CÔNG TỬ HÀ ĐÔNG * TẠ TỴ * TÔ HOÀI * VÕ NGUYÊN GIÁP

Tuesday, September 11, 2012

CÔNG TỬ HÀ ĐÔNG * ĐẠI TÁ VŨ LĂNG ,CON TRAI VŨ TRỌNG PHỤNG?

 ĐẠI TÁ VŨ LĂNG ,CON TRAI VŨ TRỌNG PHỤNG?

CÔNG TỬ HÀ ĐÔNG


Tháng 2, tháng 3 năm 1976/ Tháng 2, tháng 3 năm 2008..Thấm thoắt dzây mà thời gian đã qua 33 mùa lá rụng..Những năm 1975, 1976 tôi sống những ngày buồn thảm, u tối, tuyệt vọng giữa lòng Sài Gòn, thành phố thủ đô đau thương của tôi.
Biết dzồi..Khổ lắm..Kể mãi..! Vâng, không tả oán nữa, xin nói ngay vào chuyện. Một tối Phù Hư, người bạn văn nghệ của tôi, ghé nhà tôi, anh nói:
- Tôi mới gặp con trai của ông Vũ Trọng Phụng. Anh ta mới ở Hà Nội vào. Tôi hẹn gặp lại anh ta sáng mai.
Anh hỏi tôi:
- Anh có muốn gặp con trai ông Vũ Trọng Phụng không?
Từ lâu tôi biết Nhà Văn Vũ Trọng Phụng không có con trai, ông chỉ có một người con gái. Gần như tất cả những người đọc những tiểu thuyết Giông Tố, Số Đỏ, Cơm Thầy Cơm Cô của Nhà văn Vũ Trọng Phụng đều biết ông chỉ có một người con gái. Nay ở đâu ra anh con này của Nhà Văn? Mạo nhận ư? Nhưng mạo nhận là con Nhà Văn để làm gì? Tôi không tin người nào đó là con trai của Nhà Văn nhưng vì buồn quá đỗi, buồn đến có thể chết được, phần vì không có việc gì làm, tôi theo Phù Hư đi gặp anh ta.
Những tháng đầu tiên bọn Bắc Cộng rước hình Chủ Tịt Hồ chí Minh của chúng vào Sài Gòn, dzân Sài Gòn – thất nghiệp không phải chăm phần chăm mà là năm chăm phần chăm – toàn dzân không có việc gì làm, đổ ra đường kiếm ăn Chợ Trời, Chợ Đất, mở hàng cà phe vỉa hè. Hàng họ thật giản dzị, vài cái bàn, vài cái ghế thấp tè đóng bằng gỗ ván thùng, vài phin cà phe hay một ấm ninh cà phe, nửa ký cà phe, nửa ký đường, bán gần hết chạy đi mua, 1 phích nước, dăm cái ly, cái muỗng, thế là thành một tiệm cà phe vỉa hè Sài Gòn Thất Thủ Lủ Khủ Lù Khu. Sáng hôm ấy tôi theo Phù Hư đến một tiệm cà phe như thế trên vỉa hè đường Gia Long. Đúng giờ hẹn người tự nhận là con trai của Nhà Văn Vũ Trọng Phụng đến.


Người thanh niên trắng trẻo, đẹp trai, mặt mũi sáng sủa, bận bộ đồ bà ba đen mới may. Không có khả năng nhận xét sắc xảo gì nhưng nhìn anh tôi biết chắc anh không phải là dân Sài Gòn, anh là người miền Bắc mới vào Sài Gòn nhưng anh không có cái vẻ cù lần của bọn thanh niên Hà Nội Bắc Kỳ Xã Hội Chủ Nghĩa, những kẻ được dân Sài Gòn tả trong câu dzân dzao 1975:
Trai Sài Gòn như chim anh vũ,
Trai Hà Nội như củ khoai lang.
Phù Hư đãi anh ly cà phê đen giá 1 đồng, 1 đồng tiền Hồ là 500 đồng bạc Quốc Gia Việt Nam Cộng Hòa.
Tôi nói với anh thanh niên :
- Tôi tưởng ông Vũ Trọng Phụng không có con trai ?
Rất lễ phép, và có vẻ đầy đủ thẩm quyền, coi như chuyện người thiên hạ không biết Nhà Văn Vũ Trọng Phụng có con trai là chuyện thường, anh ta nói :
- Thưa bác..Bố cháu có cháu và em gái cháu. Tên cháu là Vũ Trọng Khanh.
Lần thứ nhất tôi nghe cái tên Vũ Trọng Khanh là trong một sáng cuối năm 1975, hay đầu năm 1976, trên vỉa hè đường Gia Long, Sài Gòn.
Sau ly cà phe, vài điếu thuốc lá, tôi chia tay với Vũ Trọng Khanh. Ngoài việc xưng là con trai Nhà Văn Vũ Trọng Phụng, người nói tên mình là Vũ Trọng Khanh không ba hoa chích chòe khoe khoang, không nói lời gì với ý định lừa gạt hay lợi dụng Phù Hư và tôi. Anh cũng không hỏi nhà chúng tôi, không nói chỗ anh ở, công tác anh làm, không hẹn gặp lại. Từ đấy tôi không gặp lại anh, tôi cũng không nghe ai nói đến anh.
Năm 1975, 1976 tôi 40 tuổi, người tự nhận là Vũ Trọng Khanh, con trai Nhà Văn Vũ Trọng Phụng, trạc 30 tuổi. Nếu anh là con ông Vũ, anh phải ra đời trước năm 1939 là năm ông Vũ từ trần, ít nhất anh phải ra đời trong những năm 1934, 1935, năm 1975 anh phải gần 40 tuổi, phải già, phải via tông-keng bằng tôi, anh không thể trẻ đến như thế.



Lần gặp Vũ Trọng Khanh ở Sài Gòn, tôi không tin anh là con Nhà Văn Vũ Trọng Phụng nhưng tôi chẳng bắt bẻ anh làm gì. Tại sao lại cố ý moi móc để chứng tỏ người ta nhận vơ ? Mà người ta nhận vơ người ta là con ông Nhà Văn sì đã nàm thao? Hại gì ai ? Nhà văn Vũ Trọng Phụng có nổi tiếng, có được người đời trọng mến, mới có người nhận là con. Ở đời thiếu gì anh con từ bố, chối bố hay xấu hổ khi có ai nói anh là con của ông bố anh.


Những năm 2000, 2001, ở Kỳ Hoa Đất Trích, tôi nghe nói :
- Ở San José có người nhận là con trai Nhà Văn Vũ Trọng Phụng, tên là Vũ Trọng Khanh.
Tôi nghe qua rồi bỏ. Tự nhiên tôi không tin nhân vật Vũ Trọng Khanh San José 2000 là nhân vật Vũ Trọng Khanh tôi gặp năm 1975, 1976 trên vỉa hè đường Gia Long, Sài Gòn. Lại một vụ nhận vơ.. ! Mà người ta nhận vơ sì đã nàm thao?
Ngày tháng qua đi..Tháng 2 năm 2008, liêu lạc ở Rừng Phong, Xứ Tình Nhân, Kỳ Hoa Đất Trích, tôi gặp lại cái tên Vũ Trọng Khanh. Ông Vũ Trọng Khanh tôi thấy ở Kỳ Hoa năm 2008 không phải là anh thanh niên Bắc Kỳ đẹp trai Vũ Trọng Khanh tôi gặp ở Sài Gòn cuối năm 1975 hay đầu năm 1976. Như vậy : trước sau, trong vòng 40 năm, tôi thấy cuộc đời này có hai ông Vũ Trọng Khanh. Ông Vũ Trọng Khanh thứ nhất tôi được gặp, được nói chuyện ở Sài Gòn năm 1975 không có chức vụ, không cấp bậc gì cả, ông Vũ Trọng Khanh thứ hai tôi chỉ được nhìn thấy dung nhan trên màn hình Internet trong cuộc phỏng vấn của Hệ Thống Truyền Thông SBTN. Ông Vũ Trọng Khanh San José 2008 được SBTN giới thiệu bằng cái tên có chức vị quân đội là Đại Tá Vũ Lăng.




Ông Vũ Trọng Khanh Đại Tá Vũ Lăng San José 2008 trạc Sáu Bó tuổi đời, bận quân phục, tôi nhìn không rõ đó là quân phục Quân Đội Quốc Gia Việt Nam Cộng Hòa hay quân phục Quân Đội Hoa Kỳ. Ông có vẻ đau yếu, dường như ông ngồi không vững, ông nói khó khăn, ông có bà vợ trẻ ngồi bên đỡ lời, nói dùm. Trong cuộc phỏng vấn ông nói ba, bà nói bẩy. Chuyện kỳ lạ là, như tôi đã viết trên đây, gần như tất cả những người Việt Nam từng đọc tiểu thuyết của Nhà Văn Vũ Trọng Phụng, từng biết, dù biết ít, biết lơ mơ, về đời tư của Nhà Văn, đều biết Nhà Văn không có con trai, nhưng ký giả SBTN – không lẽ không biết – không đặt câu hỏi :
- Có gì chứng minh ông là con trai Nhà Văn Vũ Trọng Phụng ?
Ký giả phỏng vấn, dường như tên là ông Tường Thắng, phăng phăng la tuy-líp coi người được phỏng vấn đúng là ông con của Nhà Văn.
Ông Vũ Trọng Khanh Đại Tá Vũ Lăng San Jose, và bà vợ, kể nhiều chuyện kỳ cục quá đỗi là kỳ cục. Không những chỉ kỳ cục, đó còn là những chuyện dựng đứng. Không chỉ chuyện dựng đứng thường mà là chuyện dựng đứng năm chăm phầm chăm. Tôi nghe chuyện ông bà kể mà chịu hổng có nổi. Tôi kể lại những lời ông bà nói như sau, tất nhiên tôi chỉ kể đại khái thôi, tôi không thể kể hết hay kể thật đúng những lời ông bà nói, nhưng tôi kể không sai.
Ông Đại Tá Vũ Lăng kể ông bị bọn Bắc Cộng bắt sống, giam tù 22 năm ở Bắc Việt, năm 1982 ông trở về Sài Gòn, năm 1985, 1986 ông vượt biên bằng đường bộ sang Thái Lan, người ta đón ông sang Hoa Kỳ. Trong thời gian chịu tù đày ở Bắc Việt, ông bị bọn Cai Tù Bắc Cộng tra tấn, chúng đánh ông thủng hai lỗ ở đầu, rút hết 10 móng tay ông.
Ông kể :
- Lúc đầu Bộ Trưởng Công An Bùi Thiện Ngộ và Thiếu Tướng Công An Dương Thông hỏi cung tôi, rồi đến ông Đại Tá Bùi Tín. Khi nghe tôi nói tôi là con Nhà Văn Vũ Trọng Phụng, Đại Tá Bùi Tín đập bàn, quát :
- Mày nói láo. Nhà Văn Vũ Trọng Phụng làm gì có thằng con phản động như mày !
Tôi nói :
- Ông Bùi Bằng Đoàn cũng làm gì có thằng con mất dậy như Bùi Tín.
Ông ấy móc súng Côn ra dọa bắn tôi nhưng rồi ông ấy không dám bắn.
Khi ông Thầy Châm Cứu Bùi Duy Tâm ở San Francisco tổ chức chào đón Đại Tá Việt Cộng Bùi Tín đến San José, tôi đến nơi gặp. Thấy tôi, ông Bùi Tín mặt xanh rờn, tôi vỗ vai ông ta, nói :
- Đại Tá đừng sợ, đây là đất tự do, ông và tôi cùng là người đi tìm tự do.
Đại Tá Vũ Lăng kể Vũ Trọng Phụng không phải là tên thật của Nhà Văn, tên tthật của Nhà Văn là Vũ Văn Tý. Tên của bà mẹ ông, bà vợ Nhà Văn, là Phụng, ông Vũ Văn Tý ghép tên bà thành bút hiệu Vũ Trọng Phụng. Ông kể bà vợ Nhà Văn, bà mẹ ông, là em gái Luật Sư Trần Văn Tuyên, em cùng cha, khác mẹ. Ông kể năm ông 9 tuổi, Luật Sư Trần Văn Tuyên nói với bà mẹ ông là đưa ông đi chơi , nhưng ông TV Tuyên lại đưa ông sang Vân Nam bên Tầu. Ông sống ở đất Tầu mấy năm cho đến khi ông gặp ông Nguyễn Mạnh Côn, ông nói rõ :
- Người về sau là Nhà Văn Nguyễn Mạnh Côn.
Ông kể ông Nguyễn Mạnh Côn đưa ông từ Vân Nam về Hong Kong rồi đưa ông xuống tầu biển về Singapore . Không thấy ông nói rõ ông Nguyễn Mạnh Côn có cùng về Singapore với ông hay không. Chỉ biết ông kể tới đây là mất tích ông Nguyễn Mạnh Côn. Chính quyền Singapore giúp phương tiện cho ông về Sài Gòn. Từ Sài Gòn ông lên Tòa Thánh Tây Ninh.
Ông kể :
- Ở Tây Ninh tôi gặp lại ông Trần Văn Tuyên. Ông ấy đang là Cố vấn Pháp Luật của Đức Hộ Pháp Pham Công Tắc. Ông ấy bảo tôi : « Mày đừng nói với ai mày là cháu tao. Ở đây chúng nó kỳ thị, chúng nó thù ghét Bắc Kỳ. Đừng nhận họ để khi nếu nó giết tao thì nó không giết mày, nó giết mày thì nó không giết tao. »
Tôi được Tướng Trịnh Minh Thế nhận là em nuôi, cho tôi đi học Khóa 4 Trường Sĩ Quan Đà Lạt. Năm ấy ( 1952 ) tôi nhớ Thiếu Tá Lefort là Hiệu Trưởng. Mỗi khóa Trường Võ Bị Đà Lạt cho các giáo phái Cao Đài, Hòa Hảo được cử 10 người theo học. Những năm 1960, 1961 có một số cán bộ, binh sĩ Việt Cộng gài lại trong Nam sau Hiệp Định Geneve được đưa ra Bắc chỉnh huấn, Tình Báo tổ chức cho tôi nhập vào những toán đó để ra Bắc hoạt động. Tôi ra Bắc năm 1961, bị bắt, bị tù đến năm 1982 mới trở về Sài Gòn.
Ngưng lời kể của Đại Tá Vũ Lăng.






*
Ai thì tôi không dzám quả quyết chứ Nhà Văn Nguyễn Mạnh Côn thì tôi tự cho tôi có thể nói chắc là cả đời ông – Nhà Văn Nguyễn Mạnh Côn – không một lần đi ra khỏi nước Việt Nam. Nhà Văn Nguyễn Mạnh Côn nổi tiếng một thời của Văn Chương Quốc Gia Việt Nam Cộng Hòa Đem Tâm Tình Viết Lịch Sử, Mối Tình Mầu Hoa Đào, Ba Người Lính Nhẩy Dù Lâm Nạn, Kỳ Hoa Tử..vv..bị bọn Bắc Công bắt Tháng Ba 1976, năm 1979 ở Trại Tù Khổ Sai Xuyên Mộc, Nhà Văn đòi bọn CS phải trả tự do cho ông, chúng không chịu trả, ông tuyệt thực. Bắt chước cách đàn áp tù nhân của bọn Nga Cộng, Tầu Cộng, bọn Cai Tù Xuyên Mộc không cho ông uống nước dến chết. Nhà Văn chết ở Trại Tù Xuyên Mộc.




Cố Luật Sư Trần Văn Tuyên có ông con là Trần Tử Thanh. Năm 1988 Trần Tử Thanh nằm phơi rốn trong Phòng 10 Khu ED Nhà Tù Chí Hòa cùng Tu sĩ Trí Siêu Lê Mạnh Thát và người anh em cùng bà vợ, với tôi là Hoàng Hải Thủy. Năm ấy ông Trần Tử Thanh, cùng ông em là Trần Vọng Quốc, bị Phản Gián P 25 nó tó vì tội « âm mưu cưa ghế chính quyền nhân rân » . Hai anh em ông cùng nằm phơi rốn trong Nhà Tù Chí Hòa. Tôi, qua điện thoại, hỏi ông Trần Tử Thanh về chuyện ông Đại Tá Vũ Lăng San José nói bà mẹ ông ta là em gái Cố Luật sư Trần Văn Tuyên, tức là bà cô ruột của ông, và như dzậy Đại Tá Vũ Lăng Vũ Trọng Khanh San José là anh em con cô, con cậu với ông, ông Trần Tử Thanh cũng đã biết về cuộc phỏng vấn của SBTN, ông kêu :
- Làm gì có chuyện đó. Bà vợ ông Vũ Trọng Phụng đâu phải là em ông cụ tôi. Gia phả giòng tộc nhà tôi không có ai tên như vậy cả. Hoàn toàn bịa đặt ! Anh em chúng tôi sẽ phải lên tiếng về vụ này.
Ông Trần Tử Thanh gửi cho tôi bức thư ngỏ :


THƯ NGỎ


Đồng kính gửi :
- Các cơ quan truyền thông, truyền hình, báo chí, các mạng Internet.
- Quí vị lãnh đạo tinh thần các tôn giáo, quí vị chủ tịch các đảng phái quốc gia, quí vị Chủ Tịch Công Đồng, các Tổ Chức, Hội Đoàn người Việt Quốc Gia tại hải ngoại.
- Bà con thân thuộc và Bằng Hữu của Gia Đình Cố Luật Sư Trần Văn Tuyên.
Mới đây trong cuộc phỏng vấn kéo dài 4 phần trên Đài Truyền Hình SBTN ở Quận Cam và được báo Việt Nam Exodus đưa lên mạng, có một người xưng là Vũ Trọng Khanh, tự Vũ Lăng, Cựu Đại Tá QLVNCH, tốt nghiệp Khóa 4 Trường Võ Bị Quốc Gia Đà Lạt ( ? ), con của Nhà Văn Vũ Trọng Phụng ( ? ) – không hiểu vì lý do gì - đã mạo nhận là cháu của Luật Sư Trần Văn Tuyên.
Vì sự việc có liên quan đến thân phụ và giòng tộc chúng tôi, chúng tôi xin minh xác :
1 – Họ và tên người này nêu ra trong cuộc phỏng vấn để chứng minh liên hệ với gia đình Luật Sư Trần Văn Tuyên là hoàn toàn xa lạ với gia đình chúng tôi và không có trong gia phả của giòng họ Trần.
2 – Những sự kiện liên quan đến thân phụ chúng tôi là những sự kiện hoàn toàn bịa đặt một cách trắng trợn.
Tất nhiên khi tạo dựng những sự kiện nêu trên, người được phỏng vấn hẳn có mưu đồ đen tối nào đó.
Vì vậy, chúng tôi xin gửi bức thư ngỏ này thông báo tới toàn thể bà con trong gia tộc, các bằng hữu quen biết gia đình chúng tôi, cùng mọi giới để cảnh giác đề phòng và tránh mọi ngộ nhận trong tương lai.
Thay mặt gia đình Cố Luật Sư Trần Văn Tuyên.
Luật Sư Trần Tử Huyền, Trưởng Nam.
California, ngày 17 Tháng Hai năm 2008.




*
Trước năm 1975 giới ca-ve Sài Gòn có cô Lan, biệt hiệu Lan Khùng, nói cô là con ông Nhà Văn Lê Văn Trương. Năm 1980 ở Sài Gòn có ông Lê Khiêm nhận là con Nhà Văn Lê Văn Trương.
Năm 1990 ở Hà Nội có ông Mạc Can, ông này viết tiểu thuyết, nghe nói là con Nhà Văn Lê Văn Trương.
Năm 1976 ở Sài Gòn Cờ Đỏ tôi gặp người xưng tên là Vũ Trọng Khanh, nhận mình là con trai ông Nhà Văn Vũ Trọng Phụng.
Năm 2008 ở Kỳ Hoa, tôi thấy ông Vũ Trọng Khanh thứ hai tự nhận mình là con trai Nhà Văn Vũ Trọng Phụng. Ông Vũ Trọng Khanh San José còn tự nhận ông là Đại Tá và là cháu ruột Cố Luật Sư Trần Văn Tuyên.
Tôi đã kể những gì tôi biết về nhân vật Vũ Trọng Khanh. Xin để quí vị nhận định về vụ này.

CÔNG TỬ HÀ ĐÔNG
TRICH TAP CHI DAN VAN

DANVAN MAGAZINE
POSTFACH 50 01 62
44871 BOCHUM – GERMANY
Email: tapchidanvan@yahoo.de

Saturday, September 8, 2012

QUẢNG THUẬN * HÂN NAM QUAN

HÆn Nam Quan Quäng Thuận
ViŒt Nam có äÌ Nam Quan
Ngæn cách Hoa ViŒt giang san hai miŠn
Cºa khÄu H»u NghÎ thiêng liêng
Nghìn næm sØng s»ng b¡c biên nܧc nhà,
Tha hÜÖng thæm vi‰ng quê cha
Nam Quan næm cÛ nay là ÇÃt Hoa!
MÃt biên gi§i, Hoàng, TrÜ©ng Sa,
Bao nhiêu xÜÖng máu ông bà d¿ng xây!
Ai gây nên thäm cänh nÀy?
N« c¡t ÇÃt t° dâng thÀy Trung Hoa!
Nhìn lên vách Çá lŒ sa
MÃy dòng thÖ Hán thÆt là bi thÜÖng:
<Thº Çiå c¿u Nam Quan
Biên Çiå ngä cÓ hÜÖng
Kim thu¶c Trung QuÓc th°
KhÃp khÓc kš Çoån trÜ©ng*..>
(*Yên Tº CÜ Sï Bác Sï TrÀn ñåi SÏ)

Quäng ThuÆn
16/11/2001

THƠ TẠ TỴ

TRANG THƠ TẠ TỴ

Cho Anh

Tặng Nguyễn Tử Đóa

Cho anh này cốc rượu đầy
Với năm tháng cũ với ngày buồn tênh
Cho anh tuổi trẻ phai dần
Cho anh cuộc sống nợ nần hôm nay
Hát ngao tan vỡ bóng ngày
Đêm về nhìn đốt ngón tay vẽ buồn
Dặm dài lối nhạt tơ vương
Dấu chân lãng đãng cuối đường nhân sinh
Vỗ tay mình lại gặp mình
Lỡ câu hò hẹn vỡ hình chiêm bao
Cho anh giọt lệ tuôn trào
Này đây tâm sự gởi vào hư không!

(Thơ Miền Nam Trong Thời Chiến, tập II, Thư Ấn Quán 2007)

Cho Em

Cho em tâm sự vơi đầy
Với bao dòng lệ hao gầy tuổi xanh
Cung buồn dìu tiếng lênh đênh
Tưởng đâu giây phút môi gần gũi môi
Mây đem mong nhớ trong tôi
Hồn phiêu du gởi chim trời lên cao
Gió ru sóng liễu dạt dào
Êm êm năm tháng trôi vào hư vô
Có ai vui thuở đợi chờ
Vòng đôi tay nhỏ ôm hờ yêu đương
Mờ rung bóng dáng thiên đường
Len trong mộng cũ còn vương ý đời
Sầu lên khép kín nụ cười
Chập chờn điệu múa chơi vơi giữa hồn
Ngoảnh nhìn nắng quái hoàng hôn
Mang mang nhân thế nỗi hờn chớm đau
Thắp lên ánh nến nguyện cầu
Để cho hy vọng thắm màu thời gian
Lắng nghe lá đổ về ngàn
Cho em này nhé, muôn hàng mến thương.

(Một Thời Lục Bát Miền Nam, Thư Ấn Quán 2008,

Tủ Sách Di Sản Văn Học Miền Nam)

Bài Thơ Của Một Người

Quán rượu nửa đêm
Tím màu huyết dụ
Tái tê dăm cánh hoa hồng
Ngã nghiêng bờ ly gục khóc

Nửa đêm quán vắng
Dòng lệ nến tàn hoen lòng dĩa xám
Từng bàn tay thôi nhớ những bàn tay
Và mái tóc phai rồi mùi hương quyến rũ

Còn lại
Hai đứa chúng mình
Uống rượu nhìn mưa bay dài đường tối
Những con đường sám hối
Từ lòng đôi ta vuợt qua biên giới
Để nối lại tình thương
Đã chết từ bao thế kỷ

Đêm nay quán vắng
Mưa rơi từng giọt đìu hiu
Không đi biển mà sao lòng say sóng
Tưởng gió về đem nước mặn vào môi

Chúng mình gặp nhau
Để rồi chia lìa bất chợt
Buổi tiễn biệt sẽ buồn như vĩnh biệt
Khi nghe tin người bạn thơ
Đã chết một hôm
Trần truồng không cơm áo

Uống đi anh ly này là ly thứ mấy
Buồn này là buồn hôm nao
Khi giã từ đôi tay bé nhỏ
Anh rót cho tôi
Cả u sầu vạn thuở
Đang đọng trên tóc người vũ nữ
Có nét mặt yêu tinh
Qua ly rượu đỏ
Đỏ như máu dính ở môi
Đỏ như máu ứ trong tim
Vỡ toang tiếng cười pha lê nức nở

Hãy uống đi
Còn đêm nay nữa
Mai anh lên đường gối súng
Tôi về gác nhỏ
Nhìn mưa rơi trên lối mòn cỏ úa
Rợn thôi đầy áo khép tuổi chia ly

Có buồn không
Mà sao hơi rượu
Đọng trong mắt anh
Thấm vào hồn tôi
Trút tiếng thở dài đêm khuya úp mặt

Cô gái nhỏ gục đầu thổn thức
Rượu hết rồi mưa trắng đêm nay! (Cho Cuộc Đời)

(Thơ Tự Do Miền Nam, Thư Ấn Quán 2008,

Tủ Sách Di Sản Văn Học Miền Nam)

LÊ THỊ HUỆ * GHẺ BIỂN

Lê Thị Huệ

Ghẻ Biển

truyện ngắn
Đấy là một bãi biển dài và vắng người đến tắm. Hai đầu xa tít tắp là những ghềnh đá  núi xanh đen lừng lững chường mặt ra thách thức với đại dương. Ơû một khoảng eo biển lõm vào như một cái vịnh nhỏ, ánh nắng chiều vàng mật ong pha màu lên thảm cát lỏm chỏm những mảnh san hô trắng úa vỡ, những chiếc bóng dương liễu quơ lượn hình lên trên mặt cát đầy rong biển khô. Sau lưng hàng dương liễu, xa xa, những chiếc lều bạc sơ sài nằm trơ vơ trên một doi đất rộng. Gió chạy luông tuồng bốn hướng trại, những cơn gió thổi mạnh reo vút trên những đọt dương liễu chốc chốc lại kéo theo tiéng leng keng của những lon nhôm mắc đầy trên hàng rào kẽm gai bọc quanh trại. Sóng biển vỗ nhịp nhàng lên bờ. Tất cả như tụ họp thành một chuỗi âm thanh khi rì rào nỉ non, khi xào xạc gào thét, như tấu dâng một điệp khúc lên vòm trời hơi mờ mây sương.
 Người đàn bà ngồi chỉa mình ra giữa khoảng bờ biển trống trải nhất. Hai tay bà ủ xuống cát. Chỗ ngồi của bà lõm trũng xuống cơ hồ như càng lúc cát càng ủ dày thêm lên hình thể nhỏ bé của bà. Bà mặc chiếc áo phin mỏng mầu đất thó gần mòn hai bả vai và hai gối tay, chiếc quần sa tanh đen rách tước dưới gấu, búi tóc như sắp bị gió tung xõa. Khuôn mặt bà nom kỹ như ngoài bốn mươi, nhan sắc còn mặn mà ẩn nấp; nhưng thoạt nhìn thì như đã cạn mòn sinh lực, thất thần, và buồn bã.
 Người đàn ông vừa đến gần trạc dưới năm mươi, mắt mang kính dày cộm, dáng ốm, thấp, và khắc khổ, vận chiếc quần nâu ngắn chừa mắt cá và chiếc áo trắng thùng thình bỏ ngoài quần. Oâng ta đứng tần ngần giây lát, đảo mắt nhìn quanh, trước khi ngồi xuống cạnh. Oâng ngồi chắn đầu hướng nắng chiếu, chiếc bóng ông đổ dài lung linh gần nhập với chiếc bóng của bà. Người đàn bà cào đất quanh chỗ ngồi, cào đất lên và nói:
 -  Chào bác sĩ.
Tiếng bà nhỏ nhẹ và yếu ớt như chìm đi trong chuỗi cười nói từ xa vẳng lại. Cách chỗ ngồi của hai người khoảng năm mười phút dạo bộ về phía tay phải, một đám người tỵ nạn đang ồn ào chuyện vãn và xem trẻ con hát múa trò Rồng Rắn Lên Mây, vài viên cảnh sát Thái trong đồng phục có súng ống và ma trắc thỉnh thoảng lầm lì lượn quanh.
 Người đàn bà xoa năm ngón tay trước mặt, móng tay bà đầy ghét bẩn. Bà nói như nói một mình:
 -  Tay thì không sao, da đã lột. Mình mẩy vẫn nứt nẻ đôi chút. Còn vài cái mụn nhọt dưới chân thì vì cứ xuống lội nước biển nên lở ra hoài.
Bà lật qua rồi lật lại bàn tay và lẩm nhẩm:
-  Này xem này có sao đâu.
 Đôi mắt bà không chớp lên, luôn luôn nhìn xuống đất một cách bâng quơ. Đôi mắt và làn mi đen tuyền làm thành một đường cong dài trên một mặt phẳng bất xúc động.
 Người đàn ông nhìn bàn tay của người đàn bà, bàn tay đen sạm, da sần sùi như đã dầm nước dãi nắng nhiều, những ngón tay cong khoèo như nhánh cây không thể vươn thẳng được. Oâng hỏi:
-  Bị từ bao giờ?
-  Không rõ. Người đàn bà trả lời.
Bà xoè hai chân ra và hỏi:
-  Ông học nhiều sách vở có biết tại sao tôi bị chứng phong biển không?
 Người đàn ông không trả lời, cười nụ giả lả, và đưa tay lên sửa gọng kính. Người đàn bà tiếp:
 -  Mỗi lần xuống biển lội về là mấy cái mụn nhọt cứ bưng nở ra những hoa ghẻ. Oâng nhìn xem.
 Bà kéo gấu quần lên, trên sóng lưng chân trước mắt cá mấy cái mụn đang thời kỳ cương mủ, những cái khác đã khô xẹp chỉ còn lại những vết thẹo. Bà vừa xoa tay lên lưng hai bàn chân vừa kể lể những nguyên nhân mơ hồ và huyền bí của những vết thương trên cơ thể:
 -  Mẹ tôi có lối giải thích riêng của bà, người đàn bà vừa nhìn ra hướng biển vừa nói. Mẹ tôi nói sở dĩ tôi bị như vậy là vì tôi chưa được rửa thể. Theo lời mẹ tôi kể thì phong tục trong làng là khi mới chào đời mọi đứa trẻ sơ sanh đều được nhúng xuống nước bể. Người ta tin là nước bể có thể khử được nhiều chứng bệnh. Hồi đó khi sanh tôi ra trời mưa bão và biển động. Bố tôi đi vắng. Các cô tôi ở nhà không dám chèo ghe ra xa nên chỉ gội sơ đầu tôi trên bờ. Vì vậy mà người tôi chưa sạch hết các thứ phong ngứa. Mẹ tôi còn bảo trong phép rửa thể ấy còn có nghi lễ chích ở đầu ngón chân cái cho mấy giọt máu độc trong người chảy ra. Các cô tôi dấu tiệt không chích lễ cho tôi vì vậy khi lớn lên tôi mới bị bao nhiêu bệnh tật hành hạ.
 Người đàn ông chăm chú lắng nghe, tay vân vê chiếc xách tay bên cạnh, hàng chữ mực nguệch ngoạc Bác Sĩ Nguyễn Đại Bàng đã gần phai mòn trên mặt da nhựa. Người đàn bà say sưa nhắc lại chuyện cũ.
 -  Còn bố tôi thì kết luận rằng tôi bị Hà Bá trừng phạt. Oång bảo tôi là con nhà chày lưới lẽ ra phải thường xuyên xuống nước luyện tập bơi lội cho thân thể mạnh mẽ và dẻo dai. Nhưng tôi đã không làm điều ấy nên phải nhận chịu đòn quật ngược của biển cả.
 Người đàn ông bật cười thành tiếng, nhấp nhô nhịp người ra trước và sau, rồi quay sang người đàn bà hỏi:
 -  Sao không thử làm theo lời ổng dạy?
 -  Tưởng làm theo lời ông dễ lắm à, bà nói. Hồi nhỏ tôi cũng bị bố tôi xô xuống rào bao nhiêu bận. Oång đã tưởng tôi có thể bơi như rái. Nhưng bố tôi lầm. Không phải người ta sinh ra từ bọc nước rồi bị đẩy xuống nước hoài thì tự nhiên lội được. Tôi nặng quá là nặng. Đã có lần tôi bẩo cho ổng biết là tôi cảm thấy mình quá nặng và vụng về trong cái việc tập bơi. Từ đấy ổng có vẻ thất vọng mỗi lần thấy tôi xuống biển ngồi lười biếng ngâm mình trên cạn.
 Khuôn mặt người đàn bà như dần dần linh động theo từng lời kể lể, hai cánh mũi bắt đầu hinh hích rung, đôi mắt chớp nháy và đảo quanh. Bà rướn người lên, chỉ tay ra hướng biển và nói:
 -  Xem kìa biển thật hấp dẫn, xanh biếc.
Bất thần quay sang hỏi người đàn ông.
-  Ông bác sĩ có biết bơi không?
-  Sơ sơ, người đàn ông đáp.
-  Học ở đâu vậy?
-  Piscine.
 Người đàn bà ngẩn lên nhìn người đàn ông một cách tò mò, chiếc áo cộc ngắn cũ để lộ một phần cánh tay ông còn trắng phệt. Bà nói:
 -  Bố tôi thường nói nếu bơi được ra ngoài kia thì tha hồ.
-  Tha hồ gì?
-  Tha hồ tự do.
-  Tự do?
-  Tự do vùng  vẫy trên biển, nước biển mặn làm người nhẹ ra. Tự do ngợp ngụa trogng nó, sảy bao nhiêu cánh tay vẫn còn thấy biển mênh mông, đạp bao nhiêu nhịp vẫn cứ thấy biển vô tận. Đã lắm.
 Người đàn ông nheo mắt nhìn theo hướng chỉ của người đàn bà. Ngoài xa, nhiều người đang lao mình trên mặt biển trông họ chới với như sắp mất hút nhưng rồi họ lại nổi lên và tiếp tục bơi.
 Người đàn bà nói tiếp:
-  Bố tôi, kẻ vẫn tự hào là một tay bơi lão luyện, thường nói chỉ những người tiếp nhận được ân sủng của biển cả như ổng mới tận hưởng được niềm giao du sung sướng ấy. Những tay bơi bị chết đuối thường bị ù ù cạc cạc nên đã xem thường hoặc lạm dụng biển cả.
 Bà dừng lại, đưa tay lên xoa những vết mụn, rồi tiếp:
-  Mà đều phải biết bơi kìa, cái ngữ như tôi xuống biển chỉ hứng toàn sóng.
 Người đàn ông vẫn dán chặt mắt vào những hình thù đang di động trên mặt biển.
Người đàn bà tiếp:
-  Dầm mình trong bờ nước đục sóng cạn đập vào người, nó vật mình đến khổ thân, đến sinh bệnh…
 Khi người đàn ông ngừng ngắm nhìn ra khơi, quay lại nhìn xuống ha chân người đàn bà thì thấy mấy cái nốt mụn cương mủ đã vỡ ra, một lớp cát mỏng bám quanh.
 Ông nói:
-  Phủi bớt cát đi.
-  Ngứa quá, người đàn bà lẩm nhẩm. Khỏi, để lát nữa tôi xuống nước. Xuống biển lội đã ngứa lắm. A! Mấy con ruồi khốn nạn.
 Bà đưa tay vỗ đốp lên mắt cá. Mấy con ruồi bay lảng ra rồi lại quần vù vù quanh quẩn. Phía tay trái của hai người, xa xa, những người tỵ nạn hớn hở vây quanh mấy thùng sò huyết trên chiếc bếp lộ thiên gồm mấy phiến đá. Khói bốc lơ lửng giữa bãi biển, mùi sò huyết bay đến tận chỗ hai người ngồi. Người đàn ông mở xách tay, lấy đưa cho người đàn bà một phong bì và nói:
 -  Có thư từ Việt Nam.
Người đàn bà không xoay lại đỡ phong thư, nói:
-Thư ai vậy?
-  Người gửi Đặng Thị Liệt Nữ. Người nhận Trần Thị Nhạn.
-  Con tôi đấy.
-  Còn ở Việt Nam?
-  Ừ.
 Người đàn ông vân vê lá thư trên tay rồi ngập ngừng hỏi:
-  Được mấy cháu?
-  Tất cả là bảy. Sẩy thai một chết non một. Một thằng trai đầu lòng mất tích hồi di tản chiến thuật năm bảy lăm. Đứa con gái kế lấy chồng nay còn ở Long Khánh. Tôi dẫn theo ba đứa nhỏ.
 -  Thư đây.
-  Khỏi. Nó mắng tôi. Đọc làm gì.
-  Chưa bóc thư mà.
-  Thư nào mà nó chẳng lặp đi lặp lại một lời ấy.
 Người đàn ông đặt lă thư xuống cát. Người đàn bà nói:
-  Thư trước nó mắng tôi già rồi mà không nên nết còn trốn đi vượt biên.
 Một đám trẻ con độ mươi đứa ăn mặc lôi thôi lếch thếch đang chạy bày trò chơi trên cát, di chuyển đến gần chỗ hai người ngồi. Một đứa đề nghị:
 -  Tụi mình chơi trò Bà Điên đi.
-  Mày giả làm bà điên bưng mặt khóc hu hu. Tụi tao đi theo ghẹo nghen.
Một đứa con gái trong bọn vén quần lên đi ngả nghiêng và lẩm nhẩm nói những câu vô nghĩa. Lũ trẻ vừa chạy vừa theo chọc ghẹo vừa vỗ tay hát:  ‘Bà Điên đi vượt biên ở tù ba tháng, đi tắm nước giếng ở tù ba năm.’
 Khi lũ trẻ đi ngang chỗ hai người ngồi, người đàn bà bỗng vùng dậy và vốc cát bay đầy. Lũ trẻ lảng chạy tản mác. Bà xua hai tay lên không và nói:
-  Đồ…ranh…con.
 Cát bay mù mịt quanh chỗ hai người. Người đàn ông lúi húi mở xách tay tìm chiếc khăn che mũi và phủi cát bám trên người. Oâng nói với người đàn bà:
 -  Thôi. Ngồi xuống đi.
Người đàn bà ngồi xuống chỗ cũ, hai tay ôm lấy mặt. Một lúc sau bà mở hai tay ra, hai dòng nước mắt lăn dài trên gò má. Bà quay sang hướng người đàn ông và nói giọng đầy thổn thức:
- Bàng, Bàng bác sĩ thấy tôi vẫn tỉnh táo phải chứ?
 Người đàn ông gật đầu chiếc kính cận trệ gọng của ông như sắp rơi xuống đất. Ngoài xa, bọn người bơi lội đã thưa dần và chỉ còn lại hai bóng người đang cố bơi sải đua. Họ như mất hút trong những bọt nước trắng xóa nhưng rồi họ nổi lên và lại tiếp tục bơi. Ông tránh nhìn hình ảnh khốn khổ của người đàn bà, tóc bà rủ ra, làn da đen nám chảy xuống đôi má hóp, gió thổi phất phơ hai ống quần thâm. Tiếng hát của lũ trẻ vẫn vang vang: ‘Bà Điên đi vượt biên ở tù ba tháng, đi tắm nước giếng ở tù ba năm.’
 -  Lũ trẻ chế nhạo tôi, người đàn bà nói.
-  Đừng tự mang những lời ấy lên mình, người đàn ông nói.
-  Bà già chồng và mấy con em chồng mắng tôi quân giòi ăn.
-  Họ quá lời.
-  Con gái tôi cũng khinh tôi nữa.
-  Cô ấy còn nhỏ.
 -  Cả cái trại tỵ nạn này ai cũng xầm xì đồ cái quân trốn chúa lộn chồng. Ăn ở bạc như vậy bị nó đè ra cũng đáng, con chết chẳng ai thương. Quả báo nhãn tiền đấy. Còn rên rỉ nỉ non cái nỗi gì nữa.
 Người đàn ông ngồi thẳng người như ưỡn ngực ra, nói gằn giọng:
-  Bà cứ tự nhủ rằng chúng ta đi tìm tự do. Chúng ta sẵn sàng đánh đổi tất cả để được nó. Mặc những lời người khác nói.
 Người đàn bà mở mắt lớn và ngẩng nhìn người đàn ông qua màn lệ, nói:
-  Ông mặc họ được hả?
 Bà sững sờ nhìn ông nhơ tìm kiếm điều gì trên khuôn mặt lẫn khuất dưới đôi kính trắng dày cộm. Đôi mắt bà như chợt bước ra khỏi vùng hôn mê u ám của khuôn mặt phẳng lạnh cũ, thoảng nét vô ưu nào đó hiện về trong giây lát. Nhưng rồi cả bầu trời như chợt sụp đổ trong khóe mắt ấy. Bà lắc đầu ủ rũ và nhìn đi nơi khác.
 Ánh nắng chiều đã tàn lặn từ bao giờ. Không gian bắt đầu sẫm đục sương biển và bốc mùi nồng mặn. Trên không vài cánh chim biển lẻ loi bay về hướng mây mù xa khơi. Gió biển hú lên từng cơn dài. Tiếng những lon nhôm mắc trên hàng rào kẽm gai quanh trại gõ nhịp hòa nhạc điệu, tiếng lá dương xào xạc reo vút vào mênh mông. Người đàn bà như ngây ngất bởi lượng gió và lượng âm thanh của ngoại vật reo hò. Bà rùng mình như lột vỏ và ủ nửa khuôn mặt vào mái tóc đã rối xoà, nói dịu dàng:
 -  Này Bàng.
-  Chuyện gì? Giọng người đàn ông thấp và gần.
-  Kể chuyện gì đi.
Người đàn ông cười nụ giả lả, nụ cười làm nhấp nhô những sợi ria mép dày và ướt.
Người đàn bà nói tiếp:
-  Này Bàng.
-  Chuyện gì?
-  Chóng nhỉ?
-  …
-  Mới đấy mà đã gần ba mươi năm.
Người đàn ông lẩn tránh đôi mắt nhìn của người đàn bà, không đáp.
-  Ai ngờ gặp Bàng ở cái trại tỵ nạn này.
 Bà thổ ra một tràng dài như tụng kinh:
-  Ngày ấy tôi nhớ mỗi lần Bàng nắm tay mẹ về thăm chúng tôi. Tôi thấy hai mẹ con Bàng thơm mùi đồng lúa, trắng trẻo và thanh thoát như người trên cây trên lá xuống. Còn chúng tôi như người kẻ biển quanh năm chỉ hứng một mùi mặn nồng của biển, mùi cháy nám của da. Tôi mong cho mẹ Bàng và Bàng về để chị em tôi được cầm những miếng cốm xanh đưa lên mũi ngửi cho thoả thích trước khi bỏ vào miệng. Còn Bàng chắc cũng trông chờ những ngày nghỉ để theo mẹ ra thăm chúng tôi, để được tha hồ phơi nắng biển cho đến khi mầu da trắng phệt lột và người Bàng trở thành một mầu đồng rám.
 Bàng có nhớ những buổi chiều trên bãi biển làng tôi, trong khi chờ người lớn đi đánh cá về, cả Bàng và tôi đã ngồi dưới mấy gốc cây keo cũng nhìn ra biển như bây giờ. Tôi thích thu thập những hạt keo khô để rủ Bàng chơi đánh chẵn lẻ. Trong khi Bàng thích kể chuyện cổ tích cho tôi nghe. Bàng thường kể chuyện Tấm Cám, truyện thằng Cuội, truyện Con Muỗi. Tôi còn nhớ khi kể đến truyện Thạch Sanh, Bàng hồ hởi đứng dậy biểu diễn điệu bộ Thạch Sanh hùng dũng cứu công chúa lâm nạn ra sao. Khi kể đến truyện Hòn Vọng Phu, Bàng chỉ ghềnh đá cuối làng và cố mô tả hình ảnh người thiếu phụ hóa đá như thế nào. Hồi đó Bàng bắt chước phường tuồng kể truyện hay quá làm tôi có cảm tưởng lớn lên Bàng sẽ là Thạch Sanh và tôi sẽ là công chúa. Bàng sẽ trở thành chinh phu cỡi ngựa oai hùng còn tôi sẽ trở thành chinh phụ chung thủy chờ chồng nuôi con. Thật là buồn cười.
 Bàng đã giảng cho tôi nghe bài địa lý rằng làng tôi nằm tựa mình trên một đại dương có cái tên rất đẹp: Thái Bình Dương. Tôi đã thắp thỏm vì sao mình mình sanh ra ở vùng nước mặn mà không thể bơi giỏi được. Bàng đã hứa với tôi điều gì nào. A! Phải rồi. Những ngôi nhà èo ẹp của làng tôi ở cạnh biển. Có những năm bão mạnh, sóng lớn táp vào bờ; chúng ăn mất từng phần đất, cuốn trôi từng mảnh tường và nóc nhà. Vậy mà những người trong làng sau mỗi cơn bão lại tiếp tục sửa sang và xây đắp những ngôi nhà bị lở. Họ không bao giờ bỏ làng mà đi. Họ nhẫn nại và can đảm chống đỡ những cơn bão biển để sống sót từ năm này sang năm khác, từ đời này sang đời nọ. Ngày ấy Bàng đã hứa với chị em tôi rằng khi lớn lên Bàng sẽ học nghề xây nhà để dựng cho chúng tôi những ngôi nhà thật vững chắc mà sóng không thể làm trôi nền, gió không thể cuốn nóc, và bão không thể cuốn sập được.
Bà dừng lại, ngước nhìn người đàn ông. Trông ông im lìm, mắt nhìn xa khơi ra dáng trầm tư.
-  Bàng còn nhớ những lúc học chữ Nôm không? Bà nói.
Người đàn ông nhỏm người, nhìn vạt cát trước mặt, vốc tay sâu xuống cát lún và mát rồi cười, nói:
-  Nhớ, ‘Nôm na là cha mách qué’ ấy à.
-  Hứ, ghẹo tôi vậy chứ sao hồi đó Bàng học chữ Hán.
 Người đàn bà chống hai tay lên đầu gối, mắt nhìn ra khơi và tiếp tục kể lể:
-  Còn tôi thì được chú Thảo tuyển lựa trong bầy con không con trai của người anh để thí mạng truyền dạy lại nghề viết câu đối, cái nghề gia bảo mấy đời cố tổ để lại.
Tôi đã vật lộn với ba cái bút lông và mấy tờ giấy bối cũng khổ sở như vật lộn tập bơi trên biển. Tôi thì thuận tay trái, mỗi chuyện tập tay phải cầm bút cho đúng phép tắc không thôi là cả một nỗ lực lớn lao. Chú Thảo nghiêm khắc với tôi hơn, bao giờ cũng bắt tôi ngồi trong cái chòi tranh của chú tâp viết lâu hơn ai hết. Chú bảo tôi, ‘Con nhà kẻ biển, để luông tuồng phóng khóang quen thân.’ Mơ ước của tôi thuở ấy là làm sao viết được những mặt chữ như phượng múa rồng bay cho chú Thảo khỏi rủa. Đêm nào tôi cũng nằm mơ thấy khi mình sắp viết được những câu đối đẹp nhất thì bị sóng biển tràn lên làm ướt nhòe hết.
 Mỗi lần về chơi với chúng tôi, Bàng nhớ không? Bàng thường cầm tay tôi, hai đứa cùng tập viết được chữ đẹp. Có hôm Bàng và tôi phải mất một buổi mới nắn nót xong ba chữ Tiên Học Lễ. Hôm sau tôi sung sướng chia sẻ với Bàng cái triện son đỏ chói trên trang giấy và lơi ban khen có hoa tay viết chữ đẹp như chú Thảo. Bàng đã cầm vân vê mãi trang giấy và nói với tôi đừng bao giờ làm mất mấy trang vở đẹp và quý ấy.
 Bàng biết mấy tập vở ấy sau này ra sao không?
-  Sao?
-  Tiêu luôn từ cái năm ấy. Để xem nào. Năm Việt Minh nổi dậy là năm mấy? Năm bốn lăm phải không? Năm ấy Bàng ra Hà Nội học rồi đi biệt tích. Còn chú Thảo thì đi theo Việt Minh. Khỏi nói, chú đi rồi bầy môn sinh hiếm hoi của chú dẹp luôn mấy quyển vở lá bổi, tha hồ rong chơi làng trên xóm dưới như ngựa hoang. Cả làng tôi chỉ mỗi mình chú là thông Nôm, viết chữ có nghệ thuật và trung thành với nghề của cha ông để lại. Đến khi chú đi theo Việt Minh! Đâu còn ai làm cái việc bắt bầy trẻ học đồ học viết tuồng chữ ấy nữa.
 Còn Bàng sau này có tiếp tục gì nữa không?
-  Không, người đàn ông nói. Sau này bận học tiếng Pháp nhiều.
Ông tháo gỡ chiếc kính cận xuống, lau hai mặt kiếng lên thân áo đã bạc cũ, rồi hỏi:
-  Còn cái thằng Hiền con ông Đồ Lễ thì sao?
 Người đàn bà quay sang nhìn người đàn ông, rồi quay lại úp mặt xuống hai tay trên đầu gối, và nói:
-  Bao nhiêu năm rồi mà Bàng cũng không quên nó à? Có phải Bàng vẫn còn giữ trong lòng mối ghen tị vì nó viết chữ đẹp trội nhất. Nó đâu có tốt số như Bàng. Nó ở lại làng và nghe nói sau này hai cha con bị Việt Minh đấu tố chết vì trong nhà treo giữ mấy bức hoành phi, mấy câu đối của ông nội, người bị ghép vào tội địa chủ.
 -  Còn thằng Nhượng Cả Quỷnh?
-  Cái thằng viết chữ tồi nhất lớp ấy à. Thằng này sau di cư vào Nam lấy cái Én em tôi đấy.
-  Thế ông bà cụ cũng vào Nam luôn chứ?
-  Bố mẹ tôi đèo bồng chúng tôi chạy ngược ra Vinh, từ Vinh chạy về Đồng Hới xuôi về Đà Nẵng, rồi vô Nha Trang.
Người đàn ông bó hai tay quanh đầu gối, đầu hơi quay về hướng người đàn bà,hỏi:
-  Thế lập gia đình từ bao giờ?
Người đàn bà ngẩng đầu lên và lấy tay che mặt bằng mười ngón tay rồi kể lể:
 -  Vào Nam được nửa năm thì tôi gặp nhà tôi. Chúng tôi lấy nhau vì tình. Anh ấy yêu tôi và tôi cũng yêu anh ấy. Nhưng hạnh phúc đến với chúng tôi chẳng được bao lâu thì anh ấy đã phải vào quân đội. Ba đầu ảnh vào lính Bảo An sau đổi sang Biệt Động Quân.
 Anh ấy là lính tác chiến nên quanh năm xa vắng nhà, một năm chỉ được dăm ba tuần phép về thăm gia đình. Tuy bận rộn hành quân liên miên nhưng hàng tháng ảnh vẫn gởi trọn khoản tiền lương và những cánh thư đầy ắp yêu thương về mẹ con tôi.
 Tôi tha hồ tiêu xài hoang phí tình thương của chồng tôi gói ghém trong những xấp giấy bạc mới toanh ấy. Tôi say sưa đánh số đề đến sạch bách lương lậu của chồng. Mới đầu tôi còn biên đề, sau rồi thành luôn chủ đề. Tôi ngụp lặn trong trò chơi đen đỏ này đến dứt không nổi. Mỗi tuần lễ tôi chỉ ngóng đợi một chiều thứ ba, ngóng chờ cái giây phút máu trong người nóng lên rộn ràng khi nghe điệu nhạc cùng tiếng ông ca sĩ Trần Văn Trạch  trỗi dậy: ‘Xổ số quốc gia…Mua số mau lên…Sổ xố gần đến…Triệu phú đến nơi năm mười đồng thôi mua lấy xe nhà giàu sang mấy hồi…’ Chồng tôi biết tôi sa đà nhưng vì bận công vụ phần vì thương yêu tôi nên đành thả mặc cho tôi quẳng tiền vào từng xấp số đè mỗi thứ ba hàng tuần. Ngược lại, tôi cũng yêu thương chồng con tôi tha thiết, tôi sẵn sàng sống chết vì tình, vì chồng, vì con.
 Người đàn bà nấc lớn nghẹn ngào. Bà khóc to như một đứa trẻ, tiếng khóc của bà lớn quá làm những người tỵ nạn đang lục tục thu dọn những thùng sò huyết phải cau mặt nhìn lại. Trên không gió càng lúc càng rít mạnh. Tiếng thông reo như tranh âm vang với tiếng sóng biển.
 - Năm bảy lăm, người đàn bà quệt nước mắt nói tiếp. Khi cộng sản về nhà thì tôi ruta vô khu. Cũng bởi ảnh không ra trình diện nên ở ngoài tôi bị tịch thu tất cả đồ đạc và nhà cửa. Chúng tôi không được cấp phát khẩu phần như những người khác. Các con tôi không được đi học. Mẹ con tôi như bị bó rọ trước những gọng kìm là những đôi mắt cú vọ của bọn công an nhân dân. Chúng tôi bị bó buộc phải về vùng kinh tế mới để kiếm sống.
 Giữa những cơn đói và những cơn nắng cháy da xé thịt của cái xứ Vĩnh Cẩm, vùng đất này chỉ cày lên được khoai sắn cách thị xã Cam Ranh không bao xa, tôi ngồi chống cuốc lên luống khoai mà mơ môt bát cơm trắng dẻo không độn ngô khoai, mơ một vòng tay đầy đam mê âu yếm, mơ được tung hoành trên sóng nước mênh mông mát rười rượi, mơ đến những xấp số đề chất đầy nỗi bồi hồi nghẹt thở kia.
 Tôi vùng dậy và nhất định tìm đường ra biển.
 Tôi dẫn ba đứa nhỏ trốn theo một gã tình nhân bộ đội. Đấy là một gã nhô con đẹp trai nhưng quỷ quái và hung hiểm. Tôi sẳn sàng trao thân cho gã để đánh đổi những gì mình đang khao khát. Gã hứa hẹn sẽ dẫn tôi đến một vùng trời mơ ước, nhưng gã vơ vét hết tư trang của tôi rồi đẩy mẹ con tôi lên chiếc ghe của những kẻ xa lạ.
 Chiếc ghe rời bãi Cam Ranh và trực chỉ ra khơi biển Thái Bình Dương. Nhưng vì nghe không có tài công chuyên nghiệp nên chạy được ba đêm thì dạt vào vịnh Thái Lan và gặp đá ngầm gần vỡ ra. Một chiếc tàu đánh cá Thái Lan vớt được tám người. Các con tôi đều chết chìm trên biển. Tôi sống sót sau khi đã bị gã bộ đội gạt gẫm và dày vò đến tan nát, sau khi đã mất những đứa con thân yêu về tay biển cả.
 Bà nấc nghẹn tức tưởi sau mỗi đoạn kể lể. Bà cuộn hai tay quanh đầu gối và rúc đầu vào đấy như loài chim biển vùi đầu xuống cát xoay khoan thân thể mình, giọng bà khẩn khoản:
 -  Giữa những tang thương đổ nát vô cùng này, giấc mơ thủơ tóc còn để chỏm lại bỗng hiện về với tôi. Từng đêm tôi bị đánh thức bởi một giấc mộng. Tôi mơ thấy tôi muốn viết những câu đối đẹp tựa phượng múa rồng bay trên thứ giấy bổi như ngày nào. Nhưng ô kìa, trước mặt tôi toàn là những xấp giấy biên đề và tay tôi chỉ viết ra những con số. Nước biển không làm nhoè ướt mà làm nổi nhẹ mọi thứ. Cả tôi nữa, cũng nhẹ tênh trên mặt nước. Và bỗng nhiên tôi có thể bơi được. Tôi biết bơi. Trời ơi! Tôi biết bơi giữa lúc sắp chìm trên chuyến vượt biển vừa qua, giữa những cơn thức dậy kinh hoàng mồ hôi tháo ướt như tắm.
 Người đàn bà dừng lại và chìm đi trong nỗi im lặng chất ngất. Lâu lắm khi những đợt sóng đã rút xa và để lại một bờ trơ đầy những rong biển đen lẫn với đá và ốc vỡ, khi những luồng gió trên không rít mạnh hơn và mang theo men lạnh phủ toả bầu trời hoàng hôn choạng vạng, khi bãi vắng chỉ còn lưa thưa vài người tỵ nạn đang phị những viên cảnh sát Thái nhặt lượm rác rến; bà mới ngẩng đầu lên ngơ ngác nhìn sang người đàn ông. Trông ông cũng tả tơi xơ xác dưới lớp gó và cát biển bám đầy áo quần tóc tai và mặt mũi:
 -  Chị và xấp nhỏ vẫn còn ở Sài Gòn hả? Người đàn bà hỏi.
 Người đàn ông gật đầu, vân vê chiếc quai xách như sắp sửa phủi tay nhổm người đứng dậy. Người đàn bà nhặt lá thư dưới cát lên, xé chiếc phong bì ra và đọc. Bà trừng trừng nhìn vào lòng giấy. Đôi mắt bà sưng húp, ráo hoảnh, và không lay động. Bà lẩm nhẩm: ‘Kính thăm bà ngoại… Cháu nghe nói ngoại bị ghẻ. Bị ghẻ có đau không hả ngoại? Mà ngoại bị ghẻ gì vậy? Ghẻ ruồi, ghẻ đỏ, hay ghẻ gì vậy? Mà làm sao ngoại bị ghẻ vậy?...
Lê Thị Huệ
(trích tuyển tập truyện ngắn Bụi Hồng, xuất bản năm 1984)



 

LS. TẠ VĂN TÀI * NGUYỄN TIẾN HƯNG

Luật Sư Tạ Văn Tài Giới Thiệu

KHI ĐỒNG MINH THÁO CHẠY Của GS Nguyễn Tiến Hưng

TÁC PHẨM
Năm 1986, Tiến sĩ Nguyễn Tiến Hưng (Giáo sư thực thụ tại Viện Đại Đại học Howard University) cùng với Ông Jerrold L.Schecter (nguyên Phụ Tá Giám Đốc Báo Chí Toà Bạch Ốc, và Phát Ngôn Viên của Hội Đồng An Ninh Quốc Gia) viết và xuất bản cuốn The Palace File ( Harper & Row Publishers), sau đó được dịch ra tiếng Việt (Hồ Sơ Mật Dinh Độc Lập - HSMDĐL). Dư luận chính giới và báo chí quốc tế hồi đó chú trọng đến và khen ngợi giá trị cuốn sách. Tổng Trưởng Ngoại Giao George Schultz (thời Tổng Thống Ronald Reagan) và tờ báo uy tín New York Times đưa cuốn này vào danh sách các tài liệu mà chính giới và ứng cử viên Tổng Thống Mỹ cần phải đọc. Tổng Thống Ronald Reagan và Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolồ II khi nhận được sách đã gửi tới tác giả những lời cám ơn và nguyện chúc tốt đẹp.
Hiện nay cuốn sách trên không tái bản, độc giả khó tìm được, nhưng Giáo Sư Hưng đã viết cuốn Khi Đồng Minh Tháo Chạy (KĐMTC). Tác phẩm KĐMTC căn cứ một phần vào các dữ kiện của HSMDĐL, nhưng đã đi xa hơn rất nhiều:
"Trong khi HSMDĐL hướng trọng tâm vào những bí ẩn xoay quanh Hoà Đàm Paris, thì cuốn KĐMTC đào sâu hơn các bằng chứng cụ thể phơi bầy sự tráo trở đổi ngược chính sách khi đại cường đồng minh Mỹ bắt tay được với Trung Quốc, tới những biến chuyển trong thời gian sau Hiệp Định, dẫn đến sự suy sụp kinh tế, quân sự và chính trị của tiểu quốc Việt Nam Cộng Hoà;
" Trong khi HSMDĐL được viết cho độc giả quốc tế, nhất là những người trong chính quyền, báo giới Mỹ, và các nhà nghiên cứu lịch sử, thì cuốn KĐMTC nhắm vào đại chúng, nhứt là người Việt Nam. Với lối hành văn trong sáng, vắn gọn, Giáo sư Hưng viết lại lịch sử nhưng theo lối kể chuyện, kiểu như cuốn của David McCullough về Tổng Thống John Adams (đã thành một cuốn sàch bán chạy best-seller), để nghiền ngẫm về một giai đoạn lịch sử rất đau thương của những người sinh trưởng ở Miền Nam Việt Nam;
"Hơn cuốn trước, cuốn KĐMTC còn thuật lại thật chính xác tấm thảm kịch vào giờ VNCH hấp hối, tiết lộ những bí mật động trời chưa được phơi bầy: thí dụ như việc Sàigòn đã tới sát bên bờ vực thẳm, nhưng đã tránh được thảm hoạ như một phép lạ; rồi lời nguyền rủa tàn nhẫn của ông Ngoại Trưởng kiêm Cố Vấn Henry Kissinger đối với nhân dân Miền Nam: "Sao chúng không chết phứt đi cho rồi?".
Cuốn KĐMTC còn nói đến những cố gắng cuối cùng của Giáo sư Hưng vận động để thôi thúc việc Mỹ chấp nhận tị nạn. Theo lệnh TT Thiệu ngày 14/4/1975, Tổng Trưởng Hưng đi Washington để cùng với Ngoại Trưởng Vương Văn Bắc và Đại sứ Trần Kim Phượng cầu viện lần chót. Tình hình chiến trường biến chuyển mau lẹ, nên khi ông tới nơi thì đã quá muộn. Ông kịp thời đổi ngay sứ mạng: qua những liên hệ riêng tư trong gần hai mươi năm sống trong xã hội Hoa Kỳ, ông vận động Quốc Hội Mỹ, và tới ngày cuối cùng, ông đem ra bằng chứng không thể chối cãi về sự phản bội, khiếu nại tới lương tâm của nhân dân Mỹ, từ báo chí, Quốc Hội, đến Hành Pháp để họ chấp nhận cứu vớt các người di tản từ Việt Nam đang đổ ra Biển Đông như hoa trôi bèo giạt. Sau đó ông còn đóng góp vào việc chọn các địa điểm trại tạm cư cũng như việc định cư đoàn người tị nạn. Họ là những người đã trải qua một cuộc hành trình đoạn trường, gian lao, trong một cuộc chiến ác liệt, một hoà bình bấp bênh, và trải qua bao nhiêu hiểm nghèo vào giờ chót.
Những người Việt vượt biên, vượt biển sau năm 1975, ở những đợt di tản tiếp nối, cũng có sẽ thấy diện mạo cuả mình trong cuốn sách này. Tất cả đều sẽ có tài liệu để cắt nghiã cho con cháu mình, và cho chính mình, về lý do và nguồn gốc của việc mình bỏ nước ra đi.
Cuốn KĐMTC cho ta một số bài học về một cuộc chiến uỷ nhiệm (war by proxy) mà hai phần của một tiểu quốc đã đổ xương máu chém giết nhau trong một cuộc nội chiến biến thành một cuộc chiến tranh quốc tế giữa hai khối do các cường quốc theo hai ý thức hệ đối lập tranh hùng. Qua sự trình bày, Giáo sư Hưng đã giúp độc giả đúc kết được một số bài học quý giá.
Ôn lại những biến cố nói đến trong cuốn sách, ta có thể đồng ý với một chính khách người Anh đã nói về chính trị: "Không có bạn trường cửu, mà chỉ có quyền lợi trường cửu" (no permanent friends, only permanent interests). Cho nên trong cuộc nội chiến Quốc Cộng tương tàn, khi cả hai Miền của tiểu quốc Việt Nam đều được phong làm tiền đồn, Tiền đồn Thế Giới Tự Do và Tiền Đồn Xã Hội Chủ Nghĩa, một khi mà cường quốc Mỹ đã bắt tay được với Trung Quốc thì không cần đến tiền đồn ở Châu Á nữa. Từ đó, vấn đề bỏ rơi Miền Nam không còn phải là 'có nên hay không nên,' mà chỉ còn là 'bỏ lúc nào.' Bởi vậy, sau cùng, cả Lập Pháp lẫn Hành Pháp Mỹ chỉ còn bàn đến chuyện chạy đi cho nhanh.
Sự bất trung trên trường quốc tế của Mỹ đã có hại cho chính nứơc Mỹ. Tuy sau Đông Dương, không có hiện tượng các nước khác tại Đông Nam Á sụp đổ như thuyết domino tiên đoán, nhưng đó chỉ là không có sụp đổ theo "giây chuyền điạ dư" (geographical domino), nhưng đã có các cuộc tấn công có vẻ coi thường nước Mỹ tại Angola, Iran, Iraq, Afghanistan, và đó là "giây chuyền tâm lý" (psychological domino).
Về phía VNCH, lẽ ra TT Thiệu cũng đã nên uyển chuyển, nhận thức được sự biến chuyển về chính trị, ngoại giao của đồng minh Hoa kỳ, vì vậy, phải điều chỉnh lại chính sách cứng rắn "Bốn Không," tìm giải pháp hoà bình thương nghị. Ngoài ra, để có thế nhân dân, ông còn phải làm việc với Quốc Hội VNCH trên căn bản những gì đã trao đổi với Hoa Kỳ, để đại diện nhân dân Miền Nam có thể vận động với Quốc Hội Mỹ, theo lối giao hảo giữa hai dân tộc (people-to-people diplomacy).
Không làm những việc trên kịp thời, Miền Nam Việt Nam trở thành nạn nhân của những hành vi đen tối, xảo quyệt, làm ngoại giao theo lối 'anh hùng cá nhân' của Ngoại Trưởng kiêm Cố Vấn Tổng Thống, ông Henry Kissinger, người đã thán phục và áp dụng mô hình của Metternich và Talleyrand vào đầu thế kỷ 19. Mấy chính khách này đã dùng thủ đoạn, chuyên chế, sắp xếp lại bàn cờ bang giao giữa các quốc gia Âu châu, và làm mọi việc trong bóng tối. TÁC GIẢ
Giáo sư Nguyễn Tiến Hưng là một nhân chứng lịch sử cho những chuyện 'thâm cung bí sử' trong bang giao Việt Mỹ ở cấp cao nhất. Tổng Thống Nguyễn Văn Thiệu và Đại sứ Graham Martin đã qua đời mà không để lại hồi ký, thành ra chỉ còn Giáo sư Hưng là người đã nói chuyện nhiều với cả hai người quá cố, mới ở trong vị thế trình bày được các ý nghĩ của hai người ấy về các biến cố ở Miền Nam Việt Nam cho đến khi Mỹ tháo chạy.
Tuy ông viết sách với tư cách một học giả nhân chứng chú trọng đến những điều mắt thấy tai nghe, ông cũng là một nhà hành động yêu nước và thương dân tộc. Ông sinh ra tại Thanh Hoá trong một gia đình Thiên Chúa Giáo thấm nhuần tinh thần bác ái. Trong thời niên thiếu, ông lại trông thấy cảnh dân nghèo chết trong nạn đói năm 1945, mà gia đình khá giả của ông đã ra tay cứu giúp, được nhân dân trong tỉnh quý mến, giúp ông cụ thân sinh thoát được thảm cảnh cải cách điền địa. Nguyễn Tiến Hưng bắt đầu tiếp xúc với nhân dân Hoa Kỳ từ năm 1957 và theo học tại Đại Học Virginia từ 1958. Ông theo ngành kinh tế, một môn học mệnh danh là khoa học ưu sầu (dismal science) vì chỉ bàn về đề tài làm sao phát triển tài nguyên thiếu thốn để phục vụ con người. Có lẽ vì lúc trẻ như vậy mà những hoạt động của ông có mầu sắc bác ái theo Kitô Giáo hay tinh thần từ bi cứu khổ của Phật Giáo. Chúng tôi được gặp ông vào dịp hè 1960. Vừa tới Đại Học Virginia để theo Khoa Chính trị học đã được ông thăm hỏi, giúp làm quen với đời sống tại Hoa Kỳ. Mua được chiếc xe Studebaker cũ kỹ, ông lái chúng tôi đi tìm thuê nhà, dù xe trục trặc liên tục trên đường phố. Khi còn ở Virginia, chúng tôi đã chứng kiến cảnh sinh viên ban tiến sĩ ấy hoạt động trong Hội Sinh Viên Quốc Tế (International Student Club) được các bạn gọi là "ông Hưng xóc áo can thiệp" vì ông luôn mặc quần áo chỉnh tề để đi "can thiệp" giúp các sinh viên trẻ hơn mỗi khi họ gặp khó khăn và gọi cho ông.
Giáo sư Hưng giúp Tổng Thống Thiệu trong cương vị Phụ Tá về Tái Thiết, rồi Tổng Trưởng Kế Hoạch và Phát Triển, theo đuổi mục đích xây dựng lại nền kinh tế bị chiến tranh tàn phá. Ý thức được việc hiệp thương với Miền Bắc Việt Nam có thể mang lại một giải pháp cho chiến tranh, ông đã khuyến cáo Tổng Thống Thiệu, trong lúc lo lắng Mỹ bỏ rơi, là đừng nói tới "Bốn Không" nữa, và nên tái lập giao thương với Bắc Việt, giống như mô hình hợp tác thương mại giữa Đông Đức và Tây Đức lúc ấy.Tuy là hai miền riêng biệt với hai chính thể đối nghịch, nhưng cùng ở trong một thị trường, nối lại đường hỏa xa Nam Bắc để bước dần tới nối lại đất nước trong hoà bình. Ông Thiệu đã nghe và nói tới đề nghị này trong bài diễn văn tuyển cử ngày 1/10/1971. Giáo sư Hưng còn trình bày chi tiết và cố vấn TT Thiệu đề nghị với Bắc Việt cùng nhau phát triển sông Cửu Long, một dự án đã được chính Tổng Thống Johnson đồng ý tài trợ một tỷ đôla (ngày 7 tháng 4, 1965), giúp mang lại "cơm ăn, nước uống, và cung ứng nguồn điện lực còn lớn hơn cả công trình TVA (Tennessee Valey Authority) của Mỹ." Nghe câu tuyên bố ấy lúc vừa xong bằng tiến sĩ, ông bắt đầu mơ ước được đóng góp cho sự phát triển và thịnh vượng của quê hương mình.
Sau này, Quỹ Tiền tệ Quốc Tế và Ngân Hàng Thế Giới đã yêu cầu ông cộng tác giúp công cuộc chuyển đổi kinh tế và xóa đói giảm nghèo, kể cả ở Việt Nam sau đổi mới và hội nhập quốc tế, thí dụ phát triển dự án "Bank on Wheels" (Ngân Hàng Lưu Động), mang dịch vụ ngân hàng đến cho nông dân nghèo, đặc biệt là nhữõng người vào thành phần nghèo nhất, trên Cao Nguyên Miền Nam cũng như vùng Thượng Du Miền Bắc. Cuốn KĐMTC là một phương cách để con người Nguyễn Tiến Hưng vinh danh đồng bào Việt Nam di tản của ông, họ đã kinh qua những con đường rất là đoạn trường, cùng khổ, để có ngày nay và tương lai sáng lạn hơn. Tháng Tư, 2005
Luật sư Tạ Văn Tài
Tiến sĩ Chính Trị Học, Đại Học Virginia
Thạc Sĩ Luật Học, Đại Học Harvard
Nguyên Giáo sư các trường Đại Học Luật Khoa, Vạn Hạnh, Quốc Gia Hành Chánh, Chiến Tranh Chính Trị, và Cao Đẳng Quốc Phòng, Việt Nam; nguyên Giảng sư, Đại Học Luật Khoa Harvard

ĐẶNG TIẾN * TÔ HOÀI

Tổng quan về hồi ký Tô Hoài
Mừng nhà văn tám mươi tuổi
Chiều Chiều

Chiều chiều chim vịt kêu chìêu
Bâng khuâng nhớ mẹ chín chìu ruột đau
Chiều chiều ra đứng ngõ sau
Trông về quê mẹ ruột đau chín chìu


Chiều chiều nhớ lại. Chiều chiều lại nhớ. Lại nhớ chiều chiều. . .

Chiều Chiều , hồi ký văn học, là tác phẩm phẩm mới nhất của Tô Hoài, sau khoảng 170 đầu sách, gồm có truyện ngắn, truyện dài, truyện cho thiếu nhi, truyện phim.. . và khoảng mươi tự truyện kể từ Cỏ Dại , 1944, đến Tự Truyện, 1978, Cát Bụi Chân Ai, 1992, Sổ tay viết văn, 1977, Những Gương Mặt, 1988. Những dư địa ký về Hà Nội và nhiều ký sự, du ký .. .

Và nói chung, kể cả những truyện hư cấu, truyện lịch sử... Tô Hoài viết cái gì thì cũng ra .. . tự truyện. Anh nhẩn nha kể hết chuyện này sang chuyện khác nhưng mỗi tác phẩm đều mang đến cho người đọc nhiều kiến thức mới lạ và lý thú. Thậm chí giọng kể mỗi lần mỗi khác. Ví dụ Cát Bụi Chân Ai đã đem lại nhiều hiểu biết về Nguyễn Tuân, Nguyên Hồng, Xuân Diệu và một thời đại văn học. Tưởng đến đó là hết chuyện, nhưng Chiều Chiều lại mang lại nhiều ánh sáng mới, rọi chiếu vào một giai đoạn dài và nhiều truân chuyên trong xã hội và văn học từ 1955 đến nay. Ngày nay không thể viết phê bình hay lịch sử văn học mà không đọc đi đọc lại Tô Hoài.

Tô Hoài luôn luôn gửi gấm từng mảng đời có thật của mình vào chữ nghĩa, kể cả trong truyện ngắn, truyện dài, và có thể do đó anh không ưa dùng hai chữ tiểu thuyết. Chính Tô Hoài tự nhận điều đó trong hồi ký Một Quãng Đường viết năm 1972.

Sáng tác của tôi đã miêu tả tâm trạng của tôi, gia đình tôi, làng tôi - mọi cái của mình, quanh mình. Quê Người, Giăng Thề, xóm Giếng ngày xưa, trong đó có những mảnh đời, mảnh tình cỏn con của mình. Cả những chuyện loài vật tưởng như xa lạ kia cũng không ngoài cái rộn ràng hay thầm lặng của khu vườn trước cửa ằ (Tự Truyện, 1985, tr.272).

Mỗi ký sự của Tô Hoài đều có sắc thái riêng. Ví dụ mảng hồi ký về thủ đô Hà Nội , từ Chuyện Cũ Hà Nội (1986) đến Hà Nội và Hà Nội (1996) đã đem lại những chứng từ sống động về địa dư, lịch sử, phong tục, tiếng nói của thủ đô, và nhà văn Nga Ni-cu-Lin đã tinh tế phát hiện ở nhà văn Tô Hoài một nhà dân tộc học. Viết bao nhiêu về thủ đô Hà Nội Tô Hoài vẫn còn ô tình thương chưa đã, nhớ chưa bưa ằ nên thừa mọi cơ hội để tự tình với Hà Nội, từ tiểu thuyết lịch sử Quê Nhà (1970) đến Chiều Chiều.

Tô Hoài đă viết hàng chục tập du ký. Chú Dế Mèn đã mở những trang phiêu lưu ký đến khắp các miền đất nước, sang láng giềng Lào, Campuchia, sang các nước Âu Mỹ, á Phi, mà đỉnh cao là cảnh núi Kilimangierô, nơi Dế Mèn đã phiêu lưu đến năm 1989 (Chiều Chiều tr. 501). Du ký của Tô Hoài ăm ắp tình người và lúc nào cũng đăm đắm lòng quê.

Tiếp theo là hồi ký văn học, đặc biệt là Những Gương Mặt (1988) ghi lại chân dung đậm nét về các tác giả bạn bè từ Nguyễn Bính đến Trần Huyền Trân, đằm thắm tình nghĩa. Nổi tiếng nhất là Cát bụi chân ai (1992) viết sau thời kỳ đổi mới, đã gây tiếng vang lớn. Một mặt vì nó tiết lộ nhiều sự kiện, như thái độ một số nhà văn thời kỳ đàn áp nhân văn giai phẩm, mặt khác vì lối viết mới mẻ, ví dụ như những trang về quan hệ đồng tính với Xuân Diệu (1992, tr. 190) , những trang nồng nàn tình bạn với Nguyên Hồng, Nguyễn Tuân qua bao nhiêu sóng gió. Sách được in đi in lại nhiều lần, trong nước và ngoài nước. Khi tái bản, Tô Hoài chăm chút đọc lại và thêm bớt, tuỳ nhu cầu thông tin hay tình hình cho phép. Ví dụ trong CBCA, lần in 1997 trong Tự Truyện, anh ghi rõ tên Hoàng Huế là người năm 1956 đã mỉa mai Nguyễn Tuân ô nhà văn thắt cà vạt đỏ đi du lịch năm châu ằ trên báo Đất Mới. Cũng trong Tự Truyện, ấn bản 1997, Tô Hoài thêm cả một chương dài 15 trang cho Nguyễn Hữu Đang (tr. 360-374). Và nói rõ thêm về các nhà văn theo nhóm Trốt Kýt (đệ tứ), như Lam Kiều bút hiệu của Nguyễn Xuân Huy (tr. 282) .

Như vậy, khi đọc Tô Hoài, dù một tác phẩm in lại, nếu đọc kỹ, chúng ta vẫn thu hoạch được những kiến thức mới và hiểu được thời tiết văn nghệ Việt Nam trong khí hậu chính trị Việt Nam : vào thời điểm nào thì có thể viết được chuyện gì, dù là chuyện tình trai, lúc nào có thể nhắc đến tên ai, dù kẻ ấy là công thần của cách mạng.

Điều lý thú khác khi đọc Chiều Chiều là những bí ẩn kia do bản thân Tô Hoài kể ra sau 50 năm sống trong guồng máy từ chi bộ đến Đảng bộ, Đảng uỷ. Từ những hồ sơ, người đọc biết những gian nan một thời của Đồ Phồn, Trinh Đường, Phan Kế An ... và thêm một số chuyện khác. Như về Thế Lữ, chúng ta cho rằng đã biết đầy đủ qua hồi ký của bà Song Kim ; về Quang Dũng cũng vậy, qua những trang giới thiệu của Trần Lê Văn ; về Lưu Hữu Phước, hồi ký Mai Văn Bộ tưởng là đã đầy đủ chi tiết về chính trị nhưng đọc Chiều Chiều của Tô Hoài mới biết thêm nhiều oan khuất không ngờ tới. Và biết thêm về đời sống văn chương của một thời chưa xa vắng. Về những oan khiên đè nặng lên cuộc đời những Đặng Đình Hưng, Trần Đức Thảo, Trần Huyền Trân, và những gian nan của Nguyễn Bính (tr. 228). Về Phan Khôi, chúng ta đã đọc nhiều trang phê phán hay ký sự cực đoan, bên này hay bên kia, với những dụng ý ngoài văn chương. Đọc Tô Hoài sẽ bắt gặp nhiều nét bình thường trong đời sống hàng ngày, bên cạnh những ký hoạ về Hoàng Trung Thông hay Phùng Quán.

Lại thêm việc tập kết từ miền Nam, năm 1955, ô nhiều cán bộ được bố trí ở lại mất tinh thần đã đổ xô xuống tàu, không kiểm soát được, trong khi những người cần đem ra thì bỏ lại. Các trường hợp Lam Giang và Võ Phiến là như vậyằ (tr. 209). Võ Phiến công nhận điều này và tỏ vẻ ngạc nhiên : Sao Tô Hoài lại biết dến Lam Giang?

Ngay về Tô Hoài, theo những tư liệu văn học phổ biến, chúng ta vẫn cho rằng truyện đầu tay của anh là Nước Lên đăng ở Hà Nội Tân Văn của Vũ Ngọc Phan, năm 1940. Đọc Chiều Chiều mới biết thêm rằng trước đó mấy năm anh đã có Những Chuyện Khó Hiểu đăng trên phụ trang nhật báo Đông Pháp (tr. 496). Nước Lên là truyện đầu tiên được trả tiền do đó Tô Hoài đã nhiều lần viết ô Tôi vào nghề văn từ truyện ngắn Nước Lên ằ (Tự truyện, 1985, tr. 250) gây ra một sai lầm về thư tịch.

- o O o -

Chiều Chiều là con sông dài, qua bao nhiêu ghềnh thác vẫn tiếp tục xuôi dòng hồi ức 80 năm của Tô Hoài mà vẫn chưa hò hẹn ngày xuống đồng bằng hay đổ ra biển cả.

Vậy Chiều Chiều đã mang lại cho người đọc những cảm thụ gì mới ? So với những tự truyện trước, Chiều Chiều nặng phần phê phán thời đại mà tác giả đã trải qua. ở các tác phẩm trước, Tô Hoài thường bao che, bào chữa, như là một hồi ký bao cấp. Đến Chiều Chiều, giọng kể nghiêm nghị hơn về đời sống chính trị và văn nghệ ngột ngạt những năm 1955-1970, về những sai lầm trong chính sách cải cách ruộng đất, về những đợt học tập chiếu lệ ở trường Đảng cao cấp là trường Nguyễn ái Quốc, về đời sống Hà Nội từ những ngày tiếp thu qua những đợt sơ tán, đặc biệt là những ngày nhà văn Tô Hoài, trưởng khu phố (1965-1972) phải đi mai phục ô bắt gái điếm ằ (tr. 294) và ô những người giặt xi líp thuê cho gái điếm ằ (tr. 288) ô bắt những anh Hà Nội, buổi trưa thuê phòng chơi gái ằ (tr. 290), hay cảnh diệt chuột, bắt mê tín, thậm chí cả việc ô trông nom hơn hai trăm cái hố xí hai ngăn của thành phố ằ (tr. 301). Hà Nội thanh lịch của Tô Hoài trong các hồi ký trước, đến Chiều Chiều bỗng sực mùi bẩn thỉu, hôi hám suốt mười trang rất hiện thực mà lần đầu tiên, Tô Hoài đã dành cho ô việc ỉa đái của đất Kẻ Chợ ằ (tr. 300). Ngôn ngữ này sẽ làm ngạc nhiên nhiều độc giả vì lạ lẫm ở hành văn Tô Hoài, một tác giả duy mỹ, có cả một chủ trương về chữ nghĩa, mà từ 1959 anh đã gọi là ô chủ nghĩa tiếng nói ằ . Mới đây anh có bài báo : ô Làm sao cho mỗi chữ là một hạt ngọc trên bản thảo, hạt ngọc mới nhất của ta tìm được, do phong cách văn chương của ta mà có được. Trang sách mà không có ô ngọc ằ, trang bản thảo không có chữ thần, không có tinh hoa chữ thì cái hồn tác phẩm, từ tư tưởng đến nhân vật, biết lấy gì mà sống được, không có chữ ngon, chữ bổ nuôi nó, trang viết gầy gùa trống rỗng rồi chết héo ằ (Tâm sự về chữ nghĩa, Tạp Chí Văn học, 12/1998), nhưng bài này viết đã lâu, trong Sổ Tay Viết Văn (1959).

Chữ ỉa đái không chứng minh mà cũng không phản biện ô chủ nghĩa tiếng nói ằ của Tô Hoài ; theo tôi, nó chỉ chứng tỏ cụ Tô... bực mình ; cụ bất bình về chính sách vệ sinh thời đó, mà phải phớt tỉnh, cho đến Chiều Chiều thì nó bật ra. Sự đời, rồi đến tình người, cụ bực nhiều chuyện lắm ; thậm chí cụ gắt gỏng ngay với con sông Tô lịch tuyệt vời nhất châu á (!) (tr. 267) mà một đời cụ chắt chiu trong trí tưởng - cái tên Tô Hoài còn có nghĩa là hoài vọng sông Tô.

Quen giọng Tô Hoài, người đọc biết được lúc ngọt lúc chua : Ví dụ với Lê Đạt, trong CBCA (1992, tr. 59) kể lại thời Nhân Văn Giai Phẩm và công tác đảng, anh kể ô tôi làm bí thư, Lê Đạt phó bí thư ằ, là ngọt ; đến Chiều Chiều (tr. 106) gọi Lê Đạt là ô Ông phó bí thư chi bộ cũ của tôi ằ, là chua. Nhưng ví dụ đậm đà nhất là Như Phong, bạn nối khố với Tô Hoài từ mặt Trận Dân Chủ (1943) văn hoá Cứu Quốc, cùng vào tù ra khám, cùng làm báo Cứu Quốc vv. Vv. Nhưng đến khi đánh Nhân Văn Giai Phẩm thì Như Phong đánh Tô Hoài rất kỹ, rất ác và rất hỗn như câu ô cái tật làm ra vẻ mình thông minh của Tô Hoài (tr.103) còn gọi Tô Hoài là ô thằng ngoại ô láu cá, văn chương thì đẽo gọt ằ (CBCA, tr 117). Nhưng trong Những Gương Mặt, Tô Hoài vẫn có một chương rất đằm thắm cho Như Phong (không rõ năm viết) và khi Như Phong chết (1985) Tô Hoài, đọc điếu văn rất lâm ly bi thiết. Tôi rất lấy làm lạ và có lần gạ hỏi riêng anh : ô Thế không giận à ằ ? trả lời : ô Giận gì ? Gặp vẫn đi uống bia ằ. Tôi cho Tô Hoài là thánh. Nhưng rồi trong Chiều Chiều, anh kể lại thời kỳ đi thực tế (1958) Thanh Đình tay viết kiếm hiệp ba xu một hôm đến đợi Như Phong tại nhà Xuất bản Văn Học, nói : ô Tao vào thằng Thạc, tao với thằng Thạc là bạn nối khố, Thạc là tên cúng cơm của Như Phong ằ (tr. 28) ; Tôi mới hay Tô Hoài không phải là thánh và cũng biết hờn giận như ai. Vì đã gọi một bạn văn bằng ô thằng ằ dù qua lời người khác, cũng là... không ưa thích.

- o O o -

Tiếng Việt ta không có một từ chính xác tương đương với chữ humour trong tiếng Pháp, tiếng Anh. Ta tuỳ tiện dùng những chữ hài hước, hóm hỉnh, dí dỏm ... Nhưng trí óc Viêt Nam rất giàu uy mua (hay u mặc) . Ca dao, tục ngữ, truyện dân gian chứng tỏ điều đó. Gặp văn học phương tây, nó phát triển mạnh : truyện Vỡ Đê thời Phạm Duy Tốn là một ví dụ ; O chuột (1943), tập truyện đầu tay của Tô Hoài là một ví dụ về sau.

O chuột, một hình ảnh, phản ngữ của động từ O Mèo, là một sáng tạo ngôn từ của Tô Hoài (o nghĩa là tán tỉnh, như trong từ o bế). Ngoài Tô Hoài ra, không ai nói : o chuột. Nhưng (humour) uy mua, không hợp với văn chương cách mạng. Hiện thực xã hội chủ nghĩa đòi hỏi trào phúng, hài hước chỉ đích danh đối phương ; Còn uy mua thì không rõ ám chỉ ai, mà nhất định phải là một lối văn linh tinh, không đáng tin cậy, nhất là trứơc một đề tài trọng đại. Lấy Như Phong làm ví dụ, khi ông ấy phê phán cuốn Mười Năm (1957) : ô Tại sao Tô Hoài cứ phải giở giọng pha trò khi nói đến những giờ phút nhiệt tình hay cảm động của quần chúng ằ (sđd, tr 132). Khổ thân Tô Hoài, theo cách mạng từ tuổi thiếu niên làm sao dám pha trò, đùa cợt, chế diễu (sđd, tr. 104) với cách mạng ? ấy chỉ là cái uy mua, u mặc đặc biệt trong giọng văn và trong cách sống, cách nhìn đời. Sáng tác Tô Hoài luân lưu giữa hai bờ phong cách : u hoài và u mặc. Cuộc đời Tô Hoài là Nụ Cười Thương Nhớ - tên một bài thơ Đinh Hùng, cố tri và cố nhân. (Nguyên câu thơ là : Nụ cười thương nhớ - nét đan thanh).

Giọng văn dí dỏm khiến người đọc dù nghe chuyện về những nhà văn ít tên tuổi như Sao Mai (sinh 1924) cũng không chán : ô Tôi lại khoái ông có máu đa tình mà lại chung thuỷ. Léng téng với ai rồi cũng lấy người ta. Nghe nói ông mới có phòng mới (...) vừa cai nghiện (...) bằng một liều thuốc dân gian, mạnh và dữ, phải có nghị lực mới cai được (...) Bài thuốc cai của Sao Mai có gia giảm cả vị phụ nữ... ằ (tr. 25-27). Tô Hoài không nói rõ là gia hay giảm.

Giọng văn có khi đanh lại, như khi nói chuyện quyền thế, cơ hội, tráo trở. Tâm hồn anh thoáng rộng, không cố chấp về luân lý hay chính trị, thậm chí còn bị Như Phong kết tội là hoài nghi chủ nghĩa (!) (Sđd, tr. 132) ; duy có một điều : Tô Hoài tình nghĩa, như đã viết : tình nghĩa cũng trong lẽ sống tự nhiên (tr. 516) và đã tự nhiên thì mãi mãi (tr. 269) ! Và từ đó Tô Hoài không hiểu những thái độ không tình nghĩa - chẳng nhất thiết phải là phản bội hay tráo trở. Nói là nhược điểm cũng được đi. Trong CBCA, Tô Hoài có thể xởi lởi với một đại tá Huỳnh Cự phản phúc (1992, tr. 116), nhưng đến Chiều Chiều anh đã gay gắt với Hiếu Chân Nguyễn Hoạt - vì là chỗ cố tri (tr.20). Phải chăng vì Hiếu Chân tránh gặp lại Tô Hoài sau 1975, vì chút hào khí tuyệt vọng của con người chiến bại, hay tự cho là như thế. Còn phần Tô Hoài, thì không có vấn đề ấy ; như cái lần anh đưa đám ma ông Minh Đức, đã phải trả lời Nguyễn Tuân : ô Trong đầu tôi không có câu hỏi nào về việc như ông hỏi ằ (CBCA, 1992, tr. 57). Đây cũng là một câu nói chìa khoá, để tìm hiểu Tô Hoài. Có những câu hỏi Tô Hoài không bao giờ đặt ra - Nguyễn Tuân có vẻ không tin (tr. 57), nhưng mà đúng vậy. Ngược lại, có lúc anh ấy đặt ra những nghi vấn rất chi là vớ vẩn. Cũng có thể Tô Hoài không biết là Hiếu Chân đã bị bắt và chết trong nhà giam CHí Hoà năm 1985. Tôi dừng lại hơi lâu ở trường hợp Hiếu Chân, vì là một biệt lệ, có thể là duy nhất, nhưng có nguy cơ bị khuếch đại và xuyên tạc.

Nhân tiện, mong Tô Hoài rà lại về cái chết của Nhượng Tống . Phải chăng ông ấy bị ban ám sát (Việt Minh) khử (tr. 333) như lời Cụ Thắng, hay bị đồng đảng thanh toán, như nhiều nguồn tư liệu đã ghi lại ?

Giọng văn Tô Hoài cũng có lúc cà kê ở phần sau, khi kể những chuyến đi các nước á Phi, Nga, Đông Âu, ở giai đoạn mà các chính quyền cộng sản địa phương đang băng hoại. Tô Hoài đi thăm con trai, lao động tại Laixich (tr. 409) mấy năm sau đã tử nạn tại đấy (tr. 521). Một thảm kịch trong đời, nhưng anh chỉ kể sơ lược. Tô Hoài vốn tiết kiệm những chuyện gia đình, riêng tư. Anh chỉ ghi lại những mảng đời tiêu biểu, có liên quan đến xã hội, văn học, và chỉ đề cập đến con người cá nhân khi nó ô mang hình thái trọn vẹn của thân phận làm người ằ như lòi Montaigne.

- o O o -

Tâm sự thoáng qua của một người có khi hồi quang cả một thời đại. Như vài ba ngày ngắn ngủi khi Tô Hoài đi xe ôm về thăm lại Xóm Đồng ở Thái Ninh, Thái Bình, nơi anh đã tham gia cải cách ruộng đất non bốn mươi năm trước (1958-1996). Chuyến đi ngắn ngày chiếm trọn chương cuối với năm mươi trang cực kỳ súc tích và cảm động, như một chuyến hành hương. Những gian nan biến mỗi quá quan thành cố quận. Những ân hận biến mỗi kỳ ngộ thành một cố nhân. Ông Ngãi, nông dân nghèo, có dáng dấp Phan Khôi, người đã cưu mang Tô Hoài, Phùng Quán, thời cải cách ruộng đất, năm 1958 ngủ giưã bụi tre, bốn mươi năm sau vẫn ngủ giữa bụi tre, trong khi làng xóm thời kinh tế thị trường ô cứ đua nhau mà nhà tầng nhà gác ằ. Ông Ngãi bình luận : ô ối người đi vay lãi, bán lúa từ lúc vào đòng để làm nhà. Chỉ khác ngày xưa lý trưởng, phó lý giàu có, bây giờ chủ tịch, bí thư, xã đội, dạo trước còn chân chủ nhiệm, kế toán nữa cũng trộm cắp mà nên giàu có cả ằ (tr. 535). Chủ nhiệm Sự giàu sụ, thành nghiện thuốc phiện nặng, hai con trai ở tù, con gái ô ra ngoài tàu ngủ với trăm thằng. Cả mẹ nó ... Bà lão cũng chẳng tha thằng nào. Có thế mới giầu như điên ằ (tr. 546). Thái Bình. Lại Thái Bình. Sao Tô Hoài không trở về Xóm Giếng ngày xưa để hạ màn Chiều Chiều, cho bớt não nùng tiếng sương ? Anh lại trở lại nhà hát Bà Ký Đường trong truyện Nguyễn Khắc Mẫn, nửa thế kỷ về trước, gặp lại Cô Thẹn mười ba, mười lăm tuổi, ngày xưa, bây giờ là bà lão : ô Nước mắt bà lão chảy ra, không biết cái nước chết lưu niên ở hai con mắt loà lúc nào cũng ràn rụa nhợt nhạt trên mi, hay là nước mắt (...) Cô Thẹn ngày ấy đây. Bà lão vẫn nắm tay tôi cất giọng phều phào, rè rè :

Đến bây giờ mới thấy đây
Mà lòng đã chắc những ngày một hai

Câu Kiều này (câu 2282, ĐT) đầu mùa đông 1959, Nguyễn Đình Thi đã ghi sổ lưu niêm bảo tàng L.Tôn-x-Tôi ở Tu La. Mỗi khi mơ màng lại cái chuyến về Thái Bình này, là thật hay chiêm bao. Hai câu lẫy Kiều tình nghĩa kia đã thấy ở Tu La hay đã nghe cô Thẹn, bà cụ Thẹn nghẹn ngào ằ.

Những dòng cuối Chiều Chiều. Giọng Tô Hoài trầm xuống, nghẹn lại. Chấm dứt cuốn Tự Truyện như vậy là tài tình. Hay ở chữ tài. Quý ở cái tình. Chữ tài vẫn quý nhưng không hiếm. Cái tình vừa quý vừa hiếm, càng ngày càng hiếm, có cơ tuyệt chủng.

- o O o -

Tên sách Chiều Chiều lấy từ ca dao :

Chiều Chiều lại nhớ chiều chiều
Nhớ người quân tử khăn diều vắt vai

Tô Hoài trích dẫn ở đầu sách, gọi là ca dao cổ. Thật ra nó không cổ, chỉ mới phổ biến hơn trăm năm nay, vì nguyên là một câu thơ của Tương An Quận Vương, con vua Minh Mệnh, kín đáo khóc Hồng Bảo, con trưởng vua Thiệu Trị, là cháu, học trò và bạn tri âm của mình. Hồng Bảo âm mưu tranh ngôi vua với em là Tư Đức nên bị bắt giam và bức tử trong ngục.

Nguyên gốc là :

Chiều Chiều lại nhớ chiều chiều
Nhớ người đãy gấm khăn điều vắt vai

Đãy gấm là cái hà bao bằng gấm. Bao là cái đãy, hà là cây sen, vì đãy gồm có hai phần : đãy lớn hình lá sen đựng trầu cau, đãy nhỏ hình bông sen đựng thuốc. Màu sắc tuỳ thuộc đẳng cấp : Vua dùng đãy bằng đoạn màu vàng, hoàng thân, như Hồng Bảo dùng đãy bằng gấm màu đỏ (điều) dân thường dùng lụa màu xanh.

Chi tiết nhỏ không quan trọng gì, nhưng tôi vẫn trình với Tô Hoài vì anh ưa thảo luận về chữ nghĩa, trong cái anh gọi là ô chủ nghĩa tiếng nói ằ (Có lần anh than với tôi : ô ngày xưa còn cụ Hoàng đạo Thuý, thỉnh thoảng mình còn có người nói chuyện về chữ nghĩa. Bây giờ ông ấy qua đời thì ... ằ. Anh có những câu nhẹ nhàng thế thôi, nhưng nghe ... phát ớn).

Chiều Chiều ... Tô Hoài dùng chữ theo ý nghĩa, nhưng còn vì âm vang của nó. Chiều Chiều là hồi ký của người cao tuổi, như Nhớ Nghĩ Chiều Hôm của Đào duy Anh. Nhưng chỉ hiểu như thế thì chưa tri âm. Vì Tô Hoài rất thích âm vang ấy từ hồi còn trẻ, như là lúc 23 tuổi. Tại Sơn Tây, ngày 20 Juillet 1943 anh đã viết : ô Chiều chiều Ly thẩn thơ ra ngoài bờ giếng. Gã muốn nói mãi, nói mãi về những chiều vô tội ấy. Những buổi chiều hoa mộng không bao giờ có thể quên, bởi nó ngây ngất mà chẳng mang một nghĩa gì rõ ràng (...). Sao không chỉ có những chiều thơ dại ấy trong tất cả một đời người ... ằ.

Tô Hoài là nhà văn không bao giờ già. Vì con người anh chưa bao giờ trẻ. Tô Hoài miên viễn là ô buổi trưa mùa thu ằ. ô Mùa thu có những ngày không sáng, mà cũng không chiều ằ Nhưng vẫn có những chiều chiều. Những chiều chiều mãi mãi trong chúng ta.

Thỉnh thoảng lại hanh hao lên một âm hao u hoài xa vắng ...

Chiều Chiều...

Đặng Tiến

Orleans, 14/9/1999
Viết cho ngày sinh nhật Tô Hoài, Rằm Trung Thu, 1920





Tổng quan về hồi ký Tô Hoài
Mừng nhà văn tám mươi tuổi

Chiều Chiều

Chiều chiều chim vịt kêu chìêu
Bâng khuâng nhớ mẹ chín chìu ruột đau
Chiều chiều ra đứng ngõ sau
Trông về quê mẹ ruột đau chín chìu


Chiều chiều nhớ lại. Chiều chiều lại nhớ. Lại nhớ chiều chiều. . .

Chiều Chiều , hồi ký văn học, là tác phẩm phẩm mới nhất của Tô Hoài, sau khoảng 170 đầu sách, gồm có truyện ngắn, truyện dài, truyện cho thiếu nhi, truyện phim.. . và khoảng mươi tự truyện kể từ Cỏ Dại , 1944, đến Tự Truyện, 1978, Cát Bụi Chân Ai, 1992, Sổ tay viết văn, 1977, Những Gương Mặt, 1988. Những dư địa ký về Hà Nội và nhiều ký sự, du ký .. .

Và nói chung, kể cả những truyện hư cấu, truyện lịch sử... Tô Hoài viết cái gì thì cũng ra .. . tự truyện. Anh nhẩn nha kể hết chuyện này sang chuyện khác nhưng mỗi tác phẩm đều mang đến cho người đọc nhiều kiến thức mới lạ và lý thú. Thậm chí giọng kể mỗi lần mỗi khác. Ví dụ Cát Bụi Chân Ai đã đem lại nhiều hiểu biết về Nguyễn Tuân, Nguyên Hồng, Xuân Diệu và một thời đại văn học. Tưởng đến đó là hết chuyện, nhưng Chiều Chiều lại mang lại nhiều ánh sáng mới, rọi chiếu vào một giai đoạn dài và nhiều truân chuyên trong xã hội và văn học từ 1955 đến nay. Ngày nay không thể viết phê bình hay lịch sử văn học mà không đọc đi đọc lại Tô Hoài.

Tô Hoài luôn luôn gửi gấm từng mảng đời có thật của mình vào chữ nghĩa, kể cả trong truyện ngắn, truyện dài, và có thể do đó anh không ưa dùng hai chữ tiểu thuyết. Chính Tô Hoài tự nhận điều đó trong hồi ký Một Quãng Đường viết năm 1972.

Sáng tác của tôi đã miêu tả tâm trạng của tôi, gia đình tôi, làng tôi - mọi cái của mình, quanh mình. Quê Người, Giăng Thề, xóm Giếng ngày xưa, trong đó có những mảnh đời, mảnh tình cỏn con của mình. Cả những chuyện loài vật tưởng như xa lạ kia cũng không ngoài cái rộn ràng hay thầm lặng của khu vườn trước cửa ằ (Tự Truyện, 1985, tr.272).

Mỗi ký sự của Tô Hoài đều có sắc thái riêng. Ví dụ mảng hồi ký về thủ đô Hà Nội , từ Chuyện Cũ Hà Nội (1986) đến Hà Nội và Hà Nội (1996) đã đem lại những chứng từ sống động về địa dư, lịch sử, phong tục, tiếng nói của thủ đô, và nhà văn Nga Ni-cu-Lin đã tinh tế phát hiện ở nhà văn Tô Hoài một nhà dân tộc học. Viết bao nhiêu về thủ đô Hà Nội Tô Hoài vẫn còn ô tình thương chưa đã, nhớ chưa bưa ằ nên thừa mọi cơ hội để tự tình với Hà Nội, từ tiểu thuyết lịch sử Quê Nhà (1970) đến Chiều Chiều.

Tô Hoài đă viết hàng chục tập du ký. Chú Dế Mèn đã mở những trang phiêu lưu ký đến khắp các miền đất nước, sang láng giềng Lào, Campuchia, sang các nước Âu Mỹ, á Phi, mà đỉnh cao là cảnh núi Kilimangierô, nơi Dế Mèn đã phiêu lưu đến năm 1989 (Chiều Chiều tr. 501). Du ký của Tô Hoài ăm ắp tình người và lúc nào cũng đăm đắm lòng quê.

Tiếp theo là hồi ký văn học, đặc biệt là Những Gương Mặt (1988) ghi lại chân dung đậm nét về các tác giả bạn bè từ Nguyễn Bính đến Trần Huyền Trân, đằm thắm tình nghĩa. Nổi tiếng nhất là Cát bụi chân ai (1992) viết sau thời kỳ đổi mới, đã gây tiếng vang lớn. Một mặt vì nó tiết lộ nhiều sự kiện, như thái độ một số nhà văn thời kỳ đàn áp nhân văn giai phẩm, mặt khác vì lối viết mới mẻ, ví dụ như những trang về quan hệ đồng tính với Xuân Diệu (1992, tr. 190) , những trang nồng nàn tình bạn với Nguyên Hồng, Nguyễn Tuân qua bao nhiêu sóng gió. Sách được in đi in lại nhiều lần, trong nước và ngoài nước. Khi tái bản, Tô Hoài chăm chút đọc lại và thêm bớt, tuỳ nhu cầu thông tin hay tình hình cho phép. Ví dụ trong CBCA, lần in 1997 trong Tự Truyện, anh ghi rõ tên Hoàng Huế là người năm 1956 đã mỉa mai Nguyễn Tuân ô nhà văn thắt cà vạt đỏ đi du lịch năm châu ằ trên báo Đất Mới. Cũng trong Tự Truyện, ấn bản 1997, Tô Hoài thêm cả một chương dài 15 trang cho Nguyễn Hữu Đang (tr. 360-374). Và nói rõ thêm về các nhà văn theo nhóm Trốt Kýt (đệ tứ), như Lam Kiều bút hiệu của Nguyễn Xuân Huy (tr. 282) .

Như vậy, khi đọc Tô Hoài, dù một tác phẩm in lại, nếu đọc kỹ, chúng ta vẫn thu hoạch được những kiến thức mới và hiểu được thời tiết văn nghệ Việt Nam trong khí hậu chính trị Việt Nam : vào thời điểm nào thì có thể viết được chuyện gì, dù là chuyện tình trai, lúc nào có thể nhắc đến tên ai, dù kẻ ấy là công thần của cách mạng.

Điều lý thú khác khi đọc Chiều Chiều là những bí ẩn kia do bản thân Tô Hoài kể ra sau 50 năm sống trong guồng máy từ chi bộ đến Đảng bộ, Đảng uỷ. Từ những hồ sơ, người đọc biết những gian nan một thời của Đồ Phồn, Trinh Đường, Phan Kế An ... và thêm một số chuyện khác. Như về Thế Lữ, chúng ta cho rằng đã biết đầy đủ qua hồi ký của bà Song Kim ; về Quang Dũng cũng vậy, qua những trang giới thiệu của Trần Lê Văn ; về Lưu Hữu Phước, hồi ký Mai Văn Bộ tưởng là đã đầy đủ chi tiết về chính trị nhưng đọc Chiều Chiều của Tô Hoài mới biết thêm nhiều oan khuất không ngờ tới. Và biết thêm về đời sống văn chương của một thời chưa xa vắng. Về những oan khiên đè nặng lên cuộc đời những Đặng Đình Hưng, Trần Đức Thảo, Trần Huyền Trân, và những gian nan của Nguyễn Bính (tr. 228). Về Phan Khôi, chúng ta đã đọc nhiều trang phê phán hay ký sự cực đoan, bên này hay bên kia, với những dụng ý ngoài văn chương. Đọc Tô Hoài sẽ bắt gặp nhiều nét bình thường trong đời sống hàng ngày, bên cạnh những ký hoạ về Hoàng Trung Thông hay Phùng Quán.

Lại thêm việc tập kết từ miền Nam, năm 1955, ô nhiều cán bộ được bố trí ở lại mất tinh thần đã đổ xô xuống tàu, không kiểm soát được, trong khi những người cần đem ra thì bỏ lại. Các trường hợp Lam Giang và Võ Phiến là như vậyằ (tr. 209). Võ Phiến công nhận điều này và tỏ vẻ ngạc nhiên : Sao Tô Hoài lại biết dến Lam Giang?

Ngay về Tô Hoài, theo những tư liệu văn học phổ biến, chúng ta vẫn cho rằng truyện đầu tay của anh là Nước Lên đăng ở Hà Nội Tân Văn của Vũ Ngọc Phan, năm 1940. Đọc Chiều Chiều mới biết thêm rằng trước đó mấy năm anh đã có Những Chuyện Khó Hiểu đăng trên phụ trang nhật báo Đông Pháp (tr. 496). Nước Lên là truyện đầu tiên được trả tiền do đó Tô Hoài đã nhiều lần viết ô Tôi vào nghề văn từ truyện ngắn Nước Lên ằ (Tự truyện, 1985, tr. 250) gây ra một sai lầm về thư tịch.

- o O o -

Chiều Chiều là con sông dài, qua bao nhiêu ghềnh thác vẫn tiếp tục xuôi dòng hồi ức 80 năm của Tô Hoài mà vẫn chưa hò hẹn ngày xuống đồng bằng hay đổ ra biển cả.

Vậy Chiều Chiều đã mang lại cho người đọc những cảm thụ gì mới ? So với những tự truyện trước, Chiều Chiều nặng phần phê phán thời đại mà tác giả đã trải qua. ở các tác phẩm trước, Tô Hoài thường bao che, bào chữa, như là một hồi ký bao cấp. Đến Chiều Chiều, giọng kể nghiêm nghị hơn về đời sống chính trị và văn nghệ ngột ngạt những năm 1955-1970, về những sai lầm trong chính sách cải cách ruộng đất, về những đợt học tập chiếu lệ ở trường Đảng cao cấp là trường Nguyễn ái Quốc, về đời sống Hà Nội từ những ngày tiếp thu qua những đợt sơ tán, đặc biệt là những ngày nhà văn Tô Hoài, trưởng khu phố (1965-1972) phải đi mai phục ô bắt gái điếm ằ (tr. 294) và ô những người giặt xi líp thuê cho gái điếm ằ (tr. 288) ô bắt những anh Hà Nội, buổi trưa thuê phòng chơi gái ằ (tr. 290), hay cảnh diệt chuột, bắt mê tín, thậm chí cả việc ô trông nom hơn hai trăm cái hố xí hai ngăn của thành phố ằ (tr. 301). Hà Nội thanh lịch của Tô Hoài trong các hồi ký trước, đến Chiều Chiều bỗng sực mùi bẩn thỉu, hôi hám suốt mười trang rất hiện thực mà lần đầu tiên, Tô Hoài đã dành cho ô việc ỉa đái của đất Kẻ Chợ ằ (tr. 300). Ngôn ngữ này sẽ làm ngạc nhiên nhiều độc giả vì lạ lẫm ở hành văn Tô Hoài, một tác giả duy mỹ, có cả một chủ trương về chữ nghĩa, mà từ 1959 anh đã gọi là ô chủ nghĩa tiếng nói ằ . Mới đây anh có bài báo : ô Làm sao cho mỗi chữ là một hạt ngọc trên bản thảo, hạt ngọc mới nhất của ta tìm được, do phong cách văn chương của ta mà có được. Trang sách mà không có ô ngọc ằ, trang bản thảo không có chữ thần, không có tinh hoa chữ thì cái hồn tác phẩm, từ tư tưởng đến nhân vật, biết lấy gì mà sống được, không có chữ ngon, chữ bổ nuôi nó, trang viết gầy gùa trống rỗng rồi chết héo ằ (Tâm sự về chữ nghĩa, Tạp Chí Văn học, 12/1998), nhưng bài này viết đã lâu, trong Sổ Tay Viết Văn (1959).

Chữ ỉa đái không chứng minh mà cũng không phản biện ô chủ nghĩa tiếng nói ằ của Tô Hoài ; theo tôi, nó chỉ chứng tỏ cụ Tô... bực mình ; cụ bất bình về chính sách vệ sinh thời đó, mà phải phớt tỉnh, cho đến Chiều Chiều thì nó bật ra. Sự đời, rồi đến tình người, cụ bực nhiều chuyện lắm ; thậm chí cụ gắt gỏng ngay với con sông Tô lịch tuyệt vời nhất châu á (!) (tr. 267) mà một đời cụ chắt chiu trong trí tưởng - cái tên Tô Hoài còn có nghĩa là hoài vọng sông Tô.

Quen giọng Tô Hoài, người đọc biết được lúc ngọt lúc chua : Ví dụ với Lê Đạt, trong CBCA (1992, tr. 59) kể lại thời Nhân Văn Giai Phẩm và công tác đảng, anh kể ô tôi làm bí thư, Lê Đạt phó bí thư ằ, là ngọt ; đến Chiều Chiều (tr. 106) gọi Lê Đạt là ô Ông phó bí thư chi bộ cũ của tôi ằ, là chua. Nhưng ví dụ đậm đà nhất là Như Phong, bạn nối khố với Tô Hoài từ mặt Trận Dân Chủ (1943) văn hoá Cứu Quốc, cùng vào tù ra khám, cùng làm báo Cứu Quốc vv. Vv. Nhưng đến khi đánh Nhân Văn Giai Phẩm thì Như Phong đánh Tô Hoài rất kỹ, rất ác và rất hỗn như câu ô cái tật làm ra vẻ mình thông minh của Tô Hoài (tr.103) còn gọi Tô Hoài là ô thằng ngoại ô láu cá, văn chương thì đẽo gọt ằ (CBCA, tr 117). Nhưng trong Những Gương Mặt, Tô Hoài vẫn có một chương rất đằm thắm cho Như Phong (không rõ năm viết) và khi Như Phong chết (1985) Tô Hoài, đọc điếu văn rất lâm ly bi thiết. Tôi rất lấy làm lạ và có lần gạ hỏi riêng anh : ô Thế không giận à ằ ? trả lời : ô Giận gì ? Gặp vẫn đi uống bia ằ. Tôi cho Tô Hoài là thánh. Nhưng rồi trong Chiều Chiều, anh kể lại thời kỳ đi thực tế (1958) Thanh Đình tay viết kiếm hiệp ba xu một hôm đến đợi Như Phong tại nhà Xuất bản Văn Học, nói : ô Tao vào thằng Thạc, tao với thằng Thạc là bạn nối khố, Thạc là tên cúng cơm của Như Phong ằ (tr. 28) ; Tôi mới hay Tô Hoài không phải là thánh và cũng biết hờn giận như ai. Vì đã gọi một bạn văn bằng ô thằng ằ dù qua lời người khác, cũng là... không ưa thích.

- o O o -

Tiếng Việt ta không có một từ chính xác tương đương với chữ humour trong tiếng Pháp, tiếng Anh. Ta tuỳ tiện dùng những chữ hài hước, hóm hỉnh, dí dỏm ... Nhưng trí óc Viêt Nam rất giàu uy mua (hay u mặc) . Ca dao, tục ngữ, truyện dân gian chứng tỏ điều đó. Gặp văn học phương tây, nó phát triển mạnh : truyện Vỡ Đê thời Phạm Duy Tốn là một ví dụ ; O chuột (1943), tập truyện đầu tay của Tô Hoài là một ví dụ về sau.

O chuột, một hình ảnh, phản ngữ của động từ O Mèo, là một sáng tạo ngôn từ của Tô Hoài (o nghĩa là tán tỉnh, như trong từ o bế). Ngoài Tô Hoài ra, không ai nói : o chuột. Nhưng (humour) uy mua, không hợp với văn chương cách mạng. Hiện thực xã hội chủ nghĩa đòi hỏi trào phúng, hài hước chỉ đích danh đối phương ; Còn uy mua thì không rõ ám chỉ ai, mà nhất định phải là một lối văn linh tinh, không đáng tin cậy, nhất là trứơc một đề tài trọng đại. Lấy Như Phong làm ví dụ, khi ông ấy phê phán cuốn Mười Năm (1957) : ô Tại sao Tô Hoài cứ phải giở giọng pha trò khi nói đến những giờ phút nhiệt tình hay cảm động của quần chúng ằ (sđd, tr 132). Khổ thân Tô Hoài, theo cách mạng từ tuổi thiếu niên làm sao dám pha trò, đùa cợt, chế diễu (sđd, tr. 104) với cách mạng ? ấy chỉ là cái uy mua, u mặc đặc biệt trong giọng văn và trong cách sống, cách nhìn đời. Sáng tác Tô Hoài luân lưu giữa hai bờ phong cách : u hoài và u mặc. Cuộc đời Tô Hoài là Nụ Cười Thương Nhớ - tên một bài thơ Đinh Hùng, cố tri và cố nhân. (Nguyên câu thơ là : Nụ cười thương nhớ - nét đan thanh).

Giọng văn dí dỏm khiến người đọc dù nghe chuyện về những nhà văn ít tên tuổi như Sao Mai (sinh 1924) cũng không chán : ô Tôi lại khoái ông có máu đa tình mà lại chung thuỷ. Léng téng với ai rồi cũng lấy người ta. Nghe nói ông mới có phòng mới (...) vừa cai nghiện (...) bằng một liều thuốc dân gian, mạnh và dữ, phải có nghị lực mới cai được (...) Bài thuốc cai của Sao Mai có gia giảm cả vị phụ nữ... ằ (tr. 25-27). Tô Hoài không nói rõ là gia hay giảm.

Giọng văn có khi đanh lại, như khi nói chuyện quyền thế, cơ hội, tráo trở. Tâm hồn anh thoáng rộng, không cố chấp về luân lý hay chính trị, thậm chí còn bị Như Phong kết tội là hoài nghi chủ nghĩa (!) (Sđd, tr. 132) ; duy có một điều : Tô Hoài tình nghĩa, như đã viết : tình nghĩa cũng trong lẽ sống tự nhiên (tr. 516) và đã tự nhiên thì mãi mãi (tr. 269) ! Và từ đó Tô Hoài không hiểu những thái độ không tình nghĩa - chẳng nhất thiết phải là phản bội hay tráo trở. Nói là nhược điểm cũng được đi. Trong CBCA, Tô Hoài có thể xởi lởi với một đại tá Huỳnh Cự phản phúc (1992, tr. 116), nhưng đến Chiều Chiều anh đã gay gắt với Hiếu Chân Nguyễn Hoạt - vì là chỗ cố tri (tr.20). Phải chăng vì Hiếu Chân tránh gặp lại Tô Hoài sau 1975, vì chút hào khí tuyệt vọng của con người chiến bại, hay tự cho là như thế. Còn phần Tô Hoài, thì không có vấn đề ấy ; như cái lần anh đưa đám ma ông Minh Đức, đã phải trả lời Nguyễn Tuân : ô Trong đầu tôi không có câu hỏi nào về việc như ông hỏi ằ (CBCA, 1992, tr. 57). Đây cũng là một câu nói chìa khoá, để tìm hiểu Tô Hoài. Có những câu hỏi Tô Hoài không bao giờ đặt ra - Nguyễn Tuân có vẻ không tin (tr. 57), nhưng mà đúng vậy. Ngược lại, có lúc anh ấy đặt ra những nghi vấn rất chi là vớ vẩn. Cũng có thể Tô Hoài không biết là Hiếu Chân đã bị bắt và chết trong nhà giam CHí Hoà năm 1985. Tôi dừng lại hơi lâu ở trường hợp Hiếu Chân, vì là một biệt lệ, có thể là duy nhất, nhưng có nguy cơ bị khuếch đại và xuyên tạc.

Nhân tiện, mong Tô Hoài rà lại về cái chết của Nhượng Tống . Phải chăng ông ấy bị ban ám sát (Việt Minh) khử (tr. 333) như lời Cụ Thắng, hay bị đồng đảng thanh toán, như nhiều nguồn tư liệu đã ghi lại ?

Giọng văn Tô Hoài cũng có lúc cà kê ở phần sau, khi kể những chuyến đi các nước á Phi, Nga, Đông Âu, ở giai đoạn mà các chính quyền cộng sản địa phương đang băng hoại. Tô Hoài đi thăm con trai, lao động tại Laixich (tr. 409) mấy năm sau đã tử nạn tại đấy (tr. 521). Một thảm kịch trong đời, nhưng anh chỉ kể sơ lược. Tô Hoài vốn tiết kiệm những chuyện gia đình, riêng tư. Anh chỉ ghi lại những mảng đời tiêu biểu, có liên quan đến xã hội, văn học, và chỉ đề cập đến con người cá nhân khi nó ô mang hình thái trọn vẹn của thân phận làm người ằ như lòi Montaigne.

- o O o -

Tâm sự thoáng qua của một người có khi hồi quang cả một thời đại. Như vài ba ngày ngắn ngủi khi Tô Hoài đi xe ôm về thăm lại Xóm Đồng ở Thái Ninh, Thái Bình, nơi anh đã tham gia cải cách ruộng đất non bốn mươi năm trước (1958-1996). Chuyến đi ngắn ngày chiếm trọn chương cuối với năm mươi trang cực kỳ súc tích và cảm động, như một chuyến hành hương. Những gian nan biến mỗi quá quan thành cố quận. Những ân hận biến mỗi kỳ ngộ thành một cố nhân. Ông Ngãi, nông dân nghèo, có dáng dấp Phan Khôi, người đã cưu mang Tô Hoài, Phùng Quán, thời cải cách ruộng đất, năm 1958 ngủ giưã bụi tre, bốn mươi năm sau vẫn ngủ giữa bụi tre, trong khi làng xóm thời kinh tế thị trường ô cứ đua nhau mà nhà tầng nhà gác ằ. Ông Ngãi bình luận : ô ối người đi vay lãi, bán lúa từ lúc vào đòng để làm nhà. Chỉ khác ngày xưa lý trưởng, phó lý giàu có, bây giờ chủ tịch, bí thư, xã đội, dạo trước còn chân chủ nhiệm, kế toán nữa cũng trộm cắp mà nên giàu có cả ằ (tr. 535). Chủ nhiệm Sự giàu sụ, thành nghiện thuốc phiện nặng, hai con trai ở tù, con gái ô ra ngoài tàu ngủ với trăm thằng. Cả mẹ nó ... Bà lão cũng chẳng tha thằng nào. Có thế mới giầu như điên ằ (tr. 546). Thái Bình. Lại Thái Bình. Sao Tô Hoài không trở về Xóm Giếng ngày xưa để hạ màn Chiều Chiều, cho bớt não nùng tiếng sương ? Anh lại trở lại nhà hát Bà Ký Đường trong truyện Nguyễn Khắc Mẫn, nửa thế kỷ về trước, gặp lại Cô Thẹn mười ba, mười lăm tuổi, ngày xưa, bây giờ là bà lão : ô Nước mắt bà lão chảy ra, không biết cái nước chết lưu niên ở hai con mắt loà lúc nào cũng ràn rụa nhợt nhạt trên mi, hay là nước mắt (...) Cô Thẹn ngày ấy đây. Bà lão vẫn nắm tay tôi cất giọng phều phào, rè rè :

Đến bây giờ mới thấy đây
Mà lòng đã chắc những ngày một hai

Câu Kiều này (câu 2282, ĐT) đầu mùa đông 1959, Nguyễn Đình Thi đã ghi sổ lưu niêm bảo tàng L.Tôn-x-Tôi ở Tu La. Mỗi khi mơ màng lại cái chuyến về Thái Bình này, là thật hay chiêm bao. Hai câu lẫy Kiều tình nghĩa kia đã thấy ở Tu La hay đã nghe cô Thẹn, bà cụ Thẹn nghẹn ngào ằ.

Những dòng cuối Chiều Chiều. Giọng Tô Hoài trầm xuống, nghẹn lại. Chấm dứt cuốn Tự Truyện như vậy là tài tình. Hay ở chữ tài. Quý ở cái tình. Chữ tài vẫn quý nhưng không hiếm. Cái tình vừa quý vừa hiếm, càng ngày càng hiếm, có cơ tuyệt chủng.

- o O o -

Tên sách Chiều Chiều lấy từ ca dao :

Chiều Chiều lại nhớ chiều chiều
Nhớ người quân tử khăn diều vắt vai

Tô Hoài trích dẫn ở đầu sách, gọi là ca dao cổ. Thật ra nó không cổ, chỉ mới phổ biến hơn trăm năm nay, vì nguyên là một câu thơ của Tương An Quận Vương, con vua Minh Mệnh, kín đáo khóc Hồng Bảo, con trưởng vua Thiệu Trị, là cháu, học trò và bạn tri âm của mình. Hồng Bảo âm mưu tranh ngôi vua với em là Tư Đức nên bị bắt giam và bức tử trong ngục.

Nguyên gốc là :

Chiều Chiều lại nhớ chiều chiều
Nhớ người đãy gấm khăn điều vắt vai

Đãy gấm là cái hà bao bằng gấm. Bao là cái đãy, hà là cây sen, vì đãy gồm có hai phần : đãy lớn hình lá sen đựng trầu cau, đãy nhỏ hình bông sen đựng thuốc. Màu sắc tuỳ thuộc đẳng cấp : Vua dùng đãy bằng đoạn màu vàng, hoàng thân, như Hồng Bảo dùng đãy bằng gấm màu đỏ (điều) dân thường dùng lụa màu xanh.

Chi tiết nhỏ không quan trọng gì, nhưng tôi vẫn trình với Tô Hoài vì anh ưa thảo luận về chữ nghĩa, trong cái anh gọi là ô chủ nghĩa tiếng nói ằ (Có lần anh than với tôi : ô ngày xưa còn cụ Hoàng đạo Thuý, thỉnh thoảng mình còn có người nói chuyện về chữ nghĩa. Bây giờ ông ấy qua đời thì ... ằ. Anh có những câu nhẹ nhàng thế thôi, nhưng nghe ... phát ớn).

Chiều Chiều ... Tô Hoài dùng chữ theo ý nghĩa, nhưng còn vì âm vang của nó. Chiều Chiều là hồi ký của người cao tuổi, như Nhớ Nghĩ Chiều Hôm của Đào duy Anh. Nhưng chỉ hiểu như thế thì chưa tri âm. Vì Tô Hoài rất thích âm vang ấy từ hồi còn trẻ, như là lúc 23 tuổi. Tại Sơn Tây, ngày 20 Juillet 1943 anh đã viết : ô Chiều chiều Ly thẩn thơ ra ngoài bờ giếng. Gã muốn nói mãi, nói mãi về những chiều vô tội ấy. Những buổi chiều hoa mộng không bao giờ có thể quên, bởi nó ngây ngất mà chẳng mang một nghĩa gì rõ ràng (...). Sao không chỉ có những chiều thơ dại ấy trong tất cả một đời người ... ằ.

Tô Hoài là nhà văn không bao giờ già. Vì con người anh chưa bao giờ trẻ. Tô Hoài miên viễn là ô buổi trưa mùa thu ằ. ô Mùa thu có những ngày không sáng, mà cũng không chiều ằ Nhưng vẫn có những chiều chiều. Những chiều chiều mãi mãi trong chúng ta.

Thỉnh thoảng lại hanh hao lên một âm hao u hoài xa vắng ...

Chiều Chiều...

Đặng Tiến

Orleans, 14/9/1999
Viết cho ngày sinh nhật Tô Hoài, Rằm Trung Thu, 1920






Tổng quan về hồi ký Tô Hoài
Mừng nhà văn tám mươi tuổi

Chiều Chiều

Chiều chiều chim vịt kêu chìêu
Bâng khuâng nhớ mẹ chín chìu ruột đau
Chiều chiều ra đứng ngõ sau
Trông về quê mẹ ruột đau chín chìu


Chiều chiều nhớ lại. Chiều chiều lại nhớ. Lại nhớ chiều chiều. . .

Chiều Chiều , hồi ký văn học, là tác phẩm phẩm mới nhất của Tô Hoài, sau khoảng 170 đầu sách, gồm có truyện ngắn, truyện dài, truyện cho thiếu nhi, truyện phim.. . và khoảng mươi tự truyện kể từ Cỏ Dại , 1944, đến Tự Truyện, 1978, Cát Bụi Chân Ai, 1992, Sổ tay viết văn, 1977, Những Gương Mặt, 1988. Những dư địa ký về Hà Nội và nhiều ký sự, du ký .. .

Và nói chung, kể cả những truyện hư cấu, truyện lịch sử... Tô Hoài viết cái gì thì cũng ra .. . tự truyện. Anh nhẩn nha kể hết chuyện này sang chuyện khác nhưng mỗi tác phẩm đều mang đến cho người đọc nhiều kiến thức mới lạ và lý thú. Thậm chí giọng kể mỗi lần mỗi khác. Ví dụ Cát Bụi Chân Ai đã đem lại nhiều hiểu biết về Nguyễn Tuân, Nguyên Hồng, Xuân Diệu và một thời đại văn học. Tưởng đến đó là hết chuyện, nhưng Chiều Chiều lại mang lại nhiều ánh sáng mới, rọi chiếu vào một giai đoạn dài và nhiều truân chuyên trong xã hội và văn học từ 1955 đến nay. Ngày nay không thể viết phê bình hay lịch sử văn học mà không đọc đi đọc lại Tô Hoài.

Tô Hoài luôn luôn gửi gấm từng mảng đời có thật của mình vào chữ nghĩa, kể cả trong truyện ngắn, truyện dài, và có thể do đó anh không ưa dùng hai chữ tiểu thuyết. Chính Tô Hoài tự nhận điều đó trong hồi ký Một Quãng Đường viết năm 1972.

Sáng tác của tôi đã miêu tả tâm trạng của tôi, gia đình tôi, làng tôi - mọi cái của mình, quanh mình. Quê Người, Giăng Thề, xóm Giếng ngày xưa, trong đó có những mảnh đời, mảnh tình cỏn con của mình. Cả những chuyện loài vật tưởng như xa lạ kia cũng không ngoài cái rộn ràng hay thầm lặng của khu vườn trước cửa ằ (Tự Truyện, 1985, tr.272).

Mỗi ký sự của Tô Hoài đều có sắc thái riêng. Ví dụ mảng hồi ký về thủ đô Hà Nội , từ Chuyện Cũ Hà Nội (1986) đến Hà Nội và Hà Nội (1996) đã đem lại những chứng từ sống động về địa dư, lịch sử, phong tục, tiếng nói của thủ đô, và nhà văn Nga Ni-cu-Lin đã tinh tế phát hiện ở nhà văn Tô Hoài một nhà dân tộc học. Viết bao nhiêu về thủ đô Hà Nội Tô Hoài vẫn còn ô tình thương chưa đã, nhớ chưa bưa ằ nên thừa mọi cơ hội để tự tình với Hà Nội, từ tiểu thuyết lịch sử Quê Nhà (1970) đến Chiều Chiều.

Tô Hoài đă viết hàng chục tập du ký. Chú Dế Mèn đã mở những trang phiêu lưu ký đến khắp các miền đất nước, sang láng giềng Lào, Campuchia, sang các nước Âu Mỹ, á Phi, mà đỉnh cao là cảnh núi Kilimangierô, nơi Dế Mèn đã phiêu lưu đến năm 1989 (Chiều Chiều tr. 501). Du ký của Tô Hoài ăm ắp tình người và lúc nào cũng đăm đắm lòng quê.

Tiếp theo là hồi ký văn học, đặc biệt là Những Gương Mặt (1988) ghi lại chân dung đậm nét về các tác giả bạn bè từ Nguyễn Bính đến Trần Huyền Trân, đằm thắm tình nghĩa. Nổi tiếng nhất là Cát bụi chân ai (1992) viết sau thời kỳ đổi mới, đã gây tiếng vang lớn. Một mặt vì nó tiết lộ nhiều sự kiện, như thái độ một số nhà văn thời kỳ đàn áp nhân văn giai phẩm, mặt khác vì lối viết mới mẻ, ví dụ như những trang về quan hệ đồng tính với Xuân Diệu (1992, tr. 190) , những trang nồng nàn tình bạn với Nguyên Hồng, Nguyễn Tuân qua bao nhiêu sóng gió. Sách được in đi in lại nhiều lần, trong nước và ngoài nước. Khi tái bản, Tô Hoài chăm chút đọc lại và thêm bớt, tuỳ nhu cầu thông tin hay tình hình cho phép. Ví dụ trong CBCA, lần in 1997 trong Tự Truyện, anh ghi rõ tên Hoàng Huế là người năm 1956 đã mỉa mai Nguyễn Tuân ô nhà văn thắt cà vạt đỏ đi du lịch năm châu ằ trên báo Đất Mới. Cũng trong Tự Truyện, ấn bản 1997, Tô Hoài thêm cả một chương dài 15 trang cho Nguyễn Hữu Đang (tr. 360-374). Và nói rõ thêm về các nhà văn theo nhóm Trốt Kýt (đệ tứ), như Lam Kiều bút hiệu của Nguyễn Xuân Huy (tr. 282) .

Như vậy, khi đọc Tô Hoài, dù một tác phẩm in lại, nếu đọc kỹ, chúng ta vẫn thu hoạch được những kiến thức mới và hiểu được thời tiết văn nghệ Việt Nam trong khí hậu chính trị Việt Nam : vào thời điểm nào thì có thể viết được chuyện gì, dù là chuyện tình trai, lúc nào có thể nhắc đến tên ai, dù kẻ ấy là công thần của cách mạng.

Điều lý thú khác khi đọc Chiều Chiều là những bí ẩn kia do bản thân Tô Hoài kể ra sau 50 năm sống trong guồng máy từ chi bộ đến Đảng bộ, Đảng uỷ. Từ những hồ sơ, người đọc biết những gian nan một thời của Đồ Phồn, Trinh Đường, Phan Kế An ... và thêm một số chuyện khác. Như về Thế Lữ, chúng ta cho rằng đã biết đầy đủ qua hồi ký của bà Song Kim ; về Quang Dũng cũng vậy, qua những trang giới thiệu của Trần Lê Văn ; về Lưu Hữu Phước, hồi ký Mai Văn Bộ tưởng là đã đầy đủ chi tiết về chính trị nhưng đọc Chiều Chiều của Tô Hoài mới biết thêm nhiều oan khuất không ngờ tới. Và biết thêm về đời sống văn chương của một thời chưa xa vắng. Về những oan khiên đè nặng lên cuộc đời những Đặng Đình Hưng, Trần Đức Thảo, Trần Huyền Trân, và những gian nan của Nguyễn Bính (tr. 228). Về Phan Khôi, chúng ta đã đọc nhiều trang phê phán hay ký sự cực đoan, bên này hay bên kia, với những dụng ý ngoài văn chương. Đọc Tô Hoài sẽ bắt gặp nhiều nét bình thường trong đời sống hàng ngày, bên cạnh những ký hoạ về Hoàng Trung Thông hay Phùng Quán.

Lại thêm việc tập kết từ miền Nam, năm 1955, ô nhiều cán bộ được bố trí ở lại mất tinh thần đã đổ xô xuống tàu, không kiểm soát được, trong khi những người cần đem ra thì bỏ lại. Các trường hợp Lam Giang và Võ Phiến là như vậyằ (tr. 209). Võ Phiến công nhận điều này và tỏ vẻ ngạc nhiên : Sao Tô Hoài lại biết dến Lam Giang?

Ngay về Tô Hoài, theo những tư liệu văn học phổ biến, chúng ta vẫn cho rằng truyện đầu tay của anh là Nước Lên đăng ở Hà Nội Tân Văn của Vũ Ngọc Phan, năm 1940. Đọc Chiều Chiều mới biết thêm rằng trước đó mấy năm anh đã có Những Chuyện Khó Hiểu đăng trên phụ trang nhật báo Đông Pháp (tr. 496). Nước Lên là truyện đầu tiên được trả tiền do đó Tô Hoài đã nhiều lần viết ô Tôi vào nghề văn từ truyện ngắn Nước Lên ằ (Tự truyện, 1985, tr. 250) gây ra một sai lầm về thư tịch.

- o O o -

Chiều Chiều là con sông dài, qua bao nhiêu ghềnh thác vẫn tiếp tục xuôi dòng hồi ức 80 năm của Tô Hoài mà vẫn chưa hò hẹn ngày xuống đồng bằng hay đổ ra biển cả.

Vậy Chiều Chiều đã mang lại cho người đọc những cảm thụ gì mới ? So với những tự truyện trước, Chiều Chiều nặng phần phê phán thời đại mà tác giả đã trải qua. ở các tác phẩm trước, Tô Hoài thường bao che, bào chữa, như là một hồi ký bao cấp. Đến Chiều Chiều, giọng kể nghiêm nghị hơn về đời sống chính trị và văn nghệ ngột ngạt những năm 1955-1970, về những sai lầm trong chính sách cải cách ruộng đất, về những đợt học tập chiếu lệ ở trường Đảng cao cấp là trường Nguyễn ái Quốc, về đời sống Hà Nội từ những ngày tiếp thu qua những đợt sơ tán, đặc biệt là những ngày nhà văn Tô Hoài, trưởng khu phố (1965-1972) phải đi mai phục ô bắt gái điếm ằ (tr. 294) và ô những người giặt xi líp thuê cho gái điếm ằ (tr. 288) ô bắt những anh Hà Nội, buổi trưa thuê phòng chơi gái ằ (tr. 290), hay cảnh diệt chuột, bắt mê tín, thậm chí cả việc ô trông nom hơn hai trăm cái hố xí hai ngăn của thành phố ằ (tr. 301). Hà Nội thanh lịch của Tô Hoài trong các hồi ký trước, đến Chiều Chiều bỗng sực mùi bẩn thỉu, hôi hám suốt mười trang rất hiện thực mà lần đầu tiên, Tô Hoài đã dành cho ô việc ỉa đái của đất Kẻ Chợ ằ (tr. 300). Ngôn ngữ này sẽ làm ngạc nhiên nhiều độc giả vì lạ lẫm ở hành văn Tô Hoài, một tác giả duy mỹ, có cả một chủ trương về chữ nghĩa, mà từ 1959 anh đã gọi là ô chủ nghĩa tiếng nói ằ . Mới đây anh có bài báo : ô Làm sao cho mỗi chữ là một hạt ngọc trên bản thảo, hạt ngọc mới nhất của ta tìm được, do phong cách văn chương của ta mà có được. Trang sách mà không có ô ngọc ằ, trang bản thảo không có chữ thần, không có tinh hoa chữ thì cái hồn tác phẩm, từ tư tưởng đến nhân vật, biết lấy gì mà sống được, không có chữ ngon, chữ bổ nuôi nó, trang viết gầy gùa trống rỗng rồi chết héo ằ (Tâm sự về chữ nghĩa, Tạp Chí Văn học, 12/1998), nhưng bài này viết đã lâu, trong Sổ Tay Viết Văn (1959).

Chữ ỉa đái không chứng minh mà cũng không phản biện ô chủ nghĩa tiếng nói ằ của Tô Hoài ; theo tôi, nó chỉ chứng tỏ cụ Tô... bực mình ; cụ bất bình về chính sách vệ sinh thời đó, mà phải phớt tỉnh, cho đến Chiều Chiều thì nó bật ra. Sự đời, rồi đến tình người, cụ bực nhiều chuyện lắm ; thậm chí cụ gắt gỏng ngay với con sông Tô lịch tuyệt vời nhất châu á (!) (tr. 267) mà một đời cụ chắt chiu trong trí tưởng - cái tên Tô Hoài còn có nghĩa là hoài vọng sông Tô.

Quen giọng Tô Hoài, người đọc biết được lúc ngọt lúc chua : Ví dụ với Lê Đạt, trong CBCA (1992, tr. 59) kể lại thời Nhân Văn Giai Phẩm và công tác đảng, anh kể ô tôi làm bí thư, Lê Đạt phó bí thư ằ, là ngọt ; đến Chiều Chiều (tr. 106) gọi Lê Đạt là ô Ông phó bí thư chi bộ cũ của tôi ằ, là chua. Nhưng ví dụ đậm đà nhất là Như Phong, bạn nối khố với Tô Hoài từ mặt Trận Dân Chủ (1943) văn hoá Cứu Quốc, cùng vào tù ra khám, cùng làm báo Cứu Quốc vv. Vv. Nhưng đến khi đánh Nhân Văn Giai Phẩm thì Như Phong đánh Tô Hoài rất kỹ, rất ác và rất hỗn như câu ô cái tật làm ra vẻ mình thông minh của Tô Hoài (tr.103) còn gọi Tô Hoài là ô thằng ngoại ô láu cá, văn chương thì đẽo gọt ằ (CBCA, tr 117). Nhưng trong Những Gương Mặt, Tô Hoài vẫn có một chương rất đằm thắm cho Như Phong (không rõ năm viết) và khi Như Phong chết (1985) Tô Hoài, đọc điếu văn rất lâm ly bi thiết. Tôi rất lấy làm lạ và có lần gạ hỏi riêng anh : ô Thế không giận à ằ ? trả lời : ô Giận gì ? Gặp vẫn đi uống bia ằ. Tôi cho Tô Hoài là thánh. Nhưng rồi trong Chiều Chiều, anh kể lại thời kỳ đi thực tế (1958) Thanh Đình tay viết kiếm hiệp ba xu một hôm đến đợi Như Phong tại nhà Xuất bản Văn Học, nói : ô Tao vào thằng Thạc, tao với thằng Thạc là bạn nối khố, Thạc là tên cúng cơm của Như Phong ằ (tr. 28) ; Tôi mới hay Tô Hoài không phải là thánh và cũng biết hờn giận như ai. Vì đã gọi một bạn văn bằng ô thằng ằ dù qua lời người khác, cũng là... không ưa thích.

- o O o -

Tiếng Việt ta không có một từ chính xác tương đương với chữ humour trong tiếng Pháp, tiếng Anh. Ta tuỳ tiện dùng những chữ hài hước, hóm hỉnh, dí dỏm ... Nhưng trí óc Viêt Nam rất giàu uy mua (hay u mặc) . Ca dao, tục ngữ, truyện dân gian chứng tỏ điều đó. Gặp văn học phương tây, nó phát triển mạnh : truyện Vỡ Đê thời Phạm Duy Tốn là một ví dụ ; O chuột (1943), tập truyện đầu tay của Tô Hoài là một ví dụ về sau.

O chuột, một hình ảnh, phản ngữ của động từ O Mèo, là một sáng tạo ngôn từ của Tô Hoài (o nghĩa là tán tỉnh, như trong từ o bế). Ngoài Tô Hoài ra, không ai nói : o chuột. Nhưng (humour) uy mua, không hợp với văn chương cách mạng. Hiện thực xã hội chủ nghĩa đòi hỏi trào phúng, hài hước chỉ đích danh đối phương ; Còn uy mua thì không rõ ám chỉ ai, mà nhất định phải là một lối văn linh tinh, không đáng tin cậy, nhất là trứơc một đề tài trọng đại. Lấy Như Phong làm ví dụ, khi ông ấy phê phán cuốn Mười Năm (1957) : ô Tại sao Tô Hoài cứ phải giở giọng pha trò khi nói đến những giờ phút nhiệt tình hay cảm động của quần chúng ằ (sđd, tr 132). Khổ thân Tô Hoài, theo cách mạng từ tuổi thiếu niên làm sao dám pha trò, đùa cợt, chế diễu (sđd, tr. 104) với cách mạng ? ấy chỉ là cái uy mua, u mặc đặc biệt trong giọng văn và trong cách sống, cách nhìn đời. Sáng tác Tô Hoài luân lưu giữa hai bờ phong cách : u hoài và u mặc. Cuộc đời Tô Hoài là Nụ Cười Thương Nhớ - tên một bài thơ Đinh Hùng, cố tri và cố nhân. (Nguyên câu thơ là : Nụ cười thương nhớ - nét đan thanh).

Giọng văn dí dỏm khiến người đọc dù nghe chuyện về những nhà văn ít tên tuổi như Sao Mai (sinh 1924) cũng không chán : ô Tôi lại khoái ông có máu đa tình mà lại chung thuỷ. Léng téng với ai rồi cũng lấy người ta. Nghe nói ông mới có phòng mới (...) vừa cai nghiện (...) bằng một liều thuốc dân gian, mạnh và dữ, phải có nghị lực mới cai được (...) Bài thuốc cai của Sao Mai có gia giảm cả vị phụ nữ... ằ (tr. 25-27). Tô Hoài không nói rõ là gia hay giảm.

Giọng văn có khi đanh lại, như khi nói chuyện quyền thế, cơ hội, tráo trở. Tâm hồn anh thoáng rộng, không cố chấp về luân lý hay chính trị, thậm chí còn bị Như Phong kết tội là hoài nghi chủ nghĩa (!) (Sđd, tr. 132) ; duy có một điều : Tô Hoài tình nghĩa, như đã viết : tình nghĩa cũng trong lẽ sống tự nhiên (tr. 516) và đã tự nhiên thì mãi mãi (tr. 269) ! Và từ đó Tô Hoài không hiểu những thái độ không tình nghĩa - chẳng nhất thiết phải là phản bội hay tráo trở. Nói là nhược điểm cũng được đi. Trong CBCA, Tô Hoài có thể xởi lởi với một đại tá Huỳnh Cự phản phúc (1992, tr. 116), nhưng đến Chiều Chiều anh đã gay gắt với Hiếu Chân Nguyễn Hoạt - vì là chỗ cố tri (tr.20). Phải chăng vì Hiếu Chân tránh gặp lại Tô Hoài sau 1975, vì chút hào khí tuyệt vọng của con người chiến bại, hay tự cho là như thế. Còn phần Tô Hoài, thì không có vấn đề ấy ; như cái lần anh đưa đám ma ông Minh Đức, đã phải trả lời Nguyễn Tuân : ô Trong đầu tôi không có câu hỏi nào về việc như ông hỏi ằ (CBCA, 1992, tr. 57). Đây cũng là một câu nói chìa khoá, để tìm hiểu Tô Hoài. Có những câu hỏi Tô Hoài không bao giờ đặt ra - Nguyễn Tuân có vẻ không tin (tr. 57), nhưng mà đúng vậy. Ngược lại, có lúc anh ấy đặt ra những nghi vấn rất chi là vớ vẩn. Cũng có thể Tô Hoài không biết là Hiếu Chân đã bị bắt và chết trong nhà giam CHí Hoà năm 1985. Tôi dừng lại hơi lâu ở trường hợp Hiếu Chân, vì là một biệt lệ, có thể là duy nhất, nhưng có nguy cơ bị khuếch đại và xuyên tạc.

Nhân tiện, mong Tô Hoài rà lại về cái chết của Nhượng Tống . Phải chăng ông ấy bị ban ám sát (Việt Minh) khử (tr. 333) như lời Cụ Thắng, hay bị đồng đảng thanh toán, như nhiều nguồn tư liệu đã ghi lại ?

Giọng văn Tô Hoài cũng có lúc cà kê ở phần sau, khi kể những chuyến đi các nước á Phi, Nga, Đông Âu, ở giai đoạn mà các chính quyền cộng sản địa phương đang băng hoại. Tô Hoài đi thăm con trai, lao động tại Laixich (tr. 409) mấy năm sau đã tử nạn tại đấy (tr. 521). Một thảm kịch trong đời, nhưng anh chỉ kể sơ lược. Tô Hoài vốn tiết kiệm những chuyện gia đình, riêng tư. Anh chỉ ghi lại những mảng đời tiêu biểu, có liên quan đến xã hội, văn học, và chỉ đề cập đến con người cá nhân khi nó ô mang hình thái trọn vẹn của thân phận làm người ằ như lòi Montaigne.

- o O o -

Tâm sự thoáng qua của một người có khi hồi quang cả một thời đại. Như vài ba ngày ngắn ngủi khi Tô Hoài đi xe ôm về thăm lại Xóm Đồng ở Thái Ninh, Thái Bình, nơi anh đã tham gia cải cách ruộng đất non bốn mươi năm trước (1958-1996). Chuyến đi ngắn ngày chiếm trọn chương cuối với năm mươi trang cực kỳ súc tích và cảm động, như một chuyến hành hương. Những gian nan biến mỗi quá quan thành cố quận. Những ân hận biến mỗi kỳ ngộ thành một cố nhân. Ông Ngãi, nông dân nghèo, có dáng dấp Phan Khôi, người đã cưu mang Tô Hoài, Phùng Quán, thời cải cách ruộng đất, năm 1958 ngủ giưã bụi tre, bốn mươi năm sau vẫn ngủ giữa bụi tre, trong khi làng xóm thời kinh tế thị trường ô cứ đua nhau mà nhà tầng nhà gác ằ. Ông Ngãi bình luận : ô ối người đi vay lãi, bán lúa từ lúc vào đòng để làm nhà. Chỉ khác ngày xưa lý trưởng, phó lý giàu có, bây giờ chủ tịch, bí thư, xã đội, dạo trước còn chân chủ nhiệm, kế toán nữa cũng trộm cắp mà nên giàu có cả ằ (tr. 535). Chủ nhiệm Sự giàu sụ, thành nghiện thuốc phiện nặng, hai con trai ở tù, con gái ô ra ngoài tàu ngủ với trăm thằng. Cả mẹ nó ... Bà lão cũng chẳng tha thằng nào. Có thế mới giầu như điên ằ (tr. 546). Thái Bình. Lại Thái Bình. Sao Tô Hoài không trở về Xóm Giếng ngày xưa để hạ màn Chiều Chiều, cho bớt não nùng tiếng sương ? Anh lại trở lại nhà hát Bà Ký Đường trong truyện Nguyễn Khắc Mẫn, nửa thế kỷ về trước, gặp lại Cô Thẹn mười ba, mười lăm tuổi, ngày xưa, bây giờ là bà lão : ô Nước mắt bà lão chảy ra, không biết cái nước chết lưu niên ở hai con mắt loà lúc nào cũng ràn rụa nhợt nhạt trên mi, hay là nước mắt (...) Cô Thẹn ngày ấy đây. Bà lão vẫn nắm tay tôi cất giọng phều phào, rè rè :

Đến bây giờ mới thấy đây
Mà lòng đã chắc những ngày một hai

Câu Kiều này (câu 2282, ĐT) đầu mùa đông 1959, Nguyễn Đình Thi đã ghi sổ lưu niêm bảo tàng L.Tôn-x-Tôi ở Tu La. Mỗi khi mơ màng lại cái chuyến về Thái Bình này, là thật hay chiêm bao. Hai câu lẫy Kiều tình nghĩa kia đã thấy ở Tu La hay đã nghe cô Thẹn, bà cụ Thẹn nghẹn ngào ằ.

Những dòng cuối Chiều Chiều. Giọng Tô Hoài trầm xuống, nghẹn lại. Chấm dứt cuốn Tự Truyện như vậy là tài tình. Hay ở chữ tài. Quý ở cái tình. Chữ tài vẫn quý nhưng không hiếm. Cái tình vừa quý vừa hiếm, càng ngày càng hiếm, có cơ tuyệt chủng.

- o O o -

Tên sách Chiều Chiều lấy từ ca dao :

Chiều Chiều lại nhớ chiều chiều
Nhớ người quân tử khăn diều vắt vai

Tô Hoài trích dẫn ở đầu sách, gọi là ca dao cổ. Thật ra nó không cổ, chỉ mới phổ biến hơn trăm năm nay, vì nguyên là một câu thơ của Tương An Quận Vương, con vua Minh Mệnh, kín đáo khóc Hồng Bảo, con trưởng vua Thiệu Trị, là cháu, học trò và bạn tri âm của mình. Hồng Bảo âm mưu tranh ngôi vua với em là Tư Đức nên bị bắt giam và bức tử trong ngục.

Nguyên gốc là :

Chiều Chiều lại nhớ chiều chiều
Nhớ người đãy gấm khăn điều vắt vai

Đãy gấm là cái hà bao bằng gấm. Bao là cái đãy, hà là cây sen, vì đãy gồm có hai phần : đãy lớn hình lá sen đựng trầu cau, đãy nhỏ hình bông sen đựng thuốc. Màu sắc tuỳ thuộc đẳng cấp : Vua dùng đãy bằng đoạn màu vàng, hoàng thân, như Hồng Bảo dùng đãy bằng gấm màu đỏ (điều) dân thường dùng lụa màu xanh.

Chi tiết nhỏ không quan trọng gì, nhưng tôi vẫn trình với Tô Hoài vì anh ưa thảo luận về chữ nghĩa, trong cái anh gọi là ô chủ nghĩa tiếng nói ằ (Có lần anh than với tôi : ô ngày xưa còn cụ Hoàng đạo Thuý, thỉnh thoảng mình còn có người nói chuyện về chữ nghĩa. Bây giờ ông ấy qua đời thì ... ằ. Anh có những câu nhẹ nhàng thế thôi, nhưng nghe ... phát ớn).

Chiều Chiều ... Tô Hoài dùng chữ theo ý nghĩa, nhưng còn vì âm vang của nó. Chiều Chiều là hồi ký của người cao tuổi, như Nhớ Nghĩ Chiều Hôm của Đào duy Anh. Nhưng chỉ hiểu như thế thì chưa tri âm. Vì Tô Hoài rất thích âm vang ấy từ hồi còn trẻ, như là lúc 23 tuổi. Tại Sơn Tây, ngày 20 Juillet 1943 anh đã viết : ô Chiều chiều Ly thẩn thơ ra ngoài bờ giếng. Gã muốn nói mãi, nói mãi về những chiều vô tội ấy. Những buổi chiều hoa mộng không bao giờ có thể quên, bởi nó ngây ngất mà chẳng mang một nghĩa gì rõ ràng (...). Sao không chỉ có những chiều thơ dại ấy trong tất cả một đời người ... ằ.

Tô Hoài là nhà văn không bao giờ già. Vì con người anh chưa bao giờ trẻ. Tô Hoài miên viễn là ô buổi trưa mùa thu ằ. ô Mùa thu có những ngày không sáng, mà cũng không chiều ằ Nhưng vẫn có những chiều chiều. Những chiều chiều mãi mãi trong chúng ta.

Thỉnh thoảng lại hanh hao lên một âm hao u hoài xa vắng ...

Chiều Chiều...

Đặng Tiến

Orleans, 14/9/1999
Viết cho ngày sinh nhật Tô Hoài, Rằm Trung Thu, 1920

Posted by vanhoa at 10:28 PM No comments:

THƯ VÕ NGUYÊN GIÁP

Thư Của Võ Nguyên Giáp Gửi

Ban Chấp Hành Trung Ương, Bộ Chính Trị, Ban Bí Thư

và Ủy Ban Kiểm Tra Trung Ương Đảng CSVN

Võ Nguyên Giáp

LTS: Sau đây là nguyên văn bức thư của ông Võ Nguyên Giáp gửi tới BCH Trung Ương, Bộ Chính Trị, Ban Bí Thư và Ủy Ban Kiểm Tra Trung Ương của Đảng CSVN hôm mùng 3 tháng 1 năm 2004. Bức thư của ông Võ Nguyên Giáp cho thấy tình hình xáo trộn trong nội bộ đảng CSVN ngày càng đổ vỡ và những vấn đề gay go khúc mắc đang đưa Đảng CSVN đến chỗ bế tắc. Tạp Chí Cách Mạng xin đăng nguyên văn bức thư này để chúng ta cùng nhau nghiên cứu những xáo trộn, bế tắc, chia rẽ hiện nay trong Đảng CSVN để biến chúng trở thành những ưu điểm trong cuộc tranh đấu xóa bỏ chế độ độc tài độc đảng CSVN của chúng ta.

Kính gửi:

Ban Chấp hành Trung ương

Đồng chí Tổng Bí thư, các đồng chí trong Bộ Chính trị,

Ban Bí thư và Uỷ ban Kiểm tra Trung ương

Thời gian qua, tôi vào miền Nam nên không dự được cuộc họp ngày 5 và 6 tháng 12 do Bộ Chính trị triệu tập.

Tôi đã đọc và nghiên cứu các bản dự thảo, báo cáo chuẩn bị trình Hội nghị Trung ương 9 khoá IX:

- Báo cáo kiểm điểm nửa nhiệm kỳ thực hiện Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX.

- Báo cáo kiểm điểm giữa nhiệm kỳ thực hiện Nghị quyết Đại hội IX về công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng.

- Báo cáo tình hình thực hiện kết luận Hội nghị Trung ương 4 khoá IX về việc tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 6 (lần 2) khoá VIII đẩy mạnh cuộc vận động xây dựng, chỉnh đốn Đảng, ngăn chặn, đẩy lùi tệ tham nhũng, lãng phí trong 2 năm qua.

Tôi nhận thấy, các dự thảo văn kiện nói trên được chuẩn bị tích cực, tiếp cận sát hơn tình hình thực hiện trong nước và thế giới, không chỉ nêu lên những thành tích mà còn nói rõ những tiềm năng chính được khai thác và những khuyết điểm tồn tại khá trầm trọng.

Nhìn chung, qua 3 năm thực hiện Nghị quyết Đại hội IX, đất nước tiếp tục phát triển ổn định trong tình hình có nhiều khó khăn mới. Điều đó cho thấy công cuộc đổi mới đang phát triển đúng hướng. Tuy nhiên, tôi đồng ý với nhận định của dự thảo là nền kinh tế phát triển chưa bền vững, tốc độ tăng trưởng chưa tương xững với mức tăng đầu tư và tiềm năng của đất nước; mặt xã hội chuyển biến chậm, hiện tượng tiêu cực, tham nhũng, lãng phí sa sút về đạo đức vẫn diễn ra phức tạp, có phần nghiêm trọng.

Tôi đề nghị, cần phải phân tích nguyên nhân của những mặt tồn tại, yếu kém, làm rõ hơn những vấn đề cần tập trung thực hiện bằng được trong hai năm còn lại. Cần làm rõ vì sao có nhiều Nghị quyết đúng, nhiều chủ trương đúng nhưng không được thực hiện hoặc thực hiện không có hiệu quả.

Sau đây, tôi xin phát biểu thêm một số ý kiến về kinh tế, về giáo dục và khoa học, về quốc phòng, an ninh và về xây dựng, chỉnh đốn Đảng.

1 – Về nhiệm vụ trung tâm là xây dựng kinh tế:

Vừa qua, mức tăng trưởng kinh tế bình quân 3 năm (2001 - 2003) đạt khoảng 7,1%/năm, tuy chưa đạt mức Đại hội IX đề ra là 7,5%/năm, nhưng vấn đề là một cố gắng lớn trong tình hình khu vực và thế giới đang có những diễn biến phức tạp. Nếu biết huy động và sử dụng tốt nguồn nội lực, chúng ta hoàn toàn có thể đạt mức tăng trưởng dự kiến của Đại hội. Nhưng phải thấy rằng, cho dù có đạt được tỷ lệ ấy thì đến năm 2020, nước ta vẫn còn là một nước kém phát triển ngay trong nhóm các nước ASEAN, vẫn còn thua Thái Lan khoảng 20 năm về chỉ tiêu GDP/người, nếu so với các nước OECD thì còn tụt hậu xa hơn nhiều. (Hiện nay, GDP/người của Việt Nam là 400USD/người bằng 1/3 Thái Lan, 1/50 Singapore, 1/70 Mỹ).

Tôi đề nghị, Hội nghị nên thảo luận vì sao ta không thực hiện được tỷ lệ tăng trưởng cao hơn. Cần có những chủ trương và biện pháp gì để bảo đảm cho nền kinh tế phát triển nhanh và bền vững theo định hướng xã hội chủ nghĩa, phát huy được nội lực, lợi thế so sánh và năng lực cạnh tranh trong quá trình hội nhập với khu vực và thế giới.

Chắn chắn trong những năm sắp tới, với sự phát triển gia tốc của cách mạng khoa học và công nghệ trong thời đại kinh tế tri thức và văn minh trí tuệ, với nhịp độ phát triển nhanh của các nước trong khu vực và tính chất cạnh tranh ngày càng gay gắt trong nền kinh tế thế giới toàn cầu hoá, với xu hướng diễn biến phức tạp của tình hình chính trị và an ninh quốc tế, nước ta sẽ phải đương đầu với những khó khăn và thách thức mới khó lường trước được.

Mong rằng, những phương hướng và chủ trương đúng đắn của Hội nghị Trung ương 9 sẽ được triển khai thực hiện kiên quyết hơn và có hiệu quả hơn.

2 – Về giáo dục và khoa học:

Chúng ta đều thống nhất nhận thức rằng: Khâu đột phá để thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, đưa nước ta phát triển nhanh và bền vững là giáo dục - đào tạo, khoa học và công nghệ. Lĩnh vực mà Nghị quyết Trung ương 2 khoá VIII đã xác định là quốc sách hàng đầu, có quan hệ mật thiết với sự phát triển kinh tế, văn hoá và xã hội hiện nay và tương lai của đất nước 40 – 50 năm sau, lại đang là vấn đề gây lo lắng cho toàn xã hội.

Vừa qua, cuộc hội thảo lớn do Bộ Giáo dục và Đào tạo cùng báo Nhân dân phối hợp tổ chức đã cho thấy rõ hiện trạng yếu kém và bất cập của nền giáo dục nước ta.

Tôi đề nghị Hội nghị Trung ương cần phân tích kỹ nguyên nhân vì sao một chủ trương rất đúng coi giáo dục và đào tạo cùng với khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu lại không được thể hiện trên thực tế, mặc dù đã có chiến lược được Chính phủ phê chuẩn.

Về vấn đề này, trước đây tôi đã có văn bản gửi Bộ Chính trị đề nghị: cần thiết phải có một cuộc cải cách giáo dục có tính cách mạng. Đây chính là vấn đề quan trọng nhất liên quan đến chiến lược con người.

Để đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá, xây dựng nền kinh tế hiện đại, tiếp cận với nền kinh tế tri thức, cần phải đổi mới nội dung, chương trình, giáo trình, sách giáo khoa, đổi mới phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại hoá và tin học hoá hệ thống giáo dục và đào tạo, kết hợp chặt chẽ khoa học với nhu cầu kinh tế, văn hoá, xã hội.

Cuối năm 2000, Trung ương đã có chỉ thị về đẩy mạnh ứng dụng và phát triển công nghệ thông tin trong mọi lĩnh vực kinh tế và xã hội. Tuy nhiên, cho đến nay, việc ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong hệ thống giáo dục đào tạo vẫn còn hạn chế, còn kém so với các nước trong vùng[1] (1). Để tạo được sự chuyển biến mạnh mẽ về chất lượng giáo dục, cần có chủ trương và chính sách cụ thể tạo điều kiện cho các nhà doanh nghiệp được tiếp cận dễ dàng và rộng rãi với mạng máy tính và Internet để phục vụ cho giảng dạy, học tập nghiên cứu và kinh doanh.

Nếu không kiên quyết thực hiện bằng được chủ trương: Giáo dục - đào tạo, khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu thì những mục tiêu trọng yếu mà Hội nghị Trung ương lần này nêu ra như đẩy nhanh nhịp độ tăng trưởng kinh tế, nâng cao chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh của nền kinh tế, phát triển kinh tế bền vững… chắc chắn không thể thực hiện được.

Để thực hiện cuộc cải cách giáo dục có tính cách mạng, cần tổ chức lại hệ thống giáo dục và đào tạo.

Tôi kiên trì đề nghị tách Bộ Giáo dục và Đào tạo thành hai Bộ: Bộ Đại học và Bộ Giáo dục do đối tượng của mỗi Bộ rất khác và rất lớn, sắp tới phải mở rộng không những cấp phổ thông mà còn cấp cao đẳng, đại học. Tách bộ phận dạy nghề khỏi Bộ Lao động và Thương binh Xã hội . Thành lập Tổng cục dạy nghề trực thuộc Chính phủ và có quan hệ với hai Bộ nói trên. Đồng thời, kiện toàn tổ chức và cán bộ của các cơ quan lãnh đạo quan trọng đó để triển khai có hiệu quả công cuộc cải cách giáo dục.

Trong hai năm tới, cần đầu tư có trọng tâm, trọng điểm để tạo được một bước đột phá trong hoạt động khoa học và công nghệ.

Trước mắt, tập trung nghiên cứu và tiếp thu công nghệ hiện đại, đặc biệt là một số lĩnh vực công nghệ cao, từng bước hình thành một hệ thống công nghệ đồng bộ để nâng cao chất lượng và sức cạnh tranh của nền kinh tế. Tạo lập và phát triển thị trường khoa học và công nghệ gắn kết khoa học với kinh tế. Các doanh nghiệp phải có lộ trình đổi mới công nghệ để nâng cao năng lực hợp tác khu vực và thế giới (AFTA, WTO, APEC, ASEAN 2020…)

Trong chiến lược xây dựng và phát triển nền khoa học nước nhà, cần chú ý đúng mức đến nghiên cứu cơ bản, phát triển một số hướng khoa học và công nghệ mũi nhọn: công nghệ thông tin, công nghệ tin học, công nghệ vật liệu mới (công nghệ nano), công nghệ chế tạo và tự động hoá… Cần có kế hoạch đào tạo để sớm khắc phục sự thiếu hụt đội ngũ cán bộ giáo dục, cán bộ khoa học và công nghệ đầu ngành.

3 – Về quốc phòng và an ninh:

Tôi đã có văn bản gửi Bộ Chính trị những ý kiến cụ thể đóng góp vào Nghị quyết Trung ương 8 khoá IX về “Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới” và đã nêu ý kiến trực tiếp với đồng chí Trần Đức Lương.

a) Tôi đã nhiều lần đề nghị chú trọng vấn đề lãnh hải, biển - đảo, nhưng cho đến nay vẫn chưa thấy có sự quan tâm. Phương hướng cho hai năm tới trong dự thảo báo cáo trình Hội nghị Trung ương 9 lần này cũng không đề cập tới.

Lãnh thổ nước ta không chỉ có vùng đất liền mà còn có cả vùng lãnh hải. Chúng ta có nhiệm vụ bảo đảm chủ quyền quốc gia không những trên bộ, trên không mà cả trên vùng lãnh hải. Vùng lãnh hải với thềm lục địa, đặc quyền kinh tế và an ninh quốc phòng có tầm quan trọng ngày càng lớn.

Các nước lớn trong khu vực Châu á - Thái Bình Dương coi thế kỷ XXI là thế kỷ của biển và đại dương. Nhiều nước đã hoạch định chiến lược tổng thể về biển với những chủ trương và chính sách cụ thể liên quan đến chủ quyền lãnh hải, an ninh kinh tế và an ninh quốc phòng. Trung Quốc xác định: để mở rộng không gian sinh tồn, việc tiến ra biển khơi, khai thác nguồn tài nguyên biển liên quan đến khả năng tiếp tục phát triển và sự tồn vong của dân tộc Trung Hoa; Trung Quốc đang ra sức tăng cường lực lượng hải quân và không quân để giành quyền kiểm soát trên không và trên biển ở khu vực Tây Thái Bình Dương và Biển Đông, và luôn khẳng định chủ quyền đối với quần đảo Trường Sa. Nhật Bản khẳng định quốc sách bảo đảm tuyến giao thông trên biển 1000 hải lý. Mỹ coi việc bảo đảm an toàn tuyến đường vận chuyển nối liền Tây Thái Bình Dương với ấn Độ Dương và Đại Tây Dương là một bộ phận quan trọng trong chiến lược địa lý – chính trị toàn cầu và chiến lược quốc gia về chủ quyền và an ninh trên biển.

Mục tiêu địa lý – chính trị phức tạp của các nước Châu á - Thái Bình Dương gắn liền với cuộc đấu tranh giành giật chủ quyền lãnh hải và khai thác tài nguyên ở biển và đại dương sẽ tác động mạnh mẽ đến sự thay đổi cục diện chiến lược khu vực và toàn cầu trong thế kỷ XXI.

Tôi đề nghị cần sớm nghiên cứu xây dựng chiến lược toàn diện về lãnh hải của nước ta từ nay đến năm 2010 và 2020 trên nguyên tắc kết hợp chặt chẽ kinh tế với quốc phòng, an ninh. Đồng thời, có kế hoạch triển khai từng bước thiết thực và có hiệu quả.

Cần có một cơ quan Nhà nước mang tính liên ngành để lãnh đạo và điều phối chung các hoạt động kinh tế và quốc phòng trên vùng lãnh hải.

Trước mắt, cần tổ chức các đội tầu, thuyền đánh bắt cá và khai thác tài nguyên xa bờ kết hợp với lực lượng hải quân để giữ vững chủ quyền và an ninh trên vùng lãnh hải và quần đảo Trường Sa, không để cho các tầu thuyền nước ngoài xâm phạm.

b) Trong chiến lược phát triển các vùng lãnh thổ của đất nước, việc mở mang phát triển các vùng miền núi, nơi tập trung các đồng bào dân tộc ít người sinh sống, là vấn đề có tầm quan trọng trong chiến lược về chính trị, kinh tế và quốc phòng, an ninh.

Trong việc đầu tư phát triển các vùng miền nói chung Trung ương đã chú trọng, song cần chú trọng hơn nữa đến vùng căn cứ địa Việt Bắc (Cao Bằng, Bắc Cạn, Lạng Sơn, Thái Nguyên, Tuyên Quang, Hà Giang).

Trước mắt, ở Cao Bằng, cần mở mang hệ thống giao thông (đường số 3, sân bay…) tạo điều kiện để phát triển kinh tế, văn hoá, giáo dục, y tế và cải thiện đời sống nhân dân, từng bước xây dựng tỉnh Cao Bằng – “ngôi sao cách mạng của Việt Bắc” nơi Bác Hồ đã từ nước ngoài trở về đây để trực tiếp lãnh đạo Cách mạng Việt Nam, thành một địa bàn mà nhân dân nhất là thanh niên có thể có đủ điều kiện thăm viếng, hơn nữa có thể tổ chức thành khu du lịch quan trọng đối với các khách trong nước và quốc tế.

Vấn đề này có ý nghĩa chiến lược về chính trị, kinh tế và cả về quốc phòng, an ninh của nước ta. Hoặc bên kia biên giới, nước bạn đã xây dựng tuyến đường cao tốc xuyên á nối với Thái Lan, với Myanmar và Ấn Độ Dương, và gần đây trong chiến lược triển khai cuộc cách mạng quân sự mới đã tăng cường bố trí lực lượng quân sự ở các vùng biên giới.

4 – Vấn đề chống tham nhũng, lãng phí:

Hội nghị Trung ương 4 khoá IX đã khẳng định tầm quan trọng và sự cần thiết phải tiếp tục đầy mạnh cuộc vận động xây dựng chỉnh đốn Đảng với nhiệm vụ trung tâm trước mắt là chống tham nhũng, lãng phí đã được đặt ra từ Hội nghị Trung ương (lần 2) khoá VIII.

Tôi đồng ý với đánh giá nêu trong dự thảo trình Hội nghị Trung ương 9: trong 3 năm vừa qua, tuy có phát hiện và xử lý một số vụ tiêu cực, nhưng cuộc vận động xây dựng chỉnh đốn Đảng, chống tham nhũng, lãng phí chưa đạt yêu cầu, chưa có chuyển biến căn bản.

Cho đến nay, nạn tham nhũng, lãng phí vẫn chưa được chặn đứng và đẩy lùi. Sự suy thoái về phẩm chất chính trị, đạo đức và lối sống của một bộ phận không ít đảng viên, cán bộ vẫn diễn ra nghiêm trọng. Nhiều vụ việc tiêu cực có liên quan đến các cán bộ và cơ quan chuyên chính của Đảng và Nhà nước đều do nhân dân phát hiện.

Chưa thấy một đảng viên nào tự giác nhận trách nhiệm hoặc một cấp uỷ đảng nào phát hiện nội bộ có tham nhũng.

Tôi đề nghị Trung ương và Bộ Chính trị cần kiểm điểm nghiêm khắc vì sao vừa qua ta đã có nghị quyết, có pháp lệnh, có cuộc vận động chống tham nhũng, lãng phí trong toàn Đảng và các cơ quan Nhà nước mà những tệ nạn này vẫn phát triển phức tạp và nghiêm trọng, đặc biệt là trong các lĩnh vực xây dựng cơ bản, tài chính doanh nghiệp, sử dụng ngân sách Nhà nước… Lối sống cơ hội vẫn diễn ra dưới nhiều hình thức: chạy chức, chạy quyền, chạy bằng cấp, chạy dự án, chạy vốn, chạy tội…. Việc xem xét, xử lý cán bộ, đảng viên có những hoạt động sai trái, tiêu cực không nghiêm minh.

Chống tham nhũng, lãng phí và những việc phạm pháp, tiêu cực khác là chống “giặc nội xâm” chỉ có thể thành công nếu biết dựa vào dân như Bác Hồ đã dạy. Bởi vậy, cần có cơ chế thực hiện dân chủ, công khai, minh bạch để đảng viên và nhân dân giám sát, thu hút được sự tham gia vận rộng rãi của toàn dân và cả hệ thống chính trị – xã hội mới có thể ngăn chặn được những tệ nạn đó. Đã gọi là “giặc nội xâm” thì phải kiên quyết xử lý, trừng trị nghiêm khắc, tiêu trừ bằng được.

5 – Về nhiệm vụ then chốt: xây dựng và chỉnh đốn Đảng

Tôi đồng ý với nhận định của Dự thảo là công tác xây dựng và chỉnh đốn Đảng vừa qua chưa đạt yêu cầu; chưa chú trọng đến công tác chính trị và tư tưởng để cho chủ nghĩa cơ hội, chủ nghĩa cá nhân, chủ nghĩa thực dụng tồn tại kéo dài. Các cấp uỷ Đảng thiếu tính chiến đấu, thiếu tinh thần tự phê bình và phê bình, không có sự thẳng thắn, dũng cảm đấu tranh. Hiện tượng thiếu dân chủ, chuyên quyền độc đoán trong Đảng, tình trạng vi phạm nguyên tắc tổ chức Đảng, coi thường kỷ cương phép nước của cán bộ đảng viên, làm mất lòng tin của dân đã thực sự là nguy cơ đe doạ sự tồn vong của Đảng.

Đảng ta xác định: xây dựng Đảng là nhiệm vụ then chốt. Bởi vì, sự nghiệp đổi mới có thành công hay không, có chệch hướng hay không, nhân tố quyết định là Đảng có vững mạnh không, có kiên trì chủ nghĩa Mác – Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh hay không; cán bộ, đảng viên có thật sự vì nước, vì dân hay không.

Một Đảng tiên phong, trước hết phải có đường lối đúng. Vì vậy, đề nghị Trung ương coi trọng hơn nữa công tác lý luận: Nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn để phát triển lý luận, giải đáp đúng những vấn đề do thực tiễn đặt ra với tinh thần độc lập, tự chủ, sáng tạo, chống các xu hướng tả khuynh giáo điều cũng như hữu khuynh cơ hội, kiên trì đưa đất nước phát triển theo đúng định hướng xã hội chủ nghĩa.

Quán triệt Nghị quyết Trung ương 6 (lần 2) coi trọng xây dựng Đảng cả về quan điểm chính trị, tư tưởng và đạo đức, lối sống, không cho phép chủ nghĩa cơ hội, chủ nghĩa thực dụng, chủ nghĩa cá nhân, cục bộ, bản vị tồn tại và lũng đoạn Đảng, lũng đoạn các cơ quan Nhà nước.

6 – Về công tác cán bộ:

Muốn xây dựng Đảng mạnh thì công tác cán bộ có ý nghĩa quyết định.

Dự thảo báo cáo đã nêu: Công tác cán bộ hiện nay còn nhiều yếu kém, bất cập. Việc đánh giá và quản lý cán bộ vẫn là khâu yếu nhất, chậm được khắc phục. Chậm xây dựng cơ chế, chính sách phát hiện, đào tạo, bồi dưỡng, sử dụng nhân tài.

Đảng ta đã nêu rõ: cán bộ tốt là cán bộ có đức, có tài.

Công tác cán bộ cần định ra chuẩn mực và cơ chế đánh giá để tuyển chọn một cách dân chủ và công bằng những cán bộ có đức, có tài, loại bỏ bằng được mọi quyết định chuyên quyền độc đoán, áp đặt, chỉ lựa chọn những người thân quen để tạo ra bè cánh trong Đảng.

Xây dựng quy chế tham gia giám sát của nhân dân và đảng viên, quy chế thanh tra, kiểm tra của các cơ quan lập pháp. Xử lý nghiêm minh những cán bộ, đảng viên vi phạm pháp luật và kỷ luật của Đảng.

Mọi ý kiến phản ánh và chất vấn của đảng viên và nhân dân đối với tình hình nội bộ Đảng, đối với cấp uỷ, kể cả đối với các cán bộ cấp cao của Đảng phải được trả lời và giải quyết minh bạch.

7 – Vê công tác bảo vệ chính trị nội bộ

Dự thảo báo cáo đã nêu khuyết điểm: chậm kết luận rõ mọt sô trường hợp, một số vấn đề tồn tại cũ và mới phát sinh.

Đề nghị Hội nghị Trung ương lần này cần kiểm điểm nghiêm khắc vì sao tình trạng vi phạm nguyên tắc tổ chức và kỷ luật Đảng kéo dài ở cấp Trung ương mà Ban Chấp hành Trung ương và Bộ Chính trị đã thấy rõ và đã có nghị Nghị quyết khẳng định phải giải quyết nhưng cho đến nay vẫn để tồn tại không giải quyết.

Điển hình nghiêm trọng là vụ Tổng cục II thuộc Bộ Quốc Phòng. Những người đứng đầu và những phần tử xấu trong Tổng cục II đã có những hoạt động phá hoại Đảng nghiêm trọng một cách có hệ thống, có tổ chức kéo dài hàng chục năm đặt máy nghe trộm các đồng chí lãnh đạo và các cán bộ cấp cao, sử dụng những thông tin sai lệch để phá rối và chia rẽ nội bộ, cố tình gây ra bè phái trong Đảng, tạo ra chứng cứ giả để hãm hại những cán bộ tốt của Đảng, vi phạm nghiêm trọng đến điều lệ của Đảng, vi phạm pháp luật Nhà nước và kỷ luật của quân đội. Đương nhiên, trong Tổng cục vẫn có một số cán bộ tốt đã bị lợi dụng.

Tôi đề nghị Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, Uỷ ban Kiểm tra Trung ương kiên quyết kiểm tra và xử lý nghiêm minh, dứt điểm. Không cho phép duy trì mãi một tổ chức siêu đảng, siêu Chính phủ. Không thể để Tổng cục II tồn tại với quyền hạn quá rộng như Nghị quyết 96/CP đã cho phép, mà chỉ tập trung vào nhiệm vụ tình báo quân sự trực thuộc Bộ Tổng Tham mưu như trước đây.

Việc bảo đảm an ninh nội bộ sẽ giao cho Ban bảo vệ chính trị nội bộ phụ trách dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Bộ Chính trị.

Vấn đề chấn chỉnh Tổng cục II liên quan sâu sắc đến tình hình chung của toàn Đảng, không chỉ là vấn đề cụ thể của một cơ quan, cũng không phải là vấn đề riêng của Bộ Quốc phòng, mà là vấn đề có liên quan đến thành bại của công cuộc xây dựng, chỉnh đốn Đảng, đến việc giải quyết những vấn đề tồn tại trong Đảng từ trước tới nay.

Đặc biệt nghiêm trọng là vụ Sáu Sứ diễn ra cuối khoá VI trước thềm Đại hội VII mà Hội nghị Trung ương 12 và 13 khoá VI đã bàn giao cho Trung ương khoá VII giải quyết.

Nghiêm trọng hơn nữa là vụ T4 mà Bộ Chính trị khoá VIII đã bàn giao lại cho Bộ Chính trị khoá IX. Bộ Chính trị khoá IX đã chỉ đạo Ban điều tra liên ngành tiến hành điều tra và Bộ Chính trị đã kết luận. T4 là một vụ án chính trị “siêu nghiêm trọng” vi phạm kỷ luật của quân đội.

Tôi đề nghị Hội nghị Trung ương 9 khoá IX xử lý kiên quyết, dứt điểm, nghiêm minh những vụ việc tồn đọng nói trên theo đúng điều lệ của Đảng, pháp luật của Nhà nước và kỷ luật của quân đội, dù người đó là ai, ở bất cứ cương vị nào. Và thông báo công khai cho Ban Chấp hành Trung ương khoá IX, cho các đồng chí uỷ viên Bộ Chính trị, Ban Bí thư và Uỷ ban kiểm tra Trung ương các khoá trước.

Kỷ luật của Đảng và pháp luật của Nhà nước đòi hỏi không được phép bao che, né tránh, làm qua loa, mà phải kiên quyết xử lý cả những kẻ bao che.

*

Cuối thư, xin chúc Hội nghị Trung ương 9 với tinh thần trách nhiệm cao, nhìn thẳng vào sự thật, thấy rõ thành tựu đồng thời thấy rõ những mặt tồn tại yếu kém, đề ra được những chủ trương sát đúng, đưa nền kinh tế và xã hội nước ta phát triển nhanh hơn và vững hơn nữa, xây dựng và chỉnh đốn Đảng có hiệu quả rõ rệt, nhất là chống quan liêu, tham nhũng, lãng phí.

Thắng lợi của Hội nghị Trung ương 9 lần này còn có ý nghĩa chuẩn bị một bước cho Đại hội X. Do vậy, mong rằng toàn thể các đồng chí uỷ viên Trung ương nhận rõ trách nhiệm lớn, luôn noi gương tự phê bình và phê bình của Chủ tịch Hồ Chí Minh, đưa Hội nghị đến thành công lớn.

Chúc các đồng chí mạnh khoẻ.

Ngày 3 tháng 1 năm 2004

Thân ái

Võ Nguyên Giáp

---

[1] Tỷ lệ (%) người sử dụng Internet/dân số: Việt Nam dưới 1% trong khi Nhật 44%, Hàn Quốc 53%, Mỹ 59%, Singapore 52%, Malaisia

TRẦN BÌNH NAM * LY NƯƠC LƯNG DẦN

LY NÖÔÙC LÖNG DAÀN Traàn Bình Nam
Lôùi noùi ñaàu: Veà thaêm queâ höông laàn naøy (thaùng 3 vaø thaùng 4 naêm 2001) toâi ít xuùc ñoäng hôn chuyeán ñi caùch ñaây 2 naêm. Laàn aáy toâi ñöôïc nhìn laïi ñaát nöôùc Vieät Nam sau 22 naêm xa caùch, vaø toâi baøng hoaøng laâng laâng khi ngöôøi só quan coâng an haûi quan ôû Taân Sôn Nhaát ñoùng daáu vaøo chieáu khaùn cho pheùp toâi nhaäp caûnh. Laàn naøy thuû tuïc nhaäp caûnh ñôn giaûn hôn. Ngöôøi coâng an haûi quan treû tuoåi chæ hoûi toâi: “Boá veà bao laâu?” Toâi traû lôøi 5 tuaàn. Anh coâng an lieác nhanh vaøo ngaøy thaùng toâi ghi treân phieáu nhaäp caûnh, ñoùng daáu roài cho toâi ra coång. Sau 2 ngaøy ôû laïi Saøi goøn vôùi gia ñình moät ngöôøi chaùu toâi ra Nha Trang thaêm oâng anh ruoät vaø baïn beø, sau ñoù ra Haø Noäi vieáng vònh Haï Long vaø ñaûo Caùt Baø, leân Laïng Sôn thaêm Chi Laêng vaø aûi Nam Quan. Toâi ñònh ñi vieáng Ñieän Bieân Phuû nhöng thôøi gian khoâng cho pheùp. Töø Haø noäi muoán ñi Ñieän Bieân Phuû coù theå duøng ñöôøng boä qua dòch vuï du lòch, ñi veà hai ngaøy ñöôøng , ôû laïi hai ngaøy, hoaëc duøng Air Vieät Nam moãi tuaàn coù hai chuyeán bay. Bay leân ôû laïi chôø veà chuyeán sau. Caùch naøo cuõng maát ít nhaát 4 ngaøy. Töø Haø noäi toâi veà Hueá thaêm baø chò ruoät, vaø moä ba meï. Trôû laïi Nha Trang maáy tuaàn, coù vôï choàng baïn Hoàng Giuõ Löu vaø Dieäu Trang töø Saøi goøn bay ra chôi vaø taém bieån 5 ngaøy. Dieäu Trang nguyeân Hieäu Tröôûng tröôøng Nöõ Trung Hoïc Nha Trang töø 1973 ñeán 1975 neân thaày coâ cuõ vaø baïn beø cuûa baø laøm Löu vaø toâi cuõng baän bòu laây. Nhöõng ngaøy muøa Xuaân noùng ôû Nha Trang choùng qua toâi vaøo Saøi Goøn ñeå chuaån bò trôû veà Hoa Kyø. Cuøng ñi veà Vieät Nam laàn naøy vôùi toâi coù Cöông, con trai, vôï choàng Phöông Taâm vaø Paul, con gaùi ñaàu. Caû ba ñeàu trôû veà Hoa kyø tröôùc toâi maáy ngaøy.
Chuyeán ñi cuûa toâi ñöôïc ghi laïi sau ñaây.
BAÏN CUÕ NGUYEÃN XUAÂN THAÂM
Tröôùc khi leân ñöôøng baïn Quyønh Tieâu ôû Dallas cho toâi ñòa chæ cuûa Nguyeãn Xuaân Thaâm ôû Haø Noäi vaø daën: “Ra Haø Noäi xem coù kieám thaêm haén ñöôïc khoâng?” Nguyeãn Xuaân Thaâm hoïc trung hoïc vôùi chuùng toâi ôû Quoác hoïc Hueá. Naêm 1954 chöa xong lôùp ñeä nhò Thaâm boû nhaø leân chieán khu, sau ñoù theo ñoaøn ngöôøi taäp keát ra Baéc. Ñeán Saøi Goøn toâi vieát moät thö ngaén gôûi Thaâm yeâu caàu neáu nhaän ñöôïc thì vieát thö cho toâi veà Nha Trang. Toâi ghi ñieän thoaïi cuûa anh toâi ñeå Nguyeãn Xuaân Thaâm goïi neáu caàn.
Ra Haø Noäi, vöøa tôùi khaùch saïn toâi nhaän ñöôïc ñieän thoaïi cuûa Thaâm. Nhaø Thaâm ôû ñöôøng Baø Trieäu khoâng xa khaùch saïn Phuù Gia nôi toâi ñang ôû, neân 10 phuùt sau chuùng toâi gaëp nhau. Boán möôi baûy naêm! Xa nhau töø luùc treân döôùi 20 tuoåi baây giôø ñaõ thaønh hai oâng giaø. Nguyeãn Xuaân Thaâm ñen vaø giaø khoïm ñi. Thaâm keå cho toâi nghe quaûng ñôøi töø luùc ra Baéc vöøa hoïc vöøa laøm ñeå kieám soáng. Thôøi gian môùi ra ôû Thanh Hoaù haèng ngaøy vaøo röøng laáy cuûi baùn cho daân. Heát caáp trung hoïc ñöôïc ñaûng cho ñi du hoïc ôû Lieân bang Xoâ vieát (baây giôø laø Lieân bang Nga) laáy baèng Phoù Tieán Só. Veà nöôùc daïy hoïc vaø vieát vaên. Sau naêm 1975 ñöôïc ñaëc phaùi ñi laøm nhieäm vuï quoác teá taïi Angola. Trôû veà Vieät Nam daïy Ñaïi Hoïc Baùch Khoa Haø noäi vôùi haøm Phoù Giaùo sö. Anh vöøa nghæ höu ñöôïc moät thaùng vaø giaùm ñònh y khoa cho bieát anh bò ung thö haøm treân. Caùc baùc só ñaõ chuaån bò moå vaøo cuoái thaùng 3. Anh traàm traàm keå laïi quaù khöù phaán ñaáu vaø söï ñoái ñaàu vôùi töû thaàn trong hieän taïi nhö trong cuoäc ñôøi khoâng coù chi laø quan troïng. Thænh thoaûng anh cao gioïng ñeå baøy toû söï phaán khôûi caàn thieát nhö thoùi quen cuûa nhöõng ngöôøi ôû laâu naêm döôùi cheá ñoä xaõ hoäi laâu ngaøy gaëp laïi baïn cuõ. Toâi hoûi Thaâm vieäc moå ung thö, saên soùc vaø thuoác men ñöôïc chuaån bò theá naøo. Thaâm noùi: “Qui cheá giaùo sö ñaïi hoïc cho mình naèm beänh vieän haïng trung caáp, moå vaø thuoác mieãn phí. Nhöng caùc baùc só cho bieát thuoác theo qui cheá khoâng ñöôïc toát laém. Chöùng ung thö cuûa mình neáu moå thaønh coâng cuõng caàn thuoác toát môùi hy voïng döùt.” Toâi hoûi thuoác toát mua ôû ñaâu vaø chöøng bao nhieâu môùi ñuû. Thaâm ñaùp: “Mua ôû Haø noäi vaø chöøng möôøi trieäu”. Toâi tính nhaãm: 700 myõ kim. Thaâm ñöa cho toâi xem moät taäp thô ñaõ ñöôïc kieåm duyeät chôø in vaø noùi: “Mình ñaõ ñeå daønh ñöôïc maáy trieäu ñeå in taäp thô, nhöng thoâi cöùu mình tröôùc ñaõ, tieàn in taïm duøng mua thuoác sau seõ tính.” Nguyeãn Xuaân Thaâm noùi tieáp: “Mình noùi nhö laïy oâng baùc só seõ moå mình, xin thi aân cöùu maïng. Toâi khoâng ham soáng, chæ muoán keùo daøi ngaøy soáng ñeå vieát thoâi. Toâi ham vieát vaø coù nhieàu chuyeän ñeå vieát.” Ngaïc nhieân toâi hoûi Nguyeãn Xuaân Thaâm sao beänh nhaân phaûi van xin? Baùc só naøo chaúng muoán cöùu maïng beänh nhaân. Thaâm noùi: “Tröø caùc oâng trong Boä chính trò vaø caùc UÛy vieân trung öông ñaûng sao mình khoâng bieát, coøn ai vaøo beänh vieän muoán ñöôïc chöõa trò töû teá ñeàu phaûi chi tieàn. Khoâng coù tieàn thì naên næ. May mình coøn moät chuùt theá giaù trong xaõ hoäi.”
Hai ngaøy tröôùc khi Thaâm vaøo beänh vieän, toâi môøi Thaâm duøng côm tröa. Thaâm choïn moät tieäm baùn thöùc aên bieån beân bôø Hoà Taây. Töø ñöôøng Baø Trieäu xe taxi ñöa chuùng toâi chaïy doïc ñeâ soâng Hoàng. Ñeâ laø moät xa loä kieân coá, xe coä ñoâng ñuùc. Neáu thænh thoaûng khoâng coù nhöõng loái nhoû chaïy xuoáng bôø soâng thì khoù bieát ñaây laø moät con ñeâ. Möôøi naêm tröôùc ñeâ coøn baèng ñaát vaø nhöõng ngöôøi coù theá löïc ôû Haø noäi ñaõ chieám ñaát xaây nhaø beân bôø ñeâ. Tröôùc söï than vaõn cuûa daân Haø Noäi vì nguy cô vôõ ñeâ chính quyeàn Haø noäi ñaõ trieät haï moät vaøi khu nhaø cuûa nhöõng ngöôøi keùm theá nhaát. Vaø roài con ñeâ ñöôïc bieán thaønh xa loä kieân coá ñeå yeân loøng daân vaø - nhaát cöû löôõng tieän - ñeå yeân loøng caùc chuû nhaân nhöõng ngoâi nhaø ñoà soä ôû meù ñeâ..
Xe taxi chaïy qua ñöôøng Thanh Nieân, moät con ñöôøng ñaù traùng nhöïa khaù roäng naèm giöõa Hoà Taây vaø hoà Truùc Baïch. Thaâm noùi vaøo tai toâi: “Mình töøng ñoå moà hoâi ôû ñaây. Ñöôøng naøy ngaøy tröôùc laø ñöôøng Coå Ngö nhoû heïp laøm ñeà taøi cho nhieàu thi nhaân yeâu Haø Noäi. Noù bieán thaønh ñöôøng Thanh Nieân naêm 1955 do baøn tay lao ñoäng cuûa thanh thieáu nieân Haø Noäi vaø cuûa caùc tænh mieàn Baéc ñoå veà, cuøng vôùi ñoaøn ngöôøi treû töø mieàn Nam taäp keát ra.” Thaâm noùi tieáp: “Mình nhôù khi vaän chuyeån ñaù laáp con ñöôøng nhoû mình tieác nhaát nhöõng caây oåi hai beân ñöôøng vôùi nhöõng chuøm oåi nhoû chín moïng thôm phöùc. AÊn khoâng heát, böùc boû khoâng ñaønh.”
Qua khoûi chuøa Traàn Quoác taxi ñöa chuùng toâi chaïy qua khaùch saïn Thaéng Lôïi voøng leân phía baéc Hoà Taây chaïy ra Phuû Taây Hoà. Phuû Taây Hoà laø moät ñieän thôø naèm cuoái moät doi ñaát nhoû choïc thaúng ra giöõa Hoà Taây. Moät con ñöôøng traùng nhöïa nhoû chaïy daøi giöõa doi ñaát . Hai beân nhìn ra Hoà Taây baùt ngaùt phaúng laëng laø caùc tieäm baùn ñaëc saûn ñoà bieån saùt caùnh nhau. Phía baéc Hoà Taây nhieàu bieät thöï xaây baèng gaïch ñoû choùi xuùm xít quanh bôø hoà. Nhôù moät thôøi coù tin ñoàn caùc UÛy vieân Trung öông ñaûng coù theá löïc chieám nhöõng vuøng ñeïp nhaát quanh bôø hoà xaây döïng nhaø rieâng toâi hoûi ngöôøi taøi xeá taxi moät caùch voâ thöôûng voâ phaït: “Bieät thöï cuûa nhöõng ai maø ñeïp theá?” Do döï moät chuùt anh taøi xeá deø daët traû lôøi: “Nhaø cuûa daân.” Nguyeãn Xuaân Thaâm tieáp “Nhaø cuûa daân, cuûa daân ‘gian’ aáy maø!”
Treân ñöôøng trôû veà Thaâm baûo xe taxi chaïy qua coâng vieân Lenin. Giöõa coâng vieân chieác töôïng Lenin baèng ñaù söøng söõng, coâ ñôn, löng töïa vaøo moät haøng caây xanh thaúng taép. Thaâm baûo toâi: “Baïn nhìn töôïng Lenin kìa. Ñoù laø böùc töôïng duy nhaát coøn laïi treân theá giôùi. Nöôùc ta caùi gì cuõng khaùc ngöôøi!” Toâi im laëng hieåu Thaâm muoán noùi gì. Ngöôøi taøi xeá taxi cuõng im laëng noát. Naêm 1991 sau cuoäc ñaûo chaùnh laät ñoå Gorbachev baát thaønh, Gorbachev ra leänh giaûi taùn ñaûng coäng saûn Lieân xoâ daân chuùng Maïc Tö Khoa xuoáng ñöoøng giaät saäp töôïng Lenin ôû trung taâm thaønh phoá. Daân caùc nöôùc Ñoâng AÂu nhanh choùng theo göông daân Maïc Tö Khoa. Theo yeâu caàu cuûa Thaâm taxi ñöa anh ñeán beänh vieän nôi anh seõ ñöôïc moå. Beänh vieän naèm ñoái dieän vôùi Haø Noäi Towers tröôùc kia laø nhaø lao Hoûa Loø nôi töøng giam giöõ caùc nhaø caùch maïng choáng Phaùp vaø gaàn ñaây nhaát giam phi coâng John McCain sau trôû thaønh Thöôïng nghò só Hoa Kyø. Nhaø thieát keá Haø Noäi Towers ñeå daønh moät daõy nhaø goàm maáy caên maùi ngoùi vaø moät thaùp canh ñeå - theo taøi lieäu - nhôù ñeán toäi aùc cuûa ñeá quoác. Toâi hoûi Thaâm xuoáng beänh vieän laøm gì. Thaâm noùi: “Mình vaøo thay aùo quaàn beänh nhaân naèm moät chuùt roài veà. Neáu khoâng giöõ choã moãi ngaøy ngöôøi khaùc seõ giaønh maát giöôøng khi moå khoâng coù choã naèm” Nghe Thaâm giaûi thích toâi vaãn khoâng hieåu noåi caùch quaûn trò cuûa caùc beänh vieän ôû Haø Noäi. Thaâm baét tay toâi vaø xuoáng xe. Toâi buøi nguøi nhìn theo Thaâm böôùc vaøo beänh vieän. Ngaøy mai toâi vaøo Hueá.
AÛI NAM QUAN
Neáu khoâng coù vuï ghi veù maùy bay ñi Trung quoác cuûa Phöông Taâm vaø Paul truïc traëc toâi ñaõ khoâng coù dòp thaêm Aûi Nam Quan. Khoâng laáy ñöôïc veù chuyeán bay Haø Noäi - Coân Minh nhö ñaõ ñònh, Phöông Taâm vaø Paul quyeát ñònh duøng ñöôøng boä ñi Trung quoác qua aûi Nam Quan. Toâi vaø Cöông thaùp tuøng vaø nhaân theå thaêm cöûa aûi lòch söû Vieät Trung. AÛi Nam Quan coøn ñöôïc goïi laø cöûa Höõu Nghò ñeå ghi tình baèng höõu giöõa Trung quoác vaø Vieät Nam. Höõu nghò nhöng vaãn ñaùnh nhau trong suoát chieàu daøi cuûa lòch söû . Traän ñaùnh gaàn nhaát caùch ñaây hôn 20 naêm. Haèng vaïn quaân Trung hoa traøn qua san baèng hai thaønh phoá Ñoàng Ñaêng vaø Laïng Sôn, tieán saùt Baéc Giang, uy hieáp thaønh phoá Haø Noäi. Neáu Trung quoác khoâng sôï Lieân bang Xoâ vieát ñaùnh uùp sau löng phaù huûy cô sôû nguyeân töû cuûa mình coù leõ Trung quoác ñaõ tieán xuoáng Haø Noäi.
Quoác loä soá 1 noái lieàn Haø Noäi – Laïng Sôn daøi chöøng 150 caây soá ñaõ ñöôïc traûi nhöïa vaø nôùi roäng. Xe chaïy hai chieàu, hai beân coù loái daønh cho xe gaén maùy, xe ñaïp vaø ngöôøi ñi boä. Xe du lòch thueâ bao coù theå chaïy 80 caây soá giôø. Vaøo tænh Laïng sôn tuy ñöôøng nuùi quanh co hieåm trôû xe vaãn coøn chaïy ñöôïc 40 caây soá. Boû ñoàng baèng Baéc Giang vaøo tænh Laïng Sôn phong caûnh thaät laø huøng vó. Nhöõng ngoïn nuùi ñaù cao thaáp san saùt chen nhau ñieåm giöõa nhöõng caùnh röøng thöa töôûng nhö moät vònh Haï Long khaùc treân ñaát lieàn neáu röøng ngaäp nöôùc. Qua aûi Chi Laêng, nôi saùu theá kyû tröôùc vua Leâ Lôïi gieát Lieãu Thaêng treân vaùch nuùi coøn ghi trang söû cuõ. Nhìn ñoài ñaù cheo leo loái ñi hieåm trôû toâi thaàm phuïc ngöôøi xöa kheùo choïn choã phuïc kích gieát töôùng ñòch vaø töôûng töôïng tröôùc maét mình haøng ngaøn chieán só anh duõng ñang aøo aït laên xaû vaøo ñoaøn quaân Baéc xaâm laêng. Töôùng Lieãu Thaêng cheát, Vieät Nam thu hoài laïi neàn ñoäc laäp.
Ñaây roài Laïng Sôn, thaønh phoá lôùn ñòa ñaàu! Naêm 1950 Laïng Sôn chöùng kieán cuoäc ruùt lui theâ thaûm cuûa quaân ñoäi vieãn chinh Phaùp. Naêm 1979 Laïng Sôn bò quaân Trung quoác san thaønh bình ñòa. Nhaø cöûa ñaõ ñöôïc taïm xaây caát laïi cuøng vôùi thò traán bieân giôùi Ñoàng Ñaêng. Laïng Sôn vaø Ñoàng Ñaêng phoá xaù luoäm thuoäm ñaây ñoù coøn daáu veát ñaù taûng, gaïch vuïn cuûa nhöõng vuï xaây caát dôû dang. Ñöôøng phoá buïi môø noùng nhö löûa cuûa thaùng Tö vuøng nuùi. Ñoàng Ñaêng coù phoá Kyø Löøa, ca dao haùt vaäy nhöng chôï Kyø Löøa khoâng coøn ôû Ñoàng Ñaêng. Kyø Löøa naèm söøng söõng giöõa thaønh phoá Laïng Sôn. Hoûi taïi sao? Daân ñòa phöông khoâng ai giaûi thích. Sinh hoaït buoân baùn vuøng bieân giôùi quaù baän roän, vaø hoï coøn baän taâm xaây döïng nhaø cöûa. Rôøi Laïng Sôn tröïc chæ höôùng Baéc leân bieân giôùi, coät caây soá ñöôøng ghi: Höõu Nghò Quan 11 caây soá, Ñoàng Ñaêng 8 caây soá. Moät traïm haûi quan lôùn naèm giöõa Laïng Sôn vaø Ñoàng Ñaêng. Haøng traêm xe taõi töø Trung quoác chôû haøng vaøo naèm chôø khaùm bieán moät khoaûng ñöôøng quoác loä daøi gaàn moät caây soá thaønh moät chôï nhoû, ñöôøng saù buïi môø nhö moät ñoaøn quaân chôø ra maët traän. Moät maët traän kinh teá. Soá haøng chính thöùc qua bieân giôùi vaø haøng traêm taán haøng haèng ngaøy qua caùc loái khaùc giöõa bieân giôùi daøi giöõa hai nöôùc Vieät Trung laø moät maët traän kinh teá lôùn cuûa Vieät Nam.
Qua khoûi Ñoàng Ñaêng toâi noùng loøng xem aûi Nam Quan. Saùch söû ñòa lôùp ba thôøi Phaùp thuoäc in hình aûi Nam Quan uy nghi nhö cöûa Thöôïng Töù hay cöûa Ñoâng Ba cuûa kinh thaønh Hueá. Traïm haûi quan goàm moät ngoâi nhaø treät roäng theânh thang coù ñuû phoøng sôû quen thuoäc cuûa moät cô sôû haûi quan bieân giôùi naèm beân traùi quoác loä soá 1 caùch bieân giôùi chöøng traêm thöôùc. Taän cuøng cuûa quoác loä laø coång bieân giôùi. Coång ñôn giaûn chæ laø moät thanh goã daøi vaét ngang qua quoác loä quay leân xuoáng ñöôïc vaø moät traïm gaùc nhoû do moät tieåu ñoäi coâng an canh giöõ. Phoùng maét nhìn phöông Baéc sau traïm gaùc nhoû toâi khoâng thaáy hình boùng gì cuûa aûi Nam Quan. Toâi hoûi moät só quan haûi quan trong khi Phöông Taâm vaø Paul laøm thuû tuïc nhaäp caûnh: “Toâi muoán xem Höõu Nghò Quan coù ñöôïc khoâng? Anh só quan treû tuoåi chæ chieác coång bieân giôùi traû lôøi: “Sau chieác coång kia 20 thöôùc laø heát bieân giôùi nöôùc ta. Höõu Nghò Quan naèm saâu trong ñaát Trung quoác ôû ñaây khoâng thaáy ñöôïc.” Coøn thaéc maéc nhöng toâi khoâng hoûi theâm. Tieãn vôï choàng Phöông Taâm tay xaùch löng mang haønh lyù böôùc qua bieân giôùi toâi thaáy caùch moät ñoä ñöôøng sau coång nhoû moät beä ñaù xi maêng beân veä ñöôøng ghi ngueäch ngoaïc: Cöûa Höõu Nghò. Hai naêm tröôùc Vieät Nam vaø Trung quoác kyù moät thoûa öôùc veà bieân giôùi treân ñaát lieàn. Baûn vaên cuûa thoûa öôùc khoâng ñöôïc phoå bieán, vaø coù tin ñoàn Vieät Nam ñaõ nhöôøng cho Trung quoác nhieàu cao ñieåm bieân giôùi. Môùi ñaây sau Ñaïi Hoäi 9 cuûa ñaûng Coäng saûn Vieät Nam, Leâ Khaû Phieâu maát chöùc Toång bí thö. Noäi boä ñaûng keát oâng Leâ Khaû Phieâu 4 toäi trong ñoù coù toäi ñaõ nhöôïng boä quaù nhieàu cho Trung quoác khi kyù thoûa öôùc bieân giôùi treân ñaát lieàn. Söï thaät coøn chôø ñaûng phoå bieán baûn thoûa öôùc bieân giôùi Vieät-Trung. Nhö nhaän xeùt cuûa giaùo sö Nguyeãn Xuaân Thaâm, nöôùc ta caùi gì cuõng khaùc ngöôøi. Moät thoûa öôùc bieân giôùi lieân quan ñeán vaän meänh vaø an nguy cuûa ñaát nöôùc daân cuõng khoâng coù quyeàn bieát!
CHUYEÁN TAØU THOÁNG NHAÁT S7:
Hoâm 27/3 Cöông vaø toâi ñaùp chuyeán taøu Thoáng Nhaát S7 töø Hueá ñi Nha Trang. Coù hai loaïi taøu Thoáng Nhaát xuyeân Vieät. Loaïi môùi nhaát chaïy nhanh, chæ ngöøng ôû moät soá ga chính nhö Vinh, Hueá, Ñaø Naüng, Nha Trang. Loaïi thöôøng chaïy chaäm hôn vaø ngöøng ôû nhieàu ga. S7 laø taøu Thoáng Nhaát loaïi thöôøng töø Hueá vaøo Nha Trang ngöøng ôû Laêng Coâ, Ñaø Naüng, Tam Quan, Dieâu Trì, Qui Nhôn, Tuy Hoøa. Toâi ñònh laáy chuyeán taøu Thoáng Nhaát chaïy nhanh nhöng vì moät lyù do chôï ñen chôï ñoû, coâ baùn veù ôû ga Hueá khoâng muoán baùn cho chuùng toâi baûo raèng chuyeán taøu toâi muoán ñi khoâng ñaùp taïi Nha Trang. Sau naøy hoûi nhaân vieân hoûa xa treân taøu toâi bieát chuyeán taøu Thoáng Nhaát naøo cuõng ñeàu gheù Nha Trang. Nhöng chuyeän ñaõ roài.
Ngaên phoøng nguû cuûa chuùng toâi coù 2 daøn, moãi daøn coù ñeán 3 giöôøng choàng leân nhau khaù chaät. Cöông vaø toâi moãi ngöôøi moät giöôøng döôùi cuøng. Ngaên phoøng ñaõ coù 3 ngöôøi khaùch. Beân traùi, chò Lan 45 tuoåi giaùo sö tröôøng ñaïi hoïc sö phaïm Kontum naèm giöôøng treân, chò Vaân 37 tuoåi nhaø baùo quaân ñoäi naèm giöôøng giöõa. Beân phaûi, cuõng giöôøng giöõa, anh Vinh, 35 tuoåi Trung uùy coâng an; giöôøng treân cuøng coøn troáng daønh cho baø Hoàng moät phuï nöõ ngöôøi Hueá khoaûng 55 tuoåi troâng coøn xuaân saéc môùi leân taøu cuøng vôùi Cöông vaø toâi ôû ga Hueá. Leân taøu baø Hoàng leo leân giöôøng nguû, caèn nhaèn: “Caùi nöôùc gì maø mua veù taøu cuõng phaûi ñuùt loùt. Caàn ñi gaáp chaïy vaïy maõi maát theâm 50 ngaøn ñoàng môùi ñöôïc caùi choã quí baùu naøy ñaây” Taøu vöøa chaïy ñaõ nghe tieáng baø ngaùy ñeàu. Tröôùc khi taøu ñeán Hueá hai giöôøng döôùi coøn troáng neân chò Lan vaø Chò Vaân duøng giöôøng beân traùi – giöôøng cuûa Cöông - laøm choã ngoài noùi chuyeän vôùi nhau. Anh só quan coâng an naèm nghieâng nôi giöôøng mình goùp chuyeän vôùi hai ngöôøi. Cöông ra cöûa soå haønh lang nhìn phong caûnh.
Qua khoûi Phuù Baøi ñöôøng xe löûa xuoâi nam thaúng taép. Chuyeán taøu S7 phom phom phoùng mình döôùi baàu trôøi saùng ñieåm maây thaáp, beân phaûi laø ñoài nuùi, beân traùi laø ñoàng luùa xanh rì. Xem phong caûnh chaùn, Cöông ngoài gheù ôû giöôøng mình khoâng toû yù muoán naèm. Ñöôïc theå, chò Lan vaø chò Vaân tieáp tuïc ngoài noùi chuyeän vôùi anh Vinh. Caâu chuyeän cuûa 3 ngöôøi khaù töông ñaéc. Hoï keå cho nhau nghe coâng taùc hieän taïi. Chò Lan vöøa xong khoùa tu nghieäp giaùo sö ôû Haø Noäi trôû veà nhieäm sôû. Chò seõ xuoáng ga Dieâu Trì ñaùp xe ñoø ñi Kontum. Chò laø con moät huyeän uûy vieân ôû Phuù Yeân thôøi choáng Phaùp. Chò theo cha meï taäp keát ra Baéc naêm 1 tuoåi. Chò noùi gioïng Haø Noäi pha Bình Ñònh, aâm ñieäu vaø noäi dung coøn tha thieát vôùi queâ höông cuûa boá meï. Chò Lan ñeïp moät caùch goïn gaøng. Chò Vaân töø Haø Noäi ñöôïc phaùi vaøo Nha Trang tham döï thaønh phaàn giaûng huaán cho moät khoùa huaán luyeän phoùng vieân quaân ñoäi ngaén ngaøy. Gioïng Haø Noäi, treû, khuoân maët xinh xaén, nöôùc da traéng ngaø, hôi ñaãy ngöôøi, tính tình côûi môû. Chò noùi bieán coá giaûi phoùng mieàn Nam naêm 1975 khoâng ñeå laïi moät aán töôïng gì saâu ñaäm nôi chò. Naêm aáy chò môùi 10 tuoåi. Chò haøi loøng vôùi coâng vieäc hieän taïi. Anh Vinh ít noùi chæ tieáp chuyeän vôùi hai chò Lan vaø Vaân vaø ñaëc bieät lòch söï vôùi chò Vaân. Hai ngöôøi traïc cuøng tuoåi. Anh uoáng bia vaø môøi chò Vaân. Chò Vaân töø choái vieän côù hôi meät.
Taøu chaïy nhanh ñong ñöa ñieåm nhòp khi baùnh xe chaïm choã noái cuûa ñöôøng saét. Toâi naèm yeân khoâng nguû ñöôïc theo doõi caâu chuyeän cuûa 3 ngöôøi. Caâu chuyeän côûi môû nhöng deø daët vaø toâi nghó neáu hoï coù gì khoâng baèng loøng vôùi hieän taïi hoï cuõng khoâng thoå loä vôùi nhau. Taøu ngöøng ôû Laêng Coâ ñeå theâm moät ñaàu maùy tröôùc khi leân ñeøo Haûi Vaân. Trôøi möa laát phaát. Nhieàu coâ beù co ro trong chieác aùo möa khoâng che kín thaân chaïy tôùi chaïy lui rao môøi khaùch mua cuõ lang, cuõ khoai mì luoäc, baùnh traùng, mía tieän thaønh thoûi nhoû boïc trong tuùi ni loâng. Coù caû möïc khoâ vaø bia lon. Moät soá ngöôøi taøn taät leâ mình khoù nhoïc treân chieác naïng goã ñeán xin tieàn boá thí cuûa khaùch. Tieáng ñoäng khaùc laï beân ngoaøi laøm baø Hoàng thöùc giaác. Baø nhanh nheïn leo xuoáng giöôøng, mua moät tuùi mía, moät chai nöôùc ngoït, cho tieàn nhöõng ngöôøi taøn taät roài im laëng ngoài keù beân giöôøng toâi uoáng nöôùc.
Moät ngöôøi ñaøn oâng trung nieân ñi qua ngoaøi haønh lang. Chò Lan chaøo thaày Maãn. Nhaän ra coâ hoïc troø cuõ xinh ñeïp töøng hoïc vôùi thaày taïi tröôøng ñaïi hoïc sö phaïm Hueá thaày cöôøi thaät töôi. Chò Lan keå: “Thaày Maãn ñoã tieán só vaên chöông taïi Trung quoác, daïy moân vaên. Thaày hieàn laém. Luùc daïy lôùp cao hoïc, ai cuõng ñöôïc thaày cho ñieåm cao. Coù ngöôøi chaát vaán thaày sao gioûi doát gì thaày cuõng cho ñieåm cao, thaày cöôøi traû lôøi raát teáu: Ñaõ hoïc cao hoïc roài thì ai cuõng ñaùng ñöôïc ñieåm cao.” Ñang traàm ngaâm baø Hoàng chen vaøo caâu chuyeän: “ Chuyeän thaày baø cuûa chò laøm toâi giaät mình. Giaùo duïc laø ñieàu quan troïng nhaát cuûa moät quoác gia. Ngöôøi thaày khoâng laøm troøn chöùc naêng ñeå di hoïa cho muoân ngöôøi. Thaày Maãn cuûa coâ toát thaät nhöng loái giaùo duïc cuûa thaày coù haïi cho theá heä töông lai. Nöôùc mình laøm sao khaù leân ñöôïc!” Cöông im laëng ngoài nghe. Toâi chôø ñôïi phaûn öùng cuûa chò Lan, hay neáu khoâng chò Lan seõ laø chò Vaân hay anh Vinh. Nhöng chò Lan chæ hôi xoay ngöôøi laïi toû yù khoâng muoán lyù söï vôùi baø Hoàng. Vaân vaø Vinh im laëng. Vinh tieáp tuïc nhaép bia, môøi chò Vaân moät laàn nöõa maét ñaêm chieâu nhìn beân ngoaøi.
Cöông gôïi chuyeän vôùi baø Hoàng. Baø taâm söï: “Chò ñi buoân. Khi tan haøng chò ñaõ coù 6 con, con naêm moät, choàng chò ñi hoïc taäp, tröôùc khi ñi aûnh coøn ñeå cho chò moät caùi baàu. Naêm 1976 chò sinh chaùu uùt baø con ai cuõng lo cho töông lai cuûa chò. Nhöng chò quyeát phaán ñaáu nuoâi con chôø choàng. Caùc tuyeán ñöôøng xe löûa laø nôi soáng cuûa chò, chò mua haøng töø thaønh phoá naøy sang baùn thaønh phoá kia. Ñaøn con chò gôûi cho moät ngöôøi chò coi soùc. Noùi laø gôûi nhöng thaät ra ñöùa con lôùn 10 tuoåi coi ñaøn em nhoû döôùi maùi nhaø cuûa ngöôøi chò.” Baø thuû thæ vôùi Cöông: “Em ôi, khoå laém, ñang hoïc ñaïi hoïc chò laáy choàng coù bieát buoân baùn laø gì. Theá roài vaät loän vôùi ñôøi soáng, vaät loän vôùi nhöõng cuoäc ñuoåi baét cuûa coâng an trong thôøi kyø xaây döïng kinh teá xaõ hoäi chuû nghóa caám buoân baùn roài cuõng quen daàn. Moät thaèng con trai cuûa chò cöïc quaù chòu khoâng noåi boû nhaø theo baïn beø vöôït bieân nay ôû Seattle beân Hoa Kyø. Coøn baày con ôû laïi baây giôø ñöùa naøo cuõng ñaõ laäp gia ñình vaø taïm oån ñònh. Chæ toäi khoâng coù ñöùa naøo ñöôïc aên hoïc, thieáu thoán tieàn baïc moät phaàn, nhöng chính yeáu vì lyù lòch.” Baø Hoàng noùi luùc naøy baø vaãn coøn ñi buoân nhöng chæ giao haøng sæ. Haøng ñöôïc ñoùng thuøng coù ngöôøi ñöa leân taøu, ñeán nôi coù ngöôøi nhaän laõnh, baø chæ theo haøng ñeå thanh toaùn tieàn nong. Choàng chò tuø caûi taïo 12 naêm, ñang chôø phoûng vaán dieän HO thì maéc beänh qua ñôøi. Theá laø caû gia ñình chò keït laïi.”
Toû yù khoâng quan taâm caâu chuyeän giöõa baø Hoàng vaø Cöông, chò Lan, chò Vaân vaø ngöôøi só quan coâng an noái laïi caâu chuyeän vôùi nhau. Chò Vaân keå chuyeän moät laàn ñi coâng taùc xuoáng ga Ñaø Naüng ban ñeâm chò thaáy nhöõng ngöôøi phu khuaân vaùc khoâng nhaø nguû la lieät treân saân ga. Theo chò laøm vieäc ñaâu nguû ñoù thaät laø giaûn tieän. Khoâng boû lôõ cô hoäi baø Hoàng khieâu khích: “Giaûn tieän nhöng ñau loøng. Moät nöôùc cuõng nhö moät nhaø. Neáu boá meï khoâng laøm troøn boån phaän con caùi phaûi khoå. Daân coøn khoâng nhaø khoâng cöûa cuø bô cuø baát sau bao nhieâu naêm hoøa bình thì ai coù traùch nhieäm?” Chò Vaân ñôõ lôøi: “Thì cuõng phaûi coù thì giôø cho caùc cuï” (ngöôøi trong nöôùc coù thoùi quen goïi moät caùch voâ thöôûng voâ phaït maáy oâng giaø trong Boä chính trò baèng cuï.) Baø Hoàng tieáp: “Hoïc cuõng phaûi coù caên baûn. Moät oâng baùc só hoïc 6 thaùng coù theå laøm ruoäng gioûi nhö moät noâng daân, nhöng ngöôøi noâng daân hoïc maõi cuõng chaúng trôû thaønh baùc só”. Toa giöôøng nguû trôû neân im phaêng phaéc chæ coøn nghe tieáng gioù xaøo xaït ngoaøi thaân taøu hoøa vôùi tieáng baùnh xe ñaäp laïch caïch treân ñöôøng saét. Chò Lan xoay ngöôøi quay löng laïi baø Hoàng giaû vôø nguû. Anh só quan coâng an mang moät cuoán saùch nhoû ra ñoïc trong khi chò Vaân im laëng traàm ngaâm. Ñeå ñaùnh tan khoâng khí caêng thaúng, Cöông gôïi chuyeän vôùi chò Vaân. Cöông traïc tuoåi chò Vaân. Chò hoûi veà nöôùc Myõ, caùch soáng vaø khoâng daáu dieám öôùc voïng phaûi chi coù dòp ñi Myõ moät chuyeán cho bieát. Toâi thaáy chò vaø Cöông trao ñoåi ñòa chæ e-mail vôùi nhau.
Taøu ñeán ga Tam Kyø anh só quan coâng an xuoáng xe. Chò Lan saép xuoáng ga Dieâu Trì. Chò nhôø Cöông: “Ñeán ga chò nhôø em mang giuùp chò hai va-li ra cöûa ga, chò coøn hai xaùch tay nöõa. Luùc naõy thaày Maãn höùa ñeán ga thaày giuùp nhöng chò ngaïi laøm phieàn thaày.” Baø Hoàng can thieäp: “Thoâi chò ôi, taøu chæ ngöøng ôû ga Dieâu Trì maáy phuùt, lôõ treã xe con ngöôøi ta thì sao. Cho phu vaøi ngaøn ñoàng hoï mang ra cho, laøm gì maø haø tieän quaù vaäy.” Thaáy baø Hoàng coù lyù toâi qua ngaên taøu beân caïnh nhaéc thaày Maãn. Taøu ngöøng, thaày Maãn sang leã meã xaùch hai chieác va-li naëng tróu cuûa chò Lan xuoáng taøu. Toâi chuùc chò Lan trôû veà bình an vaø noùi nhoû vôùi thaày Maãn: “Daïy nöõ sinh vieân treû ñeïp cuõng phieàn nhó?” ÔÛ ga Dieâu Trì hai coâ sinh vieân khaùc leân taøu traùm choã. Taøu chaïy baø Hoàng leo leân giöôøng vaø chæ moät choác ñaõ nghe tieáng baø ngaùy ngon laønh. Toâi chôïp maét ñöôïc moät laùt thì taøu tôùi Nha Trang. Ñuùng nöûa ñeâm ngaøy 27 thaùng 3. Taøu treã moät giôø.
TRÒNH COÂNG SÔN VÓNH BIEÄT CUOÄC ÑÔØI
Toâi ôû Nha Trang. Hoâm nay laø ngaøy 1 thaùng 4. Ngöôøi Phaùp goïi laø “Poisson d’Avril”, ngöôøi Myõ goïi laø “April Fool”, ngöôøi Vieät noùi theo ngöôøi Phaùp goïi laø “Caù thaùng Tö”. Loan tin vòt gì cuõng ñöôïc, ai tin raùng chòu. Hoâm aáy maáy chuyeän nho nhoû ñoái vôùi toâi raát thaät, khoâng “fool” chuùt naøo caû. Baùc Chuaån, ngöôøi baïn giaø cuûa toâi 78 tuoåi ñaïp xe ñaïp 10 caây soá 6 giôø saùng ñaõ coù maët ôû baõi bieån Nha Trang ñeå cuøng taém vôùi toâi. Chuùng toâi thaân nhau, hieåu nhau vaø coi nhau nhö anh em. Phöông Taâm töø Haø Noäi bay vaøo, vôï choàng Löu vaø Dieäu Trang töø Saøigoøn bay ra. Saùu giôø chieàu aên côm ôû Bieån Tieân naèm treân moät con ñöôøng lôùn môùi môû chaïy thaúng töø ñöôøng Duy Taân – nay ñoåi laø Traàn Phuù – doïc bôø bieån Nha Trang qua cöûa soâng Nha Trang baêng qua Baõi Döông, Ñoàng Ñeá vôùi vôï choàng Löu Dieäu – Trang, vôï choàng Lyù, vôï choàng Duy, vôï choàng Chaâu vaø Nhöï ñoäc thaân taïi choã.
Maët quoác noäi vaø quoác teá hoâm aáy coù nhieàu tin giaät gaân. Quoác noäi, taïi Haø Noäi caùc UÛy vieân Boä chính trò ñaám ñaù nhau aùc lieät giaønh chöùc toång bí thö. Taïi Saøi Goøn nhaïc só Trònh Coâng Sôn cheát vì beänh tieåu ñöôøng. Tin quoác teá, maùy bay khu truïc Trung quoác eùp vaø ñuïng maùy bay trinh thaùm Myõ ngoaøi khôi bôø bieån Trung quoác. Phi coâng Taøu nhaûy duø xuoáng bieån maát tích, maùy bay Myõ beå moät ñaàu caùnh ñaùp an toaøn ñaùp xuoáng Haûi Nam vôùi phi haønh ñoaøn 24 ngöôøi. Taát caû ñeàu laø tin thaät. Nhöng ôû Vieät Nam khoâng ai quan taâm ñeán noäi boä ñaûng coäng saûn duø nhöõng ngaøy ñaàu thaùng Tö cuoäc tranh chaáp gay caán ñeán ñoä nôi laøm vieäc cuûa moät vaøi UÛy vieân quan troïng Boä Chính Trò ñaõ ñöôïc boá trí suùng phoøng khoâng. Tin ñoàn Leâ Khaû Phieâu nhaát ñònh baùm chöùc Toång bí thö moãi ñeâm phaûi ñoåi choã nguû sôï phe choáng ñoái aùp löïc baèng vuõ löïc. Daân cuõng khoâng chuù yù ñeán caêng thaúng ngoaïi giao giöõa Hoa Kyø vaø Trung quoác.
Hình nhö ñoái vôùi daân trong nöôùc tin gì cuõng laø tin doõm ñaùng lieät vaøo loaïi “caù thaùng tö,” chæ coù tin Trònh Coâng Sôn qua ñôøi laø tin thaät. Caû nöôùc xoân xao, nhaát laø giôùi treû. Trong quaùn aên, raïp haùt, quaùn coùc beân heø phoá, nôi baïn beø gaëp gôõ nhau, trong coâng sôû nôi naøo cuõng noùi ñeán Trònh Coâng Sôn. Tin chung quanh caùi cheát cuûa Trònh Coâng Sôn laø tin haøng ñaàu cuûa baùo chí. Ñöôøng Phaïm Ngoïc Thaïch, quaän 3 nôi quaøn linh cöûu cuûa Trònh Coâng Sôn xe coä khoâng theå löu thoâng, chaät cöùng bôûi haøng ngaøn xe hai baùnh cuûa giôùi treû. Giôùi treû ngöôõng moä Trònh Coâng Sôn moät caùch töï nhieân. Hoï yeâu nhaïc cuûa anh, yeâu lôøi cuûa nhöõng baøi haùt thaùch thöùc moïi nguyeân taéc vaên phaïm nhö xuaát ra töø nhöõng giaác mô mieân vieãn cuûa ngöôøi nhaïc só ña taøi löøng löõng thaám vaøo taâm thöùc ngöôøi nghe. Nguyeãn Minh Trieát, thaønh uûy Saøi goøn, ngöôøi ñaûng vieân lôùn nhaát ôû mieàn Nam, nhaïy caûm vôùi phaûn öùng cuûa giôùi treû ñaõ traân troïng ñeán chia buoàn vôùi thaân nhaân vaø phuùng ñieáu tröôùc linh cöûu Trònh Coâng Sôn. OÂng Trieát caån thaän cho chuïp hình oâng – aùo sô mi traéng, caø vaït ñen – thaân maät ngoài beân caïnh hai coâ em gaùi cuûa Trònh Coâng Sôn ñeå ñaêng baùo. Hai oâng Voõ Vaên Kieät vaø Nguyeãn Vaên Linh moät thôøi töøng giöõ caùc chöùc vuï thaønh uûy Saøi Goøn, thuû töôùng vaø Toång bí thö sôï bò daân chuùng cheâ “queâ moät cuïc” cuõng gôûi quaø phuùng ñieáu vôùi tö caùch “caù nhaân”. Dö luaän Saøi goøn moå xeû töøng chöõ caûm töôûng cuûa ca só Khaùnh Ly, ngöôøi Trònh Coâng Sôn ghi trong moät thuû buùt cuûa anh naêm 1995 laø “moät ngöôøi baïn cuûa ñònh meänh, vónh vieãn thöông yeâu nhau”. Khaùnh Ly noùi: “Caùch ñaây hai naêm toâi gaëp oâng laàn cuoái ... toâi cuõng linh caûm ñieàu ñoù ... Thaät ra oâng Trònh Coâng Sôn khoâng phaûi cuûa rieâng ai caû, oâng laø cuûa taát caû moïi ngöôøi ... Vieäc oâng ôû laïi vaø naèm xuoáng treân queâ höông laø ñieàu ñuùng bôûi vì oâng Sôn laø ngöôøi yeâu queâ höông vaø daân toäc. Töø oâng toâi thaønh danh vaø quan troïng hôn caû laø toâi thaønh nhaân. Toâi ñaõ soáng cuøng teân tuoåi oâng gaàn 40 naêm vôùi nhöõng lôøi oâng daën. Phaûi luoân luoân soáng giöõa ñôøi vôùi moät taám loøng vaø soáng vôùi ngöôøi vôùi söï töû teá. OÂng Trònh Coâng Sôn laø moät nöûa ñôøi soáng cuûa toâi.” Tình caûm Khaùnh Ly daønh cho Trònh Coâng Sôn thaät tha thieát ñaäm ñaø, nhöng sao chöõ “OÂng” ô hôø laïc loõng theá? Khaùnh Ly caàn moät khoaûng caùch teá nhò vôùi Trònh Coâng Sôn ñeå laøm gì?
Ña soá ngöôøi lôùp tuoåi 60 khoâng thích Trònh Coâng Sôn nhö giôùi treû 30. Hoï traùch Trònh Coâng Sôn ñaõ saùng taùc nhöõng baøi ca ru nguû trong thôøi kyø chieán tranh, traùch anh “phaûn chieán”, traùch anh say söa. Chæ moät phaàn nhoû thoâng caûm söï traên trôû cuûa Trònh Coâng Sôn tröôùc thaân phaän moät nöôùc nhöôïc tieåu traàn mình giöõa hai laèn ñaïn. Anh ñaém chìm vaøo nhöõng giaác mô kyø bí baèng röôïu maïnh ñeå toaùt ra nhöõng lôøi ca buoác loøng ngöôøi. Quaù trình quan heä giöõa Trònh Coâng Sôn vôùi chính quyeàn töø naêm 1975 cho ñeán ngaøy anh naèm xuoáng laø moät quaù trình ñaáu tranh ñeå giöõ tö caùch cuûa ngöôøi ngheä só. Sau khi thaønh laäp chính quyeàn môùi ñaûng coäng saûn ao öôùc gì hôn laø Trònh Coâng Sôn saùng taùc cho moät baûn nhaïc ca ngôïi Hoà Chí Minh, ca ngôïi ñaûng. Baøi haùt chôø ñôïi khoâng ra ñôøi, anh bò truø yeám. Ngöôøi ta ñöa anh veà queâ ôû Hueá giao cho nhöõng chöùc vuï thaät keâu. Ngöôøi ta cho anh ñi nöôùc ngoaøi thaàm mong anh ôû laïi luoân cho raûnh maét anh vaãn luø luø trôû veà. Baèng söï can ñaûm hieám coù anh naém ñöôïc quaû tim cuûa quaàn chuùng buoäc ngöôøi caàm quyeàn khoâng theå hôø höõng tröôùc caùi cheát cuûa anh ñeå vôùt vaùt raèng Trònh Coâng Sôn tröôùc sau vaãn laø “phe ta.” Anh khoâng laø cuûa ai caû.
TIEÁNG VIEÄT COØN, NÖÔÙC VIEÄT COØN
Nhaø nöôùc coäng saûn chuû tröông laøm trong saùng tieáng Vieät. Trong thôøi kyø coøn chieán tranh vaø nhaát laø sau khi chieán thaéng hoï ñaåy chuû tröông treân ñeán ñoä loá bòch. Nhaø hoä sinh ñoåi laïi laø xöôõng ñeû, nam hoïc sinh, nöõ hoïc sinh goïi laø hoïc troø trai, hoïc troø gaùi, caàu tieâu goïi laø nhaø æa... Vì chöôùng tai neân caùc danh töø naêng noå treân bieán maát vôùi thôøi gian. Moät hieän töôïng ngöôïc laïi xuaát hieän. Nhieàu tieáng Vieät thoâng duïng ñöôïc thay baèng tieáng Haùn Vieät luø muø hôn. Daøn baøi daïy hoïc goïi laø giaùo aùn, khôûi coâng goïi laø thi coâng ... Luùc ngöôïc luùc xuoâi tuøy höùng vaø tuøy tieän khoâng theo moät nguyeân taéc naøo.
Chöa heát, chính saùch (hoaëc khoâng chính saùch) cuûa Nha Du lòch Quoác gia môùi laø laï. Ngoaøi Haø Noäi gôïi hieáu kyø, Hueá laø nôi thu huùt nhieàu du khaùch sau khi kinh thaønh Hueá vôùi laêng taåm vaø hoaøng thaønh ñöôïc Lieân hieäp quoác coâng nhaän laø baûo vaät cuûa theá giôùi. Trong caùc laêng taåm laêng vua Töï Ñöùc ñeïp nhaát. Laêng vua Töï Ñöùc goïi laø Khieâm Laêng naèm vaét treân moät ngoïn ñoài thoâng huøng vó ôû Vaïn Nieân beân höõu ngaïn soâng Höông.
Thaêm Hueá laàn naøy toâi trôû laïi Khieâm Laêng, nôi mang nhieàu kyû nieäm cuûa toâi thôøi thô aáu. Böôùc qua coång chính, moät con ñöôøng laùt gaïch taûng hai beân ñöôøng troàng hoa söù nôû traéng xoùa, caùnh traéng, loøng vaøng toûa ra muøi thôm maùt dòu daãn vaøo laêng. Nhaø maùt, nôi vua Töï Ñöùc caâu caù thuôû sinh tieàn döïng treân moät hoà sen beân phaûi. Giöõa hoà laø moät nuùi non boä. Beân traùi choùt voùt treân maáy chuïc baäc thang laø moä vua Töï Ñöùc. Leo heát caùc baäc thang toâi ngaãu nhieân ñöùng tröôùc taám bia ñaù lôùn chaèng chòt chöõ Haùn ñöôïc döïng tröôùc moä vua Töï Ñöùc cuøng vôùi moät du khaùch ngöôøi Canada. Du khaùch hoûi toâi coù phaûi laø ngöôøi Vieät? Toâi traû lôøi khaúng ñònh. OÂng ta hoûi tieáp: “Coù hai caùch vieát tieáng Vieät phaûi khoâng?” Toâi chöa kòp hieåu caâu hoûi thì du khaùch chæ vaøo taám bia giaûi thích: “Toâi bieát ngöôøi Vieät duøng maãu töï a, b, c. nhö chuùng toâi, coøn chöõ kia gioáng chöõ cuûa ngöôøi Taøu laø loái vieát khaùc?” Vôõ leõ, toâi boãng thaáy ngöôïng vì nhìn taám bia chaèng chòt chöõ Taøu toâi cuõng khoâng hieàu moät chöõ naøo. Toâi traû lôøi: “Thöa khoâng, chuùng toâi chæ coù moät loái chöõ vieát, chöõ treân taám moä bia kia laø chöõ Taøu.” Vaãn chöa heát ngaïc nhieân du khaùch hoûi: “Theá sao khoâng coù baûn dòch ra chöõ Vieät cho ngöôøi Vieät vaø moät baûn tieáng Anh cho ngöôøi nöôùc ngoaøi.” Toâi khoâng bieát phaûi traû lôøi sao vôùi du khaùch. Chaúng leõ noùi Nha Du Lòch Quoác Gia baän chöa laøm, hay Nha Du Lòch khoâng quan taâm, Nha Du Lòch ....
Söï toø moø cuûa ngöôøi du khaùch laøm toâi lieân töôûng ñeán nhöõng taám bia chöõ Haùn khaùc khaéc treân ñaù caåm thaïch, nhöõng taám hoaønh phi röïc rôõ chöõ vaøng vieát treân neàn ñoû gaïch toâi thaáy ôû Vaên Mieáu, Phuû Taây Hoà, ñeàn Quaùn Thaùnh, chuøa Traán Quoác ôû Haø Noäi, ôû cöûa Ngoï Moân, Phu Vaên Laâu vaø trong hoaøng thaønh Hueá, vaø voâ soá nhöõng nôi khaùc. Ñöùng tröôùc chuùng nhö ñöùng tröôùc moät röøng caây. Toâi boãng öôùc ao ñöôïc hieåu yù nghóa cuûa nhöõng doøng chöõ treân nhöõng taám bia, nhöõng böùc hoaønh phi chöõ Haùn. Toâi seõ bieát nhieàu hôn caùc baøi söû khoâ khan ñaõ hoïc. Toâi seõ gaàn guõi hôn vôùi lòch söû nöôùc nhaø vaø bieát ñaâu toâi seõ töï haøo hôn veà queâ höông mình. Toâi töï hoûi taïi sao moät vaán ñeà ñôn giaûn nhö vaäy maø Nha Du Lòch coù töø ngaøy chính phuû Baûo Ñaïi, qua chính phuû oâng Dieäm, oâng Thieäu, oâng Hoà vôùi 26 naêm hoøa bình vaø ngaønh du lòch laø ngaønh ñöôïc Nhaø nöôùc khuyeán khích maø khoâng ai laøm. Töï vaán mình sao nhöõng röøng chöõ Haùn ñoù thaáy töø thuôû coøn ñeå choûm maø khoâng thaéc maéc, cho ñeán khi bò moät ngöôøi ngoaïi quoác chaát vaán? Coù leõ aûnh höôûng cuûa Khoång hoïc thaám vaøo xöông tuûy maø chuùng ta khoâng hay. Chuùng ta voïng ngoaïi, chuùng ta coi thöôøng chính chuùng ta. Chuùng ta laø nhöõng ngöôøi thieáu vaên hoùa. Toâi boãng tìm ra nguyeân nhaân taïi sao giaûi ñaát Vieät Nam hình chöõ S ñöôïc thieân nhieân öu ñaõi nhö vaäy, con ngöôøi Vieät Nam thoâng minh kieân cöôøng nhö vaäy, maø böôùc vaøo theá kyû 21 ñaát nöôùc vaãn ñieâu linh, daân vaãn khoå.
HUYEÀN THOAÏI CUÛ CHI
“Gaùi Cuû Chi, chæ cu anh, hoûi: cuû chi?”
Ñoù laø caâu ñoái toâi nghe ngöôøi taøi xeá xe taxi baûy choã ngoài chôû chuùng toâi ñi thaêm ñòa ñaïo Cuû Chi ñoá ngöôøi phuï xe. Thaáy ngöôøi phuï xe chöa hieåu, anh taøi xeá noùi: maày noùi laùi “Cuû Chi” thaønh “chæ cu” thì hieåu.
Hoâm 10 thaùng 4 toâi cuøng vôï choàng moät ngöôøi baïn thaân vaø 2 coâ chaùu gaùi ñi vieáng ñòa ñaïo Cuû Chi. Quaän Cuû Chi thuoäc tænh Bình Döông laø moät quaän truø phuù goàm ñoàng baèng vaø röøng caây thaáp caùch Saøi Goøn khoaûng 30 caây soá veà höôùng Taây Baéc. Trong vuøng röøng caây thaáp coù moät ñòa ñaïo ñaøo saâu döôùi loøng ñaát goàm 3 taàng haàm cao thaáp khaùc nhau ñeå cho caùc du kích aån naùu, nghæ ngôi vaø ñaùnh phaù caùc ñôn vò Myõ ñoùng trong vuøng Baéc Saøi Goøn. Trong thôøi kyø chieán tranh caùc baûn tin quaân söï thænh thoaûng thoâng tin caùc cuoäc ñuïng ñoä taïi Cuû Chi giöõa quaân ñoäi Myõ vaø du kích Bình Döông.
Sau chieán tranh ñòa ñaïo Cuû Chi ñöôïc mieâu taû nhö laø moät heä thoáng ñòa ñaïo daøi maáy traêm caây soá ñaøo ngay döôùi caùc ñôn vò ñoùng quaân cuûa Hoa Kyø vaø quaân ñoäi Myõ ñaõ duøng moïi vuõ khí coù trong tay vaãn khoâng huûy dieät ñöôïc ñòa ñaïo. Nhaân vieân höôùng daãn noùi vôùi du khaùch ngoaïi quoác raèng trong thôøi kyø chieán tranh caùc du kích döôùi caùc ñòa ñaïo thöôøng xuaát hieän töø caùc mieäng haàm naèm ngay giöõa caên cöù quaàn thaûo vôùi quaân ñoäi Myõ roài chui bieät taêm vaøo heä thoáng haàm haèng chòt ôû döôùi. Qua mieâu taû chính thöùc cuûa chính quyeàn vaø qua nhöõng lôøi truyeàn mieäng cuûa caùc du khaùch nöôùc ngoaøi deã tính, Cuû Chi bieán thaønh moät huyeàn thoaïi, moät ñòa danh du lòch haáp daãn.
Chuùng toâi ñeán nôi vaøo moät buoåi saùng noùng vaø aåm. Ñòa ñaïo naèm beân traùi tænh loä Bình Döông, beân kia ñöôøng laø cô sôû tieáp khaùch, quaày baùn veù, phoøng chieáu phim taøi lieäu, phoøng trieån laõm vaø quaùn giaûi khaùt, quaùn aên. ÔÛ ñaây ngoaïi tröø caùc coâ ngoài ôû quaày veù, caùc nhaân vieân phuïc dòch khaùc ñeàu aên maëc nhö du kích. Chuùng toâi ñeán nôi vöøa heát giôø xem chieáu phim neân chuùng toâi theo ngöôøi du kích höôùng daãn vieân ñi xem ñòa daïo tröôùc. Chuùng toâi ñöôïc höôùng daãn qua caùc ñöôøng haàm goàm cöûa vaøo vaø cöûa ra gaàn ñoù vaø ñöôïc giôùi thieäu laø moät phaàn cuûa moät heä thoáng ñòa ñaïo daøi 250 caây soá, qua phoøng tröng baøy haàm choâng vaø mìn baåy, caùc phoøng hoïp, phoøng nghæ ngôi döôùi maët ñaát, ñöôïc cho xem nhöõng quaû bom khoâng noå ñaõ ñöôïc ruùt ngoøi vaø moät hoá bom B52 ñöôøng kính roäng chöøng 10 meùt saâu chöøng 8 meùt coû ñaõ phuû kín. Ngöôøi höôùng daãn cho bieát ngöôøi Myõ ñaõ thaû haøng traêm traùi bom nhö vaäy nhöng sau chieán tranh ñaõ ñöôïc laáp baèng. Nhìn quanh toâi khoâng thaáy daáu veát cuûa taøn phaù nhö vaäy. Tröôùc moät mieäng haàm moät chò du kích höôùng daãn ñang thuyeát phuïc moät phuï nöõ Nhaät Baûn khoâng neân xuoáng haàm vì “thieáu khoâng khí, chò coù theå baát tænh”. Ngöôøi phuï nöõ Nhaät Baûn, coù leõ laø moät phoùng vieân ñi tìm söï thaät, nhaát ñònh xuoáng haàm. Toâi chôø chò xuoáng vaø thaáy chò töôi tænh ra khoûi mieäng haàm ñaàu kia. Trôû veà phoøng chieáu phim chuùng toâi ñöôïc xem moät cuoán phim ñen traéng, noäi dung ñôn sô, phaàn ñaàu tuyeân truyeàn coâng cuoäc “choáng Myõ cöùu nöôùc”, phaàn coøn laïi noùi veà caùc cuoäc boû bom cuûa khoâng quaân Hoa kyø vaø caùc cuoäc taán coâng baèng thieát giaùp vaø cuoäc ñaùnh traû cuûa du kích Bình Döông. Khoâng thaáy cuoán phim noùi gì nhieàu veà ñòa ñaïo Cuû Chi: coâng trình xaây caát, chieán coâng ... nhö du khaùch chôø ñôïi. Cuõng may beân traùi maøn aûnh laø moät hoïa ñoà ñòa ñaïo Cuû Chi coù 3 taàng ñöôïc veû moät caùch ñôn sô. Thaáy phim khoâng haáp daãn toâi böôùc laïi gaàn quan saùt hoïa ñoà.
Sau cuoäc tham quan toâi coù caûm töôûng Cuû Chi laø moät huyeàn thoaïi hôn laø söï thaät, hay söï thaät chæ laø moät phaàn cuûa huyeàn thoaïi. Huyeàn thoaïi coù theå ñaõ ñöôïc xaây döïng bôûi caùc phoùng vieân baùo chí Myõ khoâng uûng hoä söï can thieäp cuûa Hoa kyø vaø ñöôïc khai thaùc bôûi ngöôøi chieán thaéng. Trong thôøi kyø chieán tranh hoï ngoài ôû Saøi Goøn goùp nhaët tin töùc qua caùc baûn tin quaân söï, theâm thaét vaø phoùng ñaïi caùc chieán coâng cuûa ñoái phöông. Nhöõng chi tieát nhö heä thoáng ñòa ñaïo daøi 250 caây soá, coù nhaø maùy ñieän, beänh vieän, coù nôi nghæ ngôi cho caû tieåu ñoaøn v.v... laø nhöõng chi tieát caàn nhieàu baèng chöùng hôn ñeå chöùng toû laø coù thaät. Veà phöông dieän quaân söï moät heä thoáng ñòa ñaïo nhö vaäy cuõng coù theå ñöôïc phaù huûy neáu quaân ñoäi Hoa kyø taän duïng caùc vuõ khí coå ñieån coù trong tay.
Sau chieán tranh nhieàu chieán binh Hoa Kyø ñaõ ñeán vieáng ñòa daïo Cuû Chi. Baây giôø chæ coøn du khaùch treû ña soá töø AÂu chaâu, Canada, raát ít du khaùch Hoa Kyø. Ngöôøi Myõ ñaõ chaùn. Taïi sao hoï khoâng noùi ra? Coù leõ vì töï troïng. Ngöôøi thua khoâng coù quyeàn ñính chính nhöõng gì ngöôøi thaéng noùi. Hôn nöõa huyeàn thoaïi Cuû Chi neáu coù cuõng do Hoa Kyø maø ra.
Toâi hoûi chuù du kích höôùng daãn.
- Hoài coøn chieán tranh em coù bieát gì veà ñòa ñaïo Cuû Chi khoâng?”
- Khoâng. Em coøn nhoû, nhöng cha em töøng chieán ñaáu ôû ñaây.
- Chaéc cha em keå laïi nhieàu chieán coâng li kì cuûa oång taïi ñaây?
- Cuõng ít thoâi. Cha em ñaõ hôn 50 tuoåi, voán ít noùi. Hôn nöõa oâng coøn baän chaïy maùy ñuoâi toâm chôû khaùch nuoâi maáy ñöùa em cuûa em.
LY NÖÔÙC LÖNG DAÀN:
Treân ñöôøng leân Taân Sôn Nhaát trôû veà Hoa Kyø toâi thaáy moät khaåu hieäu lôùn vieát treân töôøng moät cao oác ôû quaän 1: “Kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa ñeå laøm cho daân giaøu nöôùc maïnh, taïo laäp coâng bình vaø xaây döïng neáp soáng vaên minh.” Töø cuoái thaäp nieân 1980 aùp duïng kinh teá thò tröôøng thì sinh hoaït kinh teá trôû neân deã chòu ñoái vôùi giôùi buoân thuùng baùn meït, nhöng daân chöa giaøu. Giaøu chaêng laø caùn boä, ñaûng vieân coù quyeàn coù theá vaø moät soá nhoû khoâng ôû trong ñaûng nhöng bieát maùnh mung trong heä thoáng thò tröôøng loûng leûo. Ña soá daân, nhaát laø nhaân daân soáng ôû thoân queâ laøm aên khoù khaên vaø raát ngheøo. Nöôùc chöa maïnh. Söï kính neå cuûa caùc nöôùc laùng gieàng caøng luùc caøng giaûm suùt. Trung quoác aùp löïc laán ñaát bieân giôùi treân ñaát lieàn vaø caùc haûi ñaûo. Khoâng coù söï coâng bình trong sinh hoaït chính trò ñoäc ñaûng vaø do ñoù khoâng coù söï coâng bình trong xaõ hoäi. Neáp soáng vaên minh? Neáu xem vaên minh laø moät ít phöông tieän vaät chaát nhö truyeàn hình, maùy laïnh, beáp ga, ñieän thoaïi caàm tay ... thì Vieät Nam coù chuùt vaên minh. Nhöng neáu hieåu vaên minh laø neáp soáng töû teá, thaønh phaàn xaõ hoäi naøo cuõng bieát soáng trong khuoân khoå vaø nhieäm vuï cuûa mình, ngay thaúng vôùi nhau, coù luaät coù leä, ngöôøi caàm quyeàn ra ngöôøi caàm quyeàn, quan toøa ra quan toøa, thaày ra thaày, thôï ra thôï thì Vieät Nam chöa theå goïi laø coù neáp soáng vaên minh.
Toâi lieân töôûng ñeán thaønh phoá Hoà Chí Minh, nôi caùc nhaø maët tieàn roäng raõi theânh thang ñeàu laø nhaø cuûa caùn boä lôùn cuûa nhaø nöôùc, nhöõng ngöôøi chaúng bao giôø bieát ñeán ñòa ñaïo Cuû Chi.
Ly nöùôùc Vieät Nam löng daàn!
Traàn Bình Nam
______________________
THE GLASS OF WATER IS NOT EVEN HALF FULL
Tran Binh Nam
Summary: I went back to visit Vietnam for the second time in March and April 2001. I was not as excited as the first time two years ago. That time I had not seen the country for 22 years. The moment the immigration officer stamped his approval on my visa after a lengthy examination and questions I was amazed as if I were traveling to the moon. This time the exit process was much simpler. The young officer asked me how long I planned to stay in Vietnam. I said 5 weeks. He quickly looked over my application for entry, put his stamp on it and let me go. I stayed two days in Saigon with one of my nephew then I went to Nha Trang to see my brother and friends. Hanoi was my next stop where I visited Ha Long Bay, Cat Ba Island, the pass of Chi Lang and Nam Quan border post. My intention of visiting Dien Bien Phu did not materialize due to lack of time. From Hanoi you may go to Dien Bien Phu by land or by air. Either way will take you four days, two for going to and from, two for visiting the battlefield. I flew to Hue to visit my sister, the tombs of my parents and other friends, mostly my classmates of high school years. I went back to Nha Trang for three weeks to enjoy the beach with Luu and his wife Dieu Trang flying up from Saigon. Dieu Trang was the principal of Nha Trang high school for girls from 1973 to 1975. Her students and teachers hosted her with a heavy schedule that also involved Luu and myself. Time went by quickly. By early April I flew to Saigon to catch the flight back to the United States. I did not mention earlier that my son Cuong along with Phuong Tam and Paul (the eldest daughter and her husband) accompanied me to Vietnam too. All of them went back to the United States some days before me. Here are some notes on my trip.
OLD FRIEND NGUYEN XUAN THAM
Prior to my departure, one of my friends, Quynh Tieu, e-mailed me a note with the address of Nguyen Xuan Tham in Hanoi and asked me if I could manage to see him. Nguyen Xuan Tham was our high school classmate in Hue. In 1954, while in 11th grade, he joined the revolutionary movement against France for independence. He went to North Vietnam as the Geneva Accords dividing Vietnam in two parts went into effect. I wrote a short letter to Tham asking him to write or call me at my brother’s address in Nha Trang.
As soon as I arrived to Hanoi, Tham called me. As his home on Ba Trieu Street was not far from Phu Gia hotel where I stayed, ten minutes later we were in each other’s arms in Phu Gia Hotel lobby. Forty-seven years! The last time we saw each other we were in our twenties, now we were two rather old men. Tham looked darkened and much older than I had imagined.
Tham told me what he did from the time he set foot in the North They settled in Thanh Hoa, one hundred kilometers or so south of Hanoi for the first leg of their journey. They worked for a living while attending school. Tham gathered firewood in the forest nearby, others moonlight as farmers, carpenters ... After high school graduation he was sent to the Soviet Union for advanced study. He got an Associate PhD. Coming back to Vietnam he taught and wrote short stories. After 1975 he was rewarded with a post of advisor to Angola. Back again to Vietnam he taught at Hanoi polytechnic university as associate professor. He said he retired just a month ago. Unfortunately, a medical check up discovered he had upper jaw cancer. Surgery to remove the cancerous tissues was scheduled at the end of March. Tham recounted his life and his present battle against cancer with a monotonous voice as if nothing were important anymore in this earthly life. Nevertheless, he raised his voice from time to time as if he was optimistic with the current conditions, a necessary expression for people living a long time under a dictatorial regime when talking to friends. I inquired about the preparation for surgery and medication needed. He said his status permitted him to be admitted free to hospital and no charges for surgery. Doctors told him he needs better medicattion - which his status does not allow - for rapid recovery if ever the surgery proved successful. I asked how much money would be needed for good medication and where to buy it. He said good medication is available in Hanoi and the cost is around ten million dong. I estimated it to about 700 US dollars. Tham handed me a censured manuscript of his poems ready to go to print office and said his savings for the printing will be used for medication. Tham said: “ For now, just forget the poems. I want to save my life first” and added: “I went a long way to urge the surgeon who was about to operate on my cancer to save my life. I want to live a little longer to write. I have a lot of things to write.” I asked Tham why in the world he had to solicit the doctor’s favor. All doctors are supposed to save lives of patients. Tham said he does not know how the elite members in the Politburo and the Central Committee of the Vietnamese Communist Party were treated, but as far as he knows people must pay handsome money to hospital staff if they want to be taken care of properly. If you do not have money what else you can do except to ask for favor. He concluded: “Fortunately I still have some position in society.” I hope my solicitation will not fall on deaf ears.
Two days prior to his admission to hospital I went out to lunch with Tham. He chose a seafood restaurant on the bank of Lake Ho Tay. From his house on Ba Trieu Street the taxicab drove us along the dyke of Hong Ha River. The dyke was such a large concrete highway that, without the exits to the bank of Hong Ha we would have a hard time knowing we were on a dyke. Until ten years ago the dyke - built for centuries - was still made of earth. Recently people in power in Hanoi had built their own houses on the base of the dyke. Hanoi residents reacted angrily to the controversial constructions, fearing that the weakened dyke would be unable to prevent Hong Ha River from flooding the city during the rainy season. The least influential person’s houses were demolished; and a project to rebuild the dyke in concrete was in the makings. It was good for the population of Hanoi and it was a relief for people having houses built on the dyke.
We passed Thanh Nien Avenue (Youth Avenue), a large asphalted street made of stone wandering between Lake Ho Tay and Lake Truc Bach, a smaller lake on the right side. Tham told me: “I had sweated profusely on this street. It was the romantic Co Ngu Alley for Hanoi poets before the revolutionaries took over Hanoi after the Geneva Accords. It has been rebuilt with stone and mostly by human muscles of youth coming from all parts of the North and youth from the South regrouping to the North, like me. Uncle Ho then named it Thanh Nien Avenue. I still smell the ripe pink-pulpet guavas growing plentifully along Co Ngu. They had to be cut down for the enlarged street. We ate them as much as we could; the rest was thrown away with regret.”
Beyond the Tran Quoc Temple we saw the five-star Thang Loi Hotel before going over to the north side of Ho Tay to proceed to Phu Tay Ho, a small temple at the end of a split of narrow land originating from the north bank jutting out to the center of Ho Tay. A small street bordered in both sides by numerous seafood restaurants led to Phu Tay Ho. On the north bank of Tay Ho were many imposing red- roofed houses. Rumors had gone that, years ago the powerful members of the Communist Party appropriate the best parts of the north bank to build their retired mansions. I asked the taxi driver, amused: “Whom those gorgeous houses belong to?” Hesitatingly the driver said: “The people! (of dan)” Tham added: “Of dan gian, you know!” (dan gian taken together means the people, but taken as two separate words, it means bad people)
On the way back Tham asked the taxi driver to go by Lenin Park. In the middle of the Park a statue of Lenin made of stone stood tall against the cloudy sky, with a wall of trees as background. Tham murmured to my ears: “This probably is his last statue in the world. To be different from all other countries, that is Vietnam’s trademark.” I nodded approvingly. The taxi driver kept his silence. After the failed coup against Mikhail Gorbachev in 1991, Gorbachev dissolved the Soviet Union’s Communist Party. People in Moscow took to the streets and pulled down the Lenin statue in Red Square. People in other Eastern countries did not wait long to follow suit. Passing Lenin statue, Tham asked me to stop in front of the hospital where he will soon be operated for cancer, located across the street from Hanoi Towers, formerly Hoa Lo, or Hanoi’s Hilton as named by American POW’s. Hoa Lo was the famous prison where the French colonial Administration jailed the revolutionaries and later on served as jail to keep the American flyers, among them the famous POW turned politician John McCain. The designer of Hanoi Towers saved a portion of Hoa Lo that included a tower for armed guards and some red-roofed cells. As official explanation goes, it helps to remember the atrocities of the imperialists. I asked Tham as to why he needed to stop by at the hospital. He said he had to get in, don his patient’s blouse and claim his reserved bed. Otherwise, he could lose his bed to other patients. I was surprised at the way the hospitals in Hanoi were managed.
We hugged each other. Tham stepped out of the taxi. I watched him walking through the hospital entrance with confused feelings. The next day I flew to Hue.
NAM QUAN PASS
Had Phuong Tam and Paul not have problems with air travel to China, I would not have been visiting Nam Quan Pass. Due to a minor booking problem, they were not listed on the scheduled flight to Con Minh from Hanoi; they decided to enter China by land through Nam Quan Pass. Cuong and I accompanied them for the trip to the northern border. Nam Quan pass was called Friendship Gate to emphasize the friendship between the two countries. Friendship did not mean the two countries have not been fighting each other bloodily down the road of Vietnam’s long history. The most recent war occurred twenty-two years ago. In 1979, a hundred thousand Chinese troops invaded Vietnam, destroying the city of Lang Son and Dong Dang, a smaller town further north. Chinese troops thrust their way deep into Bac Giang, and stopped right before the gate of Hanoi. Later western intelligence disclosed that China was afraid of Soviet attacks on its atomic facilities.
The portion of National Route No. 1 connecting Hanoi to Lang Son is about 150 kilometers long. The two-way enlarged route is well repaved with asphalt, bordered by lanes for motorcycles, bicycles and pedestrians. It was safe to drive at 80 kilometers per hours on the flat portion from Hanoi to Bac Giang before entering Lang Son. From Lang Son the route wandered through a mountainous area marked here and there by high stoned hills. If the scenery were filled by water you might think you have another Ha Long Bay on land. The narrow pass of Chi Lang was paved with cement on both sides. Scripts depicting the heroic ambush by king Le Loi six centuries ago annihilating the invading Chinese troops led by the famous Chinese general Lieu Thang could be seen. A chilling feeling went down my spinal cord as I imagined thousands of Vietnamese soldiers charging the Chinese invaders. The death of Lieu Thang marked the continuation of Vietnam as a sovereign nation.
Here is Lang Son, the largest northernmost city! Lang Son has seen the French colonial troops mauled by general Giap in their withdrawal in 1950. In 1979 Chinese troops leveled Lang Son to the ground as an act of revenging Vietnam for the overthrow of Chinese allied Pol Pot regime months earlier. Lang Son and Dong Dang have been partly rebuilt. The sign of reconstruction can be seen everywhere. It was hot, dusty and humid in this region in April. Folklore says Dong Dang has the market of Ky Lua. But Ky Lua was not in Dong Dang. It was right in the center of Lang Son. Why? Everyone was too busy finding an answer if there ever is one. Commerce activities along the border are the foremost occupation of Lang Son inhabitants. We left Lang Son going north. The milestones marked: Dong Dang 8 kilometers; Nam Quan Pass 11 kilometers. A large custom facility between Dong Dang and Lang Son controlled the flow of goods imported to Vietnam. Hundreds of trucks full of merchandises parked on the right side of Route Number One waiting to be checked by Vietnamese custom officials. Out of the pavements along the trucks the gathering made makeshift market. The row of trucks looked like a convoy bringing troops to the war front. In fact this was a war, an economic war. The amount of merchandises officially passing through Nam Quan Pass and other hundreds of tons of goods passing through other points along the northern border evading tax constituted a big economic battle for Vietnam.
After Dong Dang I could not wait to see the Nam Quan Pass. A picture of the Pass similar to the majestic gates of Thuong Tu or Dong Ba in the capital city of Hue I saw in a geography book sixty years ago still haunted me. At the border however, I did not see the Pass. Instead I saw a gate like the one of a paid parking lot with some policemen standing guard. I came to the custom facility, a large building, and as Paul and Phuong Tam were doing their paperwork I asked a custom officer: “How can I see Nam Quan Pass?” He said, gesturing toward the gate “Twenty meters beyond that gate is the end of Vietnam territory. You cannot see the Pass from here. It is inside China.” I was not satisfied with the answer, but I did not inquire further. Two years ago Vietnam signed a land border agreement with China. The contents of the Agreement were not disclosed. Rumors from dissident groups inside the country circulated around the world that the Vietnam Communist Party has ceded the high points near the border to China under the pretext of common security. Recently at the general convention of the VNCP in April 2001 Nong Duc Manh replaced Le Kha Phieu, until then the VNCP boss. The conventionists accused Le Kha Phieu of four counts, one of them was ceding too much to China in the Agreement. Nobody knows the truth, probably not until the Agreement would be disclosed by Nong Duc Manh. It is interesting to mention here the words of professor Nguyen Xuan Tham. Vietnam is quite a peculiar country in the world community; the people are deprived of the right to know the contents of an international agreement affecting the security of their country.
UNIFIED TRAIN S7
On March 27, Cuong and I took the express train S7 from Hue to go to Nha Trang. All express trains originating from Hanoi to Saigon and back were named Unified Trains. There were two kinds of Unified Trains, high-speed and ultra-high speed. S7 was of high-speed kind, stopping at almost all main stations. From Hue to Nha Trang S7 stopped at Lang Co, Da Nang, Tam Quan, Dieu Tri, Qui Nhon, Tuy Hoa, Nha Trang. The ultra-high speed trains stop only at the larger cities.
I missed the ultra- high speed train that morning because of the working of the black market with which I was not familiar. The ticket clerk lied to me that the ultra- high speed train I wanted to book would not stop at Nha Trang, so I took the high-speed train. Aboard the train I learned that all Unified Trains regardless of speed would stop at Nha Trang. But it was too late.
The compartment has two rows of beds; each row has three beds, one on top of others leaving enough space in between for you to lie down for a nap. Cuong and I had reserved two beds at the bottom. In the compartment I found three passengers. On the left, Ms. Lan, 45, professor of the school of pedagogy of Kontum, taking the top bed, Ms. Van 37, a military journalist taking the middle. On the right, Mr. Vinh, a police officer in his thirties, taking the middle bed. The top right was for Mrs. Hong, in her fifties, a passenger boarding the train at Hue. She complained as she climbed to her bed: “I cannot take it anymore. You need to go in a hurry and you have to bribe somebody 50 thousand dong to get this damned bed!” As soon as the train left the station she was snoring deep in her sleep. Ms. Lan, Van and Vinh engaged in small talk while Cuong went out of the compartment to watch the scenery. I chose to rest in my own bed.
Away from Phu Bai, S7 sneaked its way smoothly southward under a clear sky covered with cumulus. On the right a range of blue mountains appeared far away, and on the left green rice fields stretching toward the sea. A peaceful atmosphere reigned, except the voices of Ms. Lan, Ms. Van and Mr. Vinh. They conversed about their daily work. Ms. Lan, a good looking woman, was returning to Kontum after finishing an advanced course in pedagogy in Hanoi. She will disembark at Dieu Tri and catch an express bus to go to Kontum before dark. She was the sole daughter of an underground district party chief during the war against French domination. After the war (with French), then one-year old, she went to the north with her parents. She spoke with a Hanoi accent mixing with Binh Dinh’s and she did not hide her compassion toward the south where she was born. Ms. Van of Hanoi was sent to NhaTrang to be part of a team of teachers for a short military reporters training session. She was a bit chunky, with fair complexion, easy going and spoke with pure Hanoi accent. She said the liberation of the South in 1975 did not have any significant imprint on her. She was only 10 years old at the time. She was satisfied with her present job as an expert in military reporting. Vinh, the police officer did not reveal much about himself, talking just enough to maintain the conversation with Ms. Lan and Ms. Van while sipping a can of beer. He offered beer to Ms Van. Ms. Van refused the offer saying she was not in good shape.
The train moved quietly, lightly oscillating, marking regular and distinct sounds when the wheels met the small space between the railways. Stretching on my bed I could not sleep nevertheless, listening to the conversation. They talked openly, but I thought they might not express their feelings if they had bitterness in their minds. The train stopped at Lang Co, adding one more locomotive to mount the Hai Van Pass. It was raining lightly. Some little girls covered with makeshift raincoats were selling boiled sweet potatoes, maniocs, and spring roll wrappers, cut sugar canes in small nylon packages. You may buy dried squids and beer from them. Handicapped people on crutches were approaching the train windows to ask for money from the travelers. Mrs. Hong was awakened by the noise. She climbed down from her bed, buying a package of sugar canes and a can of coca-cola. She gave money handsomely to the handicapped people, then sat down on the edge of my bed sipping her refreshment, not talking to anyone.
A middle- aged traveler walked by. Ms. Lan greeted him and introduced him as professor Man, her former teacher at the University of Hue. Ms. Lan talked about professor Man as a kind teacher toward the students. At a postgraduate course he gave good grades to all students regardless of the qualities of their work. Asked why he did so, he said amusingly “Higher education should have high grades”. Mrs. Hong reacted: “Your story gave me a chill along my spinal cord. Education is the most important thing for a nation and should not be treated lightly. Bad teachers produce unqualified graduates. Your teacher Man may have a good heart but what he does has long lasting consequences for the country’s future. How this country could be raised to international level of intellect and technology?” Cuong kept his silence. I expected reaction from Ms. Lan, and if not, from Ms. Van or Mr. Vinh. Nothing happened. Ms. Lan turned his back a little away from Mrs. Hong as if she did not want to argue with her. Vinh finished his beer and offered one to Ms. Van again, looking pensively through the windows.
Cuong engaged a conversation with Mrs. Hong to break the silence. Mrs. Hong opened her heart to Cuong: “I am a merchant of convenience. In that memorable year of 1975 I already had six children. Unfortunately my husband made me pregnant before he was sent to the re-education camp. In 1976 I gave birth to my seventh child. Neighbors were much concerned about my family’s survival. I struggled to survive anyway. Trains and railways were where I lived. I bought merchandises from one city and sold them in another city. My children stayed with my sister under the care of the eldest child, a 10-year-old girl.” Lowering her voice Mrs. Hong said just for Cuong to hear: “Life was hell. I married just a year short of graduation from the University of Hue. I had no experience in earning a living. Anyway I survived years of hardship in the face of a policy against all aspects of commerce by the new government. One of my sons left home, slipped out of the country with friends, and is now settled in Seattle. Others have grown up, married and settled. I only regret that they could not attend schools, as they should. Lack of money is one thing, to be on the wrong side of the war was another reason.” Mrs. Hong said she is doing wholesale commerce now. “Merchandises are packed and charged on the train. People at destination pick them up. I am there to receive the money.” Her husband was released after 12 years of re-education and was eligible for Human Operation (HO) program. Unfortunately he died prior to being interviewed by US officials. The whole family was stuck.
The trio Lan, Van and Vinh appeared to pay no attention to Mrs. Hong’s story. They continued their conversation with lower voice. Ms. Van told them she once went to DaNang by train and arrived at night. She saw the porters sleeping in the station courtyard. She thought it was so simple to sleep at night right where they work in the daytime. Mrs. Hong intervened provokingly: “Really it was simple, but also it was so miserable. A country is like a family. If the father does not fulfill his responsibility misery falls on his children. People are still so poor and a large portion homeless after so many years of peace! Who is responsible?” Ms. Van retorted mildly: “But the leaders need time, don’t they?” Ms. Hong commented: “Of course everyone needs time to learn. But education is the prerequisites of learning. A doctor may become a good farmer after 6 months of training, but a farmer may not become a doctor regardless how long he learns.” The compartment fell silent. Only the wind due to the motion of the train and the regular noise of the iron wheels on the railways could be heard. Ms. Lan apparently irritated, turned her back further toward Mrs. Hong, and closed her eyes as if she were sleeping. The police officer took out a pamphlet trying to read. Ms. Van kept silent, looking outside. Cuong engaged in small talk with Ms. Van. She was about Cuong’s age. She asked him about life in the United States and expressed her wish to have an opportunity to visit that country to refresh her thought. They traded e-mail addresses.
The police officer got off at Tam Ky. Ms. Lan prepared herself for next stop at Dieu Tri. She said to Cuong: “It would be a favor if you help me move two luggages out of the station gate at Dieu Tri. I still have another two heavy bags. Professor Man promised to help me out, but I don’t like to bother my former teacher.” Mrs. Hong told to Ms. Lan, “You should not ask the young man for help. The train stops only for a few minutes at Dieu Tri. He may miss his train. Just spend some thousand dong and a paid helper will help you out. Don’t be so stingy.” The possibility of Cuong missing the train scared me. I went over the next compartment and let professor Man know that Ms. Lan needed his help. Professor Man came over and heaved Ms. Lan’s two heavy luggages out of the compartment. Lan followed him with her own bags on both hands. I said goodbye to Ms. Lan, wishing her a safe trip back home. I murmured to professor Man: “Teaching pretty students was indeed agreeable and at the same time bothersome, wasn’t it? At Dieu Tri two female students came on to fill the compartment’s vacancy. Mrs. Hong, up again to her bed, and in a few minutes one may hear her snore pleasantly. I took a short nap before the train pulled in to Nha Trang station. It was exactly midnight March 27. The train was one hour late.
TRINH CONG SON ENDS HIS EARTHLY JOURNEY
Here I am in Nha Trang. Today is April 1. Frenchmen call it “Poisson d’Avril”, the Americans label it “April Fools”, and Vietnamese imitating the French’s call it “Ca Thang Tu”. On April Fools you may disseminate any kind of false news you like. If someone believes them it is his or her problem. Some small things happened to me on that day that were real, not “fools”. My old friend Chuan, 78, took a 10-kilometer trip with his bicycle to come to Nha Trang at 6:AM to enjoy the beach with me. Phuong Tam flew in from Hanoi, Luu and Dieu Trang from Saigon. At 6:PM Luu and Dieu Trang, Ly’s, Chau’s, Duy’s, Nhu and I dined out at Bien Tien, an isolated beach that looks out to Nha Trang bay and connects with the city of Nha Trang by a newly built highway crossing the mouth of Nha Trang River through Bai Duong and Dong De.
Domestically as well as internationally there was important news. In Hanoi members of the Politburo of the VNCP engaged in a deadly struggle for the position of general secretary. In Saigon, composer Trinh Cong Son died of diabetes complications. Over the South China Sea a Chinese jet fighter hit an American intelligence plane. The jet went down. The pilot jumped out and perished. The 24-man crew of the American plane landed safely in HaiNam Island. All this news, except Trinh Cong Son’s death, were cynically treated as April Fools by people on the streets of Vietnam, even though Hanoi’s political atmosphere could compromise the stability of the country. Rumors were everywhere that at some strategic locations in Hanoi anti-aircraft batteries had been positioned. The current general secretary Le Kha Phieu who maneuvered to be reelected, was changing his whereabouts every night for fear of being removed by force. People did not care much about political tension between China and the United States either. The sole news that occupied their mind was the passing away of Trinh Cong Son.
His death hit the headline in all newspapers. The traffic on Pham Ngoc Thach street in Third District was virtually blocked. There were too many motorcycles converging on Trinh Cong Son’ house where his body was being prepared for burial. Young people in Saigon revered Trinh naturally as if his songs with words coming from his dreams and defying all grammatical rules permeated their souls. Nguyen Minh Triet, member of VNCP politburo, party boss of Saigon, sensitive to public feelings came to pay tribute to Trinh Cong Son. He made arrangements to be photographed – white shirt, black tie, seating beside two Trinh’s sisters – and the photos printed in all Saigon newspapers. Even well known retired officials like Nguyen Van Linh and Vo Van Kiet had condolence gifts sent, just to show that they are keeping pace with the people or at least with Nguyen Minh Triet, the man in power. People on the streets dissected every word of Khanh Ly’s condolence on Trinh’s death. In 1995 in a hand written note Trinh Cong Son wrote of Khanh Ly, “A friend of destiny, loving each other forever.” She said to a BBC program in Vietnamese: “Two years ago I met with him. I had the premonition that it was the last. In fact, Mr. Trinh Cong Son does not belong to anyone. He belongs to the people. His choice to stay with the fatherland and die there was the right choice because he loves the country and the Vietnamese people intensely. I owe him a name and, more importantly, the best way to live meaningfully. I have lived for forty years with his name attached to mine and with what he told me. He taught me to live with a good heart to all. Mr. Trinh Cong Son has been half of my life.” Khanh Ly comments on Trinh Cong Son upon his death was burning with sentiment, but the third person she used to refer to Trinh Cong Son sounds so cool. Why does she need a decent interval between her and Mr. Trinh?
Most Vietnamese in their 60’s have reservations with Trinh Cong Son political tendency. They blame him of having compromised the South Vietnamese peoples’ efforts in the war for freedom by composing the anti-war songs and for having drunk most of the time. A very small portion shares his feelings toward the war, according to which it is a war between two ideologies where the Vietnamese people happened to be caught in the crossfire. His drunkenness helped him extract the magic words and to compose songs that go straight to the heart of common people. The relationship between Trinh Cong Son and the VNCP was a struggle to preserve the dignity of an artist. What would be the thing the new government would like most, if not for Trinh Cong Son to compose a song hailing uncle Ho or the VNCP? Trinh Cong Son did not give birth to such a song, and he was kicked down to an empty position in Hue. They let him travel to Europe hoping he would not return and be rid of him for good. He came back every single time. He won in the process the psychological war with the communists and captured the heart of the people. The Vietnamese government could not turn its back on Trinh Cong Son. By paying tribute to Trinh they want to reclaim him as one of theirs. In fact Trinh Cong Son does not belong to anyone.
VIETNAMESE LANGUAGE AND THE EXISTENCE OF THE NATION
The policy of the communist government is to use Vietnamese language as much as possible. During the war and after taking over the South they pushed this policy to the extreme. Maternity ward became “xuong de”, students of different sex became “hoc tro trai, hoc tro gai”, restroom became “nha ia” ... Those ridiculous vocabularies disappeared with time as nobody used them. Then a reverse phenomenon came into being. A lot of common Vietnamese words were replaced by words with Chinese origin. “Dan bai” (lesson plan) was called “giao an”, “khoi cong” (start a project) is replaced by “thi cong”... There were no rules to be adhered to.
The policy (or no policy) of the National Tourist Office (NTO) was another thing. Hanoi and Hue are the most attracting places to foreign tourists, especially Hue. The Old Imperial City of Hue and its royal tombs have been recognized as world heritage by UNESCO a decade ago. Tu Duc’s tomb – known as Khiem Lang by the royal family - was the most beautiful. It was built on the evergreen hill of Van Nien on the right bank of Huong Giang River. From afar it looked like a colorful curtain covering the pined hill.
Visiting Khiem Lang this time, my childhood playground, I had mixed feelings. Beyond the main entrance a paved lane bordering by white frangipanes covered with yellow flowers leading to the center of Khiem Lang. On the right was a lake for lotus, king Tu Duc’s fishing pond, and on the left perched on top of numerous steps was the tomb of the King. Stepping to the top I found myself with a young Canadian tourist in his thirties, before a stele made of marble engraved with Chinese characters. I have seen this stele hundreds of time. I could not read them but I never cared. The tourist asked me after making sure that I was a Vietnamese: “Are there two ways to write Vietnamese?” Realizing that I did not understand his question, he explained, pointing his finger to the marble stele. I know that you write your language using a,b, c like us. So those characters would be another way to write Vietnamese? I said: “No, we have only one way to write our language. Those characters are Chinese”. He questioned me with curiosity: “So why in the world there were no translation into Vietnamese for Vietnamese and English for foreign tourists?” I had no answer. I could not say the NTO was busy with other things; or the NTO did not pay attention, or any other reason.
The inquiry of the Canadian tourist made me think back to other marble or stone steles, the wood panels with characters in yellow ink written on red background at Khong Tu Temple, Tay Ho Temple, Quan Thanh, Tran Quoc in Hanoi, and others at the royal palace in Hue. Standing before them was like facing a dense forest; you don’t understand even one word. Suddenly I had the burning desire to understand them if ever they were translated into Vietnamese. I would know my country’s heritage better than what I had learned from the history lessons at high school, and probably I would feel more attached to the country. I asked myself why the leaders of the successive regimes in Vietnam, from Bao Dai back to the 50’s, through presidents Ngo Dinh Diem and Nguyen Van Thieu, and the communists with more than 26 years of peace did not pay attention to such an evidence. I questioned myself why such a trivial question did not come up to me sooner, until a foreign tourist threw it to my face? Probably the Confucius teachings had permeated too deeply our mind making us blind to the first necessities required to make a nation a sovereign one. We are lacking in self-esteem and a self-culture as well. I suddenly realized one of the reasons why this S-shaped Vietnam favored by nature, inhabited by such a hard-working people, still remains a backward country at the dawn of the 21st century.
THE LEGEND OF CU CHI
On April 10, Dieu Trang, Luu, two of my nieces and I went to visit Cu Chi’s underground tunnels. District Cu Chi in the province of Binh Duong is located about 30 kilometers northeast of Saigon. The story went that in the flat part of Cu Chi covered with shrubs there was a network of underground tunnels the guerrillas used to harrass the American forces during the war. An official pamphlet described Cu Chi as an invincible fighting base. The American forces called on powerful means yet still failed to destroy the base. Cu Chi guides told visitors that during the war, guerrillas from underground tunnels often appeared right in the heart of the American base, killed Americans soldiers then disappeared again into the tunnels without leaving a trace. According to guides, the tunnels were 250 kilometers long, equipped with hospitals, surgery facilities, resting areas, conference rooms, and could handle a military unit as big as a regiment. Naturally Cu Chi became the magnet for tourism.
We arrived to Cu Chi on a hot and humid morning. The tunnels were located on the left side of the road to Binh Duong. On the right were the receiving facilities with ticket stand, film presentation room, refreshing stands and restaurants. All employees donned guerrilla outfits except the girls at the ticket stand. The scheduled film projection session had been just over when we arrived, the guides decided instead to show us the tunnels first. The portion showed did not impress us at all. Tunnels entrances and exits were 100 meters apart from one another. We were also showed the rudimentary booby traps of different designs, underground conference rooms, and rest area. A hole of 20 meters diameter and 10 meters depth covered with grass was presented as remnant of B-52 bombing. The flat jungle did not bear any proof of hundreds of holes – now filled, as alleged by the guides. At another tunnel entrance a guide tried to convince a Japanese woman not to enter for fear of suffocation. The Japanese, probably a reporter eager to find the truth, insisted and entered anyway. I saw her reappear at the other end, smiling. Back to the projection room we watched a black and white film about the system of tunnels. It was another disappointment. The film was of mediocre quality, containing more wishful thinking than facts about the tunnels. I had strong feelings that Cu Chi was just another Hanoi’s propaganda coup. Cu Chi story was at best a legend, built up with the help of anti-war American reporters. During the war, they lounged in air-conditioned coffee shops in Saigon, gathered and dispatched news aimed at justifying that Americans were on the wrong side of the war. The information related to Cu Chi such as its length of 250 kilometers, equipped with power plants, hospitals, surgery units, recreation facilities for whole battalions needs more substantiating proof. I don’t see why the Americans could not destroy the complex with the firepower at its disposal. After the war was over a great number of American veterans visited the tunnels. Now most visitors were from Europe or Canada. Few Americans were to be seen. Why the American veterans did not speak out? Maybe this is a sign of self-respect. Losers won’t argue with what the winners have to say. Moreover, the Americans themselves had helped create the legend.
I had a short but revealing dialogue with the guide, a young guerrilla:
- What do you know about Cu Chi during the war?
- Nothing, I was too young. But my father did fight in here.
- Probably you heard a lot about your father’s fighting activities in the tunnels?
- Not much. He is an old man now in his fifties. He is too busy with his small gasoline boat transporting people back and forth across the river nearby to earn enough money to raise my two brothers.
NOT EVEN HALF-FULL
On the way to Tan Son Nhat international airport to return to the United States I read a huge slogan written with red paint over the wall of a large building in First District: “Market Economy in the Direction of Socialism to Make the Country Strong, the People Rich, the Society Civilized, and to Bring Equality to All” At the end of the 1980’s, the policy of doi moi allowed the retailers some extra space to breath, but people were not rich yet. People in power and a few others clever enough to exploit the system amassed large fortunes with impunity. Most, especially those living in the countryside remained desperately poor. Vietnam was not stronger. Neighbors’ respect diminished. China was more aggressive in her ambition on land and sea borders shared with Vietnam. There was no equality in the society because of one-party political system. And civilization? If we see civilization as color TV sets, air conditioners, gas ranges, cellular phones ... Vietnam is a somewhat civilized country. But if we see civilization as a law-abiding society in which all components know their duties and the limits of their freedom, and people are helpful to one another, society in which judges are judges, teachers are teachers, workers are workers, the Vietnam as a civilized country still has a long way to go.
My thinking turned to Ho Chi Minh City where big houses looking down on beautiful boulevards all belong to the high-ranking officials in the communist party. Those people may never have known anything about Cu Chi
The Vietnam glass of water is not even half full and is gradually dwindling.
Tran Binh Nam

Posted by vanhoa at 10:27 PM No comments:

NGUYỄN THIÊN THỤ * VĂN HÓA VIỆT NAM

XÂY DỰNG VĂN-HÓA VIỆT-NAM
Thời Hậu Cộng Sản
Nguyễn Thiên Thụ


I.VĂN HÓA Là GÌ ?
Nhiều tự điển định nghĩa rằng văn hóa là nghệ thuật và văn chương. Nhưng một số tác giả có quan niệm rộng rãi hơn, cho rằng văn hóa là danh từ chỉ chung mọi sinh hoạt của con người.
Tự điển Larousse định nghĩa :
Văn hóa là toàn bộ những cấu trúc xã hội và những biểu hiện nghệ thuật, tôn giáo ,tinh thần có thể định nghĩa môt nhóm người, một xã hội bởi mối liên quan giữa nhóm này với nhóm khác, xã hội này với xã hội khác. ( Ensemble des structures sociales et des manifestations artistiques, religieuses, intellectuelles qui définissent un groupe, une société par rapport à une autre) . Như vậy kinh tế, chính trị, giáo dục, văn chương , nghệ thuật, phong tục, tập quán, tôn giáo.. .đều là những mặt của văn hóa.
Tuy nhiên, các mặt này đôi khi có liên hệ sâu xa với các tổ chức, cơ cấu khác trong xã hội. Kinh tế, chính trị tuy là những mặt biểu hiện của văn hóa nhưng nó trực thuộc lãnh vực kinh tế, chính trị. Giáo dục cũng là một lãnh vực chuyên biệt. .
Vậy nói đến văn hóa, chúng ta nói đến những sinh hoạt , những hoạt động thiên về tinh thần nhiều hơn là vật chất . Với quan niệm này, nói đến văn hóa,chúng ta có thể đề cập đến văn chương, nghệ thuật, giáo dục, tôn giáo, phong tục, chính trị, kinh tế . Trong nghệ thuật, chúng ta phải nói đến thơ, tiểu thuyết, nhạc , kịch, phim ảnh, và ngành truyền thông đại chúng .
II. tình hình văn hóa Việt nam
Trước thế kỷ 19, nước ta cũng như Nhật bản, Triều Tiên, Mông Cổ, Tây Tạng chịu ảnh hưởng văn hóa Trung quốc. Nền văn hóa này hòa đồng với nền văn hóa dân tộc mang lại cho ta nhiều điều hữu ích . Tổ tiên ta tuy dùng Hán tự, tuy chịu ảnh hưởng văn hóa Trung quốc nhưng bao giờ cũng giữ vững nền độc lập , vẫn hiên ngang bất khuất.
Nhưng từ khi thực dân Pháp đô hộ ta, nền văn hóa ta đã bị thoái hóa mặc dầu trong cuộc tiếp xúc với Tây Âu, chúng ta đã thâu thái được nhiều điều hữu ích.
Chúng ta bị người Pháp cai trị, và đất nước ta bị chia cắt thành ba miền Trung, Nam ,Bắc với ba thể chế khác nhau. Chúng ta đã phải học tiếng Pháp mà bỏ chữ nôm, chữ Hán và cắt đứt hẵn với nền văn hóa trước kia. Pháp chưa bắt dân ta cắt tóc ngắn, mặc âu phục thì một số người Việt Nam hăng hái kêu gọi mặc âu phục, cắt tóc ngắn . Họ là những người chạy theo hình thức chủ nghĩa, chẳng làm lợi gì cho đất nước. Một số người nữa, chịu ảnh hưởng trường Pháp tại Việt Nam hay tại Pháp ,ra làm báo chí, viết tiểu thuyết công kích phong tục tập quán Việt Nam trong đó có những nhà văn trong Tự Lực Văn Đoàn.
Sau 1945, Cộng sản lên nắm chính quyền, tiêu diệt tôn giáo, tiêu diệt gia đình, tiêu diệt văn hóa cũ. Người cộng sản nhân danh cách mạng ( đả phá cái cũ, xây dựng cái mới ), cho rằng mọi cái cũ là xấu . Thực ra vì óc độc tài và thiển cận, họ muốn tiêu diệt tất cả để cho tư tưởng và tổ chức cộng sản phát triển.
1.Gia Đình.
Nét đặc trưng của cộng sản là vô gia đình. Hiện nay, cộng sản đang ở vào giai đoạn xã hội chủ nghĩa thì còn có gia đình, Nhưng khi đã tiến lên cộng sản chủ nghĩa thì trở lại thời bán khai (cộng sản nguyên thủy). Họ muốn tiêu diệt gia đình nên kêu gọi con cái bỏ cha mẹ, chồng vợ bỏ nhau mà đi theo chúng ( thoát ly gia đình ) .Chúng dụ dỗ con cái theo dõi ,tố giác cha mẹ. Chúng bắt con đãu cha, vợ tố chồng. Chúng không muốn con cái tuân phục cha mẹ mà tuân phục lãnh tụ và đảng. Khẩu hiệu của họ là " Trung với đảng, hiếu với dân" khác với văn hóa cũ của ta và loài người là " trung với nước, hiếu với cha mẹ".
2.Tôn giáo.
Nét đặc thù thứ hai trong xã hội cộng sản là vô tôn giáo.Cộng sản muốn hủy diệt tôn giáo nên phá hay tịch thu chùa chiền, đền miếu, khộng cho thờ cúng, biến nơi thờ phượng thành lớp học, trụ sở ủy ban ,kho chứa hàng của Hợp tác xã.. , giết hại các lãnh tụ tôn giáo và tín đồ trung thành...Chúng không cho phát triển tôn giáo, không cho thâu nhận tu sĩ mới, không cho phép cất nhà chùa, nhà thờ mới. Chúng cho công an len lỏi vào hàng ngũ tu sĩ và tín đồ để phá hoại tôn giáo . Chúng lập giáo hội mới dưói quyền điều khiển của chúng, nhưng dân chúng chống đối các sư, cha quốc doanh mà chỉ tuân phục các tu sĩ chân chính.
3.Giáo dục.
Sau 1956, cải cách ruộng đất, cộng sản không cho con cái địa chủ đến trường học. Con cái cán bộ, con cái nông dân được thâu nhận vào trường tiểu học, trung học, đại học và được tuyển vào các cơ quan đảng và nhà nước. Sau 1975, con cái ngụy quân, ngụy quyền phải đạt điểm cao ( 16-22 ) trong khi con cái cán bộ chỉ cần một hai điểm là đỗ. Có những trường đại học không tuyển những sinh viên Phật giáo, Thiên Chúa giáo. Có những môn học chỉ dành riêng cho con em cán bộ lấy cớ là bí mật quốc gia.. .
Nền giáo dục cộng sản là nền giáo dục ngu dân, chúng tạo nên những con vẹt chỉ biết ca tụng đảng ,tạo nên những lớp người ngu phá hoại đất nước. Vì cán bộ thấp kém và sinh viên thấp kém ( hồng hơn chuyên ) cho nên thành quả giáo dục rất thấp kém. Mỗi năm thêm một sa sút.
Chương trình giáo dục chú trọng về tuyên truyền chính trị, xuyên tạc lịch sử, xuyên tạc sự thực. Họ chối bỏ bốn nghìn năm văn hóa dân tộc, chỉ dạy sinh viên, học sinh văn thơ vô giá trị của Hồ Chí Minh, Tố Hữu.. .Họ bỏ quên bốn nghìn năm giữ nước và dựng nước của tiền nhân mà chỉ đề cao lịch sử đảng cộng sản.
Trường học đã trở thành trung tâm tuyên truyền của đảng. Học sinh, sinh viên học nhồi sọ, học sinh , sinh viên theo dõi nhau và theo dõi thầy. Trong trường cũng như trong mọi cơ quan, tổ chức đảng quyết định mọi thứ, các giáo viên bị coi khinh.
Nội dung và đường lối giảng dạy cộng sản giống phát xít :
Tôn sùng đảng và lãnh tụ
Căm thù, chém giết
Hy sinh cho đảng, quên bản thân
Trung với đảng, hiếu với dân, không hiếu với cha mẹ
Nho giáo là phong kiến, lạc hậu
Tôn giáo là thuốc phiện, là mê tín, dị đoan
Triết học Mac Lê là bậc nhất, là đỉnh cao của khoa học. . .
Nói tóm lại, cộng sản chỉ đào tạo nên những con người nô lệ, ngu dốt, thiếu đạo đức.
4.Văn học, nghệ thuật :
Cộng sản ngăn chận tự do tư tưởng, tự do ngôn luận, tự do sáng tác. Họ cho rằng văn hóa cũ lạc hậu cho nên đốt sách cũ , giết hại hoặc bỏ tù những nhà thơ,nhà văn không theo chúng.
Các nhà văn, nhà thơ phải tuân theo chỉ đạo về văn hóa của đảng. Họ không có quyền sáng tác theo ý riêng mình. Nhà văn, nhà thơ dưới chế độ cộng sản là những văn nô của đảng. Nếu ai bất tuân thì bị trừng phạt thẳng tay. Các nhà văn, nhà thơ trong Giai Phẩm và Nhân Văn chỉ vì đòi hỏi tự do sáng tác mà bị tù đày khổ ải và nhục nhã.. .
Những nhạc sĩ, văn thi sĩ lãng mạn đã bị kết tội và tác phẩm của họ bị cấm đoán . Chỉ có nhạc ca tụng lãnh tụ, ca tụng chiến tranh là được ca hát rả rích trên đài. Các họa sĩ, điêu khắc gia chỉ được trình bày những ảnh, những tượng lãnh tụ.. .
Cộng sản nắm độc quyền về sách báo và truyền thông đại chúng. Kết cục nền văn hóa cộng sản chỉ đẻ ra những tác phẩm rơm rác, bị quần chúng khinh khi, miệt thị.
5.Ấn Loát và Truyền Thanh, Truyền Hình.
Cộng sản chủ trương tuyên truyền dối trá, phỉnh phờ dân chúng nên chúng rất chú trọng ngành truyền thông đại chúng. Cộng sản xưa nay quan niệm sách báo, truyền thanh và truyền hình là độc quyền nhà nước, không thể để lọt vào tay tư nhân vì sợ tư nhân tuyên truyền chống đảng. Do đó ,cộng sản nắm chặt ngành báo chí và ấn loát, truyền thanh,truyền hình. Và vì vậy, cộng sản thường nói một chiều, tuyên truyền xuyên tạc sự thực, bưng bít sự thực, sáng tối,trưa chiều, dân chúng chỉ nghe toàn một giọng điệu dối trá, phỉnh phờ. Nhưng nghe chán thành nhàm, dân chúng không còn tin tưởng vào báo chí, đài truyền thanh, truyền hình nữa. Họ thường nghe đài ngoại quốc, xem video ngoại quốc.. .

6. Chính trị :
Cộng sản độc tài, chủ trương vô sản chuyên chính, chúng giết ngườI không cần lý do, gây nên bao thảm cảnh. Lãy cớ chống đế quốc, chống tư bản, bảo vệ quyền lợI giai cấp vô sản, ngườI cộng sản để xuất cảng cách mạng, đem chiến tranh khắp nơi trên thế giới.
Trong quốc gia, chúng gây cảnh nồi da xáo thịt, đãu tranh giai cấp, con tố cha, vợ tố chồng . Chúng chủ trương độc tài, cướp đoạt mọị quyền tư hữu của dân chúng, bắt dân chúng làm nô lệ cho đảng. Chúng tước đoạt mọI quyền tự do của con ngườI như tự do tư tưởng, tự do ngôn luận, tự do tín ngưỡng.... Chúng lập một nền dân chủ giả hiệu vì các cuộc bầu cử chỉ là hình thức hợp thức hóa các ứng cử viên của đảng. Chúng nóí đảng lãnh đạo, nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ nhưng thực tế,nhà nước, quốc hội, tư pháp và đảng đều là một, và nhân dân chỉ là nô lệ đói rách.. .Kết quả, ở đâu có cộng sản là có khủng bố, chém giết.. .Địa ngục trần gian chính là xã hội cộng sản.. .
7. Kinh tế.
Cộng sản cưóp bóc tư hữu con người . Với việc cướp ruộng đất ( cải cách ruông đất ), cướp các cơ sở kinh doanh ( cải tạo thương nghiệp ) , cộng sản đã làm chủ nền kinh tế quốc dân, và bắt dân chúng phải làm nô lệ cho đảng trong trong những hợp tác xã nông nghiệp , nhà máy quốc doanh hay nông trường, công trường.. .
Nhân dân ăn không đủ no, mặc khộng đủ ấm, tình trạng của công nhân, nông dân còn thảm thương hơn thời phong kiến và thực dân. Trong khi đờI sống nhân dân vô cùng khốn khổ thì bọn cộng sản, nhất là bọn cộng sản gộc, được hưởng mọi thứ tiện nghi chẳng thua gì vua chúa. Vì nắm trọn tài sản nhân dân trong tay, chúng đã chiếm công vi tư. Ngoài ra, chúng còn tham nhũng hối lộ, buôn lậu, buôn ma túy để làm giàu. Các chế độ khác cũng có tham nhũng, nhưng tham nhũng ở Việt Nam là sâu nặng nhất vì cộng sản Việt Nam rất tham lam , tàn ác, gian xảo.
Hậu quả của bao năm thống trị là kinh tế suy sụp, đời sống nhân dân khốn khổ, trong khi bọn cộng sản lại xa hoa, sa đọa vì tham nhũng, chiếm đoạt tài sản nhân dân và tài sản quốc gia.
Nói tóm lại, dưới chế độ cộng sản, đời sống tinh thần và vật chất của nhân dân ta vô cùng khốn khổ bởi vì cộng sản đã thực hiện đường lối văn hóa cộng sản, bóp nghẹt mọi thứ tự do con người khiến cho văn học nghệ thuật, tôn giáo, giáo dục ,chính trị,kinh tế . . . suy thoái, lạc hậu, kém cỏi.
iiI. Mục đích và các đường Lối hỗ trợ song song
Cộng sản đã phá hoại văn hóa dân tộc, chúng ta có bổn phận phải xây dựng lại. Hậu quả rất nặng nề, chúng ta không thể phục hồi nhanh chóng được bởi vì cộng sản làm văn hóa sai lầm nên đã gây tai họa đến hàng trăm năm.
Trước khi nói đến đường lối xây dựng văn hóa dân tộc, chúng ta thử bàn đến mục dích và các đường lối hỗ trợ cho công việc xây dựng văn hóa thành công.
1.Mục đích:
Mục đích xây dựng văn hóa của ta là đem lại tự do, dân chủ và hạnh phúc thực sự cho nhân dân Việt Nam.
Cộng sản đã lấy khẩu hiệu tam dân chủ nghĩa của Tôn Dật Tiên nhưng họ đã đi ngược lại.
Họ đã đặt xiềng xích lên đầu, lên cổ nhân dân Việt Nam. Họ đã cướp hết mọi quyền tự do, dân chủ của dân Viêt Nam. Chúng ta phải đem lại tự do , dân chủ và nhân quyền cho Việt Nam.
2.Các đường lối hỗ trợ song song.
Xã hội là những sinh hoạt có tác dụng hỗ tương. Chúng ta phải thực hiện một cuộc cách mạng toàn diện để đem lại những thành quả to lớn.
Muốn xây dựng văn hóa Việt Nam vững mạnh, chúng ta cần xây dựng những mặt sau vì chúng có liên quan đến văn hóa.
Pháp luật:
Nếu không có một nền pháp trị vững mạnh, chúng ta không thể bảo vệ quyền lợi nhân dân. Chúng ta cần có những luật lệ về giáo dục,về báo chí,về phim ảnh. Chúng ta cần có những luật lệ bảo vệ di tích lịch sử.. .Chúng ta phải tạo nên một xã hội thượng tôn pháp luật, một luật pháp công minh, ngăn chận bóc lột, tham nhũng.. . thì văn hóa mới có thể phát triển.. .
Kinh tế :
Chúng ta phải phải hủy bỏ kinh tế cộng sản, tôn trọng tư hữu. Chúng ta phải dần dần nâng cao kinh tế quốc dân để cho đâu đâu cũng có tiếng cười. Kinh tế có phát triển thì cha mẹ mới có tiền cho con đi học, dân chúng có tiền mua sách báo, phim ảnh...
Giáo dục:
Giáo dục là động lực nâng cao văn hóa. Không có giáo dục thì người ta không đọc được báo,không hiểu được sách. Nền giáo dục cao thì người học, người đọc, người sáng tác, người hoạt động, người nghiên cứu .. .gia tăng đem lại lợi ích cụ thể cho kinh tế, chính trị, xã hội,văn học, nghệ thuật và khoa học. . .
III. NGUYÊN TẮC xây dựng văn hóa việt nam
Có nhiều nguyên tắc để xây dựng văn hóa, song thiết nghĩ những nguyên tắc sau đây là những nguyên tắc căn bản.
1. Phát huy văn hóa truyền thống.
Đất nước đã tồn tại hơn bốn nghìn năm văn hiến,và ông cha ta đã từng chiến đãu anh dũng để bảo vệ đất nước. Ta có ngôn ngữ, văn học nghệ thuật riêng . Sự kiện này cho biết ta có một nền văn hóa vững mạnh.
Cộng sản muốn xoá sạch văn hóa cũ, còn ta quyết tâm phát huy và duy trì văn hóa cũ.
Ta có những ưu điểm và khuyết điểm, những phong tục, tập quán tốt song cũng có những phong tục tập quán xấu. Chúng ta giữ lại những cái tốt, phát huy cái tốt, đồng thời bài trừ những hủ tục. Những quan niệm về trung tín ,hiếu để , nhân nghĩa,liêm sỉ là những điều tốt chúng ta cần khuyến khich . Cộng sản cũng nói bài trừ hủ tục nhưng sự thực là chúng bài trừ tất cả vì họ cho rằng cái cũ đều xấu, tôn giáo là xấu.
.Thâu thái tinh hoa nhân loại.
Chúng ta cần phải học hỏi những cái hay của người về văn học, nghệ thuật để bồi bổ cho văn hóa ta. Chẳng hạn, chúng ta phải học cách làm việc nghiêm túc và chăm chỉ , cách sống vệ sinh và sạch sẽ của người tây phương. Chúng ta cử du học sinh ra nước ngoài học tập, mời giáo sư ngoại quốc đến giảng dạy hoặc thuyết trình , lập ban dịch thuật phiên dịch sách báo nuớc ngoài, cử các phái đoàn đi quan sát, học hỏi ngoại quốc.. .
Công bằng:
Một xã hội tốt đẹp là một xã hội công bằng. Và con người luôn luôn đòi hỏi công bằng.
Chúng ta phải làm sao cho mọi trẻ con đều có thể đến trường, mọi người đều có cơ hội phát triển, mọi người đều có việc làm, mọi người đều có mái ấm gia đình, mọi người đều có cơm no, áo ấm. Chúng ta không phân biệt giai cấp như cộng sản, chúng ta đối xử bình đẳng, không phân biệt tôn giáo,giới tính, đảng phái, sắc tộc...
Trung đạo
Trung đạo là chánh nghĩa, là con đường hợp lý, tránh những cực đoan để đi đến phát triển
toàn diện. Cộng sản thường cực đoan và dốt nát. Và cực đoan thường đi đến bất quân bình và sụp đổ. Cộng sản chú trọng chính trị mà ít chú trọng đến kinh tế cho nên kinh tế suy sụp. Khi kinh tế suy sụp thì chính trị cũng sụp đổ theo. Cộng sản nói vừa chuyên vừa hồng nhưng thực tế cộng sản chủ trương hồng hơn chuyên cho nên họ chỉ có những người dốt theo họ và phá hoại đất nước với cái ngu của giai cấp bần cố nông.
Trong tương lai, chúng ta xây dựng một nền văn hóa cho toàn dân, một nền văn hóa tự do, dân chủ nhưng phải theo con đường phát triển cân đối, tránh tình trạng lạm phát như lạm phát báo chí, lạm phát đảng phái,lạm phát tiểu thuyết, lạm phát đại học.. .Ở đãy, chúng ta đòi hỏi nhà cầm quyền phải có những người tài đức, pháp luật nghiêm minh, ngăn chận bọn lưu manh thừa nước đục thả câu hoặc lạm dụng tự do.
IV. CÔNG CUộc Xây dựng văn hóa Việt Nam
Đây là một công việc khó khăn vì cộng sản đã phá họai tất cả, cho nên chúng ta phải làm lại từ đầu. Đây cũng là một công việc phức tạp, đa diện, phải có nhiều bộ óc nghiên cứu,thảo luận. Nay trong hoàn cảnh này, chúng tôi tạm vạch sơ vài nét căn bản để sau này có một chương trình đầy đủ hơn.
Văn học
Cộng sản chỉ đề cao thơ văn cộng sản mà bỏ quên văn học ông cha. Sau này, chúng cũng nói đến Nguyễn Du, Nhất Linh nhưng chỉ lấy lệ.
Chúng ta phải dịch thuật, biên khảo,giảng dạy những tác phẩm của tiền nhân. Chúng ta phải thành lập ban văn học gồm những ngườI tài đức xứng đáng, không phân biệt tôn giáo, đảng phái, giớI tính.. .để làm tự điển, dịch thuật,nghiên cứu. . .
Chúng ta thực hiện tự do sáng tác, tự do tư tưởng nhưng thiết tưởng phải ngăn chận bọn con buôn và bọn sa đọa ấn hành, sản xuât tiểu thuyết, thơ , phim ảnh đồi trụy và bạo động.
Nghệ thuật.
Chúng ta tôn trọng tự do tư tưởng, tự do sáng tác nhưng tránh khuynh hướng kích dục và sa đọa làm hại thanh thiếu niên. Chúng ta cố gắng khôi phục nghệ thuật cũ như hát chèo, hát bội, cải lương và âm nhạc cổ truyền.
Chúng ta phải thành lập viện Nghệ thuật để bảo tồn văn hóa cũ và phát huy văn hóa mớI cho kịp trào lưu thế giới.
Báo Chí và Phim Ảnh.
Báo chí và Truyền Thanh, Truyền hình đóng vai trò quan trọng trong quốc gia và xã hộI ngày nay. Báo chí và truyền thanh truyền hình có vai trò phản ánh quan điểm quần chúng nhân dân, đóng góp vào sự phát triển giáo dục, kinh tế, chính trị.., và đem lại niềm vui cho nhân dân.
Chúng ta tôn trọng nguyên tắc tự do và dân chủ, để cho tư nhân làm báo chí, làm truyền thanh, truyền hình nhưng chúng ta phải tránh những sách báo, phim ảnh kích động tình dục và bạo động, hoặc vu khống, xuyên tạc, mạ lị .. .
Ở đây, chúng ta cũng đòi hỏi pháp luật nghiêm minh , quy chế báo chí đầy đủ, rõ ràng vừa tôn trọng tự do, dân chủ nhưng cũng bảo vệ quyền lợi nhân dân.
4. Giáo dục.
Cộng sản chủ trương độc quyền giáo dục. Nay cộng sản cho mở các trường dân lập, bán công nhưng thực tế vẫn là đảng nắm quyền kiểm soát. Ngay cả đại học tư ngày nay cũng do đảng nắm quyền .
Nền giáo dục của chúng ta phải mang những tính chất sau:
Giáo dục toàn dân.
Đây là nền giáo dục vì dân, cho dân. Dân chúng có quyền tham gia vào công cuộc giáo dục , không phải là độc quyền của Đảng, Nhà nước như cộng sản chủ trương. Và trong nền gíáo dục này, mọi người đều có thể đến trường, không phân biệt tôn giáo,giai cấp.. .
Giáo dục toàn diện.
Chúng ta chủ trương đào tạo những thế hệ trẻ tài đức song toàn, đầy đủ trí dục, đức dục và thể dục. Chúng ta nhắm đào tạo những thế hệ trẻ giỏi khoa học nhưng cũng giỏi văn học ,nghệ thuật. Ngày nay, khoa học tiến triển, chúng ta đào tạo những thế hệ gỉỏi khoa học kỹ thuật để xây dựng đất nước. Cộng sản dạy dối trá, bưng bít, thực thi chính sách ngu dân , chúng ta chủ trương dạy thanh thiếu niên công bằng, nhân,nghĩa ,lễ trí ,tín...đồng thời dạy con người biết làm việc theo khoa học nghĩa là tôn trọng sự thực, sự chính xác, óc lý luận,làm việc có phương pháp.
5. Tôn giáo.
Chúng ta không thể phủ nhận sức mạnh của tôn giáo trong đời sống văn hóa dân tộc.
Cộng sản đã tỏ ra tàn ác khi cấm đoán mọi sinh hoạt đảng phái, tôn giáo . Đấy không phải vì khoa học mà vì óc độc tài thống trị, sợ tôn giáo chống lại họ.
Chúng ta tôn trọng tự do, tôn trọng nhân quyền, nên chúng ta phải tôn trọng sự phát triển tôn giáo. Cộng sản đã giết hại các tu sĩ và tín đồ, cho người nằm vùng trong các giáo hội, tịch thu tài sản giáo hội, chúng ta phải tuyên dương sự hy sinh của họ, vạch mặt bọn gian ác, bọn nằm vùng phá hoại tôn giáo, đồng thời trao trả tài sản cho giáo hội.
Muốn đạt được điều này, nhà cầm quyền phải công bằng, không thiên vị, đồng thời pháp luật phải nghiêm minh, trừng phạt những kẻ phá hoại tôn giáo, lợi dụng tôn giáo và những tu sĩ vi phạm pháp luật quốc gia.


Bảo tồn Di tích Lịch sử.
Cộng sản phá hoại di tích lịch sử quốc gia. Chúng lấy chùa chiền làm Hợp tác xã, phá đình miếu để làm cầu cống. Chúng phá Đồng Đăng, Ngũ Hành Sơn, lấy đá xây nhà, làm xi măng. . . Chúng ăn cắp bảo vật trong cung điện, chùa chiền, mộ cổ để bán cho ngoại quốc. . .bởi vì chúng căm thù phong kiến,tư bản và muốn làm giàu .Ngày nay, cộng sản muốn ăn tiền ngoại quốc,nhất là tiền của UNESCO, chúng đã sơn phết di tích lịch sử nhưng việc sửa sang chẳng thấm vào đâu với việc phá hoại ghê gớm đã và đang xảy ra.
Nay chúng ta phải ra sức bảo tồn di tích lịch sử và danh lam,thắng cảnh đất nước. Chính phủ và tư nhân phải trả lại đất đai, chùa chiền ,nhà thờ, đình miếu đã xâm chiếm . sang đoạt. Tòa án phải đưa những kẻ phá hoại di tích lịch sử ra trước pháp luật.
*
* *
Trên đây chỉ là những nét sơ lược . Trong tương lai, khi cộng sản đã sụp đổ, chúng ta phải
tập họp những nhà văn hóa tài ba của đất nước để thiết lập một chương trình hoàn hảo hơn. Có như vậy, công cuộc xây dựng văn hóa của ta mới đạt thành quả to lớn và nhanh chóng hơn.
Nguyễn Thiên Thụ
  

TS. PHAN VĂN SONG * VIỆT CỘNG CẮT ĐẤT CHO TÀU

Cắt đất bán cho Tàu, những người lãnh đạo
Đảng Cộng Sản đã bội ước với Nhân Dân Việt Nam
Tiến Sĩ Phan Văn Song
...
Trong Đại hội 9 (4-2001) hai chữ « Dân Chủ » mới được ghi lần đầu tiên làm một tiêu chí cuả Đảng Cộng Sản Việt Nam, sau khi đảng này ra đời 71 năm và nửa thế kỷ nắém chánh quyền. Việc sửa đổi Hiến Pháp vẫn không xóa bỏ Điều 4 Hiến Pháp cho phép Đảng Cộng Sản được quyền đứng trên tấùt cả và độc quyền toàn trị. Cũng chính từ Điều 4 này đã sinh ra quan liêu, tham nhũng, cho phép các « quan cộng sản » trở thành những triệu phú, trong lúc đại đa số nhân dân phải sống trong đói rách lầm than. Tệ hại hơn nũa Điều 4 HP đã cho phép Lê Khả Phiêu và Bộ Chánh trị của ông ta bán đất đai lãnh hải của ông cha ta cho Trung quốc qua hai « Hiệp định về biên giới trên đất liền Việt Nam -Trung quốc » ký ngày 30-12-1999 nhường cho Trung quốc 789 km vuông, làm cho cửa Aûi Nam quan ngày trước nằm trên biên giới bây giờ hoàn toàn nằm trong đất Trung quốc, và «Hiệp định phân định lãnh hải » ký ngày 25-12-2000 nhường cho Trung quốc đến khoảng mười ngàn cây số vuông biển trong vịnh Bắc Việt . Mục đích của Lê Khả Phiêu là bán đất đểû mua sự ủng hộ của Trung quốc trong việc giành chức Tổng bí thư trong Đại hội 9 vừa qua mà thôi. Bán nhượng cho Trung quốc bao nhiêu trăm cây số vuông đất liền, khoảng chục ngàn cây số vuông lãnh hải, với mục đích dành nhau cái chức Tổng bí thư. Cuối cùng Lê Khả Phiêu
vẫn mất ghế . Bút sa gà chết, khốn nỗi cả Quốc hội « Đảng sai tôi gật » đã lở nhanh tayphê chuẩn rồi, cùng đồng lõa bán nước.
- Nói về Luật học, việc tập đoàn cầm quyền cuả Đảng Cộng Sản khi ký văn kiện bán nước trên, đã bội ước đối với nhân dân Việt Nam. Như vậy, nhàø cầm quyền Cộng Sản mang tội bán nước. Còn đối với lịch sử Việt Nam tập đoàn cầm quyền Cộng Sản đãû phản bội sứ mạng quản lý gìn giữ sự toàøn vẹn lãnh thổ của nước nhà. Nhà cầm quyền Cộng Sản mang tội phản quốc.
- Nói về Đạo lý, khi đã làm người cầm quyền, Nhà Nước Cộng Sản một khi đã lãnh sứ mạng lo cho dân, bảo vệ sự toàn vẹn lãnh thổ, mọi việc quan trọng phải thông tin, truyền thông cho dân được biết. Khi âm thầøm thương thuyết ký kết việc bán nhượng trên, nhà cầm qyền Việt Nam đăït để nhân dân Việt Nam trước sự « việc đãû rồi », đó là một sự lường gạt.
Khi ký kết bán nhượng kia, tập đoàn cầm quyền CS đã xoá bỏ một loạt những di tích đấu tranh can trường của dân tộc Việt, trong suốt bốn ngàn năm, đâã bao lần đổ máu đề gìn giữ từng tấc đất cuả biên cương, họ mang tội bất hiếu đối với tổ tiên. Bội ước dối với nhân dân, nhà cầm quyền CS mang tội bất tín. Việc dành nhau những chức vị trong Đảng, làm nhu nhược Đảng, đưa từ thất bại này đến thất bại khác, tập đoàn Cộng Sản lãnh đạo này mang tội bất trung đối với Đảng của họ. Nhưng chúng ta hãy để họ xử lý với nhau. Việc đối xử với những cán bộ đảng viên tuy trung kiên với Đảng, nhưng còn một tấm lòng với đất nước như tướng Trần Độ, như các ông Hoàng Minh Chính, Trần Khuê, bà Nguyễn Thi Thanh Xuân, các ông Nguyễn Thanh Giang, Hà Sĩ Phu, bà Dương Thu Hương… vì đã lên tiếng can gián, đả kích xây dựng nên bị bịt miệng quản thúc quản chế, như vậy là bất nghiã.
Còn đối với những người chống đối không thuộc thành phần Cộng Sản, những người đấu tranh lương tâm cho Dân chủ, cho Tự do tôn giáo, như Giáo Sư Nguyễn Đình Huy, năm nay đã trên 70 tuổi rồi mà còn phải tù chưa biết ngày ra, thầy Thích Huyền Quang tuổi trên 80 vẫn còn bị quản chếä, linh mục Nguyễn Văn Lý, Bác Sĩ Nguyễn Đan Que,á HT Thích Quảng Độ kẻ ngồi tù, người quản thúc,… là bất nhẫn.
Bội ước, phản quốc, bất hiếu, bất tín, bất trung, bất nghĩa, bất nhẫn, tập đoàn cầm quyền Cộng Sản này đã xài hết tất cả những lá bài để tiếp tục cầm quyền. Điều 4 HP của họ có còn bao phép mầu nhiệm để tiếp tục làm tấm lá chắn để chính thức hóa sự lãnh đạo của Đảng?
Đã bắt đầu rồi bao nhiêu tiếng phản đối, đãûbắt đầu rồi bao nhiêu tiếng la thét, đã bắt đầu rồi bao nhiêu bài tố cáo Nhân đân Việt Nam từ nửa thế kỷ nay tuy có đói rách tù đày khó khăn, vẫn nghiến răng chấp nhận, nhưng cái nhục bán nước cho Tầu, kể từ nay sẽ là vết dơ không thể rửa được trên khuôn mặt người Viêt Nam.
Nhân dân Việt Nam còn đợi bao lâu nữa? đâu rồi những anh hùng Điện Biên chống Pháp, đâu rồi những dũng sĩ "chống Mỹ cứu nước", đâu rồi các anh hùng dân quân địa đầu biên giới..? Nhân dân Việt Nam, sau nửa thế kỷ đấu tranh, hy sinh xương máu theo lời dụ dỗ cuả Đảng Cộng Sản, kháng Nhật, chống Tây, đánh Mỹ, cưỡng chiếm miền Nam thống nhứt trong đau khổ, độc lập trong thù hận, đã được hưởng cái gì? hay chỉ thấy ngày hôm nay, không một phát súng, bị anh láng giềng cướp bao nhiêu ngàn dặm vuông đất nước của cha ông để lại.
*Phải vùng đuổi những tên Việt Gian Bán Nước ấy. Phải vùng lên lấy lại chánh quyền, để lập lại Dân Chủ, để lập lại Tự do, để đòi lại mảnh đất giang sơn đã mất.

Kính thưa quốc dân, kính thưa đồng bào, tôi xin đề nghị:
Ở quốc nội hay ở hải ngoại, chúng ta kể từ nay, hãy mang một băng tang chờ một ngày rửa nhục.
Nam Linh Phan Văn Song
  

SƠN TRUNG * MÊ ĐAO

MÊ ĐẠO

Lưu giáo thụ huyện Bố Trạch tỉnh Quảng Bình là người có lý tưởng cao siêu. Ông mê say Lão Trang, giỏi Dịch Kinh và Đạo Đức kinh. Ông thích truyện Lưu Nguyễn nhập Thiên Thai, truyện Phạm Tử Hư, truyện Bích Câu kỳ Ngộ. . .Hễ khi nào ông giảng về Lão Tử, Trang Tử thì học trò đều say mê , thích thú.
Một hôm, ông đi vào Ngân Sơn là một vùng núi non xinh đẹp, thăm đền Linh Giác và ở lại vài ngày. Người chủ ngôi đền là Thái Thanh đạo trưởng nổi tiếng là pháp thuật tinh thông, đạo hạnh cao thâm.
Đêm nằm, quan giáo thụ thấy một bà già đắt một cô gái trẻ bước vào chào hỏi, rồi nói với quan:
-Già đây là Tiên hồ, tu hành đắc đạo. Nghe danh quan uyên thâm Đạo học, thích tu tiên cho nên già xin đưa quan chu du tiên cảnh một phen.
Quan vui mừng xin vâng. Bà già nói:
-Đây là con gái lão, xin để con gái lão dẫn đường tiên sinh lên tiên cảnh.

Bà già lui ra, cô con gái bèn mời quan lên xe loan bay lên trời. Đến nơi, quan thấy một cảnh đẹp trong mây hiện ra. Lâu đài, cung điện san sát như trong cung vua. Xung quanh cây cối xanh tươi, hoa tím, hoa vàng, hoa hồng nở rộ, chim bay, bướm lượn khắp nơi. Khắp nơi, trai gái, trẻ già vui chơi. Kẻ đánh cờ, người uống rượu, người đọc sách, kẻ câu cá rất vui vẻ.

Giây lát thấy một nơi điện gác cao tận mây xanh, dưới có thềm đá, cứ từng chặng từng chặng đi lên, khoảng hơn trăm bậc mới hết. Thấy có cửa son treo rèm, lại có vài người đẹp chạy vào trong báo tin khách tới.

Không bao lâu trở ra dắt vào điện, thấy móc vàng treo rèm ngọc sáng ngời lóa mắt. Trong điện có một nữ nhân xuống thềm ra đón, tiếng vòng ngọc khua leng keng, dáng vẻ như bậc tiên nương.
Quan giáo thụ định vái lạy, tiên nương đã nói :- Xin cảm tạ tiên sinh đã dời gót ngọc đến tệ xá.”
Rồi gọi tả hữu mời trà rượu. Tiên sinh nói:
- "Kẻ quê mùa hèn mọn được ơn trên vời tới đây đã là vinh dự lắm rồi, làm sao còn dám nhận lễ chào khách, lại thêm tăng tội giảm phúc của thần thôi”.
Rượu được vài tuần, tiên sinh nói:- “Thần uống rượu kém, sợ say thất lễ. Chỉ cầu xin tiên nương cho thăm cảnh Đào Nguyên.

Tiên nương nói:

- Đào Nguyên là đây.
Bà gọi lớn:
-Cho ban vũ lên giúp vui cho tiên sinh.
Liền đó có mười hai mỹ nhân tiến ra. Cô mặc áo xanh, cô mặc áo vàng, cô mặc áo đỏ, nhưng ở giữa là cô mặc áo tía là đẹp nhất và có lẽ là trụ cột của ban vũ.
Ban nhạc đánh đàn đủ thứ nhạc cụ, có nguời đánh trống, gõ sênh, phách, có kẻ thổi sáo mà hòa âm. Tiếng nghe trong mà nhỏ tuyệt hay.

Sau khi nghe hát xong, Tiên nương mời khách đi xem vườn đào. Cây đào cao vút, trái xanh, trái vàng, trái hồng chen chúc nhau. Tiên nương sai tiên nữ hái một trái mời quan. Tiên nương nói:
- Đào Tiên cứ một trăm năm mới nở hoa, một trăm năm mới kết trái và một trăm năm mới chín. Tiên sinh hôm nay đến vừa lúc đào chín, thật là hữu duyên. Tiên sinh ăn trái đào này thì chẳng bao lâu sẽ thành tiên.

Quan giáo thụ nhận trái đào tiên cắn thử thì thấy ngọt lịm và thơm ngát, hoa quả trần gian không thể sánh bằng.
Đang dạo chơi nơi Tiên cảnh, bỗng nhiên có tiếng hạc kêu vang. Tiên nương xin cáo từ vì có Thái Thượng Lão quân đến viếng, Tiên nương phải trở về tiếp khách. Tiên nương sai tiên nữ đưa quan về hạ giới. Tiên nương hẹn sẽ mời quan lên thăm Tiên Cảnh lần nữa.

Quan theo xe loan về hạ giới mới biết mình đã qua một giấc mơ. Quan trở về trường học tiếp tục công việc thường ngày. Ngày đêm nào quan cũng mong tiên nữ trở lại đưa mình lên thiên giới.
Nhưng chờ đợi năm này qua tháng khác mà vẫn không thấy tiên nữ hay hồ tiên đến. Quan giảng dạy phương pháp tọa thiền nhưng học trò chẳng đứa nào có tiến bộ. Trần tục vẫn là trần tục. Không ai có phép màu. Không ai mọc cánh để bay lên Thiên cung. Quan tức giận, bắt học trò tập thiền một ngày từ giờ tý đến giờ ngọ rồi lại tiếp đến giờ tý, quên cả ăn, cả ngủ luôn suốt tuần rồi suốt tháng. Một số bệnh lăn ra nằm liệt giường, một số hóa điên. Một số bỏ trốn. Quan nổi điên, đánh đập học trò, phạt quỳ, phạt giam vì chúng không nỗ lực để tiến nhanh, tiến mạnh. Riết rồi học trò phải ra đi không lời từ biệt thầy! Quan thất vọng não nề, cho rằng nhân sinh thấp kém, sĩ tử trần tục không thể nào thành tiên, thành Phật.

Không học trò, quan đã bỏ đi lang thang khắp nơi. Bạn bè xa lánh quan vì không muốn nghe quan to tiếng nói về giải thoát, giải phóng, tự do. Trẻ con ném đá vào quan và kêu quan là thằng điên. Vợ quan bỏ quan nói quan cuồng tín, rồ dại. Quan huyện báo cáo lên quan tỉnh, quan tỉnh trình lên quan thượng thư bộ Học. Cuối cùng triều đình sa thải quan, và bổ nhiệm một quan giáo thụ mới cho huyện.

Một hôm, quan ghé chùa Từ Hiếu vãn cảnh. Quan hăng hái nói lên mộng ước Bồng Lai Tiên cảnh của mình, đồng thời than vãn tình trạng kém cỏi của nhân thế, nhất là của học trò ông. Một số khoe là đã tích cực, hoàn thành 500% công tác, vượt chỉ tiêu, nhưng tất cả chỉ là "làm láo, báo cáo hay".
Vị sư già chùa Từ Hiếu nhìn quan mỉm cười:
-Tiên cảnh, Niết Bát ở trong tâm. Mọi việc tùy duyên. Dục tốc bất đạt. Trong việc tu đạo, nhiều kẻ tuyên dương phép "đốn ngộ", "tiến nhanh tiến mạnh" thì họ có thể sa vào yêu đạo. Vạn pháp do tâm. Trước tiên hãy diệt tâm ma. Tâm ma sinh ra ảo vọng giàu sang quyền quý, hóa thánh hóa thần, thành Phật thành Tiên, dời non lấp biển. Xin để thế giới bình an. Đừng chặt chân cò mà chắp chân vịt. Đừng coi đó là lý tưởng, và tự coi mình là siêu nhân, là lãnh tụ, là sứ giả, là con của Thượng Đế. Ở đời có hai hạng người. Một hạng có tâm ma, một hạng là dối trá. Xin thí chủ suy ngẫm hai chữ "sắc không" thì may ra hiểu chân lý.

Quan về đóng cửa, suy ngẫm về hai chữ "sắc không". Một năm, hai năm, mười năm, quan đã quên Bồng Lai Tiên Cảnh, Thiên Đàng . . Quan không khoe là mình đã đến Tiên cảnh, không giảng thuyết về tu đạo nữa. Quan đã trở lại đời sống bình thường của một người bình thường. Quan không chê ai là trần tục, là súc sinh, quan cũng không đề cao giác ngộ, tiên tiến, đắc đạo. Các bạn cũ đã từ từ đến ngồi uống rượu với quan, và quan đã có nụ cười.

GS. ĐẶNG PHÙNG QUÂN * DỰ THẢO TỪ ĐIỂN

ĐẶNG PHÙNG QUÂN :
Dự thảo từ điển triết học giản yếu (3)

Abélard/Abailard Pierre: triết gia kinh viện người Pháp, sinh ở Pallet, gần Nantes năm 1079. Sống và trưởng thành ở thế kỷ XII, ông chịu mọi khổ nạn, có thể kết tụ lại trong hình thức Tự truyện là cuốn Historia Calamitatum Mearum/Câu chuyện về những bất hạnh của tôi. Thế kỷ XII chứng kiến sự xung đột giữa đế quyền và giáo quyền, Thánh chiến và chủ nghĩa kinh viện phát triển. Là một tư trào triết học, chủ nghĩa kinh viện coi tư tưởng Aristote là tối thượng, tuy nhiên vẫn ràng buộc trong khuôn khổ chính thống, điều đó có nghĩa là việc lý giải có những hạn chế, nếu như quan điểm của nhà kinh viện nào bị hội đồng giáo quyền lên án thì phải rút lại. Cũng trong thời đại này, thịnh hành lý luận theo tam đoạn luận và biện chứng. Abélard theo học Roscelin, người được coi như triết gia kinh viện đầu tiên. Tuy những bản văn của Roscelin không tồn tại, song những quan điểm của ông được biết tới qua thư gửi Abélard và trong những tranh luận giữa Abélard và Anselm. Theo như Anselm, Roscelin coi phổ quát là những hơi thở của tiếng nói/flatus vocis, nghĩa là chỉ có khi chúng ta phát âm ra một từ, con người không là một đơn vị mà chỉ là một tên chung. Đó là lý do người ta coi Roscelin là một nhà duy danh.


Ông bị kết án là dị giáo và phải trốn chạy qua nước Anh, xung đột với Anselm và phải trở lại Rome làm hòa với Giáo hội. Trong khi đó Abélard lên học ở Paris, trở thành môn đệ và rồi đối nghịch với Guillaume de Champeaux (1068-1121). Abélard quay sang thần học với Anselm de Laon và khởi sự dạy thần học ở Paris và Melun từ 1113. Theo sử gia Jules Michelet, Abélard là một tiếng nói tự do, tiếng nói nhân bản, đưa tôn giáo về với triết học, đạo đức về với con người. Một trong những môn sinh của ông là Hélọse, cháu gái của giáo sĩ Fulbert đã trở thành người tình và người vợ bí mật của ông tạo lên một thiên tình sử não nùng . Cái nghịch lý trong cuộc tình hôn nhân tan vỡ này phải chăng từ mâu thuẫn giữa một cuộc đời dành cho tăng tế và một đam mê vô vọng, cái đòi hỏi thanh khiết để cầu nguyện hay rơi vào hệ lụy hôn nhân, như dụ ngôn của Jérôme: aut oramus semper et virgines sumus, aut orare desinimus ut conjugio serviamus. Cuộc tình vụng trộm không thể giải quyết khiến Fulbert và thân nhân của Héloise nổi giận, theo Gilson [X. Hélọse et Abélard, 1938], đã mua chuộc người hầu của Abélard để đột nhập tấn công và thiến ông trong khi ngủ để trừng phạt. Abélard không thể phụng vụ vì giáo luật cổ từ khước hoạn nhân, ông lui về ẩn cư trong tu viện Saint-Denys.


Tư tưởng của Abélard dàn trải trên nhiều bình diện: một luận lý học uyên áo rất gần với luận lý học hiện đại, một triết học về ngôn ngữ, một đạo đức học xây dựng trên ý hướng tính.
Đứng trước hai quan niệm duy danh cực đoan của Roscelin và duy thực cực đoan của Guillaume de Champeaux (một bên chỉ có cá thể hiện hữu, một bên coi mọi chủng loại có một bản chất chung và thực, khác biệt cá thể chỉ là ngẫu nhiên, không phải là bản chất), Abélard quan niệm sự vật luôn luôn là một cá thể, tuy nhiên phổ quát gọi tên những sự vật thực sự hiện hữu, và như vậy quả thật phổ quát khng phải là hơi thở của tiếng nói/flatus vocis, một âm chỉ có chữ và vần, mà là một từ bao gồm một nội dung mang ý nghĩa/vox significativa. Trong cái ví dụ chẳng hạn anh Ba là người, anh Tư là người, cái chung không phải là phổ quát gán cho sự vật mà là cho những từ mang ý nghĩa. Abélard không muốn nói là chúng đồng ý trong con người, vì không có gì là người ngoài sự vật cá thể, nhưng đồng ý là con người.


 “Là con người “ là một thuộc từ, song là một thuộc từ phủ định, nghĩa là không thuộc về chủ thể. Một trong những công trình luận lý của Abélard là bình luận tác phẩm Isagoge của Porphyre, triết gia tân-Platon. Trong những vấn nạn của Porphyre, như chủng và loại có hiện hữu, hay chỉ những ý tưởng? Nếu tồn tại, chúng thuộc về tinh thần hay vật chất? Và chúng tách rời hay hiện trong sự vật khả xúc? Những câu hỏi như vậy hàm ý những phổ quát là sự vật hay không có thực, và Abélard đi tới vấn nạn là phổ quát phải tham chiếu về sự vật nào đó, nếu như sự vật này không hiện hữu, nó có trụ vào ý nghĩa của khái niệm không? Trong mệnh đề như “nếu có bông hồng, thì có hoa” về mặt luận lý thì đúng, ngay cả nếu bông hồng không hiện hữu. Thí dụ này chứng tỏ Abélard không phải là người duy danh đơn giản. Luận lý về những mệnh đề chức năng đúng, nhận rõ sự khu biệt giữa tác động ý nghĩa và nội dung khá gần với lý thuyết của Frege sau này.


Ông lý giải cùng nội dung của một mệnh đề có thể biểu hiện những tác động ý nghĩa khác nhau trong những ngữ cảnh khác nhau, chẳng hạn nội dung của mệnh đề “ Socrate ở trong nhà” được biểu hiện qua khẳng định là “Socrate ở trong nhà”, qua câu hỏi là “Socrate có ở trong nhà?”, qua ước muốn là “”nếu như chỉ có Socrate ở trong nhà” v.v.. sự phân biệt này cho phép Abélard xác định phủ định có thể như sau: không-p là sai/đúng nếu như và chỉ trong trường hợp p là đúng/sai. Trên phương diện ngôn ngữ, Abélard coi phổ quát chỉ là hiện tượng ngữ học, có nghĩa không là gì khác hơn là những từ, song ông phân biệt hai đặc tính ngữ nghĩa của từ là tham chiếu/nominatio và chỉ thị ý nghĩa/significatio. Những danh từ chung hay riêng đều quy chiếu về những sự vật, dưới góc cạnh cá thể hay phức thể.
Ông quan niệm đạo đức xây dựng trên ý hướng tính: chỉ có ý hướng của con người xác định hành vi con người có giá trị đạo đức. Ví dụ hai người có tiền và tính giúp người nghèo, chẳng may một người bị đánh cắp hết tiền trước khi thực hiện được ý định trong khi người kia thực hiện được, thì không thể cho là có sự khác biệt đạo đức giữa hai người được, vì quan niệm như thế thì chẳng khác gì cho người giầu có đạo đức hơn. Một ví dụ khác, giả sử trường hợp hai người là anh chị em với nhau chẳng may bị chia cách từ lúc chào đời, người này không biết người kia, tới khi lớn tình cờ gặp gỡ, yêu nhau rồi lấy nhau, thì không thể có tội.


 Theo ông, chủ yếu trong việc đánh giá đạo đức xét trên ý định của con người, còn chính hành vi về mặt đạo đức thì vô thưởng vô phạt: Tôi ác không nằm trong hành động, nhưng nằm trong định ý. Ông lấy thí dụ, giả như người ta cột một nhà tu giữa hai người đàn bà, rồi vì đụng chạm thân thể của hai người làm cho nhà tu cảm thấy khoái lạc, có thể gọi là tội không? Nếu như khoái lạc tình dục trong hôn nhân không có tội, vậy thì chính khoái lạc, trong hôn nhân hay ngoài hôn nhân cũng không có tội. Nói theo thông tực, không biết thì không có tội. Ông lấy ngay thí dụ tôn giáo là người người đóng đinh Chúa trên thập tự giá không phạm tội ác, vì họ không biết Giê su là con Chúa Trời, trong khi họ có tội nếu như họ nghĩ phải đóng đinh con Chúa Trời dầu ngay cả trường hợp họ không hành động. Quan niệm như vậy khiến Abélard găïp những khó khăn với hệ thống giáo quyền đương thời. Tuy nhiên , quan niệm định ý trong đạo đức tạo cơ sở cho hình thành phán đoán trong hệ thống công lý sau này.


Những tác phẩm truyền tụng của ông có thể kể là Logica ingredientibus, Dialectica, Ethica seu Scito teipsum, Collationes, Carmen ad Astralabitum, Theologia summiboni, Sic et Non. Thư tín giữa Abélard và Hélọ se đã là nguồn cảm hứng cho nhiều tác giả đời sau viết lên thiên tình sử cũng như quan hệ giữa triết gia và người phụ nữ là môn đệ triết lý. Thực sự cuộc tình này tạo những ràng buộc và mâu thuẫn trong đời họ, kể cả việc Héloise đã cho ra đời đứa con của họ, mang tên Astrolabe Có phải Abélard ngỏ ý cưới Héloise với điều kiện hôn nhân của họ được giữ kín để không tổn hại đến thanh danh của ông?


Hay chính Héloise nghĩ khi lấy nhau, Abélard bị đoạn tuyệt với đời sống tinh thần, mà nàng mong mỏi ông trở thành mẫu người thế giá của triết học? Quả thực trên bia mộ Ablrd sau này, đã ghi ông là “Socrate của nước Pháp, Platon trác tuyệt của phương Tây, Aristote của chúng ta, người thày và đồng bối của mọi nhà luận lý trong quá khứ và hiện tại”. Michelet cho rằng “sự sa ngã của người đàn ông đã tạo ra sự vĩ đại cho người đàn bà: nếu không có cái bất hạnh của Abélard, không ai biết đến Héloise.” Bà từ chỗ tăm tối đã thành một nữ tu ở Paraclet và cai quản một trường thần học lớùn. Trong cuộc tình, bà chỉ ao ước được coi là người tình của ông, chứ không phải là người vợ, hay nữ hoàng của ông (tua dici meretrix, quam illius imperatrix). Không được sống bên nhau, khi chết họ được chôn cùng một mộ, theo ý nguyện của Héloise lúc bà qua đời (1164) hai mươi mốt năm sau Abélard.


Arendt, Hannah: Ở thế kỷ XX, Arendt là một Héloise khác, một người đàn bà làm học trò và thành một người tình của ông th?y/triết gia, tuy hoàn cảnh thời đại và cuộc đời của họ có khác. Hannah Arendt sinh năm 1906 tại Hanovre, trong một gia đình Do thái, mồ côi cha rất sớm. Trong những năm 1924-1928, bà học triết, thần học và ngôn ngữ học cổ điển tại những Đại học Marburg, Friburg và Heidelberg với Husserl, Heidegger, Bultmann và Jaspers. Bà đệ trình luận án về quan niệm tình yêu theo Augustin/der Liebersbegriff bei Augustin dưới sự hướng dẫn của Karl Jaspers tại Đại học Heidelberg. Từ năm 1933 dưới thời Quốc xã, bà lưu đày qua Pháp và định cư tại Mỹ vào năm 1941.


Từ 1953 đến 1958 bà dạy triết học và chính trị học tại những đại học Berkeley, Princeton, Columbia, Brooklyn College và Aberdeen, trong những năm 1963-1968 tại đại học Chicago, và từ 1968 dạy triết học chính trị tại New School for Social Research ở New York. Bà mất vào cuối năm 1975.
Luận về quan niệm tình yêu của Augustin là bước đầu đi vào suy tưởng triết học của Arendt nhằm lý giải vấn đề tình yêu có một vai trò quyết định về cảm thụ và ý nghĩa trong tình yêu tha nhân và tình yêu về Thiên chúa. Với nhãn quan của nhà triết học, Arendt xét trong góc độ tiền thần học để xác định tình yêu như dục vọng/appetitus, yêu là khát vọng sự vật cho chính nó, trong hai ý nghĩa, tình yêu ham hố sự vật trần tục (cupiditas) phân biệt với tình yêu bác ái về cái hiện tại vĩnh hằng (caritas). Cũng khởi từ đời sống trong xã hội/vita socialis, tình yêu tha nhân/dilectio promixi khởi sinh từ bác ái nhằm thực hiện việc từ bỏ chính mình, quên mình là tư tưởng Arendt học được từ nơi Augustin về cộng đồng con người mà bà triển khai sau này trong tác phẩm viết về Thân phận con người/The Human Comndition (1958).


Chọn lựa một tác giả thiên chúa giáo như Augustin là vì nhà triết học này ở vào lúc quá độ của một thời đại vừa chấm dứt và bắt đầu một thời đại khác, một thời khoảng trống rỗng mà Augustin đi từ tư duy về ký ức như một quan năng có khả năng phục hoạt quá khứ trong hiện tại và khai diễn một khởi đầu mới, khả năng này có thể liên hợp ba chiều thời gian mà ý chí được điều động theo thời tính .Đó là lý do tại sao trong tác phẩm cuối đời The Life of the Mind , bà trở lại những vấn đề của Augustin và coi Augustin là nhà triết học đầu tiên về ý chí. Cũng bắt nguồn tư duy từ Augustin, trong tác phẩm dẫn trên, quan niệm đời sống trong hành động/vita activa (cũng như vita negotiosa hay actuosa) nhằm diễn đạt ý nghĩa bio politikos của Aristote, phản ánh ý nghĩa nguyên khởi là thể hiện một “đời sống dành cho những vấn đề chính trị công cộng”. Cũng từ đây Arendt đi sâu vào nghiên cứu triết học chính trị . Arendt đã chọn lựa đúng con đường mà bà hy vọng “nhìn chính trị với đôi mắt thuần túy của triết học”. Arendt đã là một nhà triết học phụ nữ sáng giá trong lãnh vực triết học chính trị của thế kỷ XX.

Bà tự xác định là một người phụ nữ, Do thái, chứ không là người Đức tuy bà đã viết bằng ngôn ngữ Đức và luôn luôn là một người không có quốc tịch. Tuy là người gốc do thái, nhưng là một nhà triết học chính trị, ngay trong khi theo dõi để tường thuật vụ án xử Adolf Eichmann tại Jerusalem vào năm 1961 cho báo New Yorker, bà chứng tỏ sự thẳng thắn can đảm trong việc phê phán chính quyền Israel không công chính trong việc bắt cóc và kết án tử hình Eichmann vì phạm tội thù nghịch người do thái/hostis Judaeorum, thay vì phải đưa ra trước tòa án quốc tế về tội danh chống nhân loại/hostis humani generis.

Tác phẩm quan trọng của Arendt viết bằng Anh ngữ là Những nguồn gốc của chủ nghĩa cực quyền/The origins of totalitarianism gồm ba phần chính (chủ nghĩa bài do thái, chủ nghĩa đế quốc, chủ nghĩa cực quyền) xuất bản năm 1950 nhằm chỉ ra mưu tính cực quyền qua việc chinh phục toàn cầu và toàn trị là con đường hủy diệt từ mọi ngõ cụt, thắng lợi của nó có thể coi như hủy diệt nhân loại một khi nắm quyền ,là kởi sự việt hủy diệt bản chất con người. Việc tìm hiểu rốt ráo những xu hướng bài do thái, không hẳn chỉ thù nghịch người do thái, chủ nghĩa đế quốc không hẳn chỉ đi chinh phục và chế độ cực quyền không hẳn chỉ là chuyên chính, nối bước nhau tàn bạo hơn trước nhằm chỉ ra nhân phẩm con người phải có một bảo đảm mới chỉ khi nào có nguyên lý chính trị mới, luật lệ mới trên trái đất mà quyền lực phải hạn chế, được kiềm chế và bám rễ trong những thực thể lãnh thổ được xác định hoàn toàn mới.


 Trong hai chương thêm vào lần xuất bản thứ hai năm 1958 về hệ tư tưởng và khủng bố với một hình thái mới về chính quyền và chủ nghĩa đế quốc cực quyền luận về cuộc cách mạng Hungari 1956 cũng là khởi thảo cho hai tác phẩm sau là Về cách mạng/On Revolution (1963) và Về bạo động/On Violence (1970). Mục đích của chủ nghĩa cực quyền là nhằm xác định toàn diện, biến con người thành một sự vật đơn giản để cai trị. Nhận thức chính trị hiểu theo nghĩa của người hy lạp của từ polis được khai triển trong tác phẩm bàn về thân phận con người từ hai bộ khái niệm, một đằng là những khái niệm vể lao động, công trình và hành động, một đằng là hai lãnh vực hoạt động công cộng và tư riêng.

Bản chất chủ đạo của con người là đi tìm sự bất tử, thực hiện khát vọng này qua hành động thực tiễn và thể hiện qua những tác nhân nhằm chuyển hóa thành ký ức; hình thái cao nhất của hành dộng là chính trị, nhằm dạy cho con người làm thế nào thực hiện được những gì vĩ đại và huy hoàng; ý nghĩa của chính trị là lý tưởng tha thứ. Một xã hội lý tưởng không có gì yểm trợ ngoại trừ thiện chí chống lại hiểm nguy lớn lao của hành động qua việc sẵn sàng tha thứ; quyền lực của tha thứ có thể khiến con người giải giới những hậu quả về hành động của con người để thực hiện một vận hội mới.


 Trong Luận về cách mạng Arendt phê phán những xu hướng toan tính giải phóng nhân loại khỏi chỗ cùng khổ bằng những phương tiện chính trị chỉ là điên rồ và nguy hiểm. Bà quan niệm dối trá là một điều xấu lớn lao của chính trị, mà ở đó nẩy sinh chủ nghĩa cực quyền, biểu hiện qua việc kết hợp hành động chinh trị với nhận thức của chúng ta về thực tại, đồng thời nó cũng phá hủy lãnh vực công cộng tự trị qua việc khuyến khích thái độ cực kỳ chủ quan dẫn đến tha hóa thế giới. Arendt xác định tha hóa thế giới không phải là tự tha hóa theo Marx và đó là dấu ấn của thời hiện đại. Chủ nghĩa cực quyền với những hệ tư tưởng toàn trị xô đẩy con người thoát ly thực tại để vào hư tưởng, sử dụng những phương tiện khủng bố chính là cốt lõi của hình thái chính quyền.

 Nó cũng cổ võ nhu cầu quên mình nhân danh những lực lượng lịch sử trừu tượng và vận động đi từ giai cấp đến đám đông quần chúng. Luận cương trong tác phẩm bàn về cách mạng chỉ ra cách mạng là một hiện tượng hiện đại, sử dụng bạo động nhằm đạt tới sự biến đổi toàn diện trật tự xã hội. Bà cũng tin tưởng cách mạng là chứng cớ giúp xây dựng cấu trúc cho một xã hội lý tưởng. Tuy nhiên bà phản bác quan niệm của Fanon về bạo động có thể tái sinh bản chất con người và xây dựng một cộng đồng mới. Bà quan niệm thực tiễn bạo động biến đổi thế giới, song biến đổi khả hữu nhất là dẫn đến một thế giới bạo động hơn: “Bạo động không thể duy trì những mục đích, điều khiển hướng đi của lịch sử, cổ vũ cách mạng, bảo vệ tiến bộ hay phản kháng.”


Vào những năm cuối đời bà từ bỏ chính trị để quay về triết học. Khởi thảo từ năm 1970 để viết The Life of the Mind. Đây là công trình tiếp nối tác phẩm viết về Thân phận con người/The Human Condition. Nếu công trình này khởi sự ở chương thứ nhất với từ vita activa hàm ngụ ba sinh hoạt cơ bản của con người là lao động, công việc và hành động thì ý nghĩa của nó cũng bắt nguồn từ đời sống của tư tưởng/vita contemplativa (ch.I, tiết 2). Những bài đọc tại Aberdeen cũng như những giảng khoa tại New School for Social Research là những sơ thảo để viết thành tác phẩm di cảo The Life of Mind này, với những khái niệm đầu đề của ba phần tư duy, ý chí và phán đoán tương ứng với những khái niệm lao động, công việc và hành động. Tuy ngay mở đầu phần dẫn nhập bà khẳng định không là một nhà tư tưởng chuyên nghiệp/professional thinker/Denker von Gewerbe, nhưng bà nhận định nhu cầu tư duy nơi con người hành động vì cũng chính cùng tự thân con người đó suy tư đồng thời hành động.

Con người hành động trong hợp đồng song chỉ có thể suy tư trong tĩnh mịch. Tư duy phân biệt với lẽ thường và Arendt nhấn mạnh là Hegel đã minh họa cuộc nội chiến giữa triết học và lẽ thường vì nhiệm vụ của triết học là thủ tiêu cái thường hằng vì chỉ có tinh thần mới là thực. Bà cũng chỉ ra ngôn ngữ triết học và ngôn ngữ thi ca phần lớn là ẩn dụ, ngôn ngữ là công cụ để chuyển hóa cái bất kiến thành hiện tượng, là nhịp cầu nối hai thế giới tinh thần và cảm thụ, ẩn dụ ví như hơi thở vì “nếu không có hơi thở, thân thể con người là một xác chết, cũng như nếu thiếu đi tư tưởng, tinh thần sẽ chết. Ý chí là đáp án cho câu hỏi con người ở đâu khi suy tư. Ý chí gắn liền với tự do vì “một ý chí không tự do là mâu thuẫn ngay trong từ ngữ”. Ýù chí trải suốt giòng lịch sử triết học từ

Thư gửi tín hữu Rô-ma của Phao lồ , qua Augustin, Thomas d’Aquin, Duns Scot, Nietzsche và Heidegger nhằm gắn bó Tư tưởng và Ý chí , giữa cái tôi nghĩ và tôi muốn, giữa Ý chí quyền lực và Phản hồi vĩnh cửu trong tư tưởng Nietzsche đến Ý chí không muốn/Will not-to-will của Heidegger. Trong phần viết về ý chí, Arendt tìm hiểu sự đối nghịch giữa tự do triết lý chỉ có giá trị đối với cá thể đơn lẻ và tự do chính trị đối với đoàn nhóm, trụ vào chỗ chỉ làm điều người ta muốn và không bị cưỡng bách làm điều người ta không muốn. Phần thứ ba về phán đoán không hoàn tất, chỉ còn lại những bài viết cho những hội luận về triết học chính trị của Kant, mà Arendt đưa ra những lý giải về tác phẩm Phê phán quyền phán đoán nhằm tìm hiểu đối nghịch giữa hai thế giới không thông giao là thế giới tất định và thế giới tự do.


Cuộc đời của Arendt hiện diện bóng dáng của bốn người đàn ông: người chồng thứ nhất Günther Stern (lấy nhau năm 1929, vì hoàn cảnh xã hội thời Quốc xã, di cư sang Pháp rồi một người ở lại Paris, một người qua Mỹ nên đã chia tay năm 1937), học trò của Heidegger, với luận án bàn về triết học âm nhạc là người đã giới thiệu bà với Brecht và Benjamin, người thày Heidgger ở Marbourg, Jaspers ở Heidelberg và người chồng thứ hai Heinrich Blücher (kết hôn năm 1940) ảnh hưởng đến việc Arendt đi vào con đường triết học chính trị. Cuộc tình thầm kín của Arendt với Heidegger bắt đầu từ tháng hai 1924, năm bà mới mười tám và ông thày đã ba mươi lăm và chấm dứt năm 1930. Phải đợi đến 1995 khi cuốn sách viết về Hannah Arendt và Martin Heidegger của Elzbieta Ettinger gây nhiều tranh cãi, nhất là với những đệ tử trung kiên của Heidegger và phải đợi tới khi thư từ giữa Arendt và Heidegger trong suốt năm mươi năm (1925-1975/Briefe 1925 bis 1975) được công bố, sự thật mới rõ ràng.


Thư từ giữa Arendt và người thày Jaspers có ảnh hưởng nhiều đến tư tưởng trong suốt 1926-1969 đã được xuất bản từ 1985. Đối với Arendt, sống có nghĩa là yêu Heidegger cho đến chết, như trong thư bà vỉết: “Em sẽ đánh mất quyền sống nếu em đánh mất tình yêu cho anh.” Đổi lại trong thư Heidegger viết cho Arendt: “Lần này mọi ngôn từ bỏ anh. Anh chỉ có thể khóc, khóc mãi..Cuộc đời hiến dâng cho kính ngưỡng/Ehrfurcht và ban lại vĩ đại…Amo có nghĩa là volo, ut sis, Augustin có lần nói như thế: Anh yêu em – anh muốn em như thể em đang là vậy.” Amo: volo ut sis đã đeo đuổi suốt cuộc đời Arendt, trong thư gửi bạn, trong luận án và ngay cả trong tác phẩm cuối đời. [X. ĐPQ, Hai người đàn bà trong Hành trạng tư tưởng giữa hai thế kỷ, 2002].


Aùi kỷ/amour de soi: Khái niệm do Jean-Jacques Rousseau đưa ra đối nghịch với tự ái/amour-propre. Như một trẻ thơ khi lớn lên, từ bỏ thế giới tự nhiên, thế giới cảm quan để bước vào thế giới xã hội, đạo đức với nỗ lực chiến đấu bắt đầu nhận thức những khác biệt giữa mọi sự vật, khác với mọi loài thú, coi mình là vật siêu đẳng, từ đó nẩy sinh ra thói xấu đầu tiên: kiêu hãnh. Ông viết nếu thiên nhiên “có ý muốn chúng ta lành mạnh, thì tôi có thể nói là trạng thái phản tỉnh là trái tự nhiên, và con người biết trầm tư là một vật suy thoái” – khởi đầu sự chia cách giữa ta và tha nhân. Tính ích kỷ làm cho ái kỷ ngây thơ biến thể, chuyển hoá từ ái kỷ (yêu mình) ra tự ái (kiêu ngạo). Sự đối nghịch giữa ái kỷ và tự ái theo Rousseau đã được Vauvenargues ghi nhận, song khá quan trọng trong lý luận phê phán xã hội của ông. Aùi kỷ luôn luôn tốt, trong trạng thái thuần khiết, tự nhiên biểu hiện bản chất thật của con người hiện hữu.

Advaita: bất nhị là tiếng saskrit để chỉ trạng thái chỉ có nơi Thượng đế hay Tuyệt đối.Lý trí không thể truy cập vì tinh thần trói buộc trong cái ngã ở tình trạng tỉnh thức không thể vượt ra tính nhị nguyên của quan hệ chủ thể/khách thể. Khái niệm này ngày nay có ý nghĩa trong khoa vật lý nguyên tử.
Advaita-Vedànta: trường phái bất nhị là một trong ba ngành chính của triết học Vedànta với những người thày như Gaudapàda, Shankara, Padmapàda, Sureshvara và Vidyàranya. Trường phái bất nhị này quan niệm sáng tạo hiển lộ, linh hồn và Thượng đế đều đồng nhất. Giống như những nhà khoa học vật lý phân tử khám phá ra vật chất bao gồm những trường năng lực chuyển động liên tục, những nhà hiền triết phái bất nhị nhận thức thực tại gồm năng lực trong hình thái ý thức và con người tri giác đại vũ nhờ vào những phương tiện của đại giác là nhờ sự đồng nhất với thân thể giới hạn trong cái ngã. Cái thực và bất biến chập lên nhau trong tinh thần từ quan niệm về một vũ trụ biểu hiện biến đổi không ngừng của danh tính và hình thể. Shankara đưa ra một thí dụ rất quen thuộc là sợi dây trong bóng tối được ngỡ là con rắn. Lo âu, ác cảm, tim đập mạnh là do con rắn xui khiến mà ra, nó bất sinh bất diệt mà chỉ hiện diện trong tinh thần con người. Một khi đã nhận ra là sợi dây dưới ánh sáng thì không bao giờ trở lại tình trạng rắn nữa.

Ab ovo: từ nguyên thuỷ, từ trong trứng nước là cụm từ la tinh do Horace đặt ra.
Ad hoc: chính là cho điều đó là cụm từ la tinh để xác định về một mục đích, một đối tượng.
Ad oculos demonstrieren: được khai thị rõ là cụm từ la tinh.
  

GS. DƯƠNG THIỆU TỐNG * GIÁO DỤC

THƯA KẾ TINH HOA
CỦA NỀN GIÁO DỤC CỔ VIỆT NAM
Giáo sư Dương Thiệu Tống

1. Những Tinh hoa của nền Giáo dục cổ Việt Nam.
Nếu xét về mặt lịch sử từ sau thời Bắc thuộc thì nền giáo dục văn tự của ta đã có một nghìn năm tuổi, tức là một thời gian phát triển giáo dục không thua kém một số quốc gia tiên tiến trong thời kỳ hiện đại. Trong một nghìn năm ấy thì 88 phần trăm thời gian nền giáo dục văn tự của ta chịu ảnh hường của Nho giáo, 7 phần trăm thời gian nền giáo dục văn tự ấy hoàn toàn bị xóa bỏ và được thay thế bằng nền giáo dục Pháp , và chỉ 5 phần trăm dành cho việc xây dựng một nền giáo dục Việt nam cho đến ngày nay. Nhưng nền giáo dục, mặc dầu được gọi là hiện đại này, lại không thừa kế được bao nhiêu các “tinh hoa” của nền giáo dục xây dựng nên trong 88 phần trăm thời gian ấy , nếu không nói rằng cả một di sản lớn lao của văn hóa Việt Nam đã dần dần bị xóa mờ trong ký ức của mọi người. Vậy tinh hoa của nền giáo dục ấy là cái gi ? Thừa kế nó như thế nào ?
Nói đến “tinh hoa” của nền giáo dục là nêu lên những “phần thuần khiết, quí báu nhất” (tinh) được thể hiện lâu dài, và vào “những phần tốt đẹp nhất” (hoa) .trong nên giáo dục cổ của ta , Với cách giới hạn đề tài như vậy, bài viết này không đề cập chi tiết đến nền giáo dục ấy ở từng nơi, từng con người và vào từng thời đại. Cũng vậy,người viết cũng không nhấn mạnh vào những khuyết điểm của nền giáo dục cổ vào từng thời kỳ vì nền giáo dục ở bất cứ nơi nào, vào bấy cứ thời kỳ nào cũng có những khuyết điểm riêng của nó. Điều cần thiết là biết nhận ra những khuyết điểm , nhưng quan trọng hơn nữa là biết học hỏi kinh nghiệm tốt và sửa chữa những thất bại. Có khá nhiều khuyết điểm của nền giáo dục cổõ mà ta không ngừng nêu ra nhưng cho đến nay vẫn không sửa chữa được mà có khi lại còn làm trầm trọng thêm lên. Một trong các khuyết điểm trầm trọng nhất của nền giáo dục cổ, có thể dùng làm bài học cho mọi thời đại, đó là tinh thần “bảo thủ, lạc hậu” không chịu đổi mới cho phù hợp với sự tiến bộ của khoa học đương thời, khiến cho Nho giáo mất vai trò lịch sử của nó. Phải chăng đó cũng là lời chỉ trích mà ta vẫn thường nghe về nền giáo dục Nho học của ta ? Liệu chúng ta có tránh được những lời chỉ trích tương tự của các con cháu chúng ta về sau này với lối học chúng được hấp thụ trong hiện tại ? Vì vậy, tôi nghĩ rằng vào lúc này ta cần phải tìm hiểu nhiều hơn nữa về các “tinh hoa” của nền giáo dục cũ, vì thực sự chúng ta chưa hiểu được nhiều lắm về chúng . Ít nhất nó cũng giúp ta nhận ra được những di sản quí báu của tiền nhân và như vậy mới có cái gì để mà yêu , để mà học.
Vậy, những “tinh hoa” ấy là gì ? Ở đây, tôi chỉ xin nêu lên một số đặc trưng căn bản được khái quát hóa từ các công trình nghiên cứu về lịch sử giáo dục Việt Nam gần đây :
1.Nền giáo dục Việt Nam bắt đầu từ thời các Vua Hùng. Đó là thời đại văn minh đạt đến một trình độ thẩm mỹ tư duy khá cao , mà trống đồng Đông sơn là biểu tượng sáng tạo của nhân dân Văn Lang Aâu Lạc .Tôi cho rằng việc mở đầu những trang sử giáo dục Việt nam bằng cách khẳng định sự hiện hữu của nền giáo dục Lạc Việt là một điều cần thiết , vì chỉ trên cơ sở đó ta mới hiểu được nền văn hóa-giáo dục Việt Nam . Điều này khác với quan niệm của một số người trước đây đã từng hô hào “đưa các Vua Hung trở về các am cỏ” hay từng cho rằng: “Thât là buồn cười khi người ta muốn tìm hiểu sự nghiệp giáo dục của ta thời tiền sử” ! Nếu nền giáo dục ấy không hiện hữu và không có sức mạnh lớn lao thì dân tôc Lạc Việt hẳn không thể là dân tộc duy nhất trong Bách Việt thoát khỏi sự đồng hóa với người Trung Hoa sau một nghìn năm đô hộ !
Vậy tìm hiểu nền giáo dục thời Vua Hùng là tìm hiểu nguyên nhân sâu xa và mạnh mẽ nhất khiến dân tộc ta tồn tại. Nóù là “tinh hoa” của giáo dục đã hình thành nên con người Việt Nam và không chỉ tồn tại vào thời Vua Hùng !
2 Nền giáo dục Việt Nam thời xưa không phải bao giờ và ở đâu cũng là giáo dục Nho giáo . Giáo dục Phật giáo cũng là “quốc học”; nó đã góp phần quan trọng vào việc hình thành nên bản sắc văn hóa Việt Nam . Nó là đối trọng của giáo dục và văn hóa Nho giáo đồng thời bổ sung cho Nho giáo . Thật vậy, bản chất của Phật giáo không phải là một tôn giáo mà là một triết lý sống, một tư tưởng giáo dục Đông phương, phù hợp với tư tường tự do, rộng rãi và đoàn kết của dân Lạc Việt mà “vết tích” cụ thể và duy nhất còn tồn tại nguyên vẹn trên mặt Trống Đồng Đông Sơn. Không nên xem trống đồng Đông sơn như là một tác phẩm nghệ thuật và kỹ thuật thuần túy, mà nó thực sự là một tài liệu triết học duy nhất còn tồn tại nguyên vẹn cho đến ngày nay mà chúng ta chưa nhận ra được vai trò xứng đáng của nó. Tư tưởng ấy chính là mảnh đất tốt đẹp khiến cho, trước hết là Lão giáo rồi đến Phật giáo, dễ dàng du nhập và nẩy nở trên đất nước ta trước cả Nho giáo, một cách âm thầm mà không hề gây sự xung đột với nền văn hóa bản địa. Vào thời Sĩ Nhiếp (từng được tôn là Nam bang Học tổ) Phật giáo đã đạt đến trình độ cao siêu về mặt học thuật khiến cho một học giả người Hán, Mâu Bác, chạy loạn sang nước ta đã phải bỏ cả Nho giáo lẫn Đạo giáo để theo đạo Phật . Đại Việt Sử Ký Tòan Thư cũng ghi rõ rằng chính Sĩ Nhiếp mỗi khi di chuyển đều phải nhờ đến các nhà sư Phật giáo “đi sát bánh xe , đốt hương trầm để tăng thêm uy tín”
Điều cần nên nhớ là dưới thời Bắc thuộc, Nho giáo dù sao cũng chỉ là một thứ “vương quan học”, dành cho một thiểu số ở Luy Lâu (trị sở của Giao chỉ) , không thể tiêu biểu cho nền giáo dục dân Việt ở các thôn xóm ,làng xa xôi vào thời bấy giờ Chính ở tại các nơi này mới xuất hiện vai trò lớn lao của các tăng lữ Phật giáo . Theo Hoàng xuân Hãn (Lý Thường Kiệt), đến thế kỷ V , vào thời Tề Cao Đế ở Trung Hoa, trong khi Phật giáo chưa tới Giang Đông (nước Tề) thì ở Luy Lâu đã xây dựng hơn 20 ngôi chùa, chọn 500 vi tăng, tụng hơn 15 quyển kinh rồi. Sang thế kỷ VI ở nước ta, phái Nam phương của dòng Thiền tông xuất hiện với vị tổ phái là Vinitaruci, trụ trì chùa Pháp vân đến 15 năm, dịch nhiều kinh Phật. Gunnar Myrdal (Asian Drama) , một nhà nghiên cứu Thụy Điển đã tìm hiểu khá cặn kẽ các vấn đề giáo dục ở Á châu, đã cho biết rằng vào đầu công nguyên, các tăng lữ Phật giáo du hành khắp nơi để truyền bá kiến thức, mở chùa chiền, tu viện , không chỉ để đào tạo tu sĩ mà còn “huấn luyện dân chúng về các vấn đề thế tục nữa” . Vì lý do ấy, các nước theo Phật giáo có tỉ lệ biết chữ cao, có sự bình đẳng giữa các đẳng cấp và giai cấp, giữa các thành phần dân chúng, hơn ở bán đảo Aán độ và ở Trung Hoa. Cũng theo Myrdal, “khi các trường học thế tục được thiết lập về sau đó, các thầy giáo cũng có được sự kính trọng và địa vị xã hội mà xưa kia dân chúng đã dành cho các vị tu sĩ Phật giáo”.Sách “thiền Uyển Tập Anh Ngự Luc (đời Trần) cũng chép rằng , vào thế kỷ VI, nhà sư Pháp Hiền (Pháp đắc Hiền) , người họ Đỗ. quê ở Chu Diên, vị tổ thứ nhất của dòng Nam phương (Thiền tông) đi giảng đạo khắp nơi ở Phong châu, Hoan châu (Nghệ an), Tràng châu (Ninh bình) và Aùi châu (Thanh hóa).
Theo tôi nghĩ, các vị tăng lữ “du hành khắp nơi” ấy chính là tiền thân của các “Thầy đồ Bắc”, “Thây đồ Nghệ”, “thầy dồ Quảng” và các lớp học tại chùa chiền, thiền viện là tiền thân của lớp học tại am Bạch Vân của Nguyễn Bỉnh Khiêm và các trường học tại gia ở các xóm làng Việt Nam thời xưa.. Nhưng quan trọng hơn thế nữa, chính sự hòa hợp và phát triển mạnh mẽ của hai nên văn hóa-giáo dục Lạc Việt và Phật giáo trong suốt thời kỳ Bắùc thuộc,như là một “đối trọng” của Nho giáo mới giải thích được lý do vì sao ngay sau một nghìn năm Bắc thuộc, và khi chính quyền đã ổn định, Phật giáo , chứ không phải là Nho giáo, chiếm địa vị ưu thế trong nền giáo dục Việt Nam từ thời nhà Đinh cho đến đời nhàø Lý. Nó là căn bản cho tư tưởng tự do, rộng rãi và khai phóng của nền giáo dục Việt Nam vào thời kỳ ấy , đồng thời cũng giải thích cho “tinh thần cởi mở, rộng rãi, thoáng đạt, độc lập suy nghĩ trong tư duy” thường được gọi là “học phong đời nhà Trần”
3. Do tinh thần rộng rãi , cởi mở nói trên, nền giáo dục Việt Nam về bản chất là một nền giáo dục tự do của dân, do dân và vì dân. Nền giáo dục ấy không phải là độc quyền của một giai cấp ưu đãi nào. Các sách xưa như Tang Thương Ngẫu Luc, Đăng Khoa Lục Sưu Giảng cho biết hầu hết những nhà khoa bảng nổi danh đều xuất thân từ những gia đình nghèo túng mà làm nên danh phận . Đành rằng nên giáo dục cổ, là “công cụ để xác lập quyền lực tập trung ,về đối nội và đối ngoại” của nhà nước phong kiến, thế nhưng nhu cầu của giai cấp thống trị phải phù hợp với nhu cầu của từng cá nhân, từng gia đình thì nền giáo dục ấy mới trở thành của dân và do dân được. Đó là lý do khiến cho mọi gia đình Việt nam ,dù nghèo khổ , ít học đến đâu cũng nhận thấy việc cho con đi học là bổn phận và sẵn sàng góp tiên của để mời thầy, lập trường với mục đích cho con cái họ được “học tập làm người”.
4.. Quan niệm “học làm người” ấy làm nổi bật tính chất của nền giáo dục Việt Nam: Giáo dục thời xưa là một thứ giáo dục nhân văn.” Thế nhưng điều cần nhấn mạnh ở đây là thứ giáo dục nhân văn ấy không phải là “hệ quả tất yếu của hạt nhân trong học thuyết Nho giáo là Nhân” và chỉ nẩy sinh từ khi tiếp xúc với Nho giáo. “Nhân” là một đặc tính truyền thống lâu đời nhất của dân tộc ta, bắt nguồn từ mối quan hệ giữa các con Rồng cháu Tiên trong xã hội nông nghiệp thời thượng cổ khi các tổ tiên ta sống thành xã hội, gia tộc, trong đó tất cả các phần tử coi nhau như bà con thân thuộc, đồng bào, đồng chủng. Cái tinh thần tập thể , đoàn kết trong sản xuất là nguyên nhân phát sinh lòng “nhân” giữa con người và con người, giữa con người và thiên nhiên, giữa người lãnh đạo và dân chúng. Vào thời Vua Hùng, nguyên tắc lấy lòng “nhân” để trị dân giữ nước được thể hiện trong câu chuyện Vua Hùng trao ngôi báu cho Lang Liêu chỉ vì sáng kiến dâng cho vua bánh chưng, bánh dầy, tượng trưng cho Trời và Đất. Dưới thời Bắc thuộc , nhân dân ta bày tỏ lòng “nhân” ấy đối với cả những tên thái thú Tàu đã có ít nhiều công lao đối với họ, và lập đền thờ ở Giáo chỉ và Cửu chân, nhưng cũng ít lâu sau đó, một tên thái thú khác , bạo ngược tàn ác thì lại bị hai phụ nữ anh hùng đánh đuổi không còn manh giáp, chấm rứt thời kỳ đô hộ lần thứ nhất. Đến đời nhà Lý, lòng nhân của các vị vua nhà Lý đã khiến cho các sử gia Nho giáo, tuy không ưa gì Phật giáo, như Lê văn Hưu, Ngô Sĩ Liên, cũng phải hết lời ca ngợi. Đến đời nhà Trần ,lòng “nhân” đặt trên căn bản từ bi, nhân ái của các vua nhà Lý đã có sự biến đổi ,dưới con mắt của sử gia Lê văn Hưu, hướng đến con người “nhân” tiêu biểu của thời đại là Trần Hưng Đạo, con người vì đại nhân, đại nghĩa mà “ngày thì quên ăn, đêm thì quên ngủ, ruột đau như cắt, nước mắt đầm đìa, chỉ căm tức rằng chưa được xả thân, lột da quân giặc”. Tất cả những đức tính của con người “nhân” lịch sử ấy, được qui tụ lại và khai triển lên thành “quan niệm giáo dục nhân nhân” của Nguyễn Trãi vào đời Lê (Xem bài viết của tác giả DTT về “ Quan niệm “giáo dục Nhân Nhân của Nguyễn Trãi”, Kỷ Yếu Khoa Học Giáo Dục , Viện Nghiên Cứu Giáo Dục, Hà nội, 1982)
Vậy thì khái niệm “nhân” và quan niệm “giáo dục nhân văn”. cũng như mọi khái niệm đạo đức khác, như “nhân, nghĩa , lễ , trí, tín, không phải đều bắt nguồn từ Nho giáo, vìø các nền văn hóa lâu đời khác trên thế giới, chưa từng tiếp xúc với nền văn hóa Trung hoa, không phải là không biết đề cao các giá trị luân lý ấy theo lối hiểu riêng của mỗi dân tộc. Riêng con người Việt Nam thì không phải đến thời Tích Quang, Nhâm Diên mới được học nhân, lễ , nghĩa và từ lúc bấy giờ mới biết làm ruộng , cày bừa, như các sách sử Trung hoa và Việt Nam thời xưa đã cho ta cảm tưởng như vậy. Khái niệm “nhân” là hạt giống của nền văn hóa giáo dục Lạc Việt và là khái niệm xuyên suốt trong cả quá trình lịch sử lâu dài của dân tộc. Vì vậy, theo tôi nghĩ, nó không phải là một phạm trù của học thuyết Nho giáo và do đó, về căn bản, nó không mang yếu tố giai cấp . Cũng vậy, quan niệm “giáo dục nhân văn” trong xã hội ta thời xưa không nên hiểu như là một thứ “nhân văn kinh viện” (scholastic humanism) mà là một thứ nhân văn hiện thực ( realistic humanism), theo đó các môn học về văn chương, lịch sử, triết học không phải là cứu cánh mà chỉ là những phương tiện nhằm thể hiện những giá trị của đời sống hiện thực của từng cá nhân trong phạm vi bản thân, gia đình và xã hội..
5. Do quan niệm “giáo dục nhân văn”, hiểu theo nghĩa như vậy, nổi bật lên vai trò của “kẻ sĩ” trong xã hội Việt Nam. Xã hội ta trước đây trông cậy rất nhiều vào kẻ sĩ. Phụ thế trưởng dân cũng về phần kẻ sĩ; hưng bang kiến quốc cũng về phần kẻ sĩ. Tiến làm quan, thoái làm thầy, phù nguy định lọan cũng đều là trách nhiệm của kẻ sĩ. Thế cho nên các trí thức của ta, từ Chu An , Lý Tử Tuấn, Lê Cảnh Tuân, Nguyễn Phi Khanh dưới đời Trần , Nguyễn Trãi đời Lê cho đến các nho sĩ chân chính cuối đời nhà Nguyễn, hầu hết đều là những nho sĩ tích cực, mở trường dạy học, lấy cao phong thanh tháo khích lệ lòng người, đem ngôn luận văn chương phù trì thế giáo, hưng bang kiến quốc. Như trường hợp Nguyễn Trãi, đã có ý kiến nghi ngờ không biết ông có dạy học trò hay không, nhưng qua nghiên cứu riêng của người viết bài này thì ít nhất ông đã có bốn thời kỳ làm nhà giáo : thời kỳ thứ nhất (trước năm 1400) khi chưa thi đỗ tại Nhị Khê;thời kỳ thứ hai trong khoảng 10 năm lưu lạc (từ 1407 đến 1416);thời kỳ thứ ba sau khi gặp Lê Lợi và trước khi khởi nghĩa; thời kỳ thứ tư trước khi gặp thảm họa vì vụ án Lệ Chi Viên. Như vậy ở các nhà nho xưa,ï dường như không có sự phân biệt giữa nhiệm vụ giáo dục học sinh, giáo dục gia đình và giáo dục xã hội, cũng không có sự mâu thuẫn giữa nhiệm vụ giáo dục, nhiệm vụ chính trị và nhiệm vụ quân sự. Cho nên ta không lấy làm lạ trước những sự kiện như “thây giáo” Chu An lại “dám” đệ trình “Thất trảm sớ” xin nhà vua Trần Dụ Tông chém bảy tên gian thần có quyền thế, ông Hòang giáp Nguyễn Trãi dâng Bình Ngô Sách cho Lê Lợi, ông thầy giáo Đào Duy Từ xây dựng lũy Trường Dục và Đồng Hới dưới thời Trịnh Nguyễn. Những tấm gương “ thầy giáo”, “trí thức” như vậy trong lịch sử cổ xưa của ta không bao giờ hiếm.
6. Vì vai trò và trách nhiệm của “kẻ sĩ” của xã hội ta thời xưa là như vậy nên chính sách căn bản mà bất cứ một triều đại nào trong suốt thời kỳ lịch sử cũng phải tuân theo, đó là : “cầu tài, tôn hiền, sử năng” . Những đãi ngộ vật chất, tinh thần long trọng to lớn của triều đình, làng nước đối với người thi đỗ trong xã hội ta thời xưa, phát xuất từ chính nguyên tắc căn bản ấy.
Những biện pháp nghiêm ngặt trong việc tổ chức khoa cửûû thời xưa, từ việc tuyển chọn người dự thi, việc tổ chức thi cử đến việc ban vinh dự cho người thi đỗ, tất cả đều nhằm đến việc lựa chọn những người có “thực tài” ra giúp nước. Thi đỗ chỉ là khởi đầu của một giai đọan dấn thân vào xã hội, Cái “thực tài” của người thi đỗ phải được bộc lộ trong việc làm, trong lối xử thế của họ và luôn luôn đặt dưới sự kiểm sóat của quần chúng. Các bằng cấp “Tiến sĩ”, “Trạng Nguyên” của họ phải là những “Tiến sĩ , Trạng nguyên thật” , chứ không phải là những hư danh, như quan Hiển cung Đại phu Hàn Lâm viện Thị thư Nguyễn Trọng Ý đã nhấn mạnh : “Có danh có thực há chẳng phải tốt sao ? Có danh không thực, há chẳng phải xấu sao ? Những người đăng tên vào tấm bia đá ấy, vẫn nên đem đại nghĩa sửa chữa thân mình, đem văn học dồi mài tâm tánh , làm kẻ trạng nguyên thật, làm kẻ Tiến sĩ thật, trên không phụ ơn tri ngộ của triều đình, dưới không phụ với sở học thường ngày. Nếu không được như vậy, thì lối học quấy bịp đời của gã Côn tôn, phép canh tân gạt người của chàng An Thạch chỉ làm lụy cho khoa mục mà thôi.”

Vì vậy, Phan Huy Chú đã viết về việc khoa cử trong giáo dục xưa của ta như sau : “ Khoa cửû các đời thịnh nhất là đời Hồng Đức. Cách lấy đậu rộng rãi, cách chọn người công bằng, đời sau càng không thể theo kịp.” Quả thật thế, qua danh sách các vị thi đỗ và thân thế của ho, ta nhận ra rằng , theo quan niệm của tiền nhân ta, tài năng không tùy thuộc vào giai cấp giàu nghèo, nguồn gốc sang hèn , vàø cũng không căn cứ vào tuổi tác nữa. Theo một công trình nghiên cứu của Nguyễn Thiên Thụ ï,tuổi trung bình của 211 Tiến sĩ đời Lê Thánh Tông là 30 tuổi, và hàng số là từ 15 tuổi đến 60 tuổi. Trong số 211 vị tiến sĩ ấy, có một người chỉ mới 15 tuổi (Nguyễn nhân Tiếp) , 1 người 17 tuổi (Nguyễn nhân Dư), 10 người 18 tuổi, 7 người 19 tuổi và 10 người 20 tuổi. Vị cao tuổi nhất là Nguyễn Nghiễm, đỗ tiến sĩ lúc 60 tuổi.
7. Việc tổ chức và giáo dục nhân tài ở bậc Đại học đã được sự quan tâm của vua nhà Lý ngay từ năm 1076 với sự thiết lập Quốc Tử Giám tại kinh đô Thăng Long . Như vậy điểm đặc sắc và cũng là điều đáng lưu ý nhất của nền giáo dục văn tự của Việt Nam là mốiï quan tâm của các nhà lãnh đạo đất nước đến việc thiết lập một nền giáo dục đại học và cao học ngay từ thuở ban đầu của thời kỳ độc lập tự chủ. Về điểm này, cần phải so với lịch sử phát triển đại học trên thế giới mới thấy rõ sự sáng suốt của tiền nhân ta về vấn đề giáo dục: Tại Âu châu, những trường đại học sớm nhất chỉ mới được thiết lập vào thế kỷ XII, XIII, như đại học Paris và Montpellier (1181) tại Pháp, dại học Oxford (1167) và Cambridge (1209) tại Anh, các đại học Salerno, Bologna (1157) và Reggio(1188) tại Ý. Ở Nhật bản, các đại học chỉ mới bắt đầu xuất hiện vào đầu thế kỷ XVIII, trước thời kỳ Minh Trị Thiên hòang, như trường đại học Shoheiko , một trung tâm gíáo dục Khổng giáo chính thống tại Tokyo, và một số các đại học khác do các bộ tộc phong kiến thiết lập như các trường đại học Mito và Satsuma, nơi phối hợp các tư tưởng Phật giáo với Thần đạo Nhật bản qua các môn học lịch sử và văn học .
8. Nền giáo dục cổ Việt Nam là một nền giáo dục được Pháp chế hóa chặt chẽ và luật giáo dục được thi hành nghiêm ngặt từ trung ương đến địa phương. Có thể nói rằng Việt Nam ta là một nước có nền pháp chế sớm sủa, chặt chẽ và tiến bộ không thua kém, hay có phần hơn, nhiều quốc gia tiên tiến trên thế giới vào cùng một thời kỳ.. Nó không chỉ được thể hiện qua những bô luật lớn áp dụng chung cho cả nước, như bộ luật Hồng Đức , mà còn được qui định và bổ túc bằng những hương ước mà có nơi được ghi khắc trên đồng để truyền lại lâu dài từ đời này qua đời khác. Tuy vào thời bấy giờ chưa có những bộâ luật riêng vềâ giáo dục dưới hình thức như ngày nay, nhưng hầu như tất cả những điều căn bản liên quan đến mục đích, phương hướng của giáo dục . quyền lợi và nghĩa vụ của người làm giáo dục và người đi học, cách tổ chức học hành thi cử, các biện pháp giáo dục v.v., tất cả đều được qui định trong các bô lụật lớn, các văn kiện chính thức của triều đình.,các hương ước , các tập tục và trên cả các văn bia còn để lại đến ngày nay. Ngoài ra các vị vua chúa còn có nhiệm vụ đưa ra những điều giáo huấn để giảng dạy dân chúng, chẳng hạn như 24 điều giáo huấn của vua Lê Thánh Tông. Đọc 24 điều giáo huấân này , đặc biệt là từ điều 11 đến 22, cũng như nghiên cứu Luật Hồng Đức và các luật khác về sau, ta thấy dường như mối quan tâm của các nhà làm luật thời xưa là nhấn mạnh về đạo đức của người trí thức và qui định rõ quyền lợi và trách nhiệm của họ trong cuộc sống bản thân, gia đình và xã hội.
Vấn đề pháp chế hóa giáo dục, vấn đề tôn trọng luật pháp và tập tục giáo dục , tuy là những vấn đề xưa cũ trong nền giáo dục cổ , nhưng lại là những điều rất mới , đáng để học tập, đối với nền giáo dục hiện đại vào cuối thế kỷ XX này.
2. Vấn đề Thừa kế Tinh hoa.
Trên đây là tám cái “tinh hoa” của nền giáo dục cổ Việt nam mà tôi đã khái quát hóa từ một số công trình nghiên cứu về lịch sử gíao dục Việt Nam .Chắc chắn lối rằng khái quát hóa này chưa nói lên hết những cái tinh hoa mà mỗi người trong chúng ta đều có thể nêu lên từ một nền giáo dục có hàng nghìn năm lịch sử. Nhưng ít nhất chúng cũng là một số khái niệm căn bản nói lên cái “thể” hay cái “bất biến” của nền giáo dục Việt Nam để từ đó ta tìm hiểu những cái “dụng” hay cái “vạn biến” của chúng xuyên qua các thời đại. Cái “dụng” của giáo dục luôn luôn chịu sự thay đổi tùy theo điều kiện, hòan cảnh của đất nước và con người, có khi đúng, có khi sai, có khi hay có khi dở. Chính cái “thể” của giáo dục mới thể hiện bản sắc của văn hóa dân tộc và là tiêu chuẩn mà người dân căn cứ vào đó để đánh giá nền giáo dục xuyên qua các thời kỳ lịch sử. Đó mới là cái đáng và phải kế thừa
Về vấn đề “kế thừa” này, nhiều người công nhận rằng : “ Gạt bỏ truyền thống là sai lầm. Chỉ có dựa vào truyền thống một cách khôn ngoan như Nhật, Đài Loan...truyền thống Nho giáo, truyền thống dân tộc thì mới xây dựng được giáo dục và nó mới phục vụ được cho công nghiệp hóa hiện đại hóa”. Nhưng người Nhật đã dựa vào truyền thống ‘một cách khôn ngoan” như thế nào ? Các nhà giáo dục của ta xưa kia có đặt ra vấn đề kế thừa ấy hay không ? ù Đó là những vấn đề cần phải làm sáng tỏ.

Cụ Huỳnh Thúc Kháng cũng đã từng đem nước Nhật ra để đối chiếu khi nói về những cái tệ hại của lối học Tống nho . Cụ viết :” ...người mình thiếu cái não cùng năng lực sáng tạo (đồng học văn hóa Tàu mà mình thua Nhật bản là vì thế.” Nhiều người khác cũng đối chiếu thời kỳ Minh Trị Thiên Hòang với thời kỳ Tự Đức để nêu lên sự trì trệ của nền văn hóa giáo dục Việt Nam so với Nhật bản ở vào cùng một thời đại. So sánh hai nền giáo dục Nhật và Việt Nam vào hậu bán thế kỷ XIX mà không xét đến sự khác biệt lớn lao về lịch sử, kinh tế, xã hội giữa Việt Nam và Nhật bản vào những thời đại trước đó thì thật là một vấn đề quá đơn giản . Minh Trị Thiên Hoàng là một vị vua anh minh, có công rất nhiều trong việc phục hưng nước Nhật, nhưng sự thành công của ông chính là do sư thừa kế cả một hê thống tư tưởng , hệ thống kinh tế, hệ thống giáo dục đã có sẵn và được hiện đại hóa trước đó, đồng thời cũng do tính liên tục của một dòng vua duy nhất từ năm 660 .

Về mặt tư tưởng giáo dục, trước thế kỷ XII , ta có thể so sánh nền giáo dục thời nhà Lý với nền giáo dục của nước Nhật mà không thấy có gì khác biệt lớn lao. Nền giáo dục thời kỳ này ở nước Nhật cũng đặt trên căn bản tam giáo : Thần đạo (Shintoism), Phật giáo và Nho giáo. Vào thời kỳ này, như các học giả Nhật bản vẫn thường nói , “Thần đạo là gốc rễ, Đạo Phật là thân cây Khổng giáo là hoa” Có lẽ cũng không khác bao nhiêu tư tưởng tam giáo đời nhà Lý : Tư tưởng Lạc Việt (mà các vị vua nhà Lý tôn vinh lên thành “Thần Đồng Cổ” , là cái gốc rễ, Phật giáo là thân cây, còn Nho giáo vào thời kỳ này chỉ là những đóa hoa đẹp mà thôi.” Điều này thể hiện ở kíến trúc Chùa Một Cột ở Thăng Long, với một trụ đá đặt giữa hồ nước, trên đó có đóa hoa sen nghìn cánh và ở giữa là tượng Phật vàng.
Sự khác biệt giữa nền giáo dục Việt Nam và Nhật Bản có lẽ chỉ bắt đầàu từ thời nhà Lê , khi Nho giáo chiếm địa vị độc tôn. Từ lúc bấy giờ cho đến cuối thế kỷ XIX ở nước ta, Nho giáo đã bỏ mất đi cái gốc và thân cây,chỉ còn là hoa mà thôi. Đã là hoa thì lúc ban đầu bao giờ cũng đẹp ,như được thể hiện vào thời Lê Thánh Tông, nhưng thiếu gốc rễ nó cũng chóng tàn. Hơn nữa, như cụ Hùynh Thúc Kháng đã nhấn mạnh : “Nho giáo chiếm độc quyền” là nói đến một học phái là Tống nho độc chiếm lưu hành ở nước ta,” chứ không phải là Nho hoc Trung quốc từ Khổng tử, trải qua ngọn lửa nhà Tần, bị sửa đổi , chú giải dưới các đời Hán, đời Đường, từ đó nẩy sinh ra nhiều học thuyết khác nhau, trong đó Tống nho chỉ là một. Ở nước Nhật thì không giống như vậy. Từ thế kỷ XII đến thế kỷ XVI, thường được gọi là thời kỳ Trung cổ của Nhật bản, thì tư tưởng Thần đạo, từng là gốc rễ của văn hóa Nhật bản, đã có một sự chuyển biến mới do sự hình thành các lãnh địa phong kiến lớn xung đột với nhau và với cả triều đình, từ đó hình thành tư tưởng “Võ sĩ đạo” (Bushido). Tư tưởng này lại bắt nguồn tử Thần đạo, Khổng giáo và Phật giáo và kế thừa được cả ba tư tưởng ấy. Ở Thần đạo , họï kế thừa ý thức trung thành đối với lãnh chúa và sư tôn kính tổ tiên. Ở Khổng giáo họ kế thừa tinh thần tôn trọng kỷ luật trong cuộc sống xã hội và một hệ thống đạo đức tinh vi . Ở Phật giáo , đặc biệt là phái Thiền học, họï thấm nhuần tinh thần bình thản trước mọi thăng trầm của định mệnh, lòng can đảm trước mọi hiểm nguy, thái độ coi thường cuộc sống vật chất , khinh thường cái chết, Con người “Samurai” là ï con người hành động; tuy họ cũng phải học tập các kinh sách Nho giáo, nhưng phần lớn là vì những mục đích trau dồi đạo đức hơn là để tìm hiểu sâu xa về mặt triết học và văn chương . Từ đầu thề kỷ XVII đến thế kỷ XIX, khi bắt đầu thời kỳ Phục hưng của Minh Trị Thiên Hòang (1868) , phong trào Khổng giáo ở Nhật bản bước sang một giai đọan biến đổi quan trọng , hình thành nên chủ nghĩa Tân Khổng giáo (Neo-Confucianism), mà ảnh hưởng mạnh mẽ nhất của nó đến các thầy giáo và các nhà lãnh đạo thời Minh Trị là trường phái Mito. Trường phái Mito này phối hợp triết lý Nho giáo với tín ngưỡng Thần đạo. Như vậy trong suốt thời kỳ lịch sử Nhật bản, Thần đạo và Võ sĩ đạo luôn luôn là cái gốc rễ trên đó xây dựng nên các tư tưởng Phật giáo và Tân Khổng giáo, tất cả đều đóng góp vào sự thành công của thời Minh Trị cho đến ngày nay. Đó là sự khác biệt lớn lao giữa Nhật bản và Việt Nam từ thời Nhà Lê đến cuối nhà Nguyễn ở nước ta.
Tuy nhiên, không phải các nhà nho ở nước ta không biết đến nhu cầu kế thừa các tư tưởng truyền thống của dân tộc, Nhưng dường như sự phối hợp các tư tưởng Lạc Việt, Nho giáo, Lão gíáo, Phật giáo chỉ được thể hiện trong văn thơ của họ , chứ không tác động đến giáo dục ở trường học như ở Nhật bản. Đến cuối thời nhà Nguyễn, khi Phật giáo phần nào suy tàn do sự độc chiếm của Nho giáo, rồi đến lượt Nho giáo trở thành bất lực trước sức mạnh của văn hóa phương Tây, các nhà nho ta ở vào cuối thế kỷ XIX mới thấy mối nguy hại của sự độc tôn của Nho giáo và nhu cầu phối hợp cả ba tư tưởng Phât giáo, Nho giáo và Lão giáo trong nền văn hóa dân tộc. Mới đây (1992), tại ao chùa Liên Đàm ở tỉnh Hà Tây, người ta vớt lên được một tấm bia trên đó Dương Lâm, một nhà văn thơ, nhà giáo dục vào cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX đã nói lên rõ quan niệm ấy. Theo tác giả văn bia ấy, tư tưởng Phật giáo, hay Nho giáo, Lão giáo, ví như “một ngôi chùa , một khi đã bị phá hỏng thì khó mà xây dựng lại được” (Tích nhân ngôn tự phế bất tất tác). Người theo đạo Nho thì lấy đạo nho ra tranh cãi, người theo dạo Phật thì lấy đạo Phật ra tranh cãi (đối ư nho giả dữ nho tranh, đối ư Phật giả dữ Phật tranh). Người đạo Nho thì không thích đạo Phật (Ư nho tắc hà thích ư Phật đán).Phe nào cũng tự cho là đúng và bài bác lẫn nhau. Nhưng, theo Dương Lâm, học giáo nào cũng tốt cả vì tất cả đều tôn thờ chữ Thiện, Tâm, Tính, người ta được học sẽ không còn giữ điều sai trái . Chỉ có sự phối hợp của ba tôn giáo Phật, Nho , Lão thì các tư tưởng ấy mới tồn tại . Nền văn học Việt Nam ví như một cỗ xe trong đó cả ba tôn giáo thống nhất với nhau như trục và bánh xe , phải qui hợp lại một mối về Nho. Hợp quỹ đạo là gắn liền đó vậy (Thống tam giáo chi kỳ triệt, duc hợp quỹ nhi qui vu nho chi nhất đồ, hợp đạo quỹ miến trẩn nhiên hĩ.) Tôn trọng đạo Phật là tôn trọng đạo Nho . Như vậy đạo Phật không bao giờ suy , đạo Nho không bao giờ mất (Phật chi vị suy, Nho chi vị dẫn, tôn Phật tất dĩ tôn Nho) và “chùa hỏng có thể xây lại được” (tự phế hữu sở tất tác). Để làm công việc này có hiệu quả, Dương Lâm khuyên mọi người phải học chữ Hán. Thông hiểu Hán tự làm mũi nhọn, lưỡi dao ( thông Hán tự vi ngạc), là sử dụng phương tiên chuyên chở ý tưởng như chiếc buồm, con ngựa (bối tự chi phàm mã) để tìm hiểu kinh Phật, sách Nho..
3. Những việc cần phải làm trong tương lai.
Ngày nay , ai cũng thấy rõ sự nguy hại của một nền văn hóa dường như đã mất gốc rễ , mà một trong các nguyên nhân của nó là vì chữ Hán, chữ Nômï , như là những phương tiện chuyên chở tư tưởng của người xưa, đã “không lửa đốt mà biến thành tro bụi” (bất hỏa nhi thiêu chi văn tự).
Tinh hoa của nền giáo dục Việt Nam cổ xưa không chỉ nằm trong các tài liệu dịch thuật hay phiên âm, nhất là tài liệu về khoa cử, từng được phổ biến trong vòng 70 năm qua. Có lẽ phần lớn kiến thức về nền giáo dục Việt Nam cổ còn chưa được khai thác hết qua các bài văn , bài thơ của các nhân vật nổi danh về văn học và giáo dục, ,qua các tư liệu chưa được phiên dịch, đang bị phá hủy dần dần, như các văn bia, bằng sắc, các hội điển, hương ước, gia phả v.v. Thật là gánh nặng lớn lao , một trách nhiệm năng nề đặt lên vai các nhà nghiên cứu trước một kho tàng giáo dục đã có hàng nghìn năm lịch sử. Nó không thể là công việc làm của một người mà phải là góp sức của nhiều người, đúng như Hoàng Xuân Hãn đã từng góp ý với tác giả cuốn “Khoa cử và Giáo dục Việt Nam” : “...Nếu một mình không đủ thì giờ làm thì nên tìm chung sức, kẻo chẳng bao lâu nữa sẽ có người ngoài , biết chữ Hán, và có óc khảo cứu sẽ biên tập sách báo và xuất phát trước mình” Thật là một lời khuyên chí lý của một học giả đã nhìn thấy trước tầm vóc lớn lao của vấn đề nghiên cứu nền giáo dục Việt Nam cổ và có niềm tự hào dân tộc rất cao. Riêng tôi nghĩ rằng vấn đề không hẳn là ai xuất phát trước, xuất phát sau, mà quan trọng hơn cả là : ai là người sẽ tìm ra được những tinh hoa đang còn tiềm ẩn trong nền giáo dục có lịch sử hàng nghìn năm ấy ?. Hoàn cảnh lịch sử đặc biệt của đất nước ta khiến cho các tinh hoa ấy nhiều khi không thể hiện minh thị trên những tài liệu rải rác may mắn còn sót lại, mà chúng tiềm ẩn trong từng nếp suy nghĩ , từng hành động, từng câu văn, tùng lời thơ của con người Việt Nam trong quá khứùù và hiện tại . Do đó , việc tìm hiểu tinh hoa của nền giáo dục Việt Nam đòi hỏi không những sự thông hiểu Hán tự và khả năng khảo cứu mà còn một yếu tố mà người nước ngoài không thể có được, đó là tâm hồn Việt Nam được nuôi dưỡng từ tuổi ấu thơ và sự thấm nhuần ngôn ngữ Việt Nam trong bối cảnh văn hóa của nó. Nhũng điều kiện ấy, theo tôi nghĩ, có thể tìm thấy ở những học giả Việt Nam, thông hiểu Hán tự , yêu thích khảo cứu, thâm cảm về quốc học, có kiến thức về khoa học giáo dục đối chiếu của thế giới đồng thời lại có cái học uyên thâm về gíao dục cổ Đông phương.. Đó không phải là công trình của một người mà của nhiều người, cũng không phải là việc làm có thể tính từng năm, từng tháng mà có lẽ của suốt cả đời người.
Chú thích:
1. Trích bài nhận xét của tác giả về đề tài :”Giáo dục Việt Nam cổ (1075-1919) và việc thừa kế tinh hoa của nó. Người thực hiện: Mai Quốc Liên”.
2. Nguyễn Thiên Thụ. Sự Thi Cử Dưới Thời Lê Thánh Tông (1460-1497). Luận thuyết Cao học Giáo dục đệ trình tại trường Đại học Sư phạm Sài gòn, tháng 5, 1974.
3. Don Adams . Education and Modernization in Asia. London, Ontario ...: Addison-Wesley Publishing Companys, 1970,s pp .19 - 65
4. Nguyễn Q. Thắng. Khoa cử và Giáo dục Việt Nam”. NXB Văn hóa Thông tin, 1993s, tr. 315
  

Posted by vanhoa at 10:23 PM No comments:

SƠN TRUNG * CÔNG SẢN GIAN MANH

BÀI HỌC LỊCH SỬ
BẢN CHẤT GIAN MANH CỦA CỘNG SẢN
Sơn Trung


Tại Việt Nam ngày nay, dân chúng và các nhà tranh đấu càng ngày càng tập họp được một lực lương đông dảo, mạnh mẽ và công khai chống đối bè lũ cộng sản. Chưa bao giờ khí thế tranh đấu dâng cao đến thế.
Công cuộc tranh đấu không phải một vài ngày,một vài tháng mà đã liên tục bao thập niên. Khởi đầu là công cuộc tranh đấu của những văn nghệ sĩ trong nhóm Nhân Văn Giai Phẩm năm 1955-1956. Tiếp theo là cuộc nổi dậy của nhân dân Quỳnh Lưu.
Sau 1975, cuộc tranh đấu của dân chúng lục tỉnh kéo lên Sài gòn. Sau đó là cuộc tranh đấu nhân dân miền Bắc chống cộng sản cướp dất nhân dân bán cho tư bản lấy tiền bỏ túi.Và càng ngày các đảng viên cao cấp rời hàng ngũ cộng sản đứng về phía nhân dân như ông Nguyễn Hộ, Nguyễn Văn Trấn, thiếu tướngTrần Độ, tiến sĩ Nguyễn Thanh Giang. . .


Công cuộc tranh đấu càng ngày càng phát triển vì sau 1975, công sản càng tham nhũng và gian dối. Cuộc mở cửa cho ngoại quốc đầu tư là một mối lợi lớn, nuôi sống dảng cộng sản và tư bản đỏ. Bao nhiều nguồn lợi đầu tư ngoại quốc, bao hàng hóa xuất khẩu, bao tài sản quốc gia đều vào tay cộng sản trong khi đa số nhân dân khốn khổ. Cộng sản khoe khoang ngày nay đã kiến thiết nhiều thành phố nhưng đây là do đồng đô la của Việt kiều, của tư bản chứ không do tài năng và thực lực của cộng sản. Cộng sản luôn miệng thành thị hóa nông thôn nhưng sự thực bao giờ nông thôn cũng đói nghèo và thiếu phương tiện sống. Ngay bọn tư sản đỏ cũng chỉ xây dựng nhà cửa, mở cơ sở kinh doanh tại các thành phố lớn, còn những nơi xa xôi thì muôn năm vẫn như cũ. Đây cũng là lúc cộng sản lộ rõ bộ mặt gian ác. Để giữ vững quyến lợi,họ đã thẳng tay khủng bố nhân dân, đàn áp những nhà đối lập.Hơn nữa, họ công khai cướp tài sản nhân dân, bán đất đai cho ngoại quốc lấy tiền bỏ túi. Bản thân họ là những tên sậu mọt mà con cái của họ cũng là những tên cướp, tên buôn lậu trong vương quốc cộng sản. Cả một hệ thống độc tài cộng sản cũng là một hệ thống Mafia tàn ác.


Một lý do khác nữa khiến cho dân chúng bất mãn là bọn cộng sản đã bán nước cho Trung Quốc. Chúng đã cắt biên giới và biển đông dâng cho quan thầy Trung hoa. Trước đây, Hồ Chí Minh, Phạm Văn Đồng đã dâng biên giới và các hải đảo chung Trung Cộng, ngày nay bọn Lê Đức Anh, Nông Đức Mạnh cũng đã dâng thệm đất đai của Tổ quốc cho Cộng sản.
Trước sự phản kháng kịch liệt của nhân dân ta, cộng sản càng sợ hãi. Một mặt cộng sản gia tăng khủng bố nhân dân và một mặt chúng tiếp tục xuống nước trước những đòi hỏi của Trung Quốc. Mặt khác, chúng cũng sợ Mỹ cho nên hết phái đoàn này đến phái đoàn khác đua nhau sang Mỹ. Tháng 6 này, Phan Văn Khải sang Mỹ làm gì?


Cộng sản cũng như bọn Iran, Iraq trước đây cậy thế có Liên Xô nên hống hách. Iraq đã tàn sát các dân tộc thiểu số, xâm chiếm Kuweit, còn Iran bắt giam nhân viên tòa đại sứ Mỹ, và cả hai đều tích cực chống Mỹ. Trước đây, cộng sản Việt Nam cũng cậy thế Liên Xô, Trung quốc mà chống Mỹ, nay thì họ cầu cạnh Mỹ.
Trước cuộc tranh đấu của nhân dân quốc nôi và quốc ngoại, và trước sức ép của Trung quốc và Mỹ, cộng sản Việt Nam áp dụng chiến thuật đu dây. MỘt mặt họ đàn áp nhân dân, một mặt xuống nước thỏa mãn mọi yêu cầu của Mỹ và Trung quốc. Trước đây, cộng sản đã thành công với những quỷ kế này. Khi Trung quốc và Liên Xô xung đột, họ đi cả hai bên, thân thiện cả hai bên để lấy viện trợ cả hai bên. Trong khi đo tại miền Bắc,ù họ tiêu diệt nhóm thân Nga vì sợ nhóm này theo đường lối xét lại. Khi Trung quốc cắt viện trợ và dạy cho bài học thứ nhất, họ chống Trung quốc và chạy theo Liên Xô.Nhờ vũ khí Liên Xô,trong khi MỸ cắt viện trợ cho miền Nam, cộng sản Bắc Việt đã xâm chiếm miền Nam một cách dễ dàng.


Trước đậy, cậy thế Liên Xô, Cộng Sản Việt Nam đã chống lại Trung Quốc.Trung Quốc coi Việt cộng là một kẻ ăn cháo đá bát, một kẻ phản bội. Trước đây, nhờ Trung quốc giúp đỡ người, của cải và vũ khi mà Việt cộng thắng các trận tại biên giới Hoa Việt và Điện Biên Phủ để có được nửa nước Việt Nam. Trước kia họ coi Việt cộng là anh em, nay thì họ coi Việt cộng là kẻ thù không đội trời chung. Một kẻ đệ tử phản bội thầy thì phải bị phanh thây hoặc bị tước võ nghệ, cắt chân cắt tay cho thành tàn tật. Truyền thống đó nay vẫn được áp dụng. Tâm lý bọn tiểu nhân hạ tiện thường tìm một nơi che chở bảo vệ. Trước đây, họ có Liên Xô nay Liên Xô tan vỡ. Họ đành phải quay trở lại lạy lục Trung quốc. Lẽ dĩ nhiên Trung quốc không dễ dãi và ngu dại như lần trước. Lần này,họ phải đòi giá cắt cổ, và để bảo vệ quyền lợi củaq nhóm cộng sản gộc, chúng đã cúi đầu chấp nhận mọi điều kiện. Họ chỉ thấy lợi trước mắt bất kể liêm sỉ. Đó cũng là trường hợp ông Hồ sang Pháp năm 1946 ký hiệp định bán nước để rảnh tay tiêu diệt các đảng phái quốc gia và các tôn giáo.


Ngày nay, Phan Văn Khải cũng thế.Họ muốn mua chuộc Mỹ để công cuộc giao thương Mỹ Viêt làm giàu cho túi tiền của họ.Họ cũng yêu cầu Mỹ đừng nhúng tay vào nội bộ Việt Nam để chúng thẳng tay tàn sát nhân dân ta.Nếu Mỹ có đòi hỏi gì thì họ cũng nhắm mắt gật đầu cho qua chuyện, sau đó sẽ tính lại.
Đồng bào quốc nội và quốc ngoại hãy sáng suốt. Chúng ta càng đấu tranh mạnh mẽ thì cộng sản mới thực sự đầu hàng. Chùng ta đừng dừng bườc cũng như đừøng nghe theo những lời phỉnh phở của cộng sản.
Sơn Trung

Posted by vanhoa at 10:22 PM No comments: