.
*Taùc giaû cuõng vôùi nuï cöôøi hòch haïc deã daõi, coù gì ñaâu maø baïn phaûi baän taâm, cöù yeân
loøng maø nghe keå tieáp. Hình nhö ñöùc Phaät coù laàn noùi, chôù cho baát cöù chuyeän gì laø quan
troïng, ñöøng ñeå taâm vöôùng maéc, cöù buoâng boû heát ñi, thì seõ ñaït ñöôïc haïnh phuùc ngay trong
coõi ñôøi naày. Ñôøi töï noù ñaõ khoå roài, taïi sao laïi phaûi daèn vaët khoå theâm. Vaên chöông phaûi
laøm cho ñôøi theâm töôi maùt ñeïp ñeõ hôn, ñöøng nhaéc chi chuyeän buoàn raàu...meät laém.
*Thöû coi cho kyõ trong ñoáng taùc phaåm haøng ngaøn quyeån ñaõ in ra, nhaø vaên nhaø baùo naøo
cuõng noùi thöông yeâu quí meán ñoäc giaû maø ai lo laéng chaêm soùc ñoäc giaû kyõ löôõng baèng
HTA khoâng? Taïi sao baèng chöõ nghiaõ coù saün, mình khoâng doïn cho ñoäc giaû nhöõng maâm thòt
caù eâ heà, môøi hoï aên cho ngon, theâu may quaàn aùo toaøn baèng luïa laø ñeå hoï maëc cho ñeïp,
roài chòu khoù daãn caû nhaø ñi coi haùt boùng, coi caûi löông, laéng nghe hoï caõi nhau cho ñaõ ñôøi
roài nhìn hoï yeâu nhau thaém thieát... HTA caét nghiaõ roõ cho baïn ñoïc nghiaõ ñen cuûa chöõ tieåu
thuyeát, tieåu laø nhoû maø thuyeát laø lôøi noùi hay caâu chuyeän. Ñoù laø vieát nhöõng chuyeän vuïn
vaët ñeå theå hieän ñöôïc caùi quan troïng laø coõi loøng toát ñeïp, trong saùng, dòu daøng, caùi tình
caûm nhaân haäu cuûa con ngöôøi ñoái vôùi con ngöôøi thöông meán nhau. HTA ñaõ gôûi gaám vaø
ñaõ ñöôïc ñoäc giaû chia xeû trong nieàm töông thaân töông aùi, aám aùp thaân tình.
*Nhö ñaõ trình baøy, trong vaên giôùi coù taùc giaû thaâm traàm maø khinh baïc, ngöôøi saéc saûo
ñeán ñoä chi ly, ngöôøi thì phuø hoa oùng chuoát, coù ngöôøi ngoâng ngheânh baát caàn ñôøi, ngöôøi
moäc maïc chaát phaùc, ngöôøi thì thoâ keäch...taát caû ñeàu phaûi theå hieän neùt saéc saûo, ly kyø
cuûa ngoøi buùt mong ñaït tôùi neùt ñoäc ñaùo taøi hoa cuûa mình, ñieàu ñoù khoù maø deã. Nhöng
vôùi caùch vieát giaûn dò töôi saùng, maø taïo ñöôïc söï aám aùp thaân tình haàu nhö hieám laém vaø ít
ngöôøi ñaït ñeán ñöôïc nhö HTA, töôûng deã maø thaät khoù. Nhaø hoïc giaû noåi tieáng cuûa Trung
Hoa, Laâm Ngöõ Ñöôøng coù laàn ñaõ noùi: "caù töôi khoâng caàn gia vò vaãn naáu ñöôïc moùn aên
ngon, coøn caù öôn thì phaûi theâm maém muoái caøng nhieàu caøng toát.... "
*Coi ñoäc giaû nhö baïn thaân, HTA ñaõ laøm ñöôïc nhöng chöa ñuû, caùc taùc giaû nöõ coâng gia
chaùnh, nhaø baùo gôõ roái tô loøng, traû lôøi thô tín, roõ raøng hoï ñaâu phaûi laø nhaø vaên. Cuõng
vaäy nhöõng vò hoïc löïc thaâm saâu, kieán thöùc quaûng baùc, baèng caáp cao toät, cuõng khoâng phaûi
laø nhaø vaên, hoï chæ laø nhöõng hoïc giaû noåi tieáng. Muoán laø nhaø vaên, nhö coù laàn Mai Thaûo
ñaõ noùi, phaûi laø ngöôøi giaøu coù, tha hoà tieâu xaøi chöõ nghiaõ. Mai Thaûo noùi gì maø raéc roái
khoù hieåu quaù vaäy? Neáu chòu khoù suy nghó thì ñuùng thieät, oâng ta noùi laø laøm. Nhaø
vaên Mai Thaûo voán laø tay aên hoang tieâu roäng, phung phí chöõ nghiaõ vì quaù söùc giaøu coù.
Quaû thaät, ngoân ngöõ laø ñeå dieãn ñaït tö töôûng, tình caûm. Voán lieáng cuûa nhaø vaên laø ngoân
ngöõ, neáu ngoân ngöõ ngheøo naøn, khoâ caïn, heùo khoâ, ngoïng nghòu...thì laøm sao maø trao ñoåi,
laøm sao maø baøn baïc, dieãn ñaït. Giaøu chöõ nghiaõ coù nhieàu caùch hieåu. Muoán dieãn taû moät
yù nieäm, nhaø vaên coù theå duøng raát nhieàu töø ñeå dieãn ñaït, duøng nhieàu cuïm töø phuï thuoäc
nhö tónh töø (adjectif), traïng töø (adverbe) laøm ñaäm ñaø theâm yù muoán noùi. Ñoù laø caùch
thöôøng duøng cuûa caùc nhaø vaên Taây phöông. Caâu vaên nhôø ñoù maø trôû neân ñeïp ñeõ, myõ
mieàu, tinh teá vaø nhöùt laø dieãn ñaït ñöôïc tôùi cuøng taän choã chi ly, saâu kín nhöùt cuûa loøng
ngöôøi. Caùch ngöôïc laïi laø cuõng coù theå duøng vaøi töø maø dieãn ñaït ñöôïc nhieàu yù, ñeå ñoäc
giaû tuyø trình ñoä hoïc thöùc vaø thöôûng ngoaïn, töï nghieàn ngaãm thaám thiaù caùi thuù vò rieâng tö
(nhö caùch cuûa caùc nhaø vaên Trung Hoa).
*HTA ñaõ aùp duïng ñöôïc caû hai caùch nhuaàn nhuyeãn. Tuy anh hoïc khoa hoïc (ngaønh Döôïc)
nhöng khaû naêng hieåu bieát vaø kieán thöùc vaên chöông Vieät Nam vaø theá giôùi khaù cao, anh ñoïc
raát nhieàu saùch vaø trí nhôù phaûi noùi laø nhö maùy ñieän toaùn. Trong nhöõng thô töø qua laïi,
nhieàu khi toâi phaûi söõng sôø töï hoûi laøm sao HTA nhôù noåi caùc maãu chuyeän vuïn vaët xaûy ra
ôû moät goùc phoá naøo ñoù, vaøo moät thôøi ñieåm xa lô xa laéc cuûa quaù khöù. Vaääy maø HTA
ñaõ nhôù roõ moàn moät, keå laïi töøng chi tieát, teân tuoåi cuûa töøng nhaân vaät tæ mó coù ngoïn coù
ngaønh khoâng sai soùt... Chuùng ta thöû ñoïc vaøi ñoaïn haàu coi möùc giaøu coù trong kho taøng
ngoân ngöõ mieâu taû cuûa anh:
"-raêng naêm naøo cuûa toâi tuy hoâ tuy vaãu nhöng vaãn xöôùc mía thaät taøi tình, nhai oåi ngau ngaùu.
Maét toâi tuy hí naêm naøo heã khi nhaém maét nguû moät giaác thoaûi maùi trong veo. Giôø ñaây boán
chieác raêng giaû xinh nhö haït löïu, ngôøi saéc men mòn boùng, daãu toâi coù giaän ai, chöûi ai thì daùm
chöûi chôù khoâng daùm caén. Maét toâi thuït saâu ñeå göông maët toâi saùng hôn, nhöng ñoâi maét aáy
bieát bao ñeâm môû daøi traùu traùu trong boùng ñeâm vì maát nguû, vaø heã khi toâi nuoát thuoác nguû
vaøo, ñoâi maét vöøa nhaém laø thaáy aùc moäng, dò moäng nöôøm nöôïp keùo veà. Kieät (Kieät Taán
) nhaéc laïi ñoâi maét cuõ, haøm raêng cuõ cuûa toâi, nhöng laøm sao haén traû laïi cho toâi hai thöù quí
baùu ñoù ñeå toâi nhai xöông gaø, caïp baép, gaëm gioø heo, nhai khoâ möïc, ñeå ñeâm ñeâm nhaém
maét laø nguû moät giaác eâm suoâng seû, oùng chuoát."
Hoaëc trong Chaân Trôøi Lam Ngoïc:
"-Hoâm ñoù chò maëc chieác aùo daøi maøu reâu saåm noåi hoa xaùm baïc. Maøu saéc raát chìm, raát
nguoäi nhöng raát trang nhaõ. Ñaëc bieät nhaát laø chieác khaên choaøng hieäu Pierre Cardin maøu ñen
noåi vaïch maøu hoaøng kim, maøu xanh laân tinh vaø maøu ñoû yeân chi laøm cho maøu aùo khieâm
toán vaø maøu son phaán tranh ñieåm kín ñaùo cuûa chò noåi baät xoân xao haún leân. Toâi coù baûo
moät anh baïn: baø Dieäu Taâm hoâm nay chôi troäi maøu saéc quaù."
*Qua hai ñoaïn ngaén treân chuùng ta thaáy taùc giaû duøng nhieàu danh töø, nhieàu tónh töø khieán
phong caûnh, nhaân vaät ñaày maøu saéc lung linh vaø hình aûnh traøn ñaày. HTA thöôøng vieát nhö
vaäy vaø loái vieát ñoù trôû thaønh thoùi quen. Anh phoùng buùt thoaûi maùi, nghó sao vieát vaäy
khoâng söûa ñoåi, trau chuoát gaïn loïc, nhôø vaäy neân vaên raát töï nhieân. Ñoäc giaû chæ caàn ñoïc
vaøi caâu vaø bieát ngay taùc giaû laø ai, khoâng heà laãn loän hoaëc sai laàm qua ngöôøi khaùc. Ñaùm
ñoâng quaàn chuùng deã ñoùn nhaän vaø caûm thaáy gaàn guõi vì chuyeän xaûy ra y heät cuoäc soáng
bình dò haèng ngaøy.
*Nhöng ñoâi khi HTA cuõng duøng caùch thöù hai, " ñaït yù ôû ngoaøi lôøi " cuûa Trung Hoa. Ñoù laø
khi anh coá yù laøm vaên, khi vieát thì caâu vaên ngaén goïn, chöõ nghiaõ ñôn giaûn, khoâng nhieàu
tieáng phuï thuoäc röôøm raø, nhöng gaây nhieàu hình aûnh. Hình aûnh ñöôïc taùc giaû coá yù gôïi ra
ñeå ñoäc giaû töôûng töôïng theâm. Moät laàn trong Laù Thö Muøa Thu (11.1984) HTA ñaõ than thôû:
-"Giôø, Troyes ñoái vôùi toâi laø ñaát trích. Nhöng ñaát trích naày ñeïp quaù, khoâng coù " lau vaøng
truùc voõ naãy maàm quanh hieân" nhö caûnh ñaát trích cuûa nhaø thô Baïch Cö Dò. Nhöng toâi bieát,
baét ñaàu giöõa thu, caây seõ truïi heát laù, caûnh vaät seõ buoàn thaûm, baàu trôøi thöôøng thaáp
xuoáng vaø phuû maây maøu chì. Coù theå laø vaøo ñaàu thu ôû ñaây ñeïp. Laù vaøng nhö coøn raïo
röïc aùnh raïng rôõ. Vaøo buoåi saùng hay buoåi chieàu, söông lam moûng vöông vaát töø choøm caây
khoùm laù. Vaøo chôi trong röøng thu nhö vaøo caûnh moäng, ñeán khi trôû ra xe thì aùo maêng toâ ñaõ
aåm nöôùc" .
*Thöû phaân tích ñoaïn vaên ngaén naày thì thaáy ngay vaên taøi cuûa HTA. Chuùng ta hay baát cöù
ai cuõng coù theå taû caûnh muøa thu coù coù laù vaøng, coù maây ñen maøu chì, coù söông lam
moûng, coù khí trôøi aåm ñuït, nhöng vôùi taát caû ñöôøng neùt ñoù khoâng noùi leân ñöôïc ñieàu gì,
ñoù laø nhöõng ñöôøng neùt cheát, mieâu taû moät caûnh vaät khoâng sinh khí...Chæ theâm vaøo maáy
chöõ cuoái doøng, HTA ñaõ laøm cho moïi söï soáng ñoäng. Taùc giaû khoâng chæ veõ hình aûnh moät
ngöôøi laïc loaøi bô vô nôi ñaát khaùch, soáng hiu quaïnh theâ löông qua thaân xaùc beân ngoaøi maø
coøn veõ ñöôïc trong coõi loøng caûm nghó nöõa. Con ngöôøi löu laïc ñoù cuõng bieát taän höôûng
caûnh ñeïp nhö moäng ñang coù cuûa phöông trôøi Taây. Caùi khoâng khí muøa thu ñaát Phaùp baøng
baïc qua vaên cuûa Anatole France vôùi hình aûnh chuù beù löng mang caëp saùch, nhaûy chaân saùo
tung taêng buoåi töïu tröôøng ñaàu thu ngang qua coâng vieân Luxembourg, laõng ñaõng vôùi khoâng khí
muøa thu Toâ Chaâu, Haøng Chaâu cuûa Trung Hoa ngaøn naêm tröôùc. Thi haøo Toâ Ñoâng Pha ñôøi
Toáng ñaõ vieát lôøi keát trong Tieàn Xích Bích Phuù...."khi ñoà nhaém hoa quaû ñaõ heát, maâm baùt
boû ngoån ngang, cuøng nhau goái ñaàu maø nguû ôû trong thuyeàn, khoâng bieát vaàng ñoâng ñaõ saùng
baïch töï bao giôø. (haøo haïch kyù taän, boâi baøng lang taï, töông döõ chaåm taï hoà chu trung, baát tri
ñoâng phöông chi kyù baïch)
*Ngöôøi xöa say meøm giöït mình thöùc giaác, baát giaùc thaáy vaàng ñoâng ñaõ saùng baïch. Ngöôøi
nay tuy ñang daïo chôi röøng thu -khi trôû ra xe thì aùo maêng toâ ñaõ aåm nöôùc. Hai traïng thaùi
thöùc nguû tuy khaùc maø caûm giaùc nhö moät. Ñoäc giaû cuõng baát giaùc, ngaïc nhieân söõõng sôø
thuù vò. Vieát ngaén goïn ñöôïc nhö vaäy laø tuyeät buùt. Ñaâu caàn phaûi coù caâu chuyeän ly lyø,
taâm söï eùo le, tö töôûng sieâu tuyeät,... môùi laø vaên chöông.
*Coøn bao nhieâu ñieàu chöa khaùm phaù trong theá giôùi vaên chöông HTA ? Toâi tin laø nhieàu
laém nhöng do tình côø ñoïc laïi xaáp thö cuõ baïn gôûi cho, ñaâm giöït mình. Moät ngaøy cuoái thu
naêm 1993 An ñaõ vieát "-vieát veà HTA, xin baïn ñöøng neân, vieäc gì phaûi quaäy leân cho ñoäc giaû
chuù yù. Toâi khaùc muï X... ôû choã ñoù, khoâng quaù khieâm toán ñeå töï haï mình, khoâng quaù
haùch xì xaèng, khoâng khua ñoäng... Coá vieát sao cho anh em baèng höõu vui, roài mình cuõng vui
theo laø ñöôïc. Maø Ñieàn tin ñi, heã mình vui laø ñoäc giaû vui laây..."
HTA ñaõ vieát raønh raønh nhö vaäy maø thieät tình, tuy tay toâi khoâng caàm baàu röôïu naém nem
maø cuõng vì maõng vui neân ñaønh queân maát lôøi anh daën doø. Trong môù trí nhôù hoån ñoän muø
môø, chôït nhôù hai caâu thô cuûa moät ngöôøi baïn gaùi:
Ngöôøi ñaõ noùi roài hay chöa noùi,
Ngöôøi ñaõ noùi roài hay chöa noùi ra...
Quaû laø maáy oâng maáy baø laøm caùi ngheà thi só, vaên só thieät raéc roái, noùi tôùi noùi lui, voøng
qua voøng laïi khoâng ai hieåu gì heát trôn. Thöïc söï ñeán giôø phuùt naày, cuõng khoâng bieát toâi ñaõ
vieát ñöôïc chuùt ít gì veà vaên taøi HTA, ngöôøi baïn vaên só ôû beân Taây cuûa toâi chöa. Thoâi
ñaønh keå nhö laø coù noùi maø chöa heát yù...
(Vaên Hoïc, thaùng 5 1999).
VƯƠNG NGỌC LONG * MẸ ƯU QUỐC
MEÏ ÖU QUOÁC
Vuong Ngoc Long
Treân göông maët Meï daáu haèn saâu
Böùt röùt taâm tö gôïn veát saàu
Theá söï thaêng traàm thöông vaän nöôùc
Nhaân tình ñen baïc khoùc ñôøi ñau
Ngaäm nguøi tay traéng phöông trôøi laï
Laïc loõng nhaø khoâng caûnh beå daâu
Vaân caåu hö huyeàn nhö giaác moäng
Thay hình, tan hôïp, bieát veà ñaâu ?
Vöông Ngoïc Long
VƯONG NGỌC LONG * THƯ CHO BA
Ba thaân yeâu,
Tính ñeán hoâm nay thaém thoaùt Ba ñaõ ra ñi ñöôïc hôn moät thaùng; hôn moät thaùng trôøi troâi qua vôùi traøn ñaày nhôù thöông cuûa maù vaø taát caû anh chò em chuùng con cuøng caùc chaùu noäi ngoaïi cuûa ba.
Toái nay, laïi thao thöùc khoâng nguû ñöôïc, vaøo baøn thôø con thaép neùn höông traàm daâng leân Ba. Nhìn di aûnh Ba, aùnh maét thaät oai nghi trung tröïc, khuoân maët ñaày bao dung nhu haäu, bieát bao nhieâu kyû nieäm buoàn vui laïi trôû veà trong kyù öùc con. Moät trong nhöõng kyû nieäm maø con khoâng bao giôø queân ñöôïc laø ngaøy con gaëp laïi Ba sau nhöõng thaùng ñôïi naêm chôø vôùi nhöõng öu saàu lo laéng maø maù vaø chuùng con chæ coøn bieát baáu víu vaøo nguyeän caàu Trôøi Phaät...
Vôùi ngoøi buùt vuïng veà, con chæ muoán ghi cheùp laïi ñaây ngaøy con ñi thaêm nuoâi Ba, chuyeán ñi töø Saøi Goøn ra mieàn röøng nuùi Baéc Vieät ñeå ñöôïc gaëp ba taïi traïi caûi taïo Thanh Hoaù vaøo naêm 1979. Chuyeán thaêm nuoâi ñoù, con coøn nhôù roõ laø vôùi neùt maët can ñaûm Ba ñaõ giaáu ñi hai haøng nöôùc maét ñeå nhöôøng laïi cho nhöõng neùt ñaêm chieâu nhöng thaät bình tónh, vaø nhöõng lôøi Ba noùi cho con nghe, ... taát caû laø moät cuoán phim dó vaõng ñöôïc quay laïi raát roõ neùt.
Treân chuyeán xe löûa Saøi Goøn - Thanh Hoùa, con ngoài giöõ chaët hai chieác gioû maây beân trong chöùa ñaày aáp tình thöông vaø quaø ñem ñi thaêm Ba. Toái hoâm tröôùc, Maù ñaõ caån thaän ngoài goùi gheùm thöùc aên vaø caùc vaät duïng caàn thieát; trong ñoù coù caû chai daàu khuynh dieäp cho ba. Vôùi aùnh maét xa xaêm, Maù ñaõ keå cho con nghe caâu chuyeän maø laàn ñaàu tieân trong ñôøi con ñöôïc nghe ñeán.
Moät buoåi saùng naêm xöa, khi Maù chuyeån buïng sinh con, Ba ñaõ ñöa Maù vaøo nhaø hoä sinh Coâ An ôû Ñaø Naüng; xong roài Ba trôû veà nhaø ñeå laáy theâm vaøi thöù caàn duøng cho Maù. Khi Ba ñang loay hoay xeáp caùc thöù vaøo gioû thì vuù Xaø chaïy veà baùo tin raèng Maù ñaõ sinh CON GAÙI, meï troøn con vuoâng. Ba möøng quaù! Thay vì laáy chai Eau de Cologne raéc vaøo ñaàu, ba ñaõ laáy nhaàm chai daàu khuynh dieäp raéc khaép ngöôøi. Xaùch gioû vaøo nhaø hoä sinh thaêm hai maù con, ba sung söôùng beá con nöïng nòu. Maù baûo muøi daàu khuynh dieäp treân ngöôøi Ba ñaõ baùm vaøo ngöôøi con maõi ñeán maáy ngaøy sau môùi heát! ... Caâu chuyeän deã thöông chöù ba nhæ! Nhöng cuõng deã laøm con khoùc vì ngaøy tröôùc ba ñaõ raéc daàu khuynh dieäp vaøo ngöôøi chaïy ñi thaêm con, caùi ngaøy con môùi caát tieáng khoùc chaøo ñôøi, thì nay con laïi laø ngöôøi ñem chai daàu khuynh dieäp ñi tieáp teá cho Ba, ñeå phoøng trong choán lao tuø Ba coù maø duøng nhöõng khi traùi gioù trôû trôøi ...
Chieác xe löûa cöù ì aïch. Trong gioù, muøi daàu khuynh dieäp nhö cuõng ñang phaûng phaát ñaâu ñaây vôùi hình aûnh Ba beá nöïng con naêm naøo ...
Con coøn nhôù roõ nhöõng ngaøy Maù vaø con troâng chôø tin töùc Ba. Ngaøy roài laïi ngaøy, Maù vaø con nhö ñöùng ñoáng löûa, nhö ngoài ñoáng than. Khoâng ñôïi chôø ñöôïc nöõa, hai meï con ñaõ lieàu ñi kieám Ba ôû khaép caùc traïi tuø. Moãi buoåi saùng, con vaø Maù ra chôï, mua naûi chuoái vaø ñoøn baùnh teùt cho vaøo chieác bao ni loâng nhoû; xong con laáy giaáy ghi teân Ba cho vaøo ñoù. Töø traïi naøy qua traïi khaùc, töø khaùm Chí Hoaø, traïi giam tuø chính trò Phan Ñaêng Löu ôû Gia Ñònh, Buøi Gia Maäp, ... ñeán traïi tuø Suoái Maùu taïi Bieân Hoaø, Kaø Tum gaàn nuùi Baø Ñen, traïi giam Bình Döông, ...
Cöù ñeán moãi traïi, hai meï con laïi naên næ teân coâng an gaùc coång ñem chuoái vaø baùnh vaøo tìm ñöa cho Ba. Maù vaø con ñôïi truôùc coång traïi nhieàu khi ñeán saãm toái teân caùn boä môùi trôû ra, thaåy chieác bao laïi cho maù vaø laïnh luøng baûo: "ÔÛ ñaây khoâng coù teân naøy!"
Sang ngaøy hoâm sau, hai meï con laïi daét nhau ñeán traïi giam khaùc, ñôïi caû ngaøy trôøi. Tröa ñeán, ñoùi buïng hai meï con môû côm naém hoaëc baùnh mì khoâ ra aên. Con coù ñem theo chieác chieáu coùi nhoû, khi tröa ñeán maù nhoïc quaù, con tìm moät boùng caây beân kia ñöôøng ñoái dieän vôùi traïi tuø vaø traõi chieác chieáu ra cho maù nghó. Tuoåi giaø söùc yeáu, Maù co quaép naèm thieáp ñi döôùi aùnh naéng gay gaét luùc naøo khoâng hay. Nhìn khuoân maët xanh xao vaø thaân theå gaày goø cuûa maù, loøng con ñôùn ñau, vaø laïi caøng uaát ngheïn khi nghó ñeán Ba, khoâng bieát hieän coù coøn soáng hay thaân xaùc ñaõ bò vuøi daäp taïi moät xoù xænh naøo ñoù? Hình phaït daønh cho ngöôøi meï giaø cuûa chuùng con thaät naëng neà vaø taøn nhaãn quaù! Noãi troâng chôø saàu thaûm ñaõ gieát laàn gieát moøn Maù. Ai ñaõ aùc ñoäc vaø nham hieåm duøng söï chia caùch ñoù ñeå laøm ngoùn ñoøn ñaùnh vaøo thaân xaùc tieàu tuïy cuûa caùc baø meï vaø caùc baø vôï Vieät Nam sau muøa chieán chinh?
"Gieát nhau chaúng phaûi dao Caàu,
Gieát nhau baèng caùi öu saàu gôùm chöa?"
Coù laàn, Maù vaø con ñôïi töø saùng ñeán toái, coù teân caùn boä töø xa tieán laïi gaàn, ñi hai tay khoâng. Con möøng quaù, ngôõ raèng quaø ñaõ ñöôïc giao cho Ba roài. Gaëp Maù vaø con, haén chæ laïnh luøng baûo: "Veà ñi, khoâng coù ôû ñaây!". Ñeå niuù keùo nguoàn hy voïng, con hoûi theo vôùt vaùt: "Coøn baùnh vaø chuoái ... " Haén ñaõ caét ngang lôøi con traû lôøi coäc loác: "AÊn roài!" Hai meï con laïi thaát voïng, daét díu nhau ra beán xe ñoø, ñoùn xe veà nhaø ñeå chuaån bò cho cuoäc tìm thaêm ngaøy hoâm sau ...
Moät buoåi saùng, vì maù quaù meät neân con muoán maù nghæ ôû nhaø moät ngaøy. Con ñi moät mình ñeán traïi giam Bình Döông. Ñang lang thang tröôùc coång traïi thì tình côø gaëp anh Thoï, chaùu ruoät cuûa Ba, ñi ngang qua. Luùc aáy anh Thoï laøm ngheà söûa khoùa vaø bôm möïc vaøo vieát Bic cuõ. Anh Thoï chaïy ñeán, con cho bieát laø ba ñaõ bò baét vaø bò giam ôû ñaâu thì khoâng ñöôïc bieát neân ñang ñi luøng kieám Ba. Anh Thoï oøa leân khoùc, nghó ñeán ngöôøi chuù ruoät ñaõ thöông mình nhö con. Tröa hoâm ñoù, anh Thoï daãn con veà nhaø; nôi anh ôû caùch traïi tuø Bình Döông khoâng bao xa. Anh Thoï quaäy nöôùc chanh cho con uoáng. Chò Thoï thoåi theâm côm môøi con aên. Buoåi aên tröa aáy, oâi chao ôi thaät laø traøn ñaày tình thöông. Caùi ngaøy hoâm aáy, tuy bò coâng an gheû laïnh tröôùc traïi giam, nhöng vôùi caùi tình nghóa ruoät thòt trong hoaïn naïn maø anh chò Thoï buø ñaép, con caûm thaáy ñöôïc an uûi raát nhieàu.
Ngöôøi haøng xoùm laém luùc aùi ngaïi ñaõ noùi kheùo vôùi Maù raèng: "Chaéc baø vaøo Chuøa xin leã Caàu An cho oâng nhaø ñi ..." Maù vôø nhö khoâng nghe thaáy, ñi quay vaøo nhaø trong; Maù khoâng daùm ñoái dieän vôùi moät söï khoâng bieát laø coù thaät hay khoâng.
Tuy thaát voïng nhöng Maù vaø con khoâng tuyeät voïng ba aï. Roøng raõ sau nhöõng naêm thaùng bieàn bieät, maù vaø con nhaän ñöôïc laù thô ñaàu tieân Ba gôûi veà töø choán lao tuø. Caàm thô ba, con khoâng bieát thaät söï laø mình mô hay tænh.
Hai meï con ñoïc ñi ñoïc laïi bao nhieâu laàn, ñoïc ñeán thuoäc loøng. Nhìn tuoàng chöõ vieát nghieâng nghieâng, ñeàu ñaën vaø raén roûi cuûa Ba con möøng laém vì thaáy noù chöùa ñöïng taát caû moät söï bình tónh cuûa taâm hoàn Ba. Maù ñaõ daùn thô ba leân töôøng, ñeå haèng ngaøy haõnh dieän nhìn thaáy söùc soáng cuûa ba ...
Sau ba ngaøy ñeâm laëng leõ traàm tö, tieáng huù inh oûi cuûa coøi xe löûa khi ñeán nhaø ga ñaõ ñaùnh thöùc con veà thöïc taïi. Caûnh vaø vaät treân saân ga Thanh Hoùa troâng thaät ñieâu taøn. Ñang bôõ ngôõ thì nghe tieáng goïi teân con, vôùi gioïng run run: "Chaùu Nguyeät ôi !" Con quay laïi thì thaáy Baùc Phieân, Baùc ñaõ ñöôïc con baùo tin laø seõ ñi thaêm Ba neân Baùc ñaõ ra nhaø ga ñoùn con ñeå ñi cuøng.
Ñeâm hoâm aáy, con vaø Baùc Phieân taïm truù taïi nhaø Ga Thanh Hoaù ñeå saùng hoâm sau tieáp tuïc cuoäc haønh trình. Con traàn troïc, chæ mong trôøi mau saùng ñeå ñöôïc ñi gaëp Ba. Möa khuya raû rích, tieáng gioù huù trong ñeâm, mang ñeán cho con caùi laïnh buoát ruoät vaø caøng caøo xeù cho noãi buoàn theâm thaém thía. Baùc Phieân cuõng thao thöùc.
Hai Baùc chaùu taâm söï raát nhieàu. Baùc keå laïi nhöõng ngaøy xa xöa khi Baùc laøm chuû söï phoøng böu ñieän beân Laøo, Baùc thöôøng xuyeân nhaän ñöôïc thô cuûa Ba vieát töø tröôøng hoïc taïi Haø Noäi gôûi ñeán. Baùc Phieân, Baùc Toaøn vaø Ba, moà coâi caû cha laãn meï töø taám beù neân raát thöông yeâu ñuøm boïc laãn nhau. Ngaøy cöôùi cuûa Ba Maù, Baùc veà döï vaø ñem theo moät böùc tranh sôn maøi treân coù hình ñoâi chim non vaø lôøi chuùc: "Saéc caàm hoøa hôïp" ñeå laøm quaø cöôùi cho Ba Maù. Baùc cuõng ñaõ taëng rieâng Ba moät caây buùt maùy treân coù khaéc chöõ "Quyønh-Taán". Baùc Phieân ñaõ keå cho con raèng vaøo naêm 1954, tröôùc khi taám maøn saét keùo xaäp xuoáng ñeå chia ñoâi ñaát nöôùc Vieät Nam taïi vó tuyeán thöù 17; töø Ñaø Naüng Ba ñaõ voäi vaøng ra taän mieàn Baéc kieám Baùc ñeå ñoùn Baùc vaøo Nam. Thaät laø khoâng may, luùc aáy Baùc bò keït beân Laøo khoâng veà kòp ñieåm heïn laø caàu Theâ Huùc, nôi maø Ba ñaõ ñôïi Baùc cho ñeán ngaøy cuoái cuøng cuûa hieäp ñònh Geneøve. Baùc ñaõ aân haän raát nhieàu khi bò keït ôû laïi mieàn Baéc, ñeå roài Baùc ñaõ laøm nhaân chöùng soáng cho thôøi cuoäc. Baùc naøo ngôø coù moät caùi cheá ñoä khoán naïn vaø baát nhaãn nhö theá! Töø ga Thanh Hoaù ñeán traïi tuø giam Ba thì chæ coù moät phöông tieän duy nhaát laø xe ñaïp, neáu khoâng muoán cuoác boä. Baùc Phieân cho bieát oâ-toâ chæ daønh rieâng cho caùn boä nhaø nöôùc. Baùc Phieân ñaõ thueâ ñöôïc cho con chieác xe ñaïp chieàu hoâm qua. Saùng sôùm, hai baùc chaùu leân ñöôøng, coät chaët hai gioû quaø naëng tróu cho Ba sau xe ñaïp.
Ñöôøng ñi gaäp gheành soûi ñaù, ñaâu ñaâu cuõng laø röøng, laø "hình khe theá nuùi gaàn xa, döùt thoâi laïi noái thaáp ñaø laïi cao". Doïc ñöôøng laø nhöõng ñoài lim, laø nhöõng daãy soan maø nhöõng thaân lim thì laïnh luøng ñöùng söõng, coøn nhöõng caùnh hoa soan traéng thì tôi taû rôi. Con thaàm nghó, neáu ñaây laø moät cuoäc du ngoaïn cuûa Ba thì chaéc laø hoàn thô cuûa Ba seõ phong phuù laém! Nhöng than oâi, Ba ñaõ trôû veà ñaát Baéc trong hoaøn caûnh eùo le vaø gian khoå quaù. Nhöõng thaân caây lim tröôùc maét con luùc baáy giôø chaúng khaùc gì nhöõng thaùp canh choùt voùt cuûa traïi giam maø keû thuø döïng leân ñeå vaây buûa vaø kieàm toûa Ba cuøng nhöõng ngöôøi tuø caûi taïo khaùc. Nhöõng caùnh hoa tôi taû kia, trong loøng con, laø nhöõng gioït nöôùc maét khoå ñau cuûa ñoàng baøo ñang tuoân traøo tröôùc nhöõng haønh haï ñuû ñieàu cuûa cheá ñoä môùi.
Khaép nôi laø nhöõng con ñeøo, con doác, khi thì voàng leân cao, khi nhaøo xuoáng thaáp. Xe ñaïp cuûa hai baùc chaùu bò xoùc maïnh, nhoài leân nhoài xuoáng, ñöôøng ñi thaät gian nan vaát vaû. Roài tröa ñeán, naéng gay gaét, khoâng moät côn gío thoaûng. Thieân nhieân cöù nhö laø moät böùc tranh thuûy maïc ñöùng laëng cheát. Moà hoâi vaõ ñaày, nhöng con vaø Baùc Phieân cöù laëng leõ coá gaéng ñaïp xe ñi.
Ñeán moät nhaùnh soâng nhoû, coù chieác caàu treo baêng ngang. Con vaø Baùc Phieân xuoáng xe, thaän troïng töøng böôùc daét xe ñaïp qua caàu. Khi sang ñöôïc moät nöõa caàu thì vaøi song tre cuûa chieác caàu eûo laõ bò gaõy, keâu leân raêng raéc! Nhìn nöôùc chaûy xieát döôùi kia, con lo sôï cho hai gioû quaø cuûa Ba, neáu chaúng may bò rôùt xuoáng thì ñau loøng quaù! Tieán thoaùi löôõng nan, con vaø Baùc Phieân ñaõ ñeå hai xe ñaïp naèm xuoáng, caån thaän gôõ giaây coät cuûa hai chieác gioû maây ra. Con vaø Baùc Phieân laáy giaây buoäc chaët gioû vaøo löng, moãi ngöôøi coõng moät gioû quaø. Moät tay vôùi ra sau giöõ laáy gioû, coøn tay kia baùm laáy giaây treo, vaø thaáp ngöôøi xuoáng töø töø, roài con vaø Baùc Phieân leát boø ñi chaàm chaäm nhö hai con seân. Ñem ñöôïc hai gioû quaø troïn veïn sang caàu beân kia, hai baùc chaùu nhìn nhau thôû phaøo nheï nhoõm.
Sau ñoù, Baùc Phieân vaø con laïi phaûi trôû laïi giöõa chieác caàu ñeå cuõng laïi raát caån thaän leát ñaåy xe ñaïp qua caàu. Con möøng thaàm ñaõ thuyeát phuïc ñöôïc Maù ôû laïi nhaø. Bieát tröôùc ñöôøng ñi ñaày khoå cöïc, maëc daàu Maù cöù khaêng khaêng ñoøi ra taän traïi tuø mieàn Baéc ñeå thaêm Ba, con ñaõ nhaát ñònh khoâng muoán Maù ñi nhaát laø baáy giôø caùi bònh ñau thaáp khôùp xöông ñang haønh haï Maù. Quay ñaàu laïi nhìn chieác caàu treo rung rinh, con caøng thaám thía hôn caùi yù nghóa cuûa caâu "Ñoaïn tröôøng ai coù qua caàu môùi hay"... Con laïi caøng thaáy thöông Ba Maù hôn vì vôùi bieát bao khoù khaên, nhoïc nhaèn vaø hy sinh, ñaõ nuoâi anh chò em chuùng con lôùn leân qua bieát bao nhieâu naêm Vieät Nam khoùi löûa ...
Ñeå laáy söùc, hai baùc chaùu giôû côm naém muoái vöøng ra aên vaø uoáng voäi nguïm nöôùc voái xong thì laïi tieáp tuïc ñi cho kòp giôø thaêm nuoâi. Doïc ñöôøng, ñang ñaïp xe, con gaëp moät cuï giaø gaùnh miaù ngang qua. Nhöõng thanh miaù môùi ñoán troâng laù coøn xanh töôi quaù. Con bieát xöa nay ba vaãn thích miaù, coù laàn Ba keå raèng hoài coøn ñi hoïc ôû Haø Noäi, luùc ñi Laøo thaêm Baùc Phieân Ba ñaõ ñöôïc aên miaù Thanh Hoaù, raát ngoït, ngon vaø nhieàu nöôùc. Thö gôûi veà nhaø Ba noùi raêng Ba coøn toát neân khi thaêm nuoâi khoûi lo thuoác ñau raêng. Con chua chaùt nghó raèng sau bao nhieâu naêm trong caùi traïi tuø khoå sai, tuy tuoåi ñaõ gaàn baûy möôi, nhöng raêng Ba ñaõ nhieàu laàn caén chaët ñeå chòu ñöïng söï ñoïa ñaøy neân coù leõ vì theá maø raêng cuûa Ba nay vaãn coøn chaéc ñeå nhai nhöõng loùng miaù maø Ba vaãn thích naêm xöa. Tuy xe ñaõ naëng haønh lyù, con vaãn döøng laïi, mua cho ñöôïc miaù cuûa cuï giaø. Con löïa nhöõng thanh miaù ngon nhaát, chaët thaønh töøng khuùc nhoû, kheä neä oâm coät vaøo xe.
Treân ñöôøng vaøo traïi giam, gaàn moät chaân nuùi, con thaáy coù teân coâng an caàm suùng ñöùng canh hai ngöôøi tuø ñang hì huïc ñaøo moät caùi loã saâu hình chöõ nhaät. Gaàn beân laø moät xaùc ngöôøi hình nhö ñöôïc boù vaøo maûnh vaûi boá vaø ñaët naèm treân moät chieác ki baèng tre. Hai ngöôøi naøy ñang söûa soaïn nôi an nghæ cuoái cuøng cho moät ngöôøi baïn tuø cuøng traïi giam ñaõ khoâng may liaø ñôøi hay laø ñaõ may maén xa maõi caùi choán kieáp ñoïa ñaøy ... Laùc ñaùc gaàn ñaáy laø nhöõng naám moä coù ñaát phuû leân cao troâng haõy coøn môùi, treân coù caém chieác coïc. Chaéc teân cuûa ngöôøi quaù coá ñaõ ñöôïc anh em baïn tuø khaéc voäi vaøo chieác coïc ñoù. Caûnh thaät laø tang thöông vaø loøng thaät laø teâ taùi ... Con nghe tieáng Baùc Phieân, ñaïp xe phiaù tröôùc ngoaùi ñaàu laïi, vôùi gioïng thaät laø ngheïn ngaøo vaø an uûi "Thoâi chaùu Nguyeät aï, ñöøng nhìn nöõa ..."
Khi ñeán traïi thì trôøi ñaõ quaù ngoï, tim con ñaäp maïnh, maét con ñaûo quanh nhìn töù phía. Laûng vaûng gaàn xa laø nhöõng teân caùn boä ... Trôøi ôi, con thaáy ba ñang lao ñoäng ñaèng kia. Maét ñaãm leä, con muoán gaøo keâu, nhöng con coá neùn vì sôï phaïm noäi qui traïi seõ khoâng ñöôïc thaêm gaëp Ba. Thaân hình tieàu tuïy, aùo quaàn taû tôi, toùc baïc phô, Ba ñang cuøng vôùi hai ngöôøi tuø khaùc keùo chieác xe boán baùnh coïc caïch maø treân ñoù laø nhöõng taûng ñaù thaät lôùn. Con ñaõ thaàm hoûi, giöõa tröa naéng gaét, chaân ñaïp ñaát, ñaàu ñoäi trôøi, Ba vaø nhöõng ngöôøi baïn tuø chuyeån ñaù ñi ñaâu vaø ñeå laøm gì? Nhöng lieàn sau ñoù con lieác maét thaáy moät ñoáng ñaù raát lôùn tröôùc coång traïi. Thì ra keû thuø ñaõ duøng nöôùc soâng coâng tuø ñeå xaây döïng traïi tuø, ñeå chuùng saün saøng giam caàm taát caû nhöõng ai choáng laïi caùi cheá ñoä baïo taøn cuûa chuùng. Sau nhieàu naêm soáng döôùi cheá ñoä môùi naøy, chính maét con ñaõ thaáy, tai con ñaõ nghe raát nhieàu chuyeän thaâm ñoäc phi nhaân maø con khoâng theå töôûng töôïng raèng coù theå coù ñöôïc.
Baùc Phieân giöõ xe vaø quaø tröôùc coång traïi, con bình tónh vaøo trong trình giaáy. Thaáy maët con ñoïng ñaày nöôùc maét, teân caùn boä nhe raêng cöôøi nham nhôû: "Kiaø chò, ñöôïc ñi thaêm ngöôøi nhaø thì chò phaûi vui chöù sao laïi khoùc theá kia?" Con laáy tay aùo chuøi, gaït nöôùc maét vaø chæ bình thaûn traû lôøi: "Côn gioù thoåi nhieàu buïi quaù!" Teân caùn boä haùch dòch baûo con laø ñaõ treã giôø thaêm nuoâi roài neân con vaø Baùc Phieân phaûi ñôïi ñeán saùng ngaøy hoâm sau môùi ñöôïc gaëp Ba.
Toái hoâm aáy, con vaø Baùc Phieân ñaõ ngoài boù goái trong nhaø ñôïi. Nhaø ñôïi ñöôïc choáng leân baèng boán ñaø lim, maùi thì lôïp baèng nöùa vôùi nhöõng taám vaùch ñaùnh baèng coû tranh, neàn ñaát seùt ñaép baèng phaúng, coù baøn vaø gheá daøi laøm baèng caây röøng troâng raát ngaên naép. Chaéc chaén caùi nhaø naøy do chính baøn tay caùc ngöôøi tuø caûi taïo döïng leân. Co ro ngöôøi trong chieác aùo tôi vaø trong ñeâm con ñaõ chaäp chôøn nguû. Nhöõng côn gioù khuya giöõa röøng nuùi thoåi laïnh thaáu tim gan. Vaêng vaúng chung quanh con, trong vaùch laø tieáng deá than, treân ngoïn caây laø tieáng cuù keâu ñeâm vaø choác laùt thì luõ chim bìm bòp treân soâng Maõ goïi nhau nghe thaät naõo nuøng ...
Saùng hoâm sau, coù teân caùn boä ñi keøm, giaûi Ba ra nhaø thaêm nuoâi gaëp con vaø Baùc Phieân. Sau maáy chuïc naêm xa caùch, nay hai anh em ruoät ñöôïc gaëp laïi nhau, taïi ñaát Baéc, trong moät hoaøn caûnh thaät oaùi aêm! Tình huynh ñeä oâm aáp baáy laâu nay, Baùc Phieân oâm chaàm laáy Ba, loøng ngheïn ngaøo quaën thaét. Luùc gaëp con, ba ghì con thaät chaët, nhöng Ba khoâng khoùc. Neùt maët cuûa Ba ñaêm chieâu vaø thaät bình tónh. Con ñoaùn laø Ba ñaõ coá gaéng ngöôùc maét leân cao ñeå ngaên laïi taát caû xuùc ñoäng.
Ba doàn daäp hoûi tin maù vaø caû nhaø. Coù teân quaûn giaùo ñöùng gaàn ngay ñaáy, neân con khoâng traû lôøi söï thaät ñöôïc. Con ñaõ kieám caùch noùi quanh co cho Ba hieåu laø coù moät soá anh em töø nguïc tuø veà, ñaõ vöôït bieân ñeán ñöôïc beán bôø töï do. Maét Ba saùng leân, traøn ñaày möøng rôõ. Nhöng khi nghe ñeán Maù ñang troâng chôø Ba töøng giôø phuùt, ba nhìn xa xoâi buoàn vôøi vôïi ..
Giaây phuùt ñöôïc gaëp Ba thaät laø ngaén nguûi. Luùc taïm bieät, con trao Ba hai gioû quaø maø maét con öùa leä. Con coøn nhôù maõi aùnh maét long thaàn can ñaûm cuûa Ba luùc baáy giôø.
"Caàm tay con xieát nheï, Ba kheõ noùi,
Can ñaûm leân con, Ba höùa seõ veà."
Vieát ñeán ñaây, con xuùc ñoäng quaù Ba aï. Nöôùc maét con ñaõ laøm hoen oá nhieàu trang giaáy. Ghi laïi trang nhaät kyù naøy maø con coù caûm töôûng nhö ñang soáng laïi ngaøy ñi thaêm nuoâi Ba naêm naøo. Chæ khaùc moät ñieàu laø baây giôø Ba khoâng coøn nöõa, vaø nhaát laø khoâng coøn bò haønh haï giam caàm trong caùi traïi tuø daõ man kia. Trong cuoäc haønh trình baèng giaáy buùt ngaøy hoâm nay, con ñöôïc quyeàn khoùc, ñöôïc quyeàn töï do noùi leân nhöõng ñieàu maø con muoán noùi chö khoâng caàn phaûi e ngaïi vaø deø daët nhö ôû giöõa caùi ñòa nguïc ñoû naêm xöa ...
Coù tieáng Maù luïc ñuïc ngoaøi beáp, chaéc Maù ñang söûa soaïn naáu côm vaø luoäc tröùng ñeå cuùng cho Ba ...
Con gaùi cuûa ba,
Minh Nguyeät
TS. LÂM LỄ TRINH * YÊU NƯỚC THEO LỐI MỸ
Nhöõng Neùt Ñaëc Tröng Vaø Nghòch Lyù
Homepage, Acceuil, Trang Nha
Gaàn hai naêm sau ngaøy khuûng boá 9 thaùng 11 taïi Nöõu Öôùc, coâng luaän quoác teá ñaõ xoay höôùng ñoái vôùi Hoa kyø, töø caûm thöông ñoåi qua choáng ñoái ra maët. Lyù do cuûa thaùi ñoä naøy döïa vaøo chính saùch cöùng raén cuûa George W. Bush ñoái vôùi chính quyeàn Bagdad vaø quyeát ñònh taán coâng Irak. Song song vôùi moái lo ngaïi sieâu cöôøng Hoa kyø thoáng laõnh thieân haï coøn coù moät söï böïc doïc quoác teá veà ñöôøng loái ñoái ngoaïi cuûa Myõ mang naëng maøu saéc daân toäc. Taïi Hoa kyø, thaûo luaän coâng khai ñeán chuû thuyeát quoác gia laø moät ñeà taøi thöôøng khoâng gaây maáy höùng khôûi. Treân thöïc teá, chuû nghóa daân toäc Hoa kyø hieän vöôùng phaûi hai nghòch lyù. Tröôùc heát, duø laø moät nöôùc coù khuynh höôùng nhieät thaønh daân toäc, Hoa kyø khoâng töï xem mình ñích thöïc chuû tröông nhö theá. Thöù nöõa, maëc duø xaõ hoäi Myõ coù moät tinh thaàn yeâu nöôùc cao ñoä, nhaø caàm quyeàn xöù naøy thaåm ñònh ngheøo naøn söùc maïnh cuûa chuû nghóa quoác gia ôû caùc nöôùc khaùc vaø chöùng minh khoâng coù ñuû baûn laõnh ñeå ñoái ñaàu vôùi nhöõng bieåu döông cuûa chuû nghóa vöøa noùi treân theá giôùi.
Tin chaéùc vaøo caùc giaù trò toái thöôïng cuûa mình
Chuû nghóa quoác gia laø moät danh töø bò xem thöôøng taïi Hoa kyø vì ñoàng nghóa vôùi tinh thaàn giaùo xöù thieån caän, parochialism, vaø thuyeát öu theá toái cao töôûng töôïng, imagined supremacy, cuûa Cöïu Theá giôùi. Thaät ra, khoù phaân bieät loøng yeâu nöôùc, patriotism, vaø chuû nghóa quoác gia, nationalism. Caùc chính trò gia thöôøng xem loøng yeâu nöôùc laø söï trung thaønh vôùi Toå quoác vaø cho raèng chuû thuyeát quoác gia toân vinh tính caùch öu vieät cuûa Gioáng noøi daân toäc. Trong thöïc taïi, khoâng theå phaân bieät khi loøng yeâu nöôùc vaø tinh thaàn quoác gia bieåu hieän baèng haønh vi vaø trong taâm lyù ñeå aûnh höôûng ñeán chính saùch.
Vieän Nghieân cöùu taïi Ñaïi hoïc Chicago cho bieát: tröôùc Ñaïi hoïa 9.11.200, 90% ngöôøi Myõ haõnh dieän laø coâng daân Hoa kyø vaø 38% nghó raèng “Theá giôùi seõ toát hôn neáu choïn Hoa kyø laøm maãu möïc.” Sau ngaøy 9.11, hai tyû soá naøy taêng leân 97% vaø 49%. Ñoàng thôøi, theo thoáng keâ cuûa cô quan The World Values Survey, hôn 70% tuyeân boá “raát haõnh dieän” laø daân Myõ vaø ít hôn 50% taïi caùc xöù daân chuû Taây phöông – goàm coù Phaùp, YÙ, Ñan Maïch, Anh quoác vaø Hoøa Lan – cho bieát hoï “raát haõnh dieän” laøm daân cuûa nöôùc hoï.
Ngöôøi Myõ chaúng nhöõng traân quyù nhöõng giaù trò toái thöôïng, supreme values, cuûa quoác gia Hoa kyø maø coøn cho raèng caùc giaù trò naøy coù theå ñem aùp duïng khaép moïi nôi. Gaàn ñaây, cô quan doø dö luaän The Pew Global Attitudes Survey coâng boá 79% daân Myõ ñoàng yù “Neân phoå bieán caùc yù kieán vaø taäïp tuïc Hoa kyø treân theá giôùi”; 70% khaúng ñònh hoï uûng hoä hoaøn toaøn quan nieäm cuûa Hoa kyø veà Daân chuû. Taây AÂu - thaønh trì cuûa Caáp tieán vaø Daân chuû - khoâng chia xeû roäng raûi quan ñieåm naøy. Cô quan Pew coøn cho bieát theâm: ít hôn 40% daân chuùng Taây AÂu ñoàng yù neân phoå bieán maãu Daân chuû Hoa kyø vaø döôùi 50% öa thích loaïi daân chu ûvöøa neâu.
Söï vöõng tin cuûa quaàn chuùng Hoa kyø vaøo caùc lyù töôûng toaøn vuõ, universalistic ideals (nhö daân chuû, phaùp trò, töï do maäu dòch) vaø cô cheá cuûa xöù hoï (döïa vaøo nguyeân taéc phaân quyeàn) ñöôïc theå hieän veà maët xaõ hoäi, vaên hoùa vaø chính trò: thí duï, thoâng tuïc chaøo côø Pledge of Allegiance ôû tröôøng oác nhaø nöôùc, caùc cuoäc thao dieãn theå thao thöôøng baét ñaàu vôùi baûn Quoác thieàu, tröng baøy Quoác kyø khaép nôi..vv..Ngoaøi ra, caùc öùng vieân vaøo chöùc vuï coâng coïng khoâng boû qua cô hoäi khai thaùc nhöõng ñeà taøi noùng nhö an ninh quoác gia vaø vieäc ñoát côø ñeå taán coâng ñoái thuû bò toá laø thôø ô vôùi ñaát nöôùc.
Moät caâu hoûi: Vì sao xaõ hoäi Hoa kyø laïi thöôøng xuyeân khoâng coâng khai coå voõ cho chuû nghóa quoác gia? Nghòch lyù naøy phaùt xuaát töø nhöõng theá löïc naâng ñôõ thuyeát daân toäc taïi Hoa kyø. Caùc thaønh ñaït veà khoa hoïc vaø kyõ thuaät, söùc maïnh quaân söï, neàn kinh teá phaùt trieån vöôït böïc vaø uy theá chính trò voâ ñòch treân ñòa caàu dó nhieân laø neàn taûng cuûa söï haõnh dieän quoác gia. Tuy nhieân, tinh thaàn yeâu nöôùc ôû
Hoa kyø mang moät saéc thaùi daëc bieät vì bieåu hieän trong cuoäc soáng thöôøng nhaät baèng nhieàu caùch.
Moät trong nhöõng ñaëc ñieåm cuûa tinh thaàn naøy laø söï coâng daân töï nguyeän,
civic/grass-roots voluntarism – yù chí cuûa ngöôøi thöôøng daân goùp phaàn vaøo coâng ích qua saùng kieán caù nhaân hoaëc qua caùc hoäi ñoaøn. Ngöôøi daân Myõ tin caäy vaøo chính mình, thay vì vaøo chính quyeàn, ñeå giaûi quyeát caùc vaán ñeà xaõ hoäi. Ñieàu neân löu yù laø phaàn ñoâng caùc cô cheá phaùt huy vaø hoå trôï chuû thuyeát quoâc gia ñeàu do daân thieát laäp, khoâng do chính phuû.
Caùc nghi leã (rituals) ñeàu töïï nguyeän, khoâng bò aùp ñaët. Quaàn chuùng töï yù ñoùn nhaän - thay vì bò truyeàn thuï mieãn cöôûng - caùc giaù trò ñöôïc khaéc saâu vaøo taâm trí.
ÔÛ caùc nôi khaùc treân theá giôùi, Nhaø nöôùc ñoùng vai troø caàn thieát trong vieäc coå ñoäng chuû nghóa quoác gia thöôøng laø saûn phaåm vaän ñoäng ñaàu cô cuûa boä maùy caàm quyeàn. Chuû nghóa naøy döïa vaøo chuûng toäc, toân giaùo, ngoân ngöõ vaø ñòa dö. Taïi Hoa kyø, maëc duø caù nhaân caùc chính trò gia thöôøng tìm caùch khai thaùc loøng yeâu nöôùc ñeå taïo öu theá, Nhaø nöôùc tuyeät nhieân khoâng lieân heä. Thí duï, khoâng coù ñaïo luaät Lieân bang naøo buoäc caùc tröôøng coâng phaûi chaøo côø vôùi lôøi tuyeân theä Pledge of Allegiance, phaûi haùt Quoác ca trong nhöõng cuoäc ñaáu theå thao hay quy ñònh vieäâc treo côø nôi caùc tö sôû. Tu chính aùn veà vieäc ñoát côø, the flag burning amendment, ñaõ thaát baïi hai keo taïi Quoác hoäi Myõ trong taùm naêm qua.
Taïi Hoa kyø, phaùt huy tinh thaàn daân toäc laø chuyeän laøm cuûa tö nhaân. Trong caùc xaõ hoäi khaùc, cai trò bôûi nhöõng cheá ñoä chuyeân quyeàn, Chính phuû vaän duïng moïi phöông caùch, töø truyeàn thoâng ñeán caûnh saùt vaø baùo chí Nhaø nöôùc, ñeå quaûng baù caùc “giaù trò yeâu nöôùc”. Leã Quoác khaùnh ôû caùc xöù naøy ñöôïc toå chöùc raàm roä vôùi nhöõng cuoäc dieãn binh huy hoaøng ñeå phoâ tröông voõ khí toái taân vaø caùc ñoäi binh tinh nhueä. Ngaøy leã Ñoäc laäp Hoa kyø 4 thaùng 7 cuõng coù daân chuùng dieãn haønh vaø ñoát phaùo boâng nhöng phaàn vui chôi naøy do caùc hoäi ñoaøn tö toå chöùc vaø chi phí do caùc nhoùm thöông gia ñòa phöông gaùnh chòu. Tinh thaàn coâng daân töï giaùc töï nguyeän, thay theá söï eùp buoäc cuûa Nhaø nöôùc, khieán cho tình caûm aùi quoác coù tính caùch chaân thaät, haáp daãn vaø hôïp phaùp hôn trong loøng cuûa ñaïi chuùng. Töï nguyeän laø chuyeän thöôøng tình, xem nhö dó nhieân, ôû Hoa kyø, khoâng maáy ai ñeå yù trong xöù, tröø ngöôøi ngoaïi quoác.
“Moät tín ngöôõng chính trò”
Loøng yeâu nöôùc cuûa ngöôøi Myõ khoâng deã thaáy vôùi con maét traàn tuïc. Nhöng neáu chính ngöôøi Myõ thaáy ñöôïc, hoï vaãn khoâng coâng nhaän ñoù laø chuû nghóa quoác gia. Coù ba ñaëc ñieåm ñaùng chuù yù:
A) Tröôùc heát, “chuû nghóa daân toäc” Hoa kyø caên cöù vaøo nhöõng lyù töôûng chính trò chôù khoâng vaøo söï öu vieät vaên hoùa hay chuûng toäc. Khaùi nieäm naøy thích öùng vôùi moät xaõ hoäi thöôøng töï saùnh mình vôùi moät “loø ñuùc, melting pot” vaên hoùa vaø saéc toäc.Trong baøi dieãn vaên ñoïc naêm ngoaùi trong buoåi leã Quoác khaùnh, Toång Thoáng George W. Bush tuyeân boá: “There is no American race, there’s only an American creed, Khoâng coù moät noøi gioáng Hoa kyøõ, chæ coù moät tín ngöôõng Hoa kyø”. Vaø trong con maét ngöôøi Myõ, tín ngöôõng aáy dó nhieân thuoäc loaïi thöôïng ñaúng. Cô cheá vaø lyù töôûng chính trò Hoa kyø, keøm theo nhöõng thaønh quaû thöïc teá gaët haùi ñöôïc, laøm ngöôøi Myõ tin töôûng caùc giaù trò vöøa noùi phaûi ñöôïc phoå caäp toaøn caàu.
Ngöôïc laïi, khi bò ñe doïa, ngöôøi Myõ xem caùc taán coâng vaøo baûn thaân hoï nhö nhaém thaúng vaøo nhöõng giaù trò aáy. Cuoäc ñaùnh phaù ngaøy 9 thaùng 11 cuûa Al- Qaida, vì theá, theo dö luaän,khoâng ngoaøi muïc phieâu huûy dieät caùc töï do vaø cô cheá daân chuû Hoa kyø.
B) Maët khaùc, Chuû nghóa daân toäc Hoa kyø coù tính caùch ñaéc chí,
triumphalist, hôn bi ai, aggrieved. Phaàn ñoâng caùc xaõ hoäi khaùc bò aùm aûnh bôûi kyû nieäm tan thöông. quoác haän hay thaát traän gaây trong dó vaõng bôûûi caùc theá löïc ngoaïi bang. Nhöõng cöïu thuoäc ñòa nhö AÁn ñoä vaø Ai Caäp, töøng bò chieám ñoùng oâ nhuïc, laø nhöõng nöôùc maïnh meû theo khuynh höôùng daân toäc. Töø ngaøy laäp quoác, Hoa kyø may maén lieân tieáp thaéng traän trong chieán tranh laãn hoøa bình.
C) Sau heát, daân toäc chuû nghóa Hoa kyø coù moät tinh thaàn truyeàn giaùo (missionary spirit), naêng ñoäng, höôùng veà töông lai, ôû trong vaø ngoaøi xöù, traùi ngöôïc vôùi ña soá quoác gia khaùc thöôøng xoay veà quaù khöù vôùi nhöõng hoái tieác huy hoaøng xöa cuû vaø oaùn hôøn lòch söû.
Moät thí duï: bò Taây phöông xaâm chieám nhieàu naêm tieáp theo cuoäc vieãn chinh cuûa Thaäp Töï Quaân, Trung Ñoâng khoâng khoûi nghi ngôø keá hoaïch Hoa kyø giaûi phoùng Irak.
Thaát baïi trong vieäc ñoái thoaïi vôùi caùc Phong traøo daân toäc haûi ngoaïi.
Caùc neùt ñaëc tröng neâu treân giaûi thích vì sao Hoa kyø – moät trong nhöõng nöôùc coù tinh thaàn daân toäc cao nhaát treân theá giôùi – laïi thaát baïi ñeán nay trong vieäc giaûi quyeát tranh chaáp vôùi nhöõng Phong traøo giaûi phoùng daân toäc nöôùc ngoaøi. Thí du ñieån hình cuûa nghòch lyù thöù hai naøy laø cuoäc chieán taïi Vieät Nam. Söï phoái hôïp cuûa nhöõng giaù trò toaøn caàu cuûa Myõ - trong tröôøng hôïp naøy laø choáng laïi chuû thuyeát Maïc xít baønh tröôùng ôû AÙ chaâu - vaø vieäc tin chaéc vaøo söùc maïnh baùch thaéng cuûa
Quaân ñoäi Hoa Kyø ñaõ daãn ñeán moät chính saùch nguy haïi ñoái ñaàu vôùi chuû nghóa daân toäc Vieät Nam. Daân chuùng Vieät Nam coù saün moät kinh nghieäm giaø giaën choáng ngoaïi xaâm (Taøu vaø Phaùp) vaø muïc tieâu ñaáu tranh cuûa hoï laø Ñoäc laäp vaø Thoáng nhaát.
Hoa kyø khoâng ñaùnh giaù nghieâm chænh vai troø daân toäc chuû nghóa trong vieäc hoå trôï vaø hôïp thöùc hoùa caùc phong traøo daân toäc khôûi nghóa. Hoa Thònh Ñoán ñaõ xem thöôøng loøng yeâu nöôùc soâi ñoäng cuûa quaàn chuùng (nhö ôû Phi Luaät Taân vaø Mexico) hay ñaõ kieân trì cho pheùp thaønh kieán chính trò vaø maäu dòch cuûa Hoa kyø phoùng ñaïi söùc ñoái khaùng cuûa chuû thuyeát coäng saûn (nhö ôû Trung hoa, Cuba). Khi Toång thoáng Ai Caäp Gamal Abdel Nasser, moät anh huøng quoác gia cuûa theá giôùi AÙ raäp thôøi haäu thuoäc ñiaï, töø choái kyù vôùi Hoa kyø laãn Nga soâ moät hieäp öôùc lieân minh chieán thuaät, nhaø caàm quyeàn Myõ söõng soát khoâng hieåu vì sao moät xöù laïi coù theå trung laäp trong cuoäc chieán ñaáu choáng baù quyeàn coäng saûn. AÂm höôûng cuûa taâm traïng naøy ñöôïc Toång thoáng Bush nhaéc laïi gaàn ñaây khi oâng tuyeân boá trong cuoäc chieán choáng khuûng boá: “You’re either with us or against us, Khoâng theo chuùng toâi laø choáng chuùng toâi!”
Vieäc ñoái thoaïi thaát baïi vôùi caùc phong traøo ñaáu tranh daân toäc haûi ngoaïi ñem laïi ba haäu quaû:
1- Söï baát maõn cuûa caùc chính phuû vaø khoái daân lieân heä.
2- Khi Hoa kyø tìm caùch phaù suïp moät cheá ñoä thuø ñòch, haäu quaû traùi ngöôïc coù theå xaûy ra, baát lôïi cho keû chuû möu. Duø sao, Daân toäc chuû nghóa vaãn laø moät trong soá lyù thuyeát coù söùc choáng laïi chuû tröông Daân chuû caáp tieán. Haûy xem taán bi kòch nguyeân töû taïi baùn ñaûo Trieàu tieân. Moät phong traøo daân toäc ñang noå maïnh trong giôùi treû Nam Haøn. Theá heä naøy xem daân Baéc Haøn nhö ñoàng baøo maùu muû, khoâng phaûi quaùi vaät. Hoï ra maët choáng maïnh meõ caùc bieäân phaùp tröøng phaït cuûa Hoa Thònh Ñoán ñoái vôùi Bình Nhöôõng.
3- Sau heát, vì daân toäc chuõ nghóa khích ñoäng chính saùch cho neân haønh vi cuûa Hoa kyø ôû xöù ngoaøi khoâng traùnh khoûi bò pheâ bình laø giaû doái. Söï giaû doái noåi baät khi Hoa kyø phaù saäp caùc cô cheá quoác teá, vieän lyù do baûo toaøn chuû quyeàn cuûa mình ( tröôøng hôïp Kyoto Protocol, Toøa aùn Hình söï Quoác teá, vaø Hieäp öôùc caám thí nghieäm nguyeân töû Comprehensive Test Ban Treaty). Hoa kyø toû ra maâu thuaån vì moät maët, coå voõ toaøn vuõ hoùa daân chuû, töï do maäu dòch nhöng maët khaùc, laïi baûo veä quaù ñaùng quyeàn lôïi rieâng tö , baát chaáp nhöõng Hieäp öôùc kyù keát.
Trong taùc phaåm “Of Paradise and Power”, trang 88. bình luaän gia Robert Kagan nhaän xeùt chí lyù nhö sau: “ Ngöôøi Myõ luoân luoân ñeà cao chuû nghóa quoác teá. Nhöng chuû thuyeát quoác teá cuûa hoï luoân luoân laø phoù saûn cuûa chuû nghæa quoác gia cuûa hoï, a by-product of their nationalism. Khi ngöôøi Myõ tìm caùch hôïp thöùc hoùa haønh ñoäng cuûa hoï ngoaøi Hoa kyø, hoï döïa khoâng phaûi vaøo caùc cô cheá quoác teá hay sieâu quoác gia, supranational institutions, maø vaøo caùc nguyeân taéc cuûa rieâng hoï. their own principles” . Benjamin Franklin ñaõ noùi thaúng thöøng: “America’s cause is the cause of all mankind, Nguyeân nhaân cuûa Hoa kyø laø nguyeân nhaân cuûa Nhaân loaïi.” Chuû tröông naøy baát dòch qua 43 ñôøi Toång thoáng Myõ, Coïng hoøa hay Daân chuû. Hoa kyø khoâng thay ñoåi ngaøy 9.11.2001. Hoa kyø chæ trôû neân Hoa kyø theâm nöûa.
Nieàm tin naøy khoâng lay chuyeån vôùi nhieàu theá heä – töø Franklin D. Roosevelt (vôùi taàm nhìn veà theá giôùi xaây döïng treân boán töï do) cho ñeán George W. Bush (vôùi nhöõng ñoøi hoûi baát khaû thöông nghò veà phaåm caùch nhaân loaïi).
Tuy nhieân, vò trí ñòa lyù chính trò cuûa Hoa kyø giöõa hai ñaïi döông coâ laäp phaàn naøo xöù naøy vôùi theá giôùi beân ngoaøi. Vieäc hieåu bieát coøn thieáu soùt cuûa chính quyeàn Myõ veà caùc quoác gia khaùc daãn ñeán tình traïng ngaên trôû söï truyeàn ñaït khaù nghieâm troïng. Theo thoáng keâ gaàn ñaây cuûa The Pew Global Attitudes Project, chæ coù 22% toång soá ngöôøi Myõ xuaát ngoaïi trong 5 naêm sau naøy. So vôùi 66% coâng daân Gia Naõ Ñaïi, 73% ngöôøi Anh, 60% ngöôøi Phaùp, vaø 77% ngöôøi Ñöùc. Söï thieáu tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi xaõ hoäi beân ngoaøi khoâng döôïc buø ñaép baèng cuoäc caùch maïng truyeàn thoâng. Trong nhöõng naêm daãn ñeán vuï khuûng boá 9.11.2001 taïi Nöõu öôùc, chæ coù 30% daân Myõ noùi hoï chuù troïng nhieàu ñeán tin töùc ngoaøi xöù. Sau ngaøy 9.11.2001, ngöôøi Myõ thoâng thöôøng cuõng khoâng maáy ñeå yù ñeán tình hình quoác teá. Thoáng keâ cuûa cô quan nghieân cöùu The Pew Research cho bieát: ñaàu naêm 2002, chæ coù 26% daân Myõ theo doõi sít sao tin quoác ngoaïi vaø 45% noùi raèng nhöõng gì xaûy ra treân theá giôùi khoâng lieân heä ñeán hoï. Tinh thaàn yeâu nöôùc Hoa kyø keát tuï lyù töôûng chính trò, nieàm haõnh dieän quoác gia vaø taâm traïng bieät laäp ôû ñaûo oác, insularity. Tinh thaàn naøy ñöôïc tieáp nhaän khaù phöùc taïp ôû xöù ngoaøi. Moät soá thaùn phuïc tính caùch laïc quan, ñaïi ñoàng, lyù töôûng cuûa tinh thaàn aáy, söï goùp coâng to lôùn cuûa Hoa kyø vaøo vieäc baûo toaøn hoøa bình vaø xaây döïng phoàn thònh treân ñòa caàu. Moät soá khaùc laïi kich baùc, cho raèng Hoa kyø ngaïo maïn, nguïy thieän vaø duøng söùc maïnh hieáp coâ.
Trong hoaøn caûnh bình thöôøng, söï pheâ phaùn hai chieàu naøy laø ñeà taøi cuûa moät caâu chuyeän voâ tích söï. Nhöng moät khi tinh thaàn daân toäc Hoa kyø leøo laùi chính saùch ñoái ngoaïi, ñieàu naøy laøm soáng daäy phong traøo choáng Myõ ôû nhieàu nôi. Luùc ñoù, khoù löôøng ñöôïc nhöõng toån haïi coù theå gaây ra cho Chính nghóa cuûa Hoa kyø treân theá giôùi.
LAÂM LEÃ TRINH
Thuûy Hoa Trang,
Californie
Thö tòch:
1- “Of Paradise and Power. America and Europe in the New World Order” by Robert Kagan, Borzoi book, New York, 2003
2- “The Benevolent Empire” by Robert Kagan, Foreign Policy, summer 1997
3- “What the world thinks in 2002”, Washington: The Pew Research Center for the People & the Press, 2002
4- ”Inside the American mind. Why the US misunderstands the world- and itself”by Minxin Pei, Foreign Policy, May/June 2003
PHẠM MINH PHƯỢNG * VIỆT CỘNG
Phaïm Minh Phöông
Nguoàn tin töø moät cöïu ñaûng vieân ñaûng Coïng saûn Vieät Nam cho bieát raèng: Keå töø luùc Hoøa thöôïng Thích Quaûng Ñoä ra "Lôøi Keâu Goïi Taùm Ñieåm Töï Do Daân Chuû Cho Vieät Nam" vaø keâu
goïi ñaûng Coïng saûn Vieät Nam haõy traû töï do cho Ñaïi laõo Hoøa thöôïng Thích Huyeàn Quang, neáu khoâng thì Ngaøi seõ ñích thaân daãn phaùi ñoaøn tröïc thuoäc Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam
Thoáng nhaát ra Quaûng Ngaõi röôùc ñoùn ÑLHT Huyeàn Quang vaøo Saigon chöõa beänh; coïng vôùi nhöõng laù thö do caùc nhaø laõnh ñaïo toân giaùo töø trong nöôùc ñaõ doàn daäp gôûi thaúng ñeán
ñaûng Coïng saûn Vieät Nam ñoøi quyeàn töï do cho toân giaùo mình, toá caùo söï vi phaïm traàm troïng nhaân quyeàn, nhö cuûa Linh muïc Nguyeãn Vaên Lyù vôùi chuû tröông "Töï Do Toân Giaùo hay laø
Cheát", thì nhöõng tay trong Ñaûng boä vaø Nhaø nöôùc CHXHCNVN nhö Leâ Khaû Phieâu, Phan Vaên Khaûi, Noâng Ñöùc Maïnh, Traàn Ñöùc Löông v.v. voâ cuøng hoaûng hoát. Chuùng ñaõ hoïp nhau vaø ñöa ra moät quyeát ñònh nhaát trí nhö sau: "Phaûi dieät nhoùm Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät Nam Thoáng nhaát vaø nhoùm Coâng giaùo caûn trôû cho baèng ñöôïc, nhöng chuùng ta trong Ñaûng vaø Nhaø Nöôùc khoâng neân ra maët, maø haõy chæ thò cho caùc ban caáp trong Xaõ, Huyeän, Tænh, Thaønh phoá trieät ñeå thi haønh. Chuùng ta khoâng neân ñeå cho daân chuùng keát aùn raèng chuùng ta laø toäi ñoà daân toäc vì ñaõ tröïc tieáp dieät daân ñòa phöông cuûa mình. Chuùng ta giaû vôø laøm lô. Moïi vieäc ñeàu ñeå cho boïn hoï vaø caáp döôùi thoân tính laãn nhau. Traùch nhieäm laãn haäu quûa (nhö Thieân An Moân chaúng haïn), chuùng ta ñeå cho caáp döôùi gaùnh laáy. Ñaáy laø phöông phaùp höõu hieäu nhaát ngay baây giôø.
Coù gì traàm troïng xaûy ra sau naøy, ñoái vôùi hôïp chuûng quoác, chuùng ta seõ quy heát traùch nhieäm cho ban laõnh ñaïo caáp döôùi… Lieân hieäp Quoác vaø theá giôùi khoâng theå leân aùn Ñaûng ta ñöôïc,
vì chuùng ta seõ gaùn heát nhöõng haäu quaû dieät toân giaùo cho caáp döôùi vì toân giaùo ñaõ vi phaïm luaät an ninh taïi ñòa phöông cuûa hoï..."
Lôøi baøn: Qua lôøi tieát loä naøy, chuùng ta roõ raøng thaáy ñöôïc boä maët nham hieåm, thaâm ñoäc vaø gian aùc cuûa nhoùm ngöôøi caàm ñaàu ñaûng Coïng saûn Vieät Nam. Chuùng ñaõ daøn traän, baøy möu
tính keá ñeå vöøa thuû lôïi, vöøa tìm phöông phaùp traùnh tieáng "ñaøn aùp daân mình, hoaëc mang laáy toäi dieät chuûng". Theá maø nhöõng quaân caùn laõnh ñaïo töø caáp tænh, huyeän, phoá, xaõ, thoân cho ñeán
nhöõng anh coâng an nhoû nhaén cöù nhaém maét maø thi haønh meänh leänh cuûa boïn coân ñoà aùc ñaûng nhö Noâng Ñöùc Maïnh, Leâ Khaû Phieâu, Traàn Ñöùc Löông, Phan Vaên Khaûi, Nguyeãn Vaên An… ñeå mang toäi dieät ñoàng baøo, haø hieáp daân chuùng.
Hôõi nhöõng vò laõnh ñaïo caáp döôùi chuù yù! Haõy neân tænh thöùc sôùm veà möu keá ñoäc aùc cuûa nhöõng teân ñaàu soû trong ñaûng Coïng saûn Vieät Nam, ñöøng meâ môø maø nhaém maét ñaøn aùp, xoâ
xaùt vôùi daân cuûa mình ñeå boïn choùp bu treân höôûng lôïi roài muoân ñôøi phaûi chòu tieáng aùc.
Lôøi hoïp baøn cuûa nhöõng teân ñaàu soõ trong aùc ñaûng CSVN treân laø minh chöùng. Maëc duø quùy vò hieän ñang phuïc vuï cho ñaûng CSVN, nhöng nhöõng ngöôøi trong Giaùo hoäi Phaät giaùo Vieät
Nam Thoáng nhaát nhö HT Huyeàn Quang, Quaûng Ñoä, Thöôïng toïa Thaùi Hoøa cuøng nhieàu vò Toân tuùc, Taêng só, vaø nhöõng ngöôøi trong Giaùo hoäi Thieân Chuùa giaùo nhö Linh muïc Nguyeãn Vaên Lyù, LM Lôïi v.v. cuøng giaùo daân hieän ñang ñaáu tranh cho Töïdo Toân giaùo, hoï ñeàu laø baø con thaân thuoäc cuûa mình töø nhieàu ñôøi nhieàu kieáp. Khoâng ai xa laï caû, hoï ñeàu laø daân ñòa phöông cuûa mình, cuøng aên nhöõng haït côm ñöôïc troàng töø moät vuøng ñaát, cuøng uoáng nöôùc chaûy ra töø moät nguoàn, cuøng soáng chung taäp quaùn, cuøng sinh hoaït chung moät taäp tuïc cuûa moät ñòa phöông, cuøng chòu chung nhöõng caûnh thieân tai ñòa bieán -nghóa laø: hoï cuøng chia vui, xeû ngoït vaø cuøng chòu chung nhöõng bieán coá thaêng traàm trong nhöõng sinh hoaït haèng ngaøy vôùi quùy vò ñoù. Sao quùy vò laïi nhaãn taâm saùt haïi ngöôøi cuûa ñòa phöông mình. Roõ raøng ñaây laø moät caùi thoøng loïng baèng xích saét maø boïn coân ñoà ñaûng CSVN caáp treân ñang eùp quùy vò troøng vaøo coå cha oâng, baø con cuûa mình ñeå saùt haïi hoï, roài quùy vò phaûi chòu tieáng laø gieát haïi thaân nhaân cuûa mình. AÂm möu cuûa ñaûng CSVN nay ñaõ loä roõ, taïi sao quùy vò phaûi "hy sinh" ñeå phuïc vuï
cho Noâng Ñöùc Maïnh, Leâ Khaû Phieâu, Traàn Ñöùc Löông, Phan Vaên Khaûi, Nguyeãn Vaên An, Nguyeãn Sinh Huøng, Traàn Ñình Hoan, v.v. ñeå chòu tieáng mang lôøi? Chòu haäu quûa laø saùt haïi
ñoàng baøo cuûa mình ñeå muoân ñôøi coù toäi vôùi lòch söû?
Hôõi quùy vò, töø ban laõnh ñaïo caáp tænh trôû xuoáng ñeán nhöõng anh coâng an ôû ñòa phöông! Caùc anh laø nhöõng ngöôøi bò lôïi duïng, bò ñöa ñaåy vaøo con ñöôøng toäi loãi. Nay caùc anh ñaõ bieát
ñöôïc aâm möu gian xaûo cuûa caáp treân cuûa caùc anh roài. Ñöøng coù luùn theâm vaøo con ñöôøng ñaãm maùu nöõa. Haõy ruùt chaân ra ñi. Toâi nghó khoâng coøn caùch naøo khaùc hôn laø caùc anh haõy:
khoâng nhöõng nöông tay, nôùi loûng nhöõng vò ñang daán thaân cho Töï do Toân giaùo, maø caùc anh coøn phaûi neân quay löng laïi vôùi boïn ñaàu traâu maët ngöïa, saùt caùnh vôùi ñaïi khoái toaøn daân ñeå
tieâu dieät boïn chuùng. Laøn soùng phaãn noä cuûa toaøn daân ñaõ leân cao ñoä, bieán thaønh moät cao traøo roài. Chæ caàn caùc anh hoã trôï, saùt caùnh, coïng taùc vôùi daân, thì Coïng saûn seõ bò laät ñoå ngay laäp
töùc. Boïn ñaàu soû laõnh ñaïo Ñaûng ñaõ söû duïng caùc anh nhö laø nhöõng duïng cuï dao buùa ñeå saùt haïi thaân nhaân cuûa mình. Chuùng ta ñöøng neân meâ môø nöõa. Haõy uûng hoä nhaân daân vuøng
daäy. Moïi ngöôøi daân ñang chôø ñôïi nhöõng trôï löïc cuûa caùc anh ñoù!
Khi nghe ñöôïc lôøi bí maät treân cuûa ñaûng vieân noøng coát, tay chaân toâi thaät ruïng rôøi. Tim gan toâi nhö ngöøng thôû. OÂi! Taïisao boïn choùp bu caàm ñaàu Ñaûng boä quùa gian aùc nhö vaäy?
Chuùng daùm duøng ngöôøi cuûa chuùng nhö laø nhöõng coâng cuï gieát ngöôøi. Duøng xong thì pheá boû khoâng thöông tieác. Quaû thaät khoâng sai tí naøo. Nhöõng ñaûng vieân kyø cöïu nhö Traàn Ñoä, Ñoã
Trung Hieáu, Nguyeãn Hoä, Nguyeãn Thanh Giang, Nguyeãn Ñan Queá, Phaïm Queá Döông, Hoaøng Minh Chính, Vuõ Cao Quaän, La Vaên Lieám, Buøi Minh Quoác, Nguyeãn Vaên Traán, Leâ Hoàng Haø, Baûo Cöï v.v. maø chuùng cuõng coøn loaïi ra thay, huoáng hoà caùc anh coâng an beù nhoû töø caáp Tænh trôû xuoáng?
Chính caùc anh laø nhöõng naïn nhaân. Nhöõng naïn nhaân bò lôïi duïng moät caùch tinh vi, sieâu quaàn, ñeå sau naøy phaûi chòu nghieäp quûa baùo do saùt haïi baø con cuøng laøng, cuøng thoân, cuøng
xoùm, cuøng ñòa phöông cuûa mình, nhö boïn ñaàu traâu ôû treân ñaõ keá hoaïch.
Caùc anh haõy quay noøng suùng laïi ñeå chæa vaøo Phan Vaên Khaûi, Traàn Ñöùc Löông, Noâng Ñöùc Maïnh, Nguyeãn Vaên An, Leâ Khaû Phieâu… ñeå traû thuø cho ñoøn "Bò Lôïi Duïng"
Tröôùc sau cuõng cheát saù gì ngöôøi ôi
Soáng sao cho THAÄT kieáp ngöôøi
Ghi danh söû saùch ñôøi ñôøi khoâng phai./.
No comments:
Post a Comment