CHU TỬ= SƠN TRUNG = HÀ HUYỀN CHI=

NGUYỄN THỤY LONG * CHU TỬ

Nhà Văn Chu Tử

Tác Giả - Tác Phẩm

Kỷ niệm 30 năm ngày giỗ Nhà văn CHU TỬ 
Nguyễn Thụy Long

Buổi sáng ngày 29-4-2005 tôi ngồi trong nhà uống trà một mình, anh tổ phó an ninh khu phố tới trước cửa nhà tôi nhắc nhở treo cờ, kỷ niệm chiến thắng 30-4. Tôi biết chứ, ngày 30-4-1975 là ngày nhà văn nhà báo Chu Tử bị tử nạn trên đường di tản, năm nào gia đình ông cũng làm giỗ kỷ niệm ông vào ngày đó, nhưng để tránh lôi thôi phải đổi thành vào ngày âm lịch (19-3 âm lịch). Anh em bạn bè của ông Chu Tử nhớ ngày đó mà đến, tôi cũng đến cách đây một ngày. Ðể cắm nhang cho ông cho vẹn tình vẹn nghĩa. Có tiếng người nào trong xóm: 

- Cha nội, hôm nay mới là 29 à!

Anh tổ phó an ninh trả lời cáu kỉnh, tỏ quyền uy:

- Lệnh của phường có thi hành không thì bảo.

Tôi thì lẩm bẩm:

- Biết rồi khổ lắm nói mãi.

Nhà văn Chu Tử, tác giả tiểu thuyết YÊU nổi tiếng một thời, đã thành một hiện tượng trong giới trẻ Việt Nam trong những năm 1960, kéo dài đến năm 1970 và ảnh hưởng còn mãi mãi, nay đã gần nửa thế kỷ người ta vẫn còn nhắc đến, dù tác phẩm của ông đã bị nhà nước cầm quyền mới loại trừ nằm cùng trong danh sách tác phẩm bị kết án là đồi trụy, biệt kích văn nghệ sau ngày 30-4-1975, cần phải tiêu diệt, cùng thời với những sách báo xuất bản ở miền Nam Việt Nam, bị thiêu đốt và bị tiêu diệt. Những văn nghệ sĩ miền Nam bị bắt bỏ tù, không mang một tội danh nào rõ ràng. Phần đông những nhà báo, nhà văn miền Nam phải gác bút ngần ấy năm trời, vì bị kỳ thị ra mặt... Nhưng tinh thần người cầm bút miền Nam vẫn còn đó, nếu có dịp. 

Năm nay sau 30 năm chiến thắng đánh cho Mỹ cút, đánh cho Ngụy nhào, người chiến thắng tổ chức thật xôm tụ, họ nói có khác hơn mọi năm, có ca tụng chiến thắng, nhưng nay thì mong có sự hòa hợp dân tộc do lòng khoan dung của người chiến thắng. Họ lôi cổ vài anh tướng Ngụy gần đất xa trời lên nói chuyện về lòng nhân đạo của cách mạng trong ngày 30-4-1975, quên đi quá khứ kêu gọi nhân dân Việt Nam, kể cả ở nước ngoài hãy quên đi quá khứ để xây dựng lại đất nước. Quên đi quá khứ sao? Người Do Thái có quên được Hítler tàn sát dân Do Thái không? Trung Quốc Ðại Hàn có quên đi được quân đội Nhật hoàng gây bao nhiêu đau thương trên đất nước họ không, gần đây nhất là nước Cambuchia có quên được bọn diệt chủng Khờ Me Ðỏ không? Hình như lời kêu gọi ấy đến nay đã muộn màng quá rồi. 

Mọi năm tới ngày này anh em chúng tôi gặp nhau, thắp cho ông Chu Tử nén nhang tưởng niệm. Chúng tôi ôn lại những năm tháng đã trôi qua, những năm tháng chúng tôi cùng hành nghề làm báo viết văn với nhau. Những kỷ niệm buồn vui lẫn lộn trong những ngày tháng hành nghề, cùng với nhà báo Chu Tử, chủ nhiệm nhật báo Sống. Ðối với tôi, một người làm báo cộng tác với nhiều tờ báo, nhưng báo Sống vẫn là tờ báo chính, tình nghĩa với ông Chu Tử từ ngày đầu đến ngày cuối, tôi thành nghề, thành danh nhà văn nhà báo cũng từ tờ báo ấy. Từ một thanh niên yêu nghề, còn lơ ngơ trong nghề nghiệp, rồi trưởng thành đi đến thành công, đều khắp các anh em, chứ chẳng riêng gì tôi. 

Tôi quí mến người đàn anh dẫn đầu, mãi mãi không thể nào quên. Với đám nhà báo cứng đầu cứng cổ chúng tôi, thường giữa chủ nhiệm và ký giả ít khi có sự hòa hợp, vì không phục tài năng của nhau cũng như sự đối xử có phần tệ hại với ký giả ở vài ba tờ báo khác, nhưng với báo Sống và ông Chu Tử thì không có chuyện đó. Mười năm chúng tôi làm việc với nhau, kết với nhau thành một khối, trong tình trong nghĩa, mỗi ngày có thêm anh em, đời sống chúng tôi như ruột thịt... cho đến khi bầy đoàn bị tan rã vì báo bị đóng của bị khủng bố vì tội ăn ngay nói thật, cho đến lúc chế độ Việt Nam Cộng Hòa bại trận (30 Tháng Tư 1975). Tôi nói ông Chu Tử là một chủ nhiệm tuyệt vời, những người anh em còn lại trên thế gian này vẫn nghĩ đến ông, cả những người anh em thân hữu của báo Sống, đã 30 năm qua tình cảm vẫn nguyên vẹn, người nào trong anh em “dạo chơi miền tiên cảnh” thì cứ đi, người còn lại đến với ông, thắp cho ông nén nhang tưởng nhớ. 30 năm qua bao nhiêu người anh em đã ra đi, đến hôm nay dự đám giỗ ông Chu Tử tôi thấy vắng bóng nhiều anh em xưa: 

Nhà thơ trào phúng Tú Kếu, nhà văn Mặc Thu, ông Khai Trí Nguyễn Hùng Trương, một thân hữu của báo Sống từ ngày đầu, cũng mới qua đời, chỗ ngồi kia mới năm ngoái còn có nhà báo Phan Nghị, anh đã nằm xuống trong năm qua, lần cuối cùng anh dự buổi giỗ của ông Chu Tử khi sức khỏe anh đã suy yếu lắm rồi, vào tuổi 80. Còn nhiều những anh em khác đi nước ngoài. Tôi vẫn cảm thấy xôn xao như khi còn đông đủ anh em ngày nào... Tôi cũng già yếu như các anh em có mặt ở đây và mang nhiều thứ bệnh, không biết mình sẽ gục ngã lúc nào, sang năm tôi còn ngồi với anh em nữa không, tôi cho là mình nghĩ dại dột, nhưng tôi bình tĩnh khi nghĩ đến điều đó.

 Một cuộc đời đầy bất trắc đâu có nói trước được điều gì. Chú Ðông con (Nguyễn Ðình Ðông) làm việc trong ban trị sự báo Sống, liên tiếp bao nhiêu năm đều có mặt trong bữa giỗ ông Chu Tử, chú ấy còn trẻ tuổi hơn chúng tôi, khỏe mạnh, vậy mà cũng đã qua đời vì một tai nạn đáng tiếc. Ðiểm mặt người quen của báo Sống thì buổi giỗ này thiếu nhiều lắm. Nghĩ lại anh em chúng tôi càng buồn, buồn vào ngày 30 tháng Tư. Năm nay vẫn làm giỗ vào ngày 19 tháng Ba âm lịch, chỉ cách ngày 30-4 dương lịch có ba ngày, nhưng sự bồi hồi trong lòng mọi người vẫn nguyên vẹn. Nhà báo, nhà thơ, nhà văn Hồ Nam, ký bút hiệu làm thơ là Vương Tân, ngậm ngùi đọc bài thơ:

GỬI CHU TỬ

Anh đi ba mươi năm

Trên biển cả mênh mông

Tôi ở ba mươi năm

Trong ngục tù ngạo nghễ

Chúng nào giết được anh

Chu Tử luôn bất tử

Sống, Yêu và sống mãi

Một đời những thiên thu

Anh gieo rắc tình yêu

Chúng gieo rắc thù hận

Anh vinh danh sự thật

Chúng nói dối lừa gạt

Lịch sử đã sang trang

Kịch nào cũng hạ màn

Tôi vẫn là tôi nói

Nói thật và nói thẳng

Tôi vẫn là tôi làm

Làm thơ và uống rượu

Ngất ngưởng giữa cuộc đời

Ðể vinh danh con người

Những con người dám sống

Dám yêu và dám chết

Những con người tử tế

Những con người bất diệt

Dám xoay chuyển đất trời

Dám vượt lên tất cả

Ðể cứu rỗi chính mình

Trong bão táp thời đại. 

Bài thơ anh ký tên là Vương Tân, bút hiệu làm thơ của anh trong nhiều năm. Bài thơ anh làm khá bạo, mà tôi biết phát xuất tự trong tâm trạng của anh, những người Việt Nam ở phía bại trận còn ở lại Việt Nam suốt 30 năm qua, hiểu tất cả, thấm thía cuộc đời, Hồ Nam tức Vương Tân, tức Hồ Lô, tên Hồ Lô do anh em thân mật đặt cho anh, vì anh như chiếc hồ lô chứa rất nhiều, mà không có nắp đậy, có dịp là xả, một con người ăn ngay nói thẳng, vì vậy suốt ba mươi năm qua anh bị ở tù hơi nhiều lần. Mà chứng nào vẫn tật ấy, không chừa được. 

Không có tiếng vỗ tay tán thưởng, chúng tôi lặng người để tưởng niệm ông Chu Tử, Hồ Nam tự rót cho mình một ly rượu và uống cạn... Con người anh như thế, tuổi gần tám mươi rồi nhưng vẫn lắm điều. Ðối thủ của anh là Phan Nghị, nay không còn nữa, anh không nói nhiều như năm ngoái năm kia, trong những buổi giỗ ông Chu Tử tranh nhau nói, gần như cả bàn chỉ nghe tiếng hai anh, anh nào cũng đầy kỷ niệm với Chu Tử từ thuở nảo thuở nào, nhưng năm nay anh có bài thơ... 

Trong bữa giỗ vợ chồng Chu vị Thủy, Ðằng Giao cũng cho chúng tôi biết, Chu Sơn (con trai lớn của của ông Chu Tử, và là anh của Chu vị Thủy) ở bên Mỹ, trong năm nay sẽ tái bản tiểu thuyết Yêu của Chu Tử trong cộng đồng người Việt ở hải ngoại, phát hành tại Houston, Texas. Ông Chu Tử cùng với gia đình con trai là Chu Sơn đi cùng chuyến tầu, khi vừa tới biển Cần Giờ hồi 10 giờ sáng ngày 30 tháng Tư năm 1975, chiếc tàu Việt Nam Thương Tín bị đạn pháo, ông Chu Tử bị tử nạn, hai đứa cháu nội của ông bị thương rất nặng. Tôi đã được nghe chuyện này mấy ngày sau, khi Sài gòn bại trận và ông Dương văn Minh đầu hàng vô điều kiện. Tôi biết rõ chi tiết hơn, khi vào trong trại học tập cải tạo, giam chung với những người đi trên chiếc tầu ấy, dại dột nghe lời tuyên truyền mà quay trở về Việt Nam. Anh Hài, người tù cùng trại, biết tôi là người từng làm báo Sống nên đã kể cho tôi nghe từng chi tiết khi ông Chu Tử táng mạng bởi cú đạn B40 từ bờ biển Cần Giờ bắn ra trúng tầu, xác Chu Tử được thủy táng ngay khi ra tới cửa biển Vũng Tầu trên biển Ðông. 

Vĩnh biệt Chu Tử, ba mươi năm đã trôi qua rồi, một giấc mơ hay một cơn ác mộng? Có nghĩa lý gì đâu, ngày 30 tháng Tư là ngày vui của người chiến thắng và cũng là ngày buồn của nhiều người Việt Nam. Xuất bản lại tiểu thuyết của nhà văn Chu Tử trong cộng đồng người Việt ở một nơi có tự do tư tưởng, có tự do báo chí là một điều an ủi, mát lòng cho linh hồn của ông ở ngoài biển đông cùng với bao trăm ngàn linh hồn người miền Nam bỏ nước ra đi tìm Tự Do không được may mắn đến bến bờ hạnh phúc Tôi được nghe những đài phát thanh nước ngoài tường thuật lại buổi lễ cầu siêu lẫn với tiếng sóng biển ầm ầm, rồi tiếng khóc sụt sùi của một vài người khi nói đến người thân yêu phải nằm lại trên mảnh đất xa lạ, và những giọng nói thuật lại vẫn mang những âm hưởng kinh hoàng dù những chuyện xảy ra trên biển cách đây 30 năm. Những thuyền nhân vượt biển may mắn thoát chết, ngày nay cuộc sống của họ đã yên ổn và họ được định cư ở nhiều nước trên thế giới, nay ba mươi năm sau quay trở lại những trại tạm cư bên bờ biển đông để cầu siêu cho linh hồn những thuyền nhân đã tử nạn. Mà nhà văn Chu Tử là nạn nhân đầu tiên trong ngày tháng Tư đau buồn ấy. 

Ngày này mỗi năm chúng tôi lại tìm đến nhau, uống với nhau ly rượu trong bữa giỗ ông Chu Tử, nhắc lại những kỷ niệm xưa, những ngày tháng tự do, hạnh phúc cùng làm báo với ông Chu Tử dưới thời Việt Nam Cộng hòa. Buổi lễ nào rồi cũng phải tàn, tiệc nào cuối cùng rồi cũng phải chia tay. Khói nhang trên bàn thờ đốt lên để tưởng niệm ông Chu Tử cũng đã tàn, anh em tôi lần lượt ra về, trời đêm trên xứ Gia Ðịnh xưa thật buồn, năm nay mùa mưa đến rất muộn...

Gia Ðịnh, Phú Nhuận 30-4-2005

NGUYỄN THỤY LONG

Nguồn: NET Được bạn: Ct.Ly đưa lên vào ngày: 12 tháng 5 năm 2005

Trang chính | Contact | Adobe Acrobat | Microsoft Reader | Flash Play | Font Unicode Nhóm quản trị: Ct.Ly, Cumusic, Easyman, Huyền Băng, KeDangGhet, Mercury, Mars, Mọt Sách Nhóm điều hành: Băng Nguyệt, Canary, Ct.Ly, Cumusic, Diên Vỹ, Donation, Easyman, Hoàng Dung, HongYen, Huyền Băng, James Jee, KeDangGhet, Khánh Quỳnh, Kim_Bang_2, Lang Thang, Mars, Mickey, n.trang, NCD, nguyen.bamboo, Nguyên Đỗ, NKT, Phongvans, QV, Saomai1268, Sunflower, Thanh Vân, Tommyboy, Viet Duong Nhan Bài viết và sách tại vnthuquan.net, thuộc quyền sở hữu của người viết và của vnthuquan.net. Copyright by Thu vien Online © 2002 - 2012 - designed by Phạm Huy Hùng Trang Sách Truyện hiện có 1028 người đang online

THƠ NGÔ MINH HẰNG

NÓI VỚI BẠO QUYỀN

Không ai muốn lìa quê hương, tổ quốc
Để tha phương nương náu đất quê người
Để hung hiểm giữa muôn trùng sóng nước
Hải tặc bạo cuồng, thịnh nộ ngàn khơi ....

Nhưng vì chữ Tự Do, vì Lý Tưởng
Người lại người trốn lén, dắt nhau đi
Có những con tàu thoát vùng gió chướng
Nhưng có những tàu gặp cảnh gian nguy

Có những con tàu không còn vết tích
Tiếng thét hãi hùng chìm xuống đại dương
Có những xác người trôi vào vô định
Có những mảnh tàu vụn vỡ, tang thương !

Người sống sót trên đảo buồn tị nạn
Những hoàng hôn, nhìn biển, xót xa người
Trên mặt sóng, khói sương bay lãng đãng
Hay đó hồn oan tiếc nuối cuộc đời ...

Và người sống nhớ về người đã chết
Dựng tấm bia trên đảo họ dừng chân
Bia tưởng niệm những thuyền nhân nước Việt
Chết đau thương vì trốn chạy vô thần !!!

Hình ảnh đó là vết nhơ thế kỷ
Là những kinh hoàng nhân loại gớm ghê
Là sản phẩm đảng độc tài thống trị
Là nước Việt Nam khổ nạn, ê chề ...

Nên Việt Cộng muốn xoá đi tội ác
Do họ tạo ra mấy chục năm dài
Khi phá bỏ tấm bia sầu tị nạn
Là đảng giết người đã chết lần hai !!!

Vì đảng muốn những người cùng thế hệ
Phải quên đi lưỡi hái đảng gian hùng
Và gian dối để đời sau, hậu thế
Hiểu sai lầm hùng sử của Cha, Ông !

Ôi, hiểm độc của những lòng dã thú
Lưỡi rắn miệng hùm nói trắng thành đen
Bia dẫu phá, nhưng lương tâm, lịch sử
Vẫn muôn đời minh bạch tiếng chê, khen !

Cứ lừa mị cứ che đi sự thật
Cứ phá hết đi dấu tích oan hờn
Nhưng che được nào trời long, đất sập
Và phá được nào sức mạnh hỏa sơn ?!

Ngô Minh Hằng

 

SỬ KÝ * LÊ LỢI

Hai bài thơ khắc trên vách núi của Lê Lợi

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Bước tới: menu, tìm kiếm

Hai bài thơ khắc trên vách núi của Lê Lợi, là cụm từ dùng để chỉ hai bài thơ của Lê Lợi (tức Lê Thái Tổ, hay Thái Tổ Cao Hoàng đế) đã được khắc lên vách đá, sau khi nhà vua thân chinh đi đánh dẹp cuộc nổi dậy của Đèo Cát Hãn, một thổ quan ở châu Mường Lễ (còn được gọi là Mường Lệ hay Mường Lay, thuộc Đại Việt), vào năm 1431-1432.

Mục lục [ẩn] 1 Xuất xứ hai bài thơ 2 Bài thơ thứ nhất 3 Bài thơ thứ hai 4 Giá trị 5 Nghi vấn 6 Chú thích 7 Nguồn tham khảo 8 Liên kết ngoài

[sửa] Xuất xứ hai bài thơ

Thời Lý-Trần, vùng đất bao gồm hai tỉnh Điện Biên và Lai Châu ngày nay, trước có tên là châu Ninh Viễn, sau đổi là châu Mường Lễ. Theo sách Hưng Hóa phong thổ lục của Tiến sĩ Hoàng Trọng Chính, soạn năm 1778, thì họ Đèo ở châu Mường Lễ đời này qua đời khác luôn được nhà cầm quyền nước Việt cho cai quản miền đất biên cương này.
Năm 1407, quân Minh sang xâm lược Đại Việt (1407), Đèo Cát Hãn khi ấy đang đứng đầu châu Mường Lễ, liền theo nhà Minh, để được tiếp tục giữ ngôi vị.
Năm 1416, Lê Lợi (1385-1433)^[1], tổ chức hội thề ở Lũng Nhai, rồi phất cờ khởi nghĩa năm 1418, tự xưng là Bình Định vương.
Sau khi tiêu diệt viện binh chủ lực của quân Minh và bao vây thành Đông Quan (nay là Hà Nội), tháng 11 năm 1427, Lê Lợi đã phái Chủ thư thị sử là Trần Hổ đi châu Mường Lễ, chiêu dụ Đèo Cát Hãn. Viên thổ quan này đồng ý qui thuận, nên vẫn được tiếp tục cai quản vùng đất trên.
Sau mười năm chiến đấu gian khổ (1418 - 1428), Lê Lợi và nghĩa quân Lam Sơn đã giành được thắng lợi hoàn toàn. Năm 1428, Lê Lợi lên ngôi, lấy niên hiệu Thuận Thiên, và tự xưng mình là Lam Sơn động chủ, Ngọc Hoa động chủ.
Lê Thái Tổ (tức Lê Lợi) ở ngôi được khoảng ba năm, thì Đèo Cát Hãn ngầm liên kết với Kha Đốn (hay Kha Lại, là một viên quan đang khởi binh kình chống vua Ai Lao), đánh chiếm vùng đất Mường Muỗi (hay Mường Mỗi, nay là Thuận Châu thuộc Sơn La).
Hiểu được tầm quan trọng của miền Tây Bắc đối với lãnh thổ và sự an nguy của đất nước, theo Đại Việt thông sử của Lê Quý Đôn, thì:

Tháng 12 năm Tân Hợi (1431),...vua bèn sai Tư đồ Lê Sát và Quốc vương Tư Tề và dẫn quân (đi) đánh (Mường Lễ), rồi vua lại thân chinh.

Năm Nhâm Tý (1432), mùa xuân tháng Giêng, quan quân đánh được Mường Lễ, Kha Lại bị giết, Đèo Cát Hãn chạy trốn, quan quân bắt hết dư đảng, bèn đổi Mường Lễ làm Phục Lễ. Ngày 3 tháng 3, vua kéo quân trở về...Tháng 11, Cát Hãn và con là Mạnh Vượng xin hàng, được nhà vua tha tội. Khi Cát Hãn tới kinh tạ tội, được phong chức Tư mã...^[2].

Sau khi bình định xong, trên đường đại quân hồi kinh, Lê Lợi có làm hai bài thơ: một, cho khắc trên vách núi Pú Huổi Chỏ (bên tả ngạn sông Đà, thuộc Mường Lệ nay thuộc xã Lê Lợi, huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu); hai, cho khắc trên vách đá Hào Tráng (gần Chợ Bờ, huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình ngày nay).

[sửa] Bài thơ thứ nhất

Bài thơ thứ nhất được khắc trên vách đá Pú Huổi Chỏ, có tên là Thân chinh Phục Lễ châu Đèo Cát Hãn (Tự mình đi đánh Đèo Cát Hãn ở châu Phục Lễ), viết bằng chữ Hán theo thể ngũ ngôn bát cú. Bài thơ được tạc trong khuôn khổ hình chữ nhật có kích thước 1,2m x 0,8m, viết theo chữ khải chân gồm 132 chữ; đã được Lê Quý Đôn chép vào sách Toàn Việt thi lục và cũng được chép trong Đại Nam nhất thống chí của triều Nguyễn. Nguyên văn bài thơ (gồm cả phần phi lộ) như sau:
夷狄之為邊患自古有之漢之匈奴唐之突厥我西越之忙禮諸蠻是也頃由陳胡衰政藩臣跋扈吉罕狃於舊習負固弗悛予今率師往征水陸並進一舉就平因冩一律刻之于石以戒後世蠻酋之梗化者云
狂賊敢逋誅
邊氓久徯蘇
叛臣從古有
險地自今無
草木驚風鶴
山川入版圖
題詩刻巖石
鎮我越西隅
辛亥季冬吉日
玉華洞主題
Phiên âm chữ Hán:

Di địch chi vi biên hoạn, tự cổ hữu chi, Hán chi Hung Nô, Đường chi Đột Quyết, ngã Tây Việt chi Mang Lễ, chư man thị giả, khoảng do Trần Hồ suy chính, phiên thần quân thổ, Cát Hãn nữu ư cựu tập, phụ cố phất thoan, dư kim xuất sư vãng chinh thủy lục tịnh tiến, nhất cử tựu bình, nhân tả nhất luật, khắc chi vu thạch dĩ giới hậu thế man tù chi cánh hóa dã vân:

Cuồng tặc cảm bô tru

Biên dân cửu hệ tô

Bạn thần tòng cổ hữu

Hiểm địa tự kim vô

Thảo mộc kinh phong hạc^[3]

Sơn xuyên nhập bản đồ.

Đề thi khắc nham thạch

Trấn ngã Việt Tây ngung.

Tân Hợi quý đông cát nhật

Ngọc Hoa động chủ đề”.

Dịch nghĩa:

Di địch là nỗi lo nơi biên giới, từ xưa đã có chuyện này rồi. Đời nhà Hán thì bọn Hung Nô, đời nhà Đường thì rợ Đột Quyết, các rợ mán ở vùng Mường Lễ nước Việt ta cũng kiểu như vậy. Mới đây, vì chính sự nhà Trần, nhà Hồ suy yếu, các bè tôi nơi phên dậu trở nên ương ngạnh. Cát Hãn nhờn theo thói cũ cứ như thế không thôi. Nay ta đem quân đi chinh phạt, thủy bộ cùng tiến công, chỉ một trận đã dẹp yên được. Nhân đây làm một bài thơ khắc vào đá để răn các tù trưởng rợ đời sau ngang ngạnh với giáo hóa, thơ rằng:

Bọn quân điên cuồng sao dám tránh sự trừng phạt,

Dân biên thùy đã từ lâu đợi ta đến cứu sống.

Kẻ bầy tôi làm phản từ xưa vẫn có,

Đất đai hiểm trở từ nay không còn.

Tiếng gió thổi hạc kêu làm cho quân giặc run sợ,

Sông núi từ nay nhập vào bản đồ.

Đề thơ khắc vào núi đá

Trấn giữ phía Tây nước Việt ta.

Ngày lành tháng Chạp năm Tân Hợi (1431)

Ngọc Hoa động chủ đề.

[sửa] Bài thơ thứ hai

Bài thơ thứ hai, bằng chữ Hán, theo thể thất ngôn bát cú, được khắc trên vách núi Hào Tráng (Hòa Bình), có tên là Chinh Đèo Cát Hãn, quá Long Thủy đê (Đi đánh Đèo Cát Hãn trở về, qua đường đê Long Thủy). Bài thơ này đã được chép trong Hoàng Việt thi tuyển của Bùi Huy Bích (1744-1818), và được nhắc tới trong sách Hưng Hóa ký lược của Phạm Thận Duật (1825-1885), dưới triều vua Tự Đức.
Phiên âm chữ Hán:

Kỳ khu hiểm lộ bất từ nan,

Lão ngã do tồn thiết thạch can.

Nghĩa khí tảo không thiên chướng vụ,

Tráng tâm di tận vạn trùng san.

Biên phòng vị hảo trù phương lược,

Xã tắc ưng tu kế cửu an.

Hư đạo nguy than tam bách khúc,

Như kim chỉ tác thuận lưu khan.

Dịch nghĩa:

Đường gồ ghề hiểm trở, chẳng ngại khó khăn,

Ta tuy già mà gan còn vững như sắt đá.

Nghĩa khí quét sạch nghìn lớp mây mù

Tráng tâm dời hết vạn trùng núi non.

Lo việc biên phòng cần có phương lược sẵn sàng.

Giữ nền xã tắc nên tính kế dài lâu,

Lời truyền ba trăm ngọn thác^[4] tức quanh co, rất nguy hiểm đã thành lời hư không,

Ngày nay chỉ coi như nước thuận dòng chảy xuôi.

[sửa] Giá trị

Bên cạnh giá trị về mặt lịch sử, địa lý và văn học, qua hai bài thơ trên, còn cho thấy vua Lê Thái Tổ là một người văn võ toàn tài, có nhiều công lao trong công cuộc giải phóng và bảo vệ bờ cõi của đất nước Việt.
Ngoài ra, nơi vách đá có khắc bài thơ thứ nhất còn được coi là một tấm bia có niên đại lâu nhất ở Lai Châu^[5], và có ý nghĩa khẳng định chủ quyền cương vực Việt Nam. Vì vậy, tấm bia đã được xếp hạng di tích lịch sử quốc gia (theo quyết định số 10/QĐ-VHTT ngày 09 tháng 02 năm 1981, của Bộ trưởng Bộ Văn hoá-Thông tin), và tên gọi xã Lê Lợi (huyện Sin Hồ, tỉnh Lai Châu) cũng phát xuất từ đấy.
Theo thông tin trên website báo Điện Biên Phủ, để tránh ngập khi Thủy điện Sơn La hoàn thành, năm 2006 Bộ Văn hoá-Thể thao & Du lịch đã ra văn bản chỉ đạo cơ quan chức năng của Lai Châu thực hiện việc di dời "bia Lê Lợi" (tức nơi vách đá có khắc bài thơ thứ nhất) đi nơi khác^[6].

[sửa] Nghi vấn

Theo văn bia, thì vua Lê làm bài thơ thứ nhất vào tháng Chạp năm Tân Hợi (1431). Còn trong bài thơ thứ hai, tuy không đề ngày tháng, nhưng căn cứ tên bài, thì có thể suy ra rằng vua Lê làm vào khoảng tháng Ba năm Nhâm Tý (1432), tức lúc ông đang trên đường hồi kinh.
Tuy nhiên, tra trong hai bộ sách sử sau, thì thấy:

• Đại Việt thông sử:

Tháng 12 năm Tân Hợi, vua bèn sai Tư đồ Lê Sát và Quốc vương Tư Tề và dẫn quân (đi) đánh (Mường Lễ), rồi vua lại thân chinh...Ngày 3 tháng 3, vua kéo quân trở về, bèn ban tờ chiếu rằng (trích): "Ngày 20 tháng Giêng năm nay (tức 1432), (ta) tiến thẳng vào sào huyệt Cát Hãn"...^[7]

• Khâm định Việt sử Thông giám cương mục, chép tương tự:

Tháng 12 (1431), Đèo Cát Hãn, thổ tù châu Ninh Viễn, làm phản, nhà vua sai Quốc vương Tư Tề và Tư khấu Lê Sát đi đánh...Tháng Giêng (1432), mùa xuân, nhà vua chính mình cầm quân đi đánh châu Ninh Viễn...Tháng 3, trở về cung, dâng tù binh ở nhà Thái miếu...^[8]

Căn cứ theo đó, thì ngày tháng có tấm bia thơ thứ hai, khá phù hợp với sử liệu. Còn mãi đến "ngày 20 tháng Giêng năm nay (tức 1432), (ta) mới tiến thẳng vào sào huyệt Cát Hãn" (trích chiếu vua Lê), thì rất có thể câu "Ngày lành tháng Chạp năm Tân Hợi" ở tấm bia thứ nhất là câu không chính xác, vì lúc đó nhà vua mới bắt đầu thân chinh mà thôi.

[sửa] Chú thích

1. ^ Lê Lợi là con út của một trại chủ tên là Lê Khoáng ở Kẻ Chăm (Lam Sơn), huyện Lương Giang, trấn Thanh Hoa (nay thuộc xã Xuân Lam, huyện Thọ Xuân, tỉnh Thanh Hóa).
2. ^ Lê Quý Đôn, Đại Việt thông sử, tr. 92 và 94.
3. ^ Lấy ý từ hai thành ngữ: thảo thụ giai binh và thanh phong hạc lệ, nghĩa là thấy cây cỏ cũng tưởng là quân lính, nghe gió thổi hạc kêu cũng tưởng có quân lính đuổi theo.
4. ^ Ba trăm ngọn thác: Theo Hưng Hóa ký lược của Phạm Thận Duật, thì ở Mường Lễ (tức châu Ninh Viễn) có câu ca dao: Đường lên Mường Lễ ba xa/ Trăm bảy mươi thác, trăm ba mươi ghềnh. Gộp chung lại là ba trăm ghềnh thác. Ý muốn nói đến được nơi đó phải trải qua rất nhiều gian nguy.
5. ^ Theo [1]
6. ^ Theo bài viết Khắc trên vách đá một bài thơ [2].
7. ^ Lê Quý Đôn, Đại Việt Thông sử, tr. 94.
8. ^ Khâm định Việt sử Thông giám cương mục (Bản điện tử, tr. 390 và 407). Đại Việt sử ký toàn thư của Ngô Sĩ Liên, thì chép như sau: Nhâm Tý (1432). Mùa xuân, tháng Giêng, (vua) sai thân vương Tư Tề đem quân đi đánh châu Mường Lễ (tức Định Viễn), tháng 11, vua thân đi đánh...(tập 2, tr. 307). So lại, sách này ghi ngày tháng vua quan nhà Lê đi đánh dẹp sai lệch ít nhiều.

[sửa] Nguồn tham khảo

• Ngô Sĩ Liên, Đại Việt sử ký toàn thư (quyển 2). Nxb KHXH, 1985.
• Lê Quý Đôn, Đại Việt thông sử. Nxb KHXH, 1978
• Quốc Sử Quán triều Nguyễn, Khâm định Việt sử Thông giám cương mục, Chính biên, Quyển thứ XV. Bản điện tử (có trên internet).
• PGS. TS Trần Thị Băng Thanh, Văn học thế kỷ XV-XVII. Nxb KHXH, 2004, tr. 71-72.
• Nhiều người soạn, Tư liệu tham khảo Văn học Việt Nam (tập 2). Nxb Giáo dục, 1979, tr.121-122.

[sửa] Liên kết ngoài

• Bài văn bia của vua Lê Thái Tổ trên đất Điện Biên - Lai Châu.
• Lê Lợi
• Quốc Lâm, Khắc trên vách đá một bài thơ.
• Lê Thái Tổ, lần duy nhất lau đá đề thơ.
• Pú Đao-Một trong năm điểm du lịch hấp dẫn nhất Đông Nam Á.

Lấy từ “http://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Hai_bài_thơ_khắc_trên_vách_núi_của_Lê_Lợi&oldid=7904614”

Thể loại:

• Tư liệu văn học Việt Nam

SƠN TRUNG * VĂN HÓA CỘNG SẢN

.

 CHÍNH SÁCH VĂN HÓA  CỘNG SẢN

Người dân sống dưới chế độ cộng sản thì mất hết mọi thứ tự do và về văn hóa, cộng sản ra tay kiểm soát nghiêm ngặt. Báo chí luôn luôn ở trong tay nhà nước và đảng. Đảng kiểm soát tư tưởng con người văn nghệ sĩ. Tất cả, họ theo đường lối chung của phe cộng sản quốc tế. Trước khi đi sâu vào đường lối cộng sản Việt Nam, chúng ta nên tìm hiểu chủ trương của cộng sản quốc tế. 

Tuyên ngôn của đảng cộng sản đã nói về đường lối văn hóa của đảng. Marx nói đến nhiều loại chủ nghĩa xã hội: chủ nghĩa xã hội phong kiến, chủ nghĩa xã hội tư sản , chủ nghĩa xã hội Đức. Marx chỉ trích các chủ nghĩa xã hội không thuộc cộng sản là phản động mà khen chủ nghĩa xã hội Đức. Quan trọng nhất là ông đã chỉ trích chủ nghĩa xã hội không tưởng phê phán và chủ nghĩa cộng sản không tưởng phê phán. Ông chê họ là không tham gia hoạt động chính trị, nhất là tham gia cách mạng, họ muốn tranh đãu bằng con đường hòa bình. Ông chê họ không tưởng nhưng thực tế họ cũng như ông là viễn vông, không tưởng. Tuy nhiên ông đã khen họ là biết tranh đãu cho vô sản, đả kích mọi trật tự , khuôn mẫu cũ đang tồn tại, ca tụng giai cấp vô sản, ca tụng việc bãi bỏ sự phân biệt thôn quê, thành thị, ủng hộ việc hủy bỏ gia đình, chống đối việc duy trì làm ăn cá thể và tư nhân. ( They attack every principle of exisflng society. Hence they are full of the most valuable materials for the enlightenment of the working class. The practical measures proposed in them - such as the abolition of the distinction between town and country, of the family, of the carrying on of industries for the account of private, individuals).

 

Về mục này, Marx nói rất mơ hồ, không đưa ra một phương châm , đường hướng nào cả, mà chỉ là những lời chỉ trích vu vơ. Tuy nhiên, xuyên qua những ý tưởng trên, chúng ta thấy Marx muốn những người cộng sản cần thực hiện những điểm sau:

- phải hoạt động chính trị, nghĩa là phải theo đảng.

- phải tranh đãu tích cực, bằng chủ trương sắt máu chứ không phải bằng con đường hòa bình.

- phải bênh vực giai cấp vô sản, chống lại mọi quan niệm, mọi trật tự và khuôn mẫu cũ đang tồn tại, ca tụng giai cấp vô sản, chú trọng việc bãi bỏ sự phân biệt thôn quê, thành thị, ủng hộ việc hủy bỏ gia đình, chống đối việc duy trì làm ăn cá thể và tư nhân.

Sau này, những người theo Marx đặt ra đuờng lối hiện thực xã hội chủ nghĩa. Họ bắt mọi nhà văn, nhà thơ phải ca tụng chế độ, ca tụng giai cấp vô sản và ca tụng đảng Cộng Sản, họ đã coi văn học nghệ thuật như là vũ khí của đảng, là tay sai của chính trị. Khởi đầu là Hans Robert Jauss với bài Idealist Embarrassment trên New Literary History ,và Trotsky trên Literature and Revolution (1924). Ý niệm hiện thực xã hội ( socialist realism) đánh dấu một giai đoạn phát triển học thuyết Marx về văn học và văn chương, nghệ thuật. 

Quan điểm hiện thực xã hội chủ nghĩa đòi hỏi văn nghệ sĩ phải theo đảng cộng sản, phải phục vụ chính nghĩa của giai cấp vô sản. Văn chương phải có tính chất tiến bộ, phải trình bày những tư tưởng tiến bộ về xã hội. Văn chương phải có hình thức hiện thực và lạc quan và được quần chúng ưa thích. Sau, một lý thuyết gia người Hung Gia Lợi, tên là Georg Lukás ( 1885-1971) đưa ra lý thuyết “ phản ánh” ( reflection), cho rằng văn chương phản ánh những hệ thống đang dần dần mở ra. Theo ông, tiểu thuyết trình bày những khuôn mẫu của nền tảng xã hội, và cung cấp cho chúng ta những ý nghĩa của toàn bộ hiện hữu đầy mâu thuẫn và căng thẳng. Giống như các phê bình gia Marxist, ông chú trọng nội dung hơn là hình thức văn chương cho nên ông chỉ trích kịch liệt những phê bình gia chú trọng về hình thức tác phẩm. Tuy nhiên, những lý thuyết gia của Tân phái ( Modernism) thuộc cộng sản như Brecht, Theodor Ardorno, Max Horkheimer, Herbert Macuss thì cho rằng Lukás đã thất bại và họ phủ nhận thuyết hiện thực.

Trường phái Frankfurt về Mỹ học Marxist đã kết hợp với viện Nghiên Cứu Xã Hội thành lập năm 1923 và viện Đại học Frankfurt. Khi Đức quốc xã tung hoành thì nhóm này chạy sang Mỹ vào năm 1933, và họ trở lại Frankfurt năm 1949-1950. Nhóm này gồm có Theodor Ardorno, Max Horkheimer, Herbert Macuss cho rằng văn chương không có liên hệ gì đến hiện thực. Kiến thức về hiện thực chỉ có tích cách cá nhân và không rõ rệt. Nghệ thuật là kiến thức âm tính đối với thế giới thực ( Art is the negative knowledge of the actual world).

Thuyết Hiện thực xã hội chủ nghĩa và thuyết phản ánh đi đôi với nhau. Trường phái Frankfurt đã phê bình thuyết hiện thực xã hội chủ nghĩa. Theo thiển kiến, có hai điểm về thuyết hiện thực xã hội chủ nghĩa.

Trước hết, tác phẩm ra đời là do ý thức của tác giả. Nếu tác giả nhắm vào thế giới bên ngoài, nhắm vào xã hội trưóc mắt thì tác phẩm đó phản ánh xã hội. Tuy nhiên phản ánh trung thực ít nhiều hay sai lệch lại do nhận thức và tài năng của tác giả. Thí dụ tác phẩm của Charles Dicken là phản ánh xã hội nước Anh ở giai đoạn bột phát kỹ nghệ; tác phẩm của Geoffrey Chaucer phản ánh thực trạng giáo hội ở thời trung cổ. Nhưng một khi tác giả dùng trí tưởng tượng, hoàn toàn tách rời thực tế như các chuyện phiêu lưu của Jules Verne, chuyện ma quái Frankenstein của Mary Shelley và các truyện của Alfred Hitchcock, thì ở loại này không thể kết luận là phản ánh thực tại. Hơn nữa, một khi thực tại đã đi qua trí óc ta, chủ quan ta sẽ lựa chọn và thay đổi, cho nên thực tại không còn trung thực.  

 Người văn nghệ sĩ không những phải thực hiện tính đảng trong tác phẩm mà ngay cả trong đời sống. Người công chức quốc gia hết việc ở sở thì về nhà với vợ con, còn người văn nghệ sĩ cộng sản phải làm nhiều việc xã hội do đảng chủ trương để tỏ ra mình tích cực như là tích cực làm đẹp thành phố, tham gia đánh nhóm Nhân Văn, Giai Phẩm, tham gia đãu tố, xung phong tòng quân, rình rập nhà ai có sơ hở thì tố cáo.. . Từ Liên Xô, Trung quốc cho đến Việt Nam, giới văn nghệ luôn bị kìm kẹp, khủng bố vì đường lối hiện thực xã hội chủ nghĩa này.. nó làm cho văn nghệ sĩ phải quỳ lụy đảng dù đảng ngu dốt, phải hoan hô đảng dù đảng sai lầm, phải ca ngợi đảng dù đảng phản dân hại nước. Sự kìm kẹp của đảng làm cho văn học, nghệ thuật thui chột, hoặc là trở thành những món hàng mạo hóa.

Vì ảnh hưởng chủ nghĩa Marx, một số nhà văn đã phổ biến tư tưởng Marx và đường lối văn học của chủ nghĩa Marx như

-Trương Tửu với Kinh Thi Việt Nam, Nguyễn Du với Truyện Kiều và Văn Chương Truyện Kiều

- Hải Triều, tên thật Nguyễn Khoa Văn, viết Duy Tâm hay Duy Vật, Chủ Nghĩa Mác Phổ Thông.

- Đặng Thái Mai với Văn Học Khái Luận.

- Trường Chinh với bản Chủ Nghĩa Mac và vấn đề văn hóa Việt Nam đọc tháng 7-1948 tại hội nghị văn hóa toàn quốc lần thứ hai .

Quan trọng nhất là Đề cương văn hóa của đảng cộng sản Đông Dương ra đời năm 1943 nêu ra những đuờng lối và chính sách văn hóa cộng sản. Đề cương này nêu ba điểm chính:

- Mặt trận văn hóa là một trong ba mặt trận (kinh tế, chính trị, văn hóa) ở đó người cộng sản phải hoạt động.

- Không phải chỉ làm cách mạng chính trị mà còn phải làm cách mạng văn hóa nữa.

- Có lãnh đạo được phong trào văn hóa, Đảng mới ảnh hưởng được dư luận, việc tuyên truyền của Đảng mới có hiệu quả.

Chữ văn hóa ở đây phải hiểu là văn hóa cộng sản, là văn hóa xã hội chủ nghĩa, là thứ văn hóa độc tài, sắt máu của Liên Xô. Cách mạng Việt Nam là cách mạng theo kiểu cộng sản ,có mục đích tiến lên thực hiện cách mạng xã hội chủ nghĩa để xây dựng một nền văn hóa xã hội chủ nghĩa. 

Năm 1944, trung ương Đảng triệu tập một số văn nghệ sĩ cộng sản và thân cộng để thảo luận đề cương này. Những người này đã ở trong hội Văn Hóa Cứu Quốc của Cộng sản thành lập trước đó không lâu. Tham dự hội nghị này có Như Phong, Vũ Quốc Uy, Nguyễn Đình Thi, Nam Cao, Nguyên Hồng, Kim Lân, Nguyễn Huy Tưởng, Tô Hoài, Trần Huyền Trân, Thép Mới, Học Phi, Nguyễn Công Mỹ, Lưu Văn Lợi. . .Tiếp theo đó, hội Văn Hóa Cứu Quốc tổ chức nhiều buổi nói chuyện để phổ biến Đề Cương Văn Hóa của đảng và văn thơ cách mạng. Nhiều diễn giả như Nguyễn Đình Thi, Đặng Ngọc Tốt, Dương Đức Hiền đã xuất hiện tại trường đại học. Năm 1944, Trường Chinh trong bài Mấy Nguyên Tắc Lớn ca Cuộc Vận Động Văn Hóa Việt Nam kết án văn học Việt Nam thời đó - văn học hợp pháp và văn học bất hợp pháp - đều mắc ba thứ bệnh: phản dân tộc, phản khoa học và phản đại chúng. Lúc này, cuộc nội chiến giữa các phe cộng sản cũng ác liệt vì cả hai đều là những kẻ vô sản và cực đoan.

Cũng trong bài trên, Trường Chinh kết tội nhóm Hàn Thuyên gồm Trương Tửu, Hồ Hữu Tường, Lương Đức Thiệp, Nguyễn Tế Mỹ là những tên “ tơ-rốt-kýt nguy hiểm”. Ông viết:

''Họ chẳng đem thuyết duy vật tầm thường, duy vật máy móc, thay cho thuyết duy vật biện chứng đó sao? Họ không đi lốt duy vật biện chứng để xuyên tạc thuyết duy vật biện chứng của Marx đó sao? Họ tự nhận không dám bênh vực quyền lợi văn hóa cốt yếu của đại chúng. Chúng tôi muốn nói họ không đủ tư cách và năng lực chống- dù chỉ chống một cách gián tiếp và kín đáo- những thủ đoạn tuyên truyền của viện văn hóa Nhật hay của nhà xuất bản A-lec-xăng đờ rốt (Alexandre de Rhodes). Họ coi thường khẩu hiệu dân tộc hóa đến nỗi dám gắn chiêu bài “ duy vật sử quan” để chế biến lịch sử dân tộc Việt Nam và do đó bôi nhọ thuyết duy vật sử quan ( coi cuốn Hai Bà Trưng Khởi Nghĩa của Nguyễn Tế Mỹ, Hàn Thuyên xuất bản năm 1944). Đáng lẽ phải tập trung mọi lực lượng văn hóa Việt Nam thành một mặt trận văn hóa đặng chống lại văn hóa ngu dân, văn hóa thoái bộ và trung cổ của bọn phát xít, chống thủ đoạn xâm lấn nguy hiểm của văn hóa Nhật, thì họ lại chia rẽ mặt trận văn hóa của dân tộc ta và bởi thế họ đã vô tình hay cố ý làm lợi cho lũ giặc nước. Thật thế, tại sao họ đi chỉa ngọn lửa đãu tranh văn hóa vào các nhà văn hóa dân tộc( Tri Tân, Thanh Nghị) trong khi quyền lợi sinh tử của dân tộc bắt liên minh thân thiện với các nhà văn hóa ấy đặng chỉa ngọn lửa đãu tranh văn hóa vào phát xít Nhật- Pháp? Cái chiêu bài “ Tân Văn Hóa” của nhà Hàn Thuyên, ở đãy một số Tơ-rốt-kýt đang hoành hành chẳng đáng ngờ lắm sao? ''

Trường Chinh đã lên tiếng chống đối việc Âu hóa và Nhật hóa :

''Bao nhiêu tinh hoa của nền văn hóa vốn có của đất nước, người ta không thèm tìm tòi, vun bón và phát triển, lại lấy việc Âu hóa hay Nhật hóa làm vinh, nếu không theo một cách mê muội .''

Nhiều người lúc này không hiểu cộng sản thì cho rằng Đặng Xuân Khu là kẻ yêu nước, có tinh thần bài ngoại, nhưng Trường Chinh cũng như những người cộng sản khác họ cũng là một thứ vong bản, họ tranh đãu không vì dân tộc Việt Nam mà vì quốc tế cộng sản, họ chỉ lợi dụng chính nghĩa dân tộc để phục vụ cho đường lối vô sản chuyên chính, phục vụ chủ nghĩa Mác-Lê.

Trường Chinh đã cương quyết chống chủ nghĩa lãng mạn và coi văn chương lãng mạn thuộc văn hóa đồi trụy. Ngày xưa Xuân Diệu viết:

Là thi sĩ nghĩa là ru với gió,

Mơ theo trăng và vơ vẩn cùng mây.

Để tâm hồn ràng buc bởi muôn giây,

Hay chia xẻ bởi trăm tình yêu mến.. . .

Sau 1945, Sóng Hồng tức Trường Chinh chống trả lại:

Nếu thi sĩ nghĩa là ru với gió,

Mơ theo trăng và vơ vẩn cùng mây.

Để tâm hồn treo ngược trên cành cây

Hay lả lướt đìu hiu cùng ngọn liễu.

Là thi sĩ nghĩa là nhăn với mếu,

Nghĩa là van thượng đế rủ lòng thương,

Hồn bơ vơ, lưu lạc ở muôn phương,

Khóc rả rích như ve sầu tháng hạ.

Nếu thi sĩ nghĩa là dâng tất cả,

Cặp tuyết lê hồi hp trước tình yêu.

Coi linh hồn là mng ảo cao siêu,

Sống đắm đuối vì thương hoa tiếc lệ.

Không! Không đuợc hỡi các nhà văn nghệ.. .

Vẫn chưa đủ, Trường Chinh lại tấn công Xuân Diệu và chủ nghĩa lãng mạn bằng một bài thứ hai với giọng thô bỉ:

Là thi sĩ nghĩa là tru với chó,

Đói nhăn răng và dơ bẩn.. .

Sau này, Trường Chinh, Đặng Thai Mai, Tố Hữu, Trần Độ, đã trở thành những lý thuyết gia hàng đầu của cộng sản Việt Nam.

Tố Hữu cho rằng cuộc tranh đãu tư tưởng và văn hóa là một. Họ theo cộng sản và bắt buộc văn hóa Việt Nam cũng phải là văn hóa cộng sản:

''Tách rời vận động tư tưởng, vân động văn hóa mới sẽ không thế nào hiểu được thục chất của văn học mới, càng không thể nào đánh giá được những thành tựu lớn lao của cuộc vận động văn hóa mới mấy mươi năm qua của đảng ta'' (Học Tập số 1, 1960).

Từ đó về sau, trong những hội nghị của trung ương Đảng và trong những hoàn cảnh đặc biệt, đảng ra các nghị quyết về văn hóa, nghệ thuật. Tuy có nhiều đề cương nhưng thực ra nội dung vẫn giống với Tuyên ngôn của Cộng Sản Quốc Tế. Trên sách báo, đài phát thanh, hay trong các hội nghị, những lãnh tụ hay những cán bộ trung cấp vẫn luôn nói đến dường lối văn hóa của đảng như là kinh nhật tụng cho những kẻ cầm bút.

Năm 1956, nhóm Nhân Văn, Giai Phẩm hô hào tự do sáng tác đã bị Trường Chinh,Tố Hữu, Trần Độ đánh cho tơi tả. Trong đảng cộng sản Việt Nam, có nhiều tay lý luận Mac-xit đã theo đường lối xét lại của Liên Xô chủ trương cởi trói cho văn nghệ. Bắt chước Tố Hữu , những cảnh sát văn nghệ cao cấp thường lên lớp cho các văn nghệ sĩ. Tháng 1 năm 1965, Thành Duy viết trên Tạp chí Văn Học chống lại những người cộng sản khác ý kiến mà họ gọi là bọn xét lại:

''Vấn đề tính đảng có một vị trí đặc biệt quan trọng. Đó là vấn đề trung tâm của lý luận văn nghệ. Vì vậy, xét cho cùng khi đề cập đến vấn đề lý luận chúng ta đều nhắm bảo vệ nguyên tắc văn học phải có tính đảng, và phải phát triển nguyên tắc đó, thực hiện nguyên tắc đó dưới một hình thức đầy đủ và trọn vẹn như Lê nin đã đề ra; ngược lại, bọn theo chủ nghĩa xét lại, bằng nhiều chiêu bài khác nhau đã lộ rõ ý đồ của họ là nhắm công kích những nguyên tắc tính đảng vô sản trong văn học nghệ thuật. Nhưng để dễ lừa bịp truyền bá những tư tưởng xét lại thường làm ra vẻ cũng » bảo vệ » nguyên lý của chủ nghĩa Mác- Lê nin cũng «  đề cao » tính đảng vô sản trong văn nghệ, thực chất đó chỉ là chiếc áo Mac -xit giả hiệu'' ( 27).

Đường lối văn hóa của cộng sản Việt Nam gồm những điểm sau:

- Khi chưa nắm quyền, cộng sản ve vản các văn nghệ sĩ bằng những từ tự do, dân chủ, chỉ trích văn hóa thực dân phát xít, và văn hóa nô dịch để khơi dậy lòng yêu nước. Cũng với mục đích tuyên truyền cho nước Liên Xô ,và chủ nghĩa cộng sản, và nhất là để tranh giành ảnh hưởng, họ thẳng tay trừ diệt bằng mọi cách những ai cản đường họ, trong đó có Tự Lực Văn Đoàn, Việt Nam Quốc Dân Đảng và Đệ Tứ Quốc Tế.

Khi nắm quyền, cộng sản để lộ bộ mặt thật, họ tuyên bố chính sách cộng sản:

- Đường lối vô sản chuyên chính: các nghệ sĩ phải phục tùng đảng, tuân theo mọi chủ trương chính sách của đảng. Cương quyết tiêu diệt những kẻ chống đảng. Phải luôn ca tụng đảng, lãnh tụ và giai cấp công nhân.

- Đảng nắm độc quyền về chính trị, kinh tế cũng như văn hóa giáo dục. Không một cá nhân nào có quyền làm báo và phát hành sách báo.Không một ai có quyền suy nghĩ khác tư tưởng Mác Lê và hành động trái với đuờng lối của lãnh đạo vì đảng và lãnh đạo bao giờ cũng sáng suốt.

- Tích cực chống mọi ý thức hệ cũ, trong đó có khuynh hướng lãng mạn, tư tưởng Nho Phật Lão, và các tư tưởng tư sản Tây phương. Tuyệt đối không dung hòa, thỏa hiệp hoặc đãu tranh hòa bình.

- Văn học nghệ thuật phải phục vụ đảng, phục vụ giai cấp, phục vụ những yêu cầu trước mắt của thực tế như vận động toàn dân tham gia tuần lễ vàng, vận động bầu cử, ca tụng cuộc kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ, ca tụng đãu tố, vận động thanh niên đi lính, vận đông tăng gia sản xuất hay vận đng nông dân vào hợp tác. Các tác phẩm của cộng sản quốc tế như Ruồi Trâu, Thép Đã Tôi Thế Đấy, và các tác phẩm Việt Nam như Nhật Ký Trong Tù của Hồ Chí Minh (?) và Gió Lộng, Việt Bắc của Tố Hữu là những khuôn vàng thước ngọc cho thông tin tuyên truyền và sáng tác thi văn. Để thực hiện mục tiêu này, các văn nghệ sĩ phải tạo ra những anh hùng để kích thích dân chúng và quân đội như Lê Văn Tám, đem mình làm đuốc, Phan Đình Giót đem thân bịt lỗ châu mai. Họ lấy lãnh tụ làm gương mẫu như Hoài Thanh đã viết:

''Lời nói của Bác đơn sơ bình dị mà không khô khan vì nó là lời nói từ thực tế mà ra và gắn liền với thực tế, từ quần chúng mà ra và trở về với quần chúng theo lệ thường của những câu thành ngữ, tục ngữ ca dao ''

Cộng sản có một đường lối khắt khe nghiêm ngặt về văn hóa. Họ tước bỏ quyền tự do ngôn luận, tự do sáng tác của con người. Họ coi khinh cá nhân, tước đoạt mọi quyền lợi, mọi đời sống cá nhân, bắt cá nhân phục vụ cho tập thể cộng sản, trong đó có những tên tư bản đỏ, đã lấy tài sản quốc gia làm của riêng, sống đế vương trong khi quần chúng nghèo khổ. Chủ nghĩa cộng sản nay đã thất bại. Thành trì Sô Viết và Đông Âu đã sụp đổ, các nước cộng sản Việt Nam, Trung Hoa cầu mong từng đồng đô la Mỹ đầu tư cho nền kinh tế suy đồi của họ. Nhưng cộng sản Việt Nam, Trung quốc, Bắc Hàn còn tồn tại, họ vẫn huyênh hoang tuyên truyền chủ nghĩa Mác Lê bách chiến bách thắng và bắt dân chúng nhất là bắt giới văn nghệ sĩ phải ca tụng đảng, một đảng cộng sản đang suy thoái và tan rã.

(Trích Lịch sử văn học việt nam  của Nguyễn Thiên Thụ )

NGUYỄN HƯNG QUỐC * VĂN HÓA

Văn hoá thời hậu cộng sản

• In
• Email
• Ý kiến
• Chia sẻ:

---

• 
  
• 

Ðường dẫn

• Nguyễn Hưng Quốc blog

CỠ CHỮ - +

Nguyễn Hưng Quốc

Cập nhật: 30.05.2010 20:00

Theo dõi sinh hoạt sách báo Việt Nam trong khoảng từ thời “đổi mới” đến nay, chúng ta dễ thấy một hiện tượng nổi bật: sự lên ngôi của văn hoá. Số lượng sách báo viết về đề tài văn hoá nhiều vô cùng. Hay có, dở có. Đầy trên các kệ. Ngoài ra, Văn Hoá Học còn trở thành một ngành học chính ở đại học. Các trung tâm nghiên cứu quốc học ra đời ào ạt.

Thật ra, ở Tây phương, trong suốt mấy thập niên vừa qua, văn hoá cũng là một trong những mối quan tâm chính nếu không phải của mọi người thì ít nhất cũng của giới trí thức. Trong thế giới tiếng Anh, người ta nói đến đủ loại văn hoá: văn hoá toàn cầu, văn hoá chính trị, văn hoá doanh nghiệp, văn hoá thể thao, văn hoá thanh niên, văn hoá McDonald, thậm chí, có cả văn hoá nhà tù, văn hoá bạo động... nữa. Ngành Văn Hoá Học (Cultural Studies), vốn xuất hiện từ những năm 1960, đã phát triển rất mạnh từ thập niên 80, với ảnh hưởng của Michel Foucault, và sau đó, của các lý thuyết gia hậu hiện đại, không những lấn át mà còn có khuynh hướng bao trùm phần lớn những môn học nhân văn truyền thống như văn học, triết học, xã hội học và nhân chủng học.

Tuy nhiên, theo tôi, sự tương đồng giữa hai hiện tượng vừa nêu chỉ là một sự trùng hợp tình cờ mà thôi.

Mối quan tâm đến văn hoá ở Tây phương chủ yếu là kết quả của một quá trình nhận thức và đuổi bắt các ký hiệu: từ chỗ xem ngôn ngữ là một hệ thống ký hiệu, người ta đi đến phát hiện xem văn hoá cũng là một hệ thống ký hiệu, hơn nữa, còn là một hệ thống ký hiệu căn bản, chi phối cách nhìn, cách nghĩ và cách cảm của mọi người, yếu tố quyết định sự hình thành của con người với tư cách là những thành viên trong xã hội.

Ở Việt Nam thì khác. Mối quan tâm đến văn hoá ở Việt Nam chủ yếu là một phản ứng chính trị. Tôi muốn xem đó là một biểu hiện của tâm lý hậu cộng sản.

Có lẽ Zbigniew Brzezinskin, trong cuốn “The Grand Failure” do Scribners xuất bản tại New York vào năm 1989, là người đầu tiên sử dụng thuật ngữ chủ nghĩa hậu cộng sản. Theo Leslie Holmes, chủ nghĩa hậu cộng sản có thể được hiểu như một cái gì đến sau chủ nghĩa cộng sản, là sự từ khước chủ nghĩa cộng sản như một hệ thống quyền lực hoặc như một sự thống trị từ bên ngoài (với các nước Đông Âu, đó là Liên Xô; với các quốc gia thuộc Liên Xô, đó là người Nga; với Yugoslavia, đó là người Serbia, v.v...).

Trong cuốn “Post-Communism, an Introduction” Leslie Holmes xem Việt Nam, cùng với Trung Hoa, Bắc Hàn, Lào và Cuba, vẫn là những nước theo chế độ cộng sản. Chưa có gì thay đổi cả.

Đúng. Với tư cách là một chế độ, tức một hệ thống quyền lực, chủ nghĩa cộng sản vẫn còn là một hiện thực tại Việt Nam. Tuy nhiên, theo tôi, với tư cách là một ý thức hệ, chủ nghĩa cộng sản đã là một cái gì thuộc về quá khứ. Cái nhãn vẫn còn đó nhưng có lẽ không mấy người còn tin tưởng nữa.

Cho nên, trong lãnh vực tư tưởng, chúng ta cũng có thể nói chủ nghĩa cộng sản tại Việt Nam hiện nay thực chất là một thứ... hậu cộng sản.

Nói cách khác, tôi muốn dùng thuật ngữ chủ nghĩa hậu cộng sản trong ý nghĩa rộng rãi nhất của nó: đó là trạng thái ý thức và tâm lý xuất hiện sau khi chủ nghĩa cộng sản đã sụp đổ, sau khi cái học thuyết một thời người ta sùng tín như một tôn giáo đã tan tành, sau khi những thần thánh một thời người ta tôn thờ đã lộ diện là những kẻ độc tài và tàn bạo...

Trong ý nghĩa này, chủ nghĩa hậu cộng sản tại Việt Nam cũng chia sẻ với chủ nghĩa hậu cộng sản tại Nga và các nước Đông Âu một số những tác động văn hoá, mặc dù ở Việt Nam, có lẽ mức độ của những tác động ấy yếu ớt hơn nhiều.

Trong những tác động ấy, đáng kể nhất là sự giao động về đạo đức và khoảng trống về ý thức hệ. Chống đỡ lại với tác động thứ nhất, người Việt Nam có khuynh hướng tìm đến tôn giáo, kể cả các tôn giáo dân gian. Chống đỡ lại tác động thứ hai, người ta đề cao "tư tưởng Hồ Chí Minh", qua đó, đề cao tinh thần dân tộc mà tâm điểm chính là văn hoá dân tộc.

Có thể nói, nếu chủ nghĩa cộng sản, ở nửa đầu thế kỷ 20, được xây dựng trên niềm tin về tính khoa học của chính trị, tính quy luật của lịch sử và tính chính nghĩa của cuộc đấu tranh thì chủ nghĩa hậu cộng sản, ở cuối thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21, được xây dựng trên sự phá sản của các ảo tưởng ấy. Người ta chỉ còn một chỗ dựa duy nhất: tinh thần dân tộc; và một phòng tuyến duy nhất: văn hoá.

Cũng có thể nói, nếu chủ nghĩa cộng sản là một thứ chủ nghĩa duy khoa học (scienticism) thì chủ nghĩa hậu cộng sản, ở một khía cạnh nào đó và với một mức độ nào đó, là một biến dạng của chủ nghĩa duy văn hoá (culturalism).

Nếu trước đây, những người cộng sản nhân danh tinh thần khoa học của Tây phương mà họ cho tất cả tinh tuý của nó đều nằm trong “chủ nghĩa duy vật biện chứng” và “duy vật lịch sử” để đả kích kịch liệt tinh thần lạc hậu trì trệ của Đông phương, tập trung ở nền nông nghiệp và chế độ phong kiến kéo dài hàng ngàn năm, thì hiện nay họ lại nhân danh nền “văn hoá phương Đông” để gầm ghè với sức mạnh kinh tế và khoa học kỹ thuật áp đảo của Tây phương.

Nếu trước đây, những chữ được dùng nhiều nhất, một cách kiêu hãnh nhất là chữ “quy luật”, “tiến bộ”, “hiện đại”, hay “văn minh”, thì hiện nay, đó lại là những chữ như “truyền thống”, “bản sắc” hay là “văn hoá” nói chung.

Nếu trước đây họ là những nhà khoa học viễn tưởng thì sau này họ lại biến thành những nhà khảo cổ học chuyên phục chế từng mẩu cổ vật vừa khai quật được.

Cái gọi là chủ nghĩa duy văn hoá ấy, thật ra, chỉ là một thứ diễn ngôn. Bằng lời nói. Để tuyên truyền.

Trên thực tế, người ta đang vung tay phá nát văn hoá một cách không thương tiếc.

Posted by vanhoa at 2:03 PM No comments:

DƯƠNG THU HƯƠNG * VIỆT CỘNG

NHỮNG TÊN TÔI TỚ CHO NGOẠI BANG

Ðể trả lời Bộ Nội vụ và báo công an TP Hồ Chí minh

 Dương Thu Hương

Từ khoảng hơn một tháng nay, khởi đầu là báo Công An Thành phố Hồ Chí Minh, sau đó là một vài báo khác dấy lên một chiến dịch thoá mạ chửi rủa tôi, nhà văn Dương Thu Hương. Với tôi, không có gì mới lạ. Từ hơn một thập kỷ trước, tháng 4 năm 1991, khi họ bắt tôi; họ cũng đã chẳng tuyên bố trịnh trọng trên mọi phương tiện truyền thông, báo, radio, télévision... rằng tôi là gián điệp, bán tài liệu bí mật của quốc gia cho ngoại quốc, sống đồi truỵ, làm tình trên cạn dưới nước với Việt kiều Bùi Duy Tâm... Lần này, sự vu khống và bôi nhọ cũng không có gì mới lạ hơn, nó vẫn là những thủ thuật quen thuộc của Nhà Nước Cộng Sản. Vả chăng, trong lịch sử bốn ngàn năm (Cứ tạm cho là điều đó có thật) hoặc cứ giả định một con số khiêm tốn hơn: Ba ngàn sáu trăm năm chẳng hạn, triều đình Cộng sản là triều đình duy nhất cho tới nay, dạy cho con gái con dâu vu khống bố hiếp dâm, dạy con trai chỉ vào mặt bố "đả đảo thằng bóc lột", dạy cho láng giềng tố cáo điêu chác, đâm chém, dày xéo mồ mả của nhau... vào những năm 1953, 1954 và kéo tới mùa Xuân năm 1955. Tất cả những ai chưa hoàn toàn quên lãng, hẳn hiểu rõ điều đó. Khi con người đã đủ can đảm vu khống, nhục mạ ngay bố mẹ đẻ của mình thì họ thừa sự nhẫn tâm để làm những điều ác gấp ngàn lần như thế với tha nhân, huống chi với tôi, người đấu tranh cho chế độ dân chủ, đương nhiên tôi là kẻ thù nằm ngay trên bia ngắm của họ. Một số người hỏi tôi:

- Tại sao bài báo "Tiếng vỗ cánh của bầy quạ đen" đã được phát tán trong nước, đưa lên internet, in ở báo ngoại kiều từ ba năm trước mà bây giờ chúng nó mới đánh cô ?

Xin thưa:

- Tôi không phải là kẻ cầm quyền nên tôi không thể trả lời đích xác động cơ hành động của họ. Nhưng theo suy đoán, việc này nhằm hai mục đích. Thứ nhất, sau đám tang Tướng quân Trần Ðộ, dư luận dấy lên một làn sóng bất bình, làn sóng này càng lan truyền rộng lớn đến cả những người còn đang bảo vệ Ðảng Cộng Sản, còn giơ tay tán thành kỷ luật anh Trần Ðộ cũng phải lên tiếng chửi rủa nhà cầm quyền là kẻ đểu cáng, táng tận lương tâm. Vì thế, việc tạo ra một cái bia mới để chuyển mục tiêu công luận, lái sự chú ý của đám đông sang hướng khác là việc họ tính đến trước tiên. Thứ hai là, sau vụ bắt Nguyễn Vũ Bình, dư luận xôn xao vì những người đấu tranh cho dân chủ ngày càng trẻ (Lê Chí Quang, Nguyễn Khắc Toàn, Phạm Hồng Sơn đều thuộc những thế hệ đi sau thế hệ của tôi). Ðặc biệt là khả năng phê phán quá khứ một cách triệt để của họ (Nguyễn Vũ Bình vốn là nhà báo, biên tập viên, làm việc tại tạp chí Ðỏ nhất Việt Nam: Tạp chí Cộng Sản (Sự Thật cũ), chắc hẳn nhà cầm quyền cảm thấy những đợt sóng rung rinh xung quanh họ, họ thấy nhất thiết phải biểu thị uy thế như một hình thức Răn Ðe và họ chọn tôi để Dương oai diễu võ (chứ không Diễu võ dương oai như thông lệ ).

Bài "Tiếng vỗ cánh của bầy quạ đen", lẽ ra, họ phải đăng lên một cách đàng hoàng, đầy đủ rồi sau đó muốn mổ xẻ, băm vằm, chửi rủa kiểu gì cũng được... Nhưng theo thói quen trùm chăn đánh lén của chính quyền Cộng sản, họ trích đoạn, xào xáo xiêu vẹo, theo kiểu tay kéo của người dựng phim nhằm tạo nên một hiệu quả theo chủ ý. Nhưng thôi, đòi hỏi Nhà Nước CHXHCN Việt Nam chơi đàng hoàng đúng luật biết tự trọng và liêm sỉ thì cũng hoang tưởng như tin chủ nghĩa cộng sản khoa học của ông Lênin vậy. Bây giờ, tôi xin trở lại vấn đề chính:

Ai ?...Họ là ai ?...Những tên tôi tớ cho ngoại bang?...

Trước hết chúng ta phải thẩm định danh từ: Tôi tớ. Có hàng chục danh từ họ hàng gần gũi với quan niệm này, nhưng tựu trung, một ý nghĩa giản đơn mà mọi người đều hiểu rằng tôi tớ là lớp người phải thực hiện những công việc mà người trả tiền cho họ yêu cầu. Thế nên tôi tớ của chủ đất thì phải cày bừa gặt hái; ô-sin chốn thị thành phải quét dọn, cơm nước, chợ búa; bồi phòng thì phải thay ga, trải đệm, lau giường... Ðó là một lớp ngưòi cần phải kiếm sống bằng những lao động chân tay giản đơn, họ cần xã hội và xã hội cũng cần tới họ. Theo nghĩa thứ hai, có tính tiêu cực (négatif) tôi tớ là loại người không được quyền nghĩ, không được quyền nói theo ý mình, nhất nhất mọi thứ phải xử sự theo ý chủ, và vì sống trong tương quan đó, họ thường có thói quen săn đón ý chủ, nịnh bợ ton hót chủ và dèm pha những đồng nghiệp - những người cạnh tranh miếng cơm với họ. Nói vắn tắt: Ðối với những kẻ có tâm hồn tôi tớ, chủ là Thượng đế. Bởi Thượng đế ban phát cho họ chức tước hoặc tiền và tất thảy những thiết yếu có thể mua bán được với hai giá trị cá cược ấy.

Theo kiểu nhào trộn cả hai ý nghĩa trên, và cố lùa ghép cho vừa lòng những kẻ đã gọi tôi là Tôi tớ, thì rất có thể tôi sẽ là tôi tớ cho hai người. Một người Việt. Một người Áo. Cả hai đều đã chết. Vậy tôi là tôi tớ của hai hồn ma.

Hồn ma thứ nhất, ông Dương Ðình Châu, bố tôi. Bố tôi dạy tôi là: "Con người có thể mất hết mọi thứ, kể cả mạng sống, trừ danh dự. Danh dự bao gồm tinh thần trách nhiệm, lòng chung thủy và sự trung thực". Bố tôi cho tôi vào cõi người năm Bính Tuất, năm nay gần sáu mươi tuổi, tôi vẫn sống trong quỹ đạo của nguyên tắc ấy. Chỉ có điều tiêu chí của nó đã được tôi thay đổi. Xưa kia, bố tôi cho rằng: "Bỏ chồng là điểm nhục gia phong..." thế nên bằng mọi cách ông bắt ép tôi phải quay về với người chồng cũ. Và dù tôi đã thành nhân, đã có hai đứa con, đã thành người viết văn, đã kiếm được tiền để thêm vào nuôi ông và gia đình, bởi lương hưu của ông rất thấp, bố tôi vẫn bắt tôi quỳ gối quay mặt vào tường, rồi làm kiểm thảo đọc trước mặt ông và họ hàng... những cuộc kiểm thảo kéo dài hơn hai năm, liên miên, không mệt mỏi. Phải qua một thời gian tranh đấu quyết liệt với tất cả mọi người, tôi mới tìm thấy tiêu chí của tôi: "Sống dưới một chế độ bạo tàn ngu muội mà cam tâm ngậm miệng ăn tiền cúi đầu quỳ gối là điểm nhục gia phong, là kéo lê một sinh tồn vô nghĩa."

Như vậy, tôi giữ nguyên nguyên tắc chỉ đạo (principe directeur) và thay đổi tiêu chí (devise). Tôi là tôi tớ 2/3 hay 1/2 theo nghĩa tôi tớ đối với bố tôi.

Hồn ma thứ hai, Karl Raimund Popper. Tôi chưa có điều kiện để đọc toàn bộ tác phẩm của ông. Tôi mới chỉ đọc hai cuốn:

- Tương lai rộng mở (L'avenir est ouvert - Conversation au coin du feu entre Konrad Lorenz et Kert Raimund Popper) - Bản tiếng Pháp

- Biện chứng là gì ? - Tiếng Việt, dịch từ bản tiếng Nga.

Và mới đọc gần đây, nhưng ngay lập tức, tôi hiểu chúng đã cho tôi những tư tưởng cốt lõi mà bất cứ muốn làm khoa học hay nghệ thuật đều phải coi như điểm tựa.

Popper viết:

"... Chúng ta cần phải hiểu rằng chúng ta hầu như chưa biết gì hết về thế giới và về con người..."

Và:

"... Không một lý thuyết nào có thể đóng vai trò thiết lập trật tự thế giới, chuẩn bị cho con người đi tới những sự kiện tương lai hoặc thu hút sự chú ý của chúng ta vào những sự kiện mà nếu không có lý thuyết ấy, chúng ta không thể nào học được cách quan sát chúng cả."

Ngay tức khắc, các ý tưởng trên cho tôi thấy thảm hoạ của những ý thức hệ gieo rắc cho loài người. Ở nơi nào, những hệ tư tưởng tự cho phép chúng là kim chỉ nam cho tương lai nhân loại, là thứ duy nhất đúng để dẫn dắt "con người tới một ngày mai tươi sáng "... ở đó, cuộc sống đích thực của con người phải diệt vong. Vậy, tôi có thể tự nhận là tôi rất sùng bái các ý tưởng trên. Bởi tôi nghĩ các ý tưởng đó phải xuất phát từ một ý thức trách nhiệm cao cả trước sinh mệnh của nhân quần. Và tính thận trọng, sự khiêm nhường trong các tư tưởng ấy phản chiếu một tâm hồn thánh thiện...

Thôi được, cứ cho tôi là tôi tớ của Popper, vậy những người đặt cho tôi cái biệt danh Tôi tớ ấy, đã có lúc nào tôi hỏi: Liệu họ có phải là Tôi tớ cho kẻ ngoại bang nào đó, cũng mắt xanh mũi lõ như Popper nhưng còn rậm râu hơn. Và họ đã tự nguyện làm Tôi tớ cho ngoại bang từ trước tôi rất lâu, đám Tôi tớ ngu ngơ hoặc láu cá trung thành với ông chủ râu xồm đã hơn một nửa thế kỷ, mở mồm ra là phun đầy ông Các, ông Lê nhưng trong thực tiễn thì chẳng hiểu hai ông thánh tông đồ râu xồm trán hói ấy viết gì cả. (Tiện đây, xin nói rằng ông Kiến Giang cùng Tướng quân Trần Ðộ đã nhiều lần nói chuyện với tôi về thứ Chủ nghĩa Mác-Lênin nhãn bò Levis ấy. Cả miền Bắc XHCN may lắm có chừng 5 hay 6 người đủ kiên trì và đầu óc để đọc trọn bộ các tác gia đó - trong đó, ông Kiến Giang là một. Bởi ông là một trong những người say mê CNCS và lại lãnh đạo một nhà xuất bản của Ðảng. Còn tất thảy những bộ sách đã in ra là để trang trí cho thư viện và tủ sách của các quan lớn. Xin cứ thử kiểm tra. Nhiều cuốn còn chưa rọc).

Nền văn minh chung của nhân loại là một đại lộ mênh mông, không ngừng xáo động. Bất cứ dân tộc nào không muốn bị rớt lại phía sau cũng phải tìm cách hội nhập vào đó. Tích hợp với nền văn minh chung và đồng thời gìn giữ sắc thái riêng của văn hoá dân tộc mình, ấy là hành trình tất yếu của mọi quốc gia. Tôi chỉ e rằng, có những xứ sở mà kẻ lãnh đạo cố tìm mọi cách trấn ải những lối rẽ vào đại lộ của nền văn minh chung, để giam cầm dân chúng trong sự ngu dốt lẻ loi, để nhét vào đầu họ những thứ lý thuyết lỗi thời đã bị thải vào bãi rác quá khứ, duy trì dân chúng trong sự sợ hãi, và tình trạng cô lập tinh thần, và với tất cả những yếu tố ấy, để chúng mặc sức bóc lột họ và tàn phá tài nguyên quốc gia. Không phải ngẫu nhiên mà người ta đã thống kê: ở những xứ nghèo đói, dưới các thể chế độc tài, những hầm mỏ, rừng rú, thềm đại dương... là những nơi tiềm chứa tài nguyên thường bị phá huỷ một cách có tính toán và thành hệ thống để cướp bóc vội vã những khoản tiền lớn chuyển ra nước ngoài.

Bây giờ, tôi xin trở lại chủ đề chính: Những kẻ tôi tớ.

Ðể minh hoạ cho đề tài này, tôi xin kể vắn tắt một sự kiện, bởi người Việt không ưa tư duy trừu tượng, họ thích những hình ảnh cụ thể, những chi tiết có thể cảm nhận dễ dàng

Năm 1989, Ðại hội Nhà văn Việt Nam lần thứ 4 diễn ra tại Hội trường Ba Ðình. Trước khi họp chính thức, có hai ngày họp thử. Ngày thứ nhất họp đảng viên. Ngày thứ 2, các nhà văn ngồi nghe huấn thị. Trong các bậc rường cột quốc gia lên dạy dỗ đám trí thức mặt mũi xanh xao kia, có Trung tướng Dương Thông. Như nhiều người biết ông Dương Thông là biểu tượng của quyền lực Cộng sản, của một Nhà nước công an trị. Một tay ông Dương Thông tống bao nhiêu nhân mạng vào trại tù (cho cả 2 phong trào: Nhân văn giai phẩm và Xét lại cũng như những nhóm nhỏ lẻ bị tình nghi là: Không trung thành...). Một tay ông Dương Thông lên danh sách bao nhiêu văn nhân tài tử làm mouchard làm chỉ điểm cho Tổng cục 1, từ loại nhận quà hàng năm tới loại được cấp lương theo tháng và theo quý ?... Chỉ Trời mới biết. Vào ngày đó, ông lên dạy bảo các văn nhân rất nhiều điều: Tình hình thế giới, tình hình trong nước, tinh thần cảnh giác cách mạng, sau rốt ông răn đe: Ðã có nhiều biểu hiện tha hoá trong đám văn nghệ sĩ, và chúng tôi biết đã có kẻ nhận tiền của Việt kiều. Lực lượng an ninh sẽ không dung thứ, v.v... Tới đó tai tôi ù lên vì tức giận. Tôi bảo mấy người ngồi cạnh:

- Ðứng lên hỏi lão ta xem đích danh ai là kẻ nhận tiền của Việt Kiều ?... Lão không thể đứng trên bục mà xỉa xói cả 500 con người như vậy... Nếu không trả lời được thì anh em ném guốc dép lên.

Tất cả đám lắc đầu quầy quậy.

Sẽ có người hỏi:

- Tại sao chính bà không đứng lên hỏi mà lại ngồi dưới xui kẻ khác?

Tôi xin đáp:

- Nếu vậy, hẳn là mọi sự đã kết thúc chóng vánh dễ dàng. Tôi sẽ đứng lên chất vấn đối đáp và trả lại miếng đòn xỉ nhục tức khắc rồi hạ hồi ra sao thì sẽ tính sau...

Nhưng tiếc thay lúc ấy tôi đang ăn bánh gateau. Tôi đói. Chúng tôi rủ nhau tán gấu qua bữa cơm trưa. Và thế là tôi đành mang bánh ngọt vào hội trường... Lúc ấy xui mọi người không được, tôi chạy ra phía sau nơi đặt thùng nước uống để chiêu miếng bánh. Xong việc chạy vào, Tướng Dương Thông đã xuống bục, lui vào phía sau hội trường.

Giờ giải lao, những nhà văn già ứa nước mắt bảo tôi:

- Chúng tôi đã đánh mất cả cuộc đời đi đánh Pháp. Ðánh bọn thực dân da trắng mũi lõ để rồi để bọn thực dân nội địa , da vàng mũi tẹt nó nhục mạ bây giờ.

Những nhà văn già héo hắt ấy tôi nhớ nguyên dáng vẻ và những khuôn mặt vừa đau đớn, vừa khiếp nhược của họ tới tận bây giờ

Sau hội nghị Nhà văn, tôi tìm cách báo thù. Vô cùng khó. Tôi không biết đánh nhau, không biết bắn súng, không được dạy dỗ để trở thành thích khách. Năm 1990, tôi gặp ông Bùi Duy Tâm, do một sự tình cờ như trời xui đất khiến. ông Tâm nói với ông Trần Văn Thuỷ rằng vào ngày hai người có hẹn, ông sẽ phải tới nhà ông Dương Thông để ăn cơm, rằng gia đình ông đi Ðồ Sơn tắm biển và ông Dương Thông sẽ cho xe riêng đón họ trở về, bởi thế cái hẹn đành hoãn lại. Trong giây lát tôi hiểu ông Bùi Duy Tâm là cơ hội trời cho tôi, giúp tôi trả thù cho một đám đông bị nhục mạ - và những người gọi là trí thức XHCN thường được nếm sự nhục mạ như thế dưới mọi dạng thức, trong một chế độ mà dù tuyên bố hay lặng im họ cũng chỉ coi Trí thức như Cục cứt - theo định nghĩa của người cầm lái vĩ đại họ Mao.

Ðoạn sau là:

Trời đã giúp tôi thành công. Trong chuyến đi chơi Sông Ðà với các ông Bùi Duy Tâm và Bùi Duy Tuấn, tôi đã mất 3 cuốn băng ghi toàn những chuyện ba hoa, hươu vượn. Nhưng vào đoạn chót của cuốn băng thứ 4 ông Tâm đã thú nhận:

... Ồ, Anh đã cho Dương Thông rất nhiều tiền. Anh đã cho Dương Thông rất, rất nhiều tiền...

Sau chuyến đi đó chừng vài ngày, họ bắt tôi. Trong thời gian ấy tôi đã kịp sao băng ghi âm ra vài bản, gửi ra 3 nước: Pháp, Tiệp và Mỹ.

Do sự can thiệp của chính phủ Pháp, đặc biệt là bà Daniel Mitterand và phong trào nhân quyền thế giới, ngày 20/11 họ buộc phải tha tôi ra, sau gần 8 tháng giam giữ không xét xử. Lúc đó ông Bùi Thiện Ngộ là Bộ trưởng Bộ Nội vụ. Ông Ngộ cử thiếu tá Sơn tới gặp tôi:

- Theo đúng pháp luật thì chị có quyền kiện Nhà nước. Nhưng Bộ trưởng muốn tìm một khả năng mềm dẻo hơn có lợi cho cả 2 bên.

Tôi cười. Tôi hiểu cái sự kiện tụng ở xứ sở này ra sao. Tôi yêu cầu cuộc thanh toán với Dương Thông. Bộ Nội vụ chấp thuận.

Vào mùa Xuân năm 1992, đại diện của Bộ Nội vụ là ông Bùi Quốc Huy (tức Năm Huy) - Tổng cục trưởng Tổng cục An ninh, tiếp tôi có sự tham gia của Ðại tá Nguyễn Công Nhuận, người ký lệnh bắt và phụ trách nhóm người tra hỏi tôi trong nhà giam. Trong cuộc gặp này, tôi nói:

- Tôi hiểu rất rành rọt tôi đang chơi trò trứng chọi đá. Bởi thế, lúc nào tôi cũng chuẩn bị cho cái chết của tôi.

Tuy nhiên, tôi lại không ưa chết một mình. Nên tôi cũng trù liệu để sau cái chết của tôi, ít nhất cũng phải có dăm bảy đứa khác phải chết theo để tiếp tục chiến đấu dưới âm phủ, nếu không dưới đó rất buồn. Tôi có vũ khí của tôi. Trong tay tôi có 2 cuộn băng ghi âm. Cuộn thứ nhất liên quan tới một trong những kẻ tạo dựng ra Nhà nước này, sư tổ của những người như ông. Nó tố cáo nhân cách một trong các bậc lương đống của triều đình chỉ là loài đểu giả, tâm tính hiểm ác, vô luân. Cuốn thứ 2, chắc ông cũng đoán được, ghi lại cuộc nói chuyện của ông Bùi Duy Tâm với tôi, trong đó ông Tâm khẳng định là đã cho ông Dương Thông rất, rất nhiều tiền. Ấy hẳn là món thù lao cho việc ông Dương Thông đã 2 lần cứu ông Tâm ra khỏi trại giam, thêm nữa, đón rước ông Tâm đi tới tất thảy những lầu cao thềm rộng từ dinh cơ bà Tướng Nguyễn Thị Ðịnh tới Bộ Tổng Tham mưu - Bộ Quốc phòng, từ nhà riêng các vị chóp bu Nhà nước xuống tới đám quan chức kề cận, để bàn định những đại sự như bán kho vũ khí Long Bình, bán dầu thô và những nguyên liệu khác... Như vậy tôi có trong tay bằng chứng về người tiền nhiệm của ông, gương mặt tiêu biểu cho quyền lực của chế độ này. Hai băng ghi âm đó đã được chuyển tới 3 nước: Pháp, Tiệp, Mỹ. Nếu các ông đủ lực xin cứ việc truy tìm. Nhưng tôi không tin điều ấy. Các ông không có tiền. Nhân viên sứ quán Việt Nam ở nước ngoài đơn thuần là bọn buôn lậu, quay cuồng trong cơn lốc cóp nhặt đô la. Ở nước ngoài, các ông bất lực. Còn ở đây, các ông có thể.  Giờ các ông có thể tiếp tục tổ chức tai nạn xe máy để kẹp chết tôi, có thể đầu độc tôi, có thể làm bất cứ một điều gì khác nữa nhưng vào thời điểm tôi chết, chắc chắn phải có kẻ đồng hành. Không tức thời, nhưng sớm hay muộn cũng sẽ có. Và thêm nữa, những người thân của tôi ngoài biên giới sẽ lần lượt công bố các cuốn băng kia.

Cả 2 người đàn ông lặng thinh rồi một người mở chai nước, một người mời tôi ăn nho. Họ hỏi tôi về sức khoẻ, con cái, nhà cửa... làm như là một cuộc tán gẫu giữa mấy người hàng xóm. Tuy nhiên, tôi chẳng phải là một đứa bé nên tôi hiểu cái thái độ người thường gọi là: đánh trống lảng... ấy. Bất cứ kẻ đạo đức giả nào cũng sợ sự thật. Tất thảy mọi quốc gia, mọi thể chế đều có bọn đạo đức giả. Nhưng chắc chắn, không ở đâu con người buộc phải trở thành đạo đức giả như ở đây, một xứ sở mang xiềng xích của 2 thể chế: Phong kiến và Cộng sản.

Trước khi về, tôi nói thêm:

- Xin nhắc lại rằng, tôi đứng trước guồng máy của các ông chỉ là trứng chọi đá. Nhưng vì đã dấn thân vào cuộc chơi này, tôi bắt buộc phải học lấy vài món nghề của các ông. Vậy, các ông theo rõi tôi, tôi cũng theo rõi lại các ông. Tôi biết ông (Năm Huy) thường uống rượu ở đâu, chơi gái ở đâu. Trong hội Quý Mùi (những người sinh năm 1943) ông vẫn tụ họp với những ai và đem theo loại rượu nào. Thành thực mà nói, trên phương diện này, đôi khi trứng còn mạnh hơn đá. Các ông rất nhiều tiền, các ông thèm khát sống, thèm uống rượu Tây, thèm chơi gái, thèm xây nhà lầu... Tôi là kẻ phá sản, tôi không uống rượu cũng không chơi điếm, tôi có thứ sức mạnh mà sư tổ của các ông thường vẫn gọi "sức mạnh của giai cấp vô sản". Riêng về luận điểm này, tôi thấy Mác đúng. Bởi vì, nói một cách sòng phẳng, với tất cả những thèm muốn ấy các ông sợ chết hơn tôi.

Ðó cũng là lời giã biệt. Sau đấy, tới cuộc gặp mặt giữa tôi và Dương Thông. Họ không xuất hiện nữa. Chỉ có người phục vụ mang tới một đĩa nho và mấy chai nước. Vẫn trong căn phòng 15 Trần Bình Trọng...

Tôi không kể lại cuộc thanh toán giữa tôi với Trung tướng Dương Thông. Thực chất, đó chỉ là một trận nhục mạ kẻ vốn thường quen nhục mạ nhiều đám đông khác, một cơn giải toả tâm lý. Với tôi, thế là ổn. Tuy nhiên, tôi ghi băng cuộc gặp gỡ đó, đem về cho vợ chồng ông Kiến Giang nghe. Ông Kiến Giang là một trong những nạn nhân của chế độ, đã ngồi tù hơn một thập kỷ vì Xét Lại... Ông ấy cần được nghe để xoa dịu phần nào những năm tháng đau khổ. Vợ ông ấy cùng cần nghe để bớt chút căm hận vào những năm tháng nuôi con một mình. Ông Dương Thông là thủ phạm trực tiếp của hàng trăm gia đình như thế, nhưng tôi không có khả năng làm công tác tuyên truyền. Sự việc dừng ở đó, vào mùa Xuân năm 1992.

Từ đó tới nay hơn một thập kỷ đã qua. Tôi vẫn được bình yên, phải chăng nhờ ơn phước của hai cuốn băng ghi âm kia ?... Dẫu sao người ta cũng phải cố vá víu tấm màn che sân khấu.

Giờ đây, thời gian đã đủ hiệu lực. Nhân dịp người ta thoá mạ tôi, gọi tôi là kẻ tự nguyện làm tôi tớ cho ngoại bang, tôi công bố sự thật thứ nhất, tôi cung cấp cho công luận một ví dụ hết sức tiêu biểu cho cái hình ảnh tôi tớ cho ngoại bang: Ông Bùi Duy Tâm tuy không mắt xanh, mũi lõ nhưng là công dân Mỹ, sống ở nước Mỹ, tiêu tiền Mỹ. Với những nắm đô-la, ông Tâm đã sai khiến được Trung tướng Dương Thông làm những việc khó khăn hơn ngàn lần những công việc tôi tớ như giặt ga giường, cọ toilettes... Ông Tâm rất biết làm ông chủ và Trung tướng Dương Thông cũng là kẻ làm tôi tớ cho ngoại bang một cách hào hứng và xuất sắc.

Tuy nhiên, ở Việt Nam, không chỉ có những tên tôi tớ đơn độc, tôi tớ trên danh nghĩa cá nhân. Còn có những đám tôi tớ, thứ tôi tớ tập thể, tôi tớ bầy đàn, một thứ tôi tớ chung lưng đấu cật để làm những trọng trách tôi tớ. Vì là một số đông nên những tên tuổi chen chúc trong sự chật trội, nhù nhoà, những gương mặt chồng chéo lên nhau để tạo ra một mớ hỗn độn, những hình ảnh chập trùng, xáo trộn, để tạo ra một mù mờ khối lớn - vừa hù doạ người khác vì thể tích kềnh kàng, vừa bất khả duy danh.

Lãnh đạo tập thể, làm chủ tập thể và tập thể làm chủ.

Thật đúng là trò chơi chữ, đánh tráo khái niệm của kẻ gian manh.

Người dân Việt Nam hẳn đã quá đủ trải nghiệm để hiểu rằng: tập thể làm chủ có nghĩa rằng không ai làm chủ thực sự hết, không một cá nhân nào chịu trách nhiệm thực sự trước toàn thể dân chúng cũng như trước lịch sử mai sau. Bởi thế, người ta có thể nhân danh làm chủ tập thể để tàn phá tài sản quốc gia, để bán đất đai mồ mả của xứ sở, để đẻ ra những công trình vô hiệu lực nhằm hớt lấy những món tiền khổng lồ rót vào những tài khoản riêng ở các ngân hàng ngoài nước. Rồi sau đó, để cho cái tập thể làm chủ kia chịu hầu tòa. Nhưng cả cái làm chủ tập thể lẫn cái tập thể làm chủ kia đều vô danh vô tính vô dạng vô hình. Chúng chỉ là thứ trò chơi chữ để đánh tráo các khái niệm, tạo ra một thứ mê cung để hù doạ đám người có chữ và lừa mị dân đen.

Vì vậy, tôi xin trở lại với lối nói dân gian, với một tính cách đậm đà bản sắc dân tộc. Người nhà quê xứ Việt có câu: "Ăn cơm muối, sờ đầu gối, nói thật ".

Tôi không hay ăn muối mà ăn nước mắm và không cần phải làm dấu phép sờ đầu gối, tôi cũng có thể dễ dàng nói lên một sự thật. Một sự thật hiện diện từ 3 năm nay, khoảng trên dưới một ngàn ngày, ngự trị trong đời sống tinh thần của hơn 70 triệu người dân Việt Nam như một cơn ác mộng kéo dài, như một nỗi đau không giải thoát, như căn bệnh hiểm ác không phương cứu chữa. Ðó là cơn ác mộng - là nỗi đau phải che giấu - là nỗi nhục nhã phải ghìm nén - là mối căm thù phải ngụy trang - của một dân tộc bị tước đoạt, một dân tộc một lần nữa chấp nhận thân phận chư hầu dâng cống đất đai cùng lãnh hải cho Vương triều phương Bắc.

Có những cái tên giờ đây vang lên trong lòng người dân như tiếng tù và âm u xa xôi của lịch sử, như tiếng gươm khua giáo động ngàn năm vọng lại: thác Bản Giốc, suối Phi Khanh, hang Pắc-bó và hàng trăm các địa danh các bản làng chạy dọc theo biên thuỳ Tổ Quốc. Bản Dốc, ấy là một danh lam. Nước Việt mai sau muốn mở mang du lịch thì phải có các danh lam. Suối Phi Khanh, ấy là con suối huyền thoại vì tương truyền nó khởi nguồn từ những dòng nước mắt ly biệt của cha con Phi Khanh - Nguyễn Trãi, một kỷ niệm được biểu tượng hoá củng cố cái lâu đài ký ức về tinh thần yêu nước của người Việt. Bây giờ, nói như ông Trần Dũng Tiến, một trong những người lính già Quyết tử quân giữ thành Hà Nội trong cuộc chiến tranh chống Pháp năm 1946: Bây giờ muốn nhìn thấy suối Phi Khanh thì phải sang Tàu...

Vậy thì, kẻ Tôi tớ cho ngoại bang nào đã cắt đất, cắt biển của non sông (không gấm vóc mà nghèo khổ lầm than nhưng là non sông của chúng ta, xương cốt của Tổ Tiên ta đắp lên bao nhiêu tầng trên mỗi tấc đất biên thuỳ). Kẻ Tôi tớ nào đã cắt đất đai, lãnh hải để dâng lên Vương triều phương Bắc ?...

Cái tập thể làm chủ nào vậy ?

Cái tập thể làm chủ ấy bao gồm 11 hay 13 nhân mạng, 11 hay 13 súc thịt khoát complet và thắt cravate, 11 hay 13 đôi giầy đen bóng nhoáng dưới chân, 11 hay 13 khuôn mặt vuông tròn, dài ngắn, nhăn nheo hay bự mỡ, lưỡi cày hay quả trám, 11 hay 13 cái đầu đen, bạc hay hoa râm...

Một khối hình ảnh nhập nhoạng mù mờ, một khối nói cười nham nhở, một khối quan dạng lấm lét...

Một tập thể Tôi tớ cho ngoại bang.

Người Việt vốn ưa sự cụ thể, vì chưa có thói quen tư duy trừu tượng. Tôi đã làm một việc cụ thể là cung cấp cho bạn đọc 2 ví dụ về khái niệm Tôi tớ cho ngoại bang. Mai sau khi dạy dỗ con cháu chúng ta về tinh thần yêu nước, sách giáo khoa có thể cho thêm 2 ví dụ điển hình cho thời đại này:

- Một kẻ có danh tính rõ ràng là Trung tướng Dương Thông.

- Một Tập thể tôi tớ được gộp chung trong cái danh từ mơ hồ này: Bộ Chính trị - Vì những kẻ bán mình cũng phải có thứ chính trị của nọ

Người đọc có thể sẽ hỏi tôi:

- Còn cuốn băng ghi âm thứ 2, cái sự thật thứ 2 ?

Tôi xin trả lời:

- Theo quy luật chương hồi, nó còn phải ẩn mình trong bóng tối.

DƯƠNG THU HƯƠNG

Hà Nội, ngày 16 tháng 10 năm 2002.

TS.LÊ MỘNG NGUYÊN * THU SẦU

NT 128 - tháng 11 - 2004



Tuøy buùt:
Thu saàu, thu cheát...

Leâ Moäng Nguyeân

Chieàu vaøng naêm nay khi muøa thu hiu haét nhôù nhung bao hình boùng
Tìm ngöôøi yeâu ñi trong boùng söông, hoàn nöôùc khoùc aâm thaàm chôø mong
Laù vaøng rôi chöùa chan ngoaøi song (Chieàu Vaøng Naêm Xöa cuûa Leâ Moäng Nguyeân)

---

Ñaøi Vieät Nam Haûi Ngoaïi (Vietnamese Public Radio: 900 S Washington St. Suite 302 Falls Church, Virginia 22046, USA), ñöôïc thaønh laäp töø hôn 6 naêm qua, phaùt thanh thöôøng xuyeân 24 giôø moãi ngaøy, laïi coøn tieáp vaän caùc ñaøi VOA, BBC, AÙ Chaâu Töï Do, RFI (Phaùp)... Ñaøi cung caáp ñaày ñuû tin töùc veà moïi vaán ñeà (luaät phaùp, kinh teá, gia ñình, giaùo duïc vaø nhaát laø ngheä thuaät), cho thính giaû, ñoàng baøo raûi raùc treân khaép 24 thaønh phoá taïi Hoa Kyø... Hôn nöõa Ñaøi ñaõ phaùt thanh treân satellite, hieän coù theå nghe ñöôïc khaép nôi taïi Hoa Kyø, Canada, AÂu Chaâu vaø Baéc Phi qua veä tinh Hotbird. Qua internet, moïi ngöôøi töø moïi nöôùc coù theå nghe tröïc tieáp baèng caùch môû web site cuûa Ñaøi: http://www.radiohaingoai, roài baám vaøo coät Nghe Ñaøi Tröïc Tieáp (phía traùi) hay nghe sau ñoù taïi coät Chöông Trình Tuaàn Naøy (phía döôùi) hay coät Chöông Trình Tuaàn Roài vaø veà phaàn Saùng Taùc Môùi, tìm haøng naøo thuoäc coät ngaøy Thöù Baûy 10g30 toái (Giôø EST-USA)... Ñaây laø moät chöông trình môùi saùng laäp trong khuoân khoå Chöông Trình Sinh Hoaït Vaên Hoïc Ngheä Thuaät, do nhaïc só Nguyeãn Ñaêng Tuaán ñaëc bieät phuï traùch. Sau khi nghe STM 1 (phaùt thanh ngaøy thöù baûy 25/10/2004), toâi coù vieát thö cho nhaïc só NÑT chuyeån ñeán anh lôøi caûm ôn vaø khen ngôïi cuûa toâi: Caùch trình baøy caùc nhaïc só (tröôùc sau), nhaïc phaåm vaø ca só cuûa anh raát bình dò, khaùch quan nhöng ñaày ñuû roõ raøng. Vôùi gioïng giôùi thieäu traàm aám vaø quyeán ruû, anh ñaõ thaønh coâng trong ngheà MC ngay töø buoåi ñaàu! Nhöõng baøi löïa choïn cuûa nhieàu taùc giaû khaùc nhau, raát xaùc ñaùng vì taát caû ñeàu ñöôïm maøu tình khuùc laõng maïn ñaày nhung nhôù maø ngöôøi nghe ñoâi khi xuùc caûm ñeán taän cuøng. Caûm ôn anh raát nhieàu ñaõ cho thính giaû cuûa Ñaøi thöôûng thöùc gioïng ca tuyeät vôøi cuûa Tuyeát Dung qua baøi Chieàu Vaøng Naêm Xöa cuûa Leâ Moäng Nguyeân (Nguyeãn Minh Chaâu ñaøn ñeäm syntheùtiseur). Caûm ôn anh ñaõ cho nghe nhöõng baøi ca quí baùu cuûa caùc nhaïc só maø toâi quen bieát vaø öa thích: Hieáu Anh (Thuôû Mình Quen Nhau), Linh Chi (Möa), Trang Thanh Truùc-Phaïm Ngoïc (Veà Theo Thaùng Naêm Buoàn), Khanh Phöông (Ñeå Mình Maõi Yeâu Nhau) töø moät CD cuøng teân ra maét naêm 2002: "Ñeå Mình Maõi Yeâu Nhau", Hoaøng Kim Chi (Moät Thôøi Nhôù Nhôù Thöông Thöông) vaø Toâ Vuõ (Vaãn Laø Em)... Mong anh tieáp tuïc trình baøy cho ñoàng baøo nhöõng Saùng Taùc Môùi tuyeät dieäu ñeå ñem laïi (nhö nhaïc só Leâ Dinh thöôøng noùi veà gioïng haùt cuûa nöõ danh ca Huyeàn Chaâu-Montreùal) haïnh phuùc cho ñôøi vaø tình thöông cho ngöôøi...

Trong buoåi Chöông Trình "Saùng Taùc Môùi 2" ngaøy thöù baûy 02/10/2004, MC Nguyeãn Ñaêng Tuaán vôùi gioïng traàm aám (ngoït ngaøo) noùi leân nhöõng lôøi haáp daãn, döôøng nhö muoán môøi thính giaû ñi saâu vaøo nhaïc vaø lôøi cuûa taùc giaû ñaëng khaùm phaù caùi hoàn vaø tri thöùc cuûa moãi baøi ca... Toâi raát öa thích nhöõng baøi cuûa Ñoaøn Chuaån (Chieác Laù Cuoái Cuøng), Hoaøng Vieät Khanh (Meï Gaùnh Tình Queâ: HVK laø taùc giaû hai CD 8 Ca Khuùc HVK-2003 vaø Tình Khuùc HVK-2004 ñöôïc giôùi thieäu treân nhieàu Ñaøi PT haûi ngoaïi), Phaïm Anh Duõng (Yeâu Em Vaø Yeâu Em), Nguyeãn Tieán Duõng trong Phoá Chieãu Xanh, khoâng nhöõng laø moät nhaø soaïn nhaïc danh tieáng maø coøn laø moät ca só, moät nhaïc só döông caàm coù bieät taøi, Vuõ Höõu Toaøn (Hö Voâ), Phaïm Quang Tuaán, taùc giaû baøi Mai ñieâu luyeän nhöng eâm dòu, aâu yeám trong ñaøn ñeäm hoøa aâm Taây Ban Caàm theo tieáng haùt cuûa phu nhaân Leä Mai thaùnh thoùt nhö chim sôn ca, thanh tao nhö nöôùc suoái, aâm voïng qua Vaïn Lyù Tröôøng Thaønh... PQT cuõng laø taùc giaû CD "Leä Mai haùt nhaïc Phaïm Duy" maø anh ñaõ trình laøng taïi Sceaux-Paris ngaøy thöù baûy 03/04/2004 vôùi ban nhaïc SiliconBand, Nhaät Vuõ (Ñom Ñoùm Vieát Thö Tình), Nguyeãn Minh Chaâu taùc giaû Tìm qua gioïng ca deã thöông cuûa Quyønh Höông. Toâi raát meâ tieáng haùt Quyønh Lan (töông töï Baïch Yeán), Mezzo soprano qua hai baøi Chieác Laù Cuoái Cuøng vaø Hö Voâ, deã tình, deã caûm! Hai Ngoïc... ñoàng thanh trong "Yeâu Em Vaø Yeâu Em" cuûa Phaïm Anh Duõng, ñaõ dieãn taû moät caùch chaân thaønh taát caû nhöõng caùi gì maø taùc giaû goùi gheùm trong taâm hoàn ñeå taëng ngöôøi yeâu daáu. Xin khen ngôïi taát caû caùc taùc giaû, ca só (nam vaø nöõ), nhaïc só hoøa aâm ñaõ coäng taùc tröïc tieáp hay giaùn tieáp vôùi nhaïc só phuï traùch Chöông Trình STM 2 ñeå laøm cho buoåi phaùt thanh naøy ñöôïc thaám nhuaàn höông vò gia ñình, ñaát nöôùc.

Nhöng Chöông Trình Saùng Taùc Môùi 3, vôùi chuû ñeà THU, phaùt thanh ngaøy thöù baûy 09 thaùng 10-2004 luùc 10g 30 toái (Giôø EST-USA) laø moät chöông trình hoaøn haûo nhaát, thô moäng nhaát, buoàn tha thieát nhaát vaø thaønh coâng veïn toaøn... nhaát. Coù leõ toâi laø ngöôøi öa thích MUØA THU nhaát (x. PV Leâ Moäng Nguyeân do Baûo Traâm thöïc hieän treân Ngheä Thuaät soá 93, Thaùng 12-2001), bôûi vì TMBS (13/11/1949) cuøng nhöõng baøi tieáp ñoù: Moät Chieàu Thöông Nhôù, Chieàu Thu, Möa Hueá, Ly Höông vaân vaân ñeàu ñöôïc saùng taùc trong muøa laù vaøng rôi, vaø sau naøy baøi haäu cuûa TMBS (2001) cuõng noùi veà Thu (Chieàu Vaøng Naêm Xöa), nhöõng baûn nhaïc phoå thô gaàn ñaây ñeàu laáy teân: Thu Treân Soâng Seine (thô Vöông Thu Thuûy), Giao Muøa (thô Phaïm Ngoïc), Thu Saàu (thô Löu Hoàng Phuùc)... Toâi boû nhaø ra ñi (khoâng heïn ngaøy veà) trong muøa thu 1950! Cuõng vì vaäy, Chöông Trình SAÙNG TAÙC MÔÙI 3 cuûa Ñaøi Phaùt Thanh VNHN ñaõ ñem laïi nhieàu thöông tieác, nhôù mong, nhaát laø cho nhöõng keû ra ñi töø daïo thu aáy, nay... Kieáp soáng tha phöông, Thaân phaän löu ñaøy, Gioït leä aâu saàu, Ngheïn naác töøng ñeâm... Baøi Muøa Thu Haø Noäi cuûa Hoaøng Thi do Baûo Yeán trình baøy sao maø buoàn naõo, ngaäm nguøi nhö hôi thôû cuûa ñoâ thaønh xa xoâi (ñoù laø nhôø taøi naêng cuûa nhaïc só, ca só vaø nhaát laø ngöôøi giôùi thieäu dieãn ngaâm laø nhaïc só Nguyeãn Ñaêng Tuaán thöïc hieän chöông trình). Xin caûm ôn anh Tuaán ñaõ cho vaøo CT-STM 3 baøi thô Em Coù Veà Laøng Xöa (vieát cuoái thaùng 12-2000) cuûa Leâ Moäng Nguyeân do gioïng ngaâm taän cuøng thoån thöùc vaø ai oaùn cuûa ngheä só Ñoaøn Yeân Linh, maø nghe laïi toâi khoâng caàm ñöôïc nöôùc maét:
Em coù veà laøng Phuù Xuaân xô xaùc
Caïnh Hueá thaønh sau baõo luït vöøa qua
Em veà thaêm caùnh ñoàng thu man maùc,
Laù chöa vaøng caây coái vaãn nhö xöa...

Nhaø thô nöõ Hoaøng Hoa, moät ngöôøi baïn nhöõng ngaøy thô aáu ôû coá ñoâ, taùc giaû CD "Hoa Vaøng Thi Taäp" vôùi nhöõng gioïng dieãn ngaâm: Hoàng Vaân, Thuùy Vinh, Ñoaøn Yeân Linh, Baûo Cöôøng, khi nhaän ñöôïc baøi thô toâi göûi taëng, höùng caûm ngay baøi Hoïa Em Coù Veà (Los Angeles, ngaøy 14/01/2001) coù 8 caâu ñaàu raát ñau khoå nhö sau:
Em coù veà sau côn baõo luït
Tröôùc naêm hai ngaøn buoàn laém anh ôi
Queâ höông mình nay xô xaùc taû tôi
Caùnh ñoàng ñeïp ngaøy xöa khoâng coøn nöõa!...
Tuùp leàu tranh thay laù vaøng röïc rôõ
Gioù thu veà reân xieát giöõa hö khoâng
Doøng soâng xöa Bình Luïc vaãn chôø mong
Ñaõ tan vôõ boùng hình ai thuôû tröôùc...

Baøi Em Giaáu Toâi Vaøo Huyeàn Thoaïi cuûa Vuõ Thö Nguyeân, ngöôøi nhaïc só treû tuoåi, taùc giaû CD "Thuôû aáy môùi Yeâu Em" 1987, doài daøo nhaát treân Maïng Löôùi, phoå thô Linh Lan, do ca só Quang Minh trình baøy, laø moät söï ñoái ñaùp huyeàn dieäu giöõa nhaø thô, ngöôøi nhaïc só vôùi tình yeâu, vaïn vaät vaø khoâng trung. Nguyeãn Ñaêng Tuaán khoâng nhöõng laø nhaïc só vôùi cung ñaøn maø coøn laø moät taâm hoàn thô öôùt aùt qua gioïng ñoïc (dieãn ngaâm) baøi thô Vaãn Laø Noãi Nhôù Ngöôøi cuûa Traàn Thò Haø Thaân (vôùi tieáng saùo ñeäm reùo raét, thieát tha, quaïnh hiu) dieãn taû muøa thu ñöôïm buoàn qua bieån soùng... Cuõng nhö qua lôøi giôùi thieäu vaø gioïng ñoïc thô Laù Ruïng cuûa Thuùy Dieãm, hay Maây Muøa Thu cuûa Ñaëng Theá Kieät, Chia Tay cuûa Maïc Phöông Ñònh, Thu Veà Em Coù Hay cuûa Phaïm Só Trung... Toâi caàu chuùc NS Nguyeãn Ñaêng Tuaán saùng taùc nhieàu veà muøa thu nhö Möa Thaùng Chín (raát tieác khoâng coù trong CT Thu): Nguyeãn Ñaêng Tuaán (vöøa xuaát baûn CD Caùnh Chieàu - tình ca NÑT phoå thô Phaïm Ngoïc vôùi tieáng haùt Nguyeân Thao, Thuïy Long, Toâ Haø Quyønh Lan, Toá Nga, Haïnh Nguyeân, Quang Minh) ôû ñaây anh cuõng phoå thô Phaïm Ngoïc (nhaø thô ngaãu töôïng cuûa phaàn ñoâng caùc nhaïc só tröøu töôïng hoaëc tröõ tình):
... Möa thaùng chín daøi côn ñau naëng haït
Roài ngoït ngaøo vaøo khoaûng caùch meânh moâng
Toâi vaãn goïi aâm thaàm traêng quaù khöù
... Toâi trôû laïi con ñöôøng xöa bôõ ngôõ
Chieác laù vaøng vöøa ruïng gioù heo may.

... Maø nhaân dòp, Ngoïc Dung ñaõ vieát treân Maïng Löôùi (Trinh Nöõ): "...Möa Thaùng Chín moät baûn nhaïc tình yeâu vôùi laù vaøng vöøa ruïng nghe noãi nieàm traên trôû ñaùnh thöùc loøng toâi sau nhöõng giaác meâ daøi. Nhaém maét laïi vôùi tieát taáu giai ñieäu cuûa Nguyeãn Ñaêng Tuaán toâi thaáy mình nheï boãng chôi vôi nhö chieác laù bay trong möa thu veà moät phía... khoâng ngöôøi." Nhaïc THU choïn loïc trong buoåi phaùt thanh STM 3 sao maø laõng maïn quaù, thô moäng quaù, tình yeâu ngöôøi luoân hoøa hôïp vôùi tình yeâu ñaát nöôùc nhö trong Lôøi Ngöôøi Xa Xöù cuûa Hoàng Khaéc Kim Mai, do moät gioïng nam raát traàm aám, xuùc ñoäng cuûa ngöôøi coøn ôû laïi queâ nhaø. Bieát noùi gì ñaây ñeå dieãn taû noãi taâm tình tha thieát cuûa chuùng ta ñoái vôùi ñoàng baøo quoác noäi? Tình Laø Hö Khoâng cuûa nhaïc só, ca só BS Phaïm Anh Duõng, taùc giaû raát nhieàu CD nhö: Tình Boãng Khoùi Söông (phoå thô Phaïm Ngoïc), Tình Khuùc Hoài Höông vaø Nhôù Saigon, vaân vaân, laø moät ngheä só maø toâi meán chung taøi naêng vaø tö caùch phong nhaõ (do Baûo Yeán ca raát hoaøi nieäm, qua nhöõng lôøi nheï nhaøng, eâm ñeïp vaø trieát lyù: Chieàu thu möa vaãn rôi... Chieàu thu möa traéng bay... Chieàu thu côn gioù lay... Tình laø hö khoâng...). Moät Chieàu Thaêm Em cuûa Hieáu Anh (taùc giaû nhieàu CD nhö : Giai Ñieäu Yeâu Thöông, Tình Ca Hoïc Troø, Cho Ngöôøi Tình Xa Caùch, Lôøi Tình Buoàn, vaân vaân) do ca só Quoác Thaùi trình baøy, laøm toâi nhôù laïi nhöõng chieàu möa ñaàu thu toâi ñeán thaêm ngöôøi em yeâu daáu (môùi tuoåi daäy thì) truù nguï ñöôøng Nam Giao, kinh thaønh Hueá... OÂi bao kyû nieäm ngaøy xöa laïi hieän veà trong trí oùc, doàn daäp nhö "Laù vaøng rôi chöùa chan... ngoaøi song" (Chieàu Vaøng Naêm Xöa)! Cuøng theo moät yù nieäm, ngöôøi nhaïc só trai treû nhöng ñaõ laãy löøng treân maïng löôùi laø Vuõ Höõu Toaøn (phuï traùch Nhoùm Em Ca Haùt) qua baøi Muøa Thu Cuûa Toâi phoå thô Phaïm Ngoïc vôùi tieáng haùt Coâng Bình, ñaõ laøm cho thính giaû ñi saâu vaøo cuoäc tình laõng maïn cuûa taùc giaû vôùi ngöôøi yeâu... Coøn noùi gì ñeán gioïng ca thanh thoaùt, myõ mieàu Mezzo soprano cuûa nöõ danh ca Leä Mai trong Nhöõng Chieác Laù Muøa Thu cuûa phu quaân ñaày taøi naêng nhaïc só Taây Ban Caàm (maø cuõng laø moät Giaùo sö Khoa Hoïc) Phaïm Quang Tuaán... Cuõng nhö nöõ ca só Toá Nga trong Giaùng Thu cuûa Nhaät Vuõ maø toâi ñaõ töøng meán phuïc qua baùo Hoàn Queâ cuûa kyù giaû BS Vöông Huyeàn. Toùm laïi, buoåi phaùt thanh cuûa Ñaøi VNHN hoâm moàng 9 thaùng 10-2004 do nhaïc só Nguyeãn Ñaêng Tuaán phuï traùch laø moät taùn döông ca muøa thu huyeàn dieäu, muøa thu saàu, muøa thu man maùc...

Caùch ñaây ñuùng moät naêm, toâi nhaän ñöôïc moät böùc thö cuûa luaät sö Andreù BUØI töø Marseille (Phaùp), Muøa Thu 2003: ...Do moät söï ngaãu nhieân, chuùng toâi ñaõ coù haân haïnh ñoïc baøi baùo baøn veà thaân theá vaø söï nghieäp cuûa Giaùo sö vaø qua baøi baùo noùi treân, chuùng toâi ñaõ tìm laïi ñöôïc moät soá tình tieát voïng veà töø moät thôøi vang boùng neân xin maïo muoäi ghi vaøi haøng ñeå haàu chuyeän cuøng Giaùo sö vaø neáu coù ñieàu gì sô khoaùng, kính mong Giaùo sö vui loøng khoan thöù cho. Tuy nhieân, tröôùc heát xin maïn pheùp Giaùo sö töï giôùi thieäu laø Buøi Ñaêng Haø maø vì teân thaùnh laø Andreù neân teân chính thöùc trôû thaønh Andreù BUØI. Thuôû nhoû theo hoïc taïi Institut de la Providence (Hueá), Lyceùe Blaise Pascal (Tourane), Lyceùe Chasseloup Laubat (Saógon) vaø Lyceùe Yersin (Dalat), say meâ aâm nhaïc coå ñieån taây phöông, chôi ñaøn mandoline, banjo, guitare vaø piano vaø cuõng trong boái caûnh ngheä thuaät aáy maø khi coøn thô aáu, chuùng toâi ñaõ nghe caùc baäc ñaøn anh haùt nhöõng tình khuùc laõng maïn neân thô cuûa moät thôøi xa xöa nhö Suoái Mô, Traêng Môø Beân Suoái, Thieân Thai, Tröông Chi... Maõi ñeán nay, ngoài nghe laïi Suoái Mô vaø Traêng Môø Beân Suoái (do nöõ ca só Thanh Lan trình baøy) maø taâm hoàn khoâng khoûi rung ñoäng baâng khuaâng trong moät noãi ngaäm nguøi voâ taän, nghe nhö ñaõ ñaùnh maát ñi moät caùi gì thaät thieâng lieâng vaø ñaày thi vò maø töø nay seõ khoâng bao giôø tìm laïi ñöôïc trong nhöõng naêm thaùng coøn laïi cuûa cuoäc ñôøi.

Ngoaøi ra, gia ñình chuùng toâi cuõng quen bieát nhieàu vôùi gia ñình Baùc Thaùm vaø anh Luaân, caây vó caàm danh tieáng cuûa Lyceùe Khaûi Ñònh, laø baïn vôùi anhchuùng toâi. Anh keå laïi cho chuùng toâi raèng moãi khi anh Leâ Ñình Luaân ñaøn vó caàm laø caùc nöõ sinh cuûa Lyceùe Ñoàng Khaùnh ñeàu taùn thöôûng. Thaäm chí coù ñeâm caùc nöõ sinh ôû dortoir (trong ñoù coù ngöôøi chò cuûa chuùng toâi) ñeàu thöùc daäy vì tieáng vó caàm reùo raét cuûa anh Luaân. Thaät quaû laø moät thanh nieân heát söùc taøi hoa. Theá nhöng, nhö Nguyeãn Du tieân sinh ñaõ daïy "Tinh hoa phaùt tieát ra ngoaøi, Nghìn thu baïc meänh moät ñôøi taøi hoa", anh Luaân ñaõ vónh vieãn ra ñi ñeå laïi cho chuùng ta bao noãi ngaäm nguøi.

Rieâng veà baøi baùo thì ñaõ ñöôïc vieát nhö sau: "OÂng Leâ Ñình Luaân bò cheát khi khaùng chieán choáng Phaùp". Anh chuùng toâi voán laø baïn khaù thaân vôùi anh Luaân ñaõ taâm söï cuøng chuùng toâi veà caùi cheát cuûa anh Luaân. Luùc ñoù chuùng toâi coøn quaù nhoû, nhöng anh chuùng toâi keå laïi raèng khoâng moät ai hieåu Vieät Minh baûn chaát nhö theá naøo. ÔÛ tuoåi ñoâi möôi, nghe nhöõng danh töø haøo nhoaùng nhö khaùng chieán, xaâm laêng, thöïc daân, thì cöù nhö baày cöøu cuûa Panurge lao mình vaøo moät guoàng maùy heát söùc khuûng khieáp. Laïi theâm töø ngöõ Vieät gian treo lô löûng treân khoâng töïa hoà nhö löôûi göôm Damocleøs, rôi xuoáng ñaàu ai thì dó nhieân ngöôøi aáy phaûi cheát, vaø cöù nhö theá, caû moät theá heä ñaày thieän chí, khaû naêng vaø lyù töôûng, ñaõ bò cuoán vaøo moät guoàng maùy khoâng loái thoaùt. Ñeán khi hieåu ñöôïc moïi tình huoáng thì ñaõ quaù muoän . Anh Luaân vaø anh chuùng toâi cuõng khoâng thoaùt khoûi tình caûnh cay ñaéng naøy.

Cuoái cuøng anh Luaân ruû anh toâi bôi qua soâng Hoäi An trong ñeâm toái vì luùc ñoù Vieät Minh khoâng ñuû nhaân löïc ñeå canh gaùc nhö ngaøy nay. Anh toâi traû lôøi raèng söï ra ñi vaø bôi trong ñeâm toái nhö vaäy neáu may maén thì coù theå thöïc hieän ñöôïc nhöng ñeán khi bôi tôùi bôø soâng beân kia, nôi phe Quoác Gia kieåm soaùt thì e khoù toaøn maïng vì trong ñeâm toái mòt muø maø lính canh (Quoác Gia) thaáy coù vaät di ñoäng treân soâng thì seõ nghó raèng ñoù laø Vieät Minh bôi qua soâng ñeå phaù hoaïi vaø seõ noå suùng ngay. Laøm sao coù theå cho hoï bieát raèng mình veà thaønh ñeå laùnh naïn Vieät Minh? Luaân cuõng phaàn naøo ñoàng yù nhö vaäy vaø ñoâi baïn thaân ñaõ baøn thaûo khaù nhieàu veà cuoäc phieâu löu quaù möùc hieåm nguy naøy. Sau ñoù, vì khoâng chòu noåi söï khaéc nghieät vaø taøn baïo cuûa VM neân anh Luaân ñaõ ra ñi vaø ñaõ maát tích vaø cöù moãi laàn nhaéc laïi thaûm kòch naøy, anh chuùng toâi buoàn baõ voâ cuøng.

Vaäy xin coù ñoâi haøng ñôn sô ñeå goïi laø goùp theâm vaøi chi tieát vaøo söï ra ñi ñaày uaát ngheïn vaø bi thöông cuûa anh. Thö baát taän ngoân song giaáy vaén tình daøi. Xin caàu chuùc Giaùo sö vaø gia ñình doài daøo söùc khoûe vaø moïi söï nhö yù an khang vaø xin ñöôïc taïm döøng buùt nôi ñaây. Kính thö, Andreù BUØI.

Ñoïc xong thö naêm ngoaùi (Muøa Thu 2003), toâi baøng hoaøng, caûm ñoäng, nhöõng kyû nieäm xöa laïi doàn daäp trôû veà, nhöng tröôùc heát toâi phaûi laøm coâng vieäc ñính chính vì ñoù laø moät boån phaän thieâng lieâng ñoái vôùi nhaïc sö vó caàm Leâ Ñình Luaân maø hoài aáy toâi xem nhö thaày, nhö ngöôøi anh caû cuûa toâi. Vì sao coù söï loãi laàm nhö theá ? Nguoàn goác töø ñaâu? Xem laïi baøi tieåu söû cuûa Leâ Moäng Nguyeân trong Veû Vang Daân Vieät, Tuyeån Taäp IV cuûa Troïng Minh, California 1998 (do Traàn Quang Haûi söu taàm veà LMN, töø trang 168 ñeán trang176, trong muïc "Söï Nghieäp AÂm Nhaïc"), toâi xin trích: ...Sau ñoù, oâng hoïc ñaøn luïc döông caàm (guitare) vôùi ngöôøi anh cuûa chò Toân Nöõ Tö Teà laø baïn hoïc cuøng lôùp, ít laâu sau oâng laïi hoïc ñaøn vó caàm (violon) vôùi oâng Leâ Ñình Luaân bò cheát trong khi tham gia khaùng chieán choáng Phaùp. Baø meï oâng Luaân ñaõ taëng cho oâng Leâ Moäng Nguyeân caây ñaøn cuûa ngöôøi con xaáu soá. Caây ñaøn naøy ñaõ ñöôïc mang theo sang Phaùp vaø vaãn coøn ñöôïc giöõ thaät kyõ nhö moät baùu vaät taïi nhaø rieâng cuûa nhaïc só Leâ Moäng Nguyeân ôû Paris... Töø daïo aáy, NS Traàn Quang Haûi cho ñaêng tieåu söû LMN treân nhieàu baùo chí ôû Hoa Kyø, Canada, Phaùp, Ñöùc, UÙc vaân vaân vôùi söï sai laàm (khoâng coá yù) veà caùi cheát cuûa anh Leâ Ñình Luaân... Baây giôø chuùng ta bieát roõ (nhôø thö ñính chính cuûa luaät sö Andreù BUØI) laø vì muoán troán traùnh chieán khu Coäng saûn ñeå trôû veà tieáp teá Quaân Löïc VNCH, maø chieán só LÑL ñaõ hy sinh caû cuoäc ñôøi mình: caûm ñoäng vaø oai huøng laém thay! Sôû dó cho ñeán baây giôø (moät naêm sau) toâi môùi vieát nhöõng doøng ñính chính naøy, laø vì moät luùc ñoïc heát thö "Muøa Thu 2003, Marseille", toâi saép ñaët noù vaøo moät hoà sô vôùi yù ñònh seõ traû lôøi töôøng taän, vì vieäc khaån caáp tröôùc heát laø phaûi söûa ñoåi ngay treân caùc baùo vaø maïng löôùi ñaõ ñaêng raát nhieàu laàn Tieåu Söû (ngaén hay daøi) cuûa Leâ Moäng Nguyeân. Toâi baét ñaàu söù meänh naøy qua Trang Nhaø cuûa Ñaëc Tröng vaø cuõng cho nhaïc só TQH bieát ñeå anh cho söûa chöõa laïi nhö sau vieäc naøy: ...oâng Leâ Ñình Luaân bò cheát vì muoán boû Vieät Minh ñeå trôû veà Quoác Gia choáng Coäng saûn. Vieäc ñính chính xong moät phaàn naøo, toâi muoán soaïn tìm thö Marseille ñeå traû lôøi thaúng cho luaät sö BUØI thì, than oâi, laù thö bieán ñaâu maát trong haøng traêm hoà sô chaát choàng trong vaên phoøng laøm vieäc cuûa toâi vaø treân nhöõng rayons cuûa ba thö vieän lôùn trong nhaø... Caùch ñaây moät tuaàn, ngaãu nhieân tìm thaáy laù thö naèm laãn loän trong moät hoà sô khoâng dính daùng gì vôùi caùi cheát theâ thaûm cuûa nhaïc só vó caàm Leâ Ñình Luaân maát tích moät muøa thu naêm naøo, khoâng ai bieát. Toâi coøn nhôù chieàu hoâm aáy (trong nhöõng naêm 1945-1947), sau khi daïo chôi thaønh phoá beân kia caàu Tröôøng Tieàn, luùc trôû veà nhaø ôû Chôï Coáng (laøng Phuù Xuaân) môùi ñaët chaân vaøo phoøng khaùch thì thaáy moät caây ñaøn vó caàm trang troïng naèm treân moät baøn troøn lôùn (nhö trong böùc tranh "Le Luthiste" cuûa hoaï só Nga quoác Caravage), meï toâi noùi (gioïng buoàn baõ, trang nghieâm): Ñoù laø caây ñaøn maø Baùc gaùi Leâ Ñình Thaùm muoán taëng con, vì chæ con laø ngöôøi xöùng ñaùng ñöôïc tieáp tuïc ñaøn treân caây vó caàm cuûa anh Leâ Ñình Luaân sau khi Baùc ñöôïc tin anh vónh vieãn ra ñi... Caûm ôn Baùc ñaõ nghó ñeán con, con seõ luyeän taäp vó caàm theo nhöõng baøi hoïc maø nhaïc sö Leâ Ñình Luaân ñaõ daïy baûo, ñoù laø boån phaän thieâng thieâng maø con phaûi veïn toaøn trong nhöõng ngaøy saép tôùi... ñoái vôùi Baùc vaø ngöôøi anh quí meán. Vôùi caây ñaøn vó caàm naøy, toâi ñieàu khieån Ban Hôïp Ca thanh thieáu nieân Phaät töû trong baøi Moàng Taùm Thaùng Tö (Möøng Khaùnh Ñaûn) cuûa Leâ Moäng Nguyeân saùng taùc theo lôøi yeâu caàu cuûa Hoøa Thöôïng Minh Chaâu, ñeå khaùnh thaønh Chuøa Töø Ñaøm ôû Hueá trong naêm 1948. Vôùi caây ñaøn naøy, toâi laø ngöôøi nhaïc só ñoäc taáu ñoäc vó caàm bi ca "HoànTöû Só" trong dòp leã truy nieäm höông hoàn moät hoïc sinh (toå chöùc taïi vöôøn hoa lôùn cuûa Tröôøng Trung Hoïc Khaûi Ñònh) ñaõ boû maïng cho töï do tö töôûng vaø töï do phaùt bieåu trong mieàn Nam-laõnh thoå Quoác Gia...

Leâ Moäng Nguyeân (Paris)

HOÀNG NGUYÊN NHUẬN * TRẦN HỒNG CHÂU

 TRẦN HỒNG CHÂU NGƯỜI

Thi Triển Túy Quyền Trên Bục Giảng 

Vào đề - Bài này được viết ra như một lời cám ơn khi Hoàng tôi nhận được tác phẩm Dăm Ba Ðiều Nghĩ Về Văn Học Nghệ Thuậtcủa Thầy tôi gửi cho. Hoàng tôi vừa được tin Thầy đã giã biệt cõi tạm. Xin mừng Thầy đã chuyển nghiệp, xin thành kính phân ưu cùng tang quyến, môn đồ và bằng hữu của Thầy.

Trại Ðỗ Quyên 11 giờ trưa ngày 13 tháng 12 năm 2003.

* *

Hàng năm ngày Tết chúng tôi có lệ lôi ra một tập thơ mình ưa thích ra để bói... Kiều. Năm nay, chúng tôi dùng Hạnh Phúc Ðến Từng Phút Giây (Văn Học, California 1999) của Trần hồng Châu, vốn là... Thầy Hoạch ngày xưa của cả hai đứa. Nhân đó, Hoàng tôi cũng hứa với Lệ Hằng sẽ viết một vài cảm nghĩ về tập thơ này. Rủi cho tôi, lúc đó cũng là thời gian Lệ Hằng nhảy choi choi như gà mắc đẻ vì bao nhiêu chuyện điên đầu lỉnh kỉnh quanh việc di tản từ Phong Trang trên Blue Mountains u nhã về Trại Ðỗ Quyên phồn hoa bụi bặm. Bà ấy động tâm tán loạn làm tôi cũng lắc lư ‘điên’ theo, thế nên lời hứa với đàn bà có khi trầm trọng chí tử mà có khi cũng dễ theo gió bay đi? Trong khi tôi lửng lơ chưa giữ lời hứa thì lại nhận thêm cho quyển DBÐNVVHNT (Trần Hồng Châu - Dăm Ba Ðiều Nghĩ Về Văn Học Nghệ Thuật - Văn Nghệ, California 2001).

Lệ Hằng lại đi Mỹ, phần chính cũng vì trắc ẩn đối với một con nợ văn bi thảm tội nghiệp của Bà ấy. Nhà vắng cuối tuần, không lý cứ lơ mơ quanh quẩn rồi than dài như Trịnh công Sơn /thừa đôi tay dư làn môi/ hay /bạn bè rời xa chăn chiếu/ ô hay mình vẫn cô liêu/ nên Hoàng tôi tôi tự cho mình cấm trại mấy ngày để đọc một mạch cho xong DBÐNVVNNT. Ðọc lần đầu, đã hẳn. Bởi những điều Trần hồng Châu viết - kể cả thơ, không phải là những gì để chỉ đọc một lần rồi thôi.

Chẳng hiểu sao mỗi lần nghĩ đến Trần hồng Châu, tôi lại liên tưởng đến Thế Kỷ 20, xuất hiện rồi tuyệt tích trên văn đàn Miền Nam đồng thời với Sáng Tạo bộ mới và Hiện Ðại.Tôi đã quên hầu hết nội dung của Thế Kỷ 20số ra mắt, trừ bài đầu, nhất là mấy chữ đầu của câu đầu: ‘Như một lẵng hoa...’, câu trực khởi rất Tây hấp dẫn tôi như phù chú. (Trong bài này, tất cả những câu, những chữ trong ngoặc đơn đều là từ DBÐNVVHNT). Sao có liên tưởng đó? Có phải vì thuở ấy, tôi có điều khát khao cần được giải tỏa và trông đợi tìm thấy chìa khóa nơi Thế Kỷ 20 nhưng Thế Kỷ 20 yễu tử khiến tôi thất vọng? Có phải vì bài chủ lực của Thế Kỷ 20số ra mắt là một trong những bài văn luận bằng tiếng mẹ đẻ hay và... hậu hiện đại nhất tôi được đọc thời đó? Ðó cũng là thời, vì mê bài tựa truyện Kiều của Chu mạnh Trinh, Hoàng tôi đã ước ao thực hiện một tuyển tập gồm những bài tựa, bài giới thiệu, bài bạt... hay nhất cả bằng chữ Hán, chữ Nôm và ‘quốc ngữ’. Ước vọng đó cho đến nay vẫn còn dang dở.

Năm 1997, khi ghi lại một vài cảm nghĩ về Trần hồng Châu, tôi có nhắc đến tạp chí Thế Kỷ 20 rằng: ‘Tôi đón nhận Thế Kỷ 20của ông như đồ đệ vô danh đón nhận ‘lẵng hoa đầu xuân’ thầy mình gởi cho. Lẵng hoa đó không tươi mãi được bởi ông không muốn trồng hoa... nylon hay chơi hoa vải trong khi hoàn cảnh lịch sử quê hương không cho phép những người không chịu sắp hàng được thong dong làm văn học theo sở nguyện. Thế Kỷ 20biến mất và những đồ đệ nam nữ của ông lục tục đứa vào quân trường, đứa đi nếm mùi lao lý, đôi đứa phải chạy qua bên kia dù không muốn sắp hàng nhưng chẳng còn cách nào khác hơn vì lũ chúng tôi chỉ có hai đường để lựa chọn hoặc vất vưỡng trong đống rác của tư bản rừng rú hoặc chết ngộp trong chiếc lồng đầy hoa vô sản quốc tế... Tôi đã chọn đường vẫy vùng giải hoặc và lạc mất ông từ dạo đó cho đến khi có duyên may đọc lại văn thơ của ông nơi chốn lưu đày...’ (Hoàng Nguyên Nhuận - Một Góc Trần Hồng Châu). Ðó cũng là cảm nghĩ của tôi về Trần hồng Châu hơn 30 năm trước. Thật vậy, trên nguyệt san Vấn Ðềcủa Vũ Khắc Khoan số 50 tháng 9.1971, tôi có viết: ‘Sự rã tan của nhóm Quan Ðiểm đã gây ra một thứ trống không văn hóa góp phần thành công cho nhóm Sáng Tạo, nơi phát sinh một số cây bút có thế giá trong nhiều năm sau này. Nhưng Sáng Tạo, rồi Thế Kỷ 20... chỉ sống được một thời gian ngắn vì nội dung lạc lỏng, vì cố gắng tạo một sinh khí mới nhưng chẳng biết để làm gì’. (Tùy Anh - Cuộc Khủng Hoảng Trí Thức Việt Nam).Tôi ghi xuống những cảm nghĩ ấy trong liên tưởng về dòng dẫn nhập của Trần hồng Châu trong Thế Kỷ 20số ra mắt. Dòng dẫn nhập ấy nguyên văn: ‘Như một lẵng hoa xuân trong mùa lửa hạ vô cùng tận của miền Nam đất nước’. Mùa lửa hạ vô cùng tận... mấy chữ dường như báo trước định phận của đứa con tinh thần của Trần hồng Châu. Miền Nam đang triền miên tắm gội bằng Napalm, B.40, chất Da Cam và những ý thức hệ ngoại lai xung đối nên bó hoa xuân của Trần hồng Châu và thân hữu muốn hiến cho đời chớp mắt đã bị thiêu rụi. Bài dẫn nhập này đã được in lại trong DBÐNVVHNT hôm nay, vẫn long lanh như một hạt ngọc.

Các đại học miền Nam trước 1975 không thiếu gì những ‘ông thầy Văn Khoa’. Nhưng theo tôi, thực sự dạy văn - đặc biệt là Việt văn - với tất cả những nghiêm cẩn say mê nghiệp dĩ không phải là nhiều. Sài Gòn có Thầy Nguyễn khắc Hoạch, Huế có Thầy Lê Tuyên. Trong khi các thầy khác chỉ loanh quanh giảng giải – expliquer, thì Thầy Hoạch, Thầy Tuyên vi vút huê dạng với tài triển khai – expliciter, rất chi là Hiện Tượng luận. Chỉ khác một điểm. Thầy Tuyên lên lớp phải có giấy, như một thợ cắt kim cương lành nghề, tài hoa nhưng chuẩn xác, không thiếu một câu không thừa một chữ. Thầy Hoạch thì tay không, như kẻ nhàn du bát phố, như một nhân vật võ lâm đang thi triển... Tuý quyền. Trên bục giảng, Thầy Tuyên nghiến ngầm như kẻ xướng hịch, Thầy Hoạch ung dung như một kẻ cầm chầu Hát Nói. Phải chăng vì vậy mà đa số những tác phẩm trình đời của Thầy Tuyên là văn luận thì của Thầy Hoạch lại là thơ? DBÐNVVNNT là đứa em... áp út chào đời sau một đàn anh tùy bút (Thành Phố Trong Hồi Tưởng- An Tiêm, California 1991), và ba đàn chị thơ (Nửa Khuya Giấy Trắng - Thanh Văn, California 1992; Nhớ Ðất Thương Trời- Thế Kỷ, California 1995 và Hạnh Phúc Ðến Từng Phút Giây ). Nghĩ như Trần hồng Châu rằng: ‘Sống những giờ phút yêu đương, thể hiện yêu đương trong cuộc đời chắc có thể thú vị hơn viết vài pho sách mổ xẻ tình yêu!’ thì tránh sao khỏi móng vuốt của kiều nữ Ly Tao?! Trong câu này, ‘thú vị’ nhất có lẽ là ba chữ ‘chắc có thể’. Ðã chắclại còn có thể, đã có thểlại còn chắc... Chỉ có tiếng Việt và những người chủ động tiếng Việt bản lãnh như Trần hồng Châu mới biết lúc nào cần ghép ba chữ đó lại với nhau một cách... Thiền vị như thế. Có phải vì bản tâm Trần hồng Châu dịu dàng hòa ái, hay vì không muốn cọ xát với hồng trần phồn hoa, nên Trần hồng Châu chọn con đường thơ vì dù ‘... thơ ít có liên quan với thực tại và thực tiễn!’ nhưng chính thơ mới đủ sức ‘đưa ta thẳng vào tận trung tâm sự vật, để vươn tới xứ sở của Chân Thiện Mỹ’?

Một điểm hấp dẫn nữa của DBÐNVVHNT là tiếp sau phần ‘giảng bài’- kể cả bài điểm quyển hồi ký của Giáo sư Nguyễn đình Hòa vốn là đồng nghiệp của Trần hồng Châu và bài tiểu luận về ‘vận nước nổi trôi’ của Bác sĩ Hoàng văn Ðức tiếp sau các phần kiến giải về tư tưởng Xuân Thu và nghệ thuật thịnh Ðường, về tình yêu trong truyện Nôm, về Nguyễn công Trứ, về Albert Camus - là phần châu phê những học trò xuất sắc - hay như chính lời Trần hồng Châu, ‘những học trò siêng năng, gần gũi của ông thầy Văn Khoa’. Trong phần châu phê này, Trần hồng Châu thư thái biểu diễn những cách ‘nghĩ về văn học nghệ thuật’ của ông cũng như chiều hướng và khả năng sáng tạo ông muốn truyền thụ cho họ thực hành, trong khi ân cần chỉ cho họ thấy rõ hơn và tự tin hơn vào những sở trường cần triển khai nơi chính họ. Thủ thuật này hiển lộ qua cách Trần hồng Châu đặt tiểu đề cho toàn bộ tác phẩm hay riêng một tác phẩm mà ông giới thiệu. Trần hồng Châu phê Phạm xuân Ðài của Hà Nội Trong Mắt Tôilà ‘con người yêu chân, thiện, mỹ quay đầu nhìn về quê hương khổ đau’. Bụi và Rác của Nguyễn xuân Hoàng là ‘nỗi đau của tất cả chúng ta hôm nay’. Nghề Làm Vua của Lệ Hằng là ‘bản cáo trạng nhắm thẳng vào cường quyền trong suốt chiều dài lịch sử’. Tiểu luận của Hồ đình Chữ về Tản Ðà và Tình Yêu là ‘đường vào tình sử’. Sử Cacủa Nguyễn xuân Thiệp là ‘thơ và huyền thoại trên thượng nguồn dòng sông lịch sử’. Tập Văn Luậncủa Lưu Nguyễn Ðạt là tấm gương phản ánh ‘một người ‘phải lòng’ tiếng Việt’. Từ Ðiển tiếng Huếcủa Bùi minh Ðức là ‘cuốn từ điển phương ngữ viết bằng trái tim’. Hồng khắc Kim Mai qua hai tập thơ Mắt Màu Nâu và Em Cho Ta Tình Thơlà hình ảnh của ‘Bạch Tuyết, một mình giữa bão lốc thời đại’. Trong Mê Cung của Nguyễn trung Hối là ‘vũ trụ hư cấu của kẻ đào thoát khỏi bản ngã và kỷ niệm’. Ðỗ quý Toàn là kẻ ‘đi vào mê hồn trận của thơ và tiếng nói’ trong Tìm Thơ Trong Tiếng Nói... Lối châu phê tài tình bay bướm này nhắc Hoàng tôi nhớ đến một vị Thầy quý mến hồi Ðệ Tứ. Thầy Cao hữu Triêm, một dị nhân kiệt xuất trong giới nhà giáo Huế. Thay vì trừng trị Hoàng tôi ham... trốn học lang thang hay đi trễ về sớm, Thầy Triêm chỉ phê đại để... Học khá, nhưng xuất hiện phi thường!Tôi chỉ khổ vì phải giải thích cho gia đình tôi mấy chữ đó trong học bạ có nghĩa gì.

Cho đến bây giờ hình như chưa nghe ai than là bị ‘ông thầy Văn Khoa’ phê oan, do đó cũng không nghe ai khiếu nại là thầy thương không đều cả. Chính qua phần châu phê này mà người ta thấy rõ cái trăn trở và can trường trí thức, cái tài lăng ba vi bộ của một kẻ đứng giữa lằn ranh mong manh của một bên là ‘nghề’ văn khoa phải bám sát các lý thuyết mỹ học và phê bình văn học, một bên là cố gắng vươn lên, cố gắng đóng ngoặc những lý thuyết đó vì nghiệp dĩ sáng tạo.

DBÐNVVHNT là một thủ bản có thế giá về phê bình và lý luận văn học nghệ thuật. Vốn là một sản phẩm sáng giá của Sorbonne quyền quý tao nhã, dĩ nhiên cái nhìn của Trần hồng Châu nặng Tây Âu hơn là Anglo-saxon. Ðó là một điều may cho người đọc. Bởi trong thế giới hiện đại, phê bình và lý luận văn học nề nếp chững chạc nhưng rất người vẫn là của Tây Âu, nhất là Pháp. Hay nói như Trần hồng Châu: ‘người Pháp, người Ý, có lẽ khôn ngoan, hồn nhiên, đi sâu vào nghệ thuật sống hơn người Mỹ, người Anh’.

Phong cách suy tưởng của Trần hồng Châu ‘nặng’ Tây Âu nhưng Trần hồng Châu không hề tỏ ra xu phụ hay thần phục, ngay cả chạy dọi theo đuôi những nhân vật đầu đàn trong ngành phê bình và lý luận mỹ học của Tây Âu như một số chuyên gia phê bình lý luận văn học - hải ngoại cũng như trong nước, đã và đang làm. Từ sau những đợt đánh phủ đầu của thực dân Pháp, một số trí trức Việt Nam - hữu cũng như tả - trở nên lòa mắt khớp mấy ông thần bà thánh triết lý, tôn giáo, văn học, nghệ thuật của Tây phương, cũng thuần thành như cácx bậc trưởng thượng của họ ngày xưa thuần thành với lề lối suy tư Tử viết hay /đạo thầy thứ nhất là Nho/ hay giáo chủ này phán rằng, giáo chủ kia dạy rằng. Trần hồng Châu là một trong những biệt lệ, học Tây phương nhưng lại không hành xử như những học trò của Tây phương. Trần hồng Châu đan cử những tư tưởng, liệt kê những tên tuổi bậc thầy của Tây phương không phải như những á thánh, những tín điều hay những định đề, nhưng chỉ như là những ví dụ, hiển chứng hay trang hoàng cho điều Trần hồng Châu muốn nói. Trần hồng Châu có sự tự trọng và tự ái của một kẻ tự mình biết thế nào là phải và trái, toàn cầu và tổ quốc, dân tộc và nhân loại. Trong cuộc phỏng vấn năm 1995 của nguyệt san Văn Học, Trần hồng Châu thú nhận: ‘Tôi thường thấy mệt mỏi với lý thuyết văn nghệ’. Một năm sau, khi trả lời nguyệt san Khởi Hành, Trần hồng Châu lại nhắc: ‘Tôi ít để ý đến lý thuyết, trường phái, mới cũ hay Ðông Tây’ chỉ làm cho người ta ‘sa lầy trong những tranh luận lý thuyết trừu tượng và không tưởng’. Hai năm sau, trong bài phỏng vấn trên đài RFI tháng 3.1998, Trần hồng Châu lại nói: ‘Dần dần tôi cảm thấy mệt mỏi, bảo hòa’ (với những quan điểm và lý thuyết sáng tạo). Mệt mỏi bảo hòa vì những lý thuyết đó chỉ là ‘màu xám của lý trí trừu tượng, xa rời cái sống động, nóng hổi và xanh tốt của nhân sinh’ trong khi những lý thuyết mới như Tân tiểu thuyết, Tân phê bình, Cơ cấu luận, chủ trương Hủy tạo lại ‘xa rời nhân sinh, phản văn nghệ và không phát triển được’. Lý thú hơn nữa là, như một thiền sư dùng thét và gậy khai tâm cho môn đồ, Trần hồng Châu ‘quại’ luôn người phỏng vấn vốn là kẻ đang... e lệ ngập ngừng đi vào thế giới phê bình văn học dưới ánh sáng của cơ cấu luận và hủy tạo!

Qua DBÐNVVHNT, bằng phong thái và bút pháp của một ‘trí thức sáng tạo’ tự tín khiêm cung và lịch lãm, Trần hồng Châu kiến giải những vấn đề gai góc của văn học nghệ thuật một cách bình dị, không rườm rà khúc mắc, không kinh viện nặng nề, không dung tục trịch thượng và cũng không nhũn nhặn tự ty. Trần hồng Châu biết mình nói gì, những gì cần nói và nói như thế nào, bằng một ngôn từ lịch sự khoan hòa trong bóng. DBÐNVVHNT là một thứ bí kíp, một bài ‘Hiệp Khách Hành’ để lại cho ‘văn lâm’ của miền Nam Việt Nam trước 1975 và lưu vong hôm nay - mà theo Trần hồng Châu có cùng một bản chất, một ý hướng và một định phận. Qua DBÐNVVHNT, Trần hồng Châu rành mạch kiến giải những vấn đề như sáng tạo văn học nghệ thuật, và riêng văn học nghệ thuật Việt Nam trong bối cảnh văn học nghệ thuật thế giới, vấn đề văn học nghệ thuật Miền Nam trước 1975 và lưu vong hiện nay đứng ở đâu và đi về đâu...

Trần hồng Châu thú nhận mình là kẻ ‘tha thiết hướng về Chân Thiện Mỹ’, chân thành, tự hào và tam ‘độc’ - độc nhất, độc lập, độc đáo. Trần hồng Châu đề cao ‘Tâm Thiện’ khi sáng tạo, trong khi có kẻ ồn ào sửa lưng Nguyễn Du sai khi bảo chữ Tâm bằng ba chữ Tài. Sai! vì chỉ có tài mới là động năng đẩy người sáng tạo theo mới, theo ‘tân’, mới đủ sức làm ‘phá thể’, ‘hủy tạo’, ‘tân tiểu thuyết’, ‘tân phê bình’.

Trần hồng Châu không dựa vào phe này để chơi phe kia, không lấy lý thuyết chọi lý thuyết, không lấy ý thức hệ dập ý thức hệ bởi vì, trong khi sinh hoạt văn học nghệ thuật chỉ huy tuột dốc vào hố thẳm ‘U mê, cuồng tín, ác độc và lòng tham không đáy’, thì nền văn học nghệ thuật tự do dân chủ lại dậm chân tại chỗ trong ‘những lớp bụi bậm của lý trí lạnh lẽo, ‘mốt’ thời thượng, phấn son làm dáng, ấu trĩ tầm thường, khuôn mòn bảo thủ ù lì hay cái ‘mới’ a dua, giả tạo, hung hăng...’.

Trần hồng Châu cảnh giác về hiện tượng tiếng Việt như một chủng loại trên đà tận diệt: ‘Trong hoàn cảnh hiện tại, ở hải ngoại, ta còn có thể cầm cự trong một vài thập niên nữa, cho tới khi không còn người ‘sản xuất’ cũng như người ‘tiêu thụ’ văn nghệ...’. Trần hồng Châu nghiêm cẩn nhắc đến hai chứng bệnh đang tiếp tay cho sự tàn phai đó. Ðó là ‘cái a dua thời thượng, cái giả tạo đôi lúc ồn ào quá mức... và cái ‘hội chứng phe nhóm’. Ðồng thời Trần hồng Châu cũng vạch ra đường sống và con đường tiến tới của văn học nghệ thuật hải ngoại đó là ‘phải vươn tới cái khối hơn bẩy mươi triệu dân Việt ở trong nước, loại độc giả đang thèm khát những luồng gió mới’. Ðây là một gợi ý nghiêm túc, thiết thực. Và can đảm nữa. Can đảm vì đi ngược với cái ‘a dua thời thượng’ và ‘giả tạo ồn ào’ của văn học nghệ thuật lưu vong vốn có khuynh hướng nhìn Việt Nam như một bế tắc tuyệt vọng. Khuynh hướng này đòi hỏi người làm văn học nghệ thuật phải tỏ ra tiếc hận, bi phẫn, hay ít ra cũng hờ hững xa cách, hoài nghi hay trịch thượng khi nói về hay viết về bất cứ gì của Việt Nam. Nếu không thì có thể bị tố là lội ngược dòng, là không thời thượng, không chính thống, không thuần túy, không dứt khoát.

Thuần thành và dứt khoát tôn trọng cái tự do của người sáng tạo như một tâm nguyện thiêng liêng, Trần hồng Châu cũng cố gắng níu sáng tạo văn học nghệ thuật ở lại với trần gian, không phải là một trần gian mơ hồ vô xứ, nhưng là một trần gian có tên Quê Hương. Tìm được cán cân quân bằng giữa toàn cầu và địa phương, giữa nhân loại và dân tộc là một trong những bận tâm của Trần hồng Châu. Ðó là một điều rất khó - mà hình như cũng là rất dễ, với những kẻ vì nghiệp dĩ lịch sử phải sống đời lưu vong để rồi phải luôn luôn xao xuyến trằn trọc giữa lưu đày và quê nhà như lối nói của Camus. Cho nên, trong khi đa số đang lặp đi lặp lại hai chữ ‘toàn cầu’ ‘quốc tế’ như bùa chú, trong khi một số người chỉ muốn nghĩ đến chuyện lìa xa tổ quốc, chôn chặt bản lai diện mục ‘Mít’ của mình, Trần hồng Châu lại chủ trương tuy phải ‘vượt ra ngoài biên giới địa phương mỗi khi suy luận về văn nghệ. Nhưng khi sáng tạo thì cần hòa hợp nhiều yếu tố trong đó yếu tố quê hương vẫn chiếm phần quan trọng. Vì, chỉ khi chúng ta hoàn toàn là chúng ta, là quê hương chúng ta, chúng ta mới đạt tới cái khái quát, cái toàn diện của con người, của nhân loại... Trên con đường dài, giữa cảnh núi rừng bao la, nhiều khi người thám hiểm cũng cảm thấy cô đơn hay mỏi mệt, đôi lúc thấy phải dừng chân về thăm hay tưởng nhớ lại quê cũ và truyền thống xưa, để tìm ở đấy những điểm tựa, những niềm an ủi, những lý do tin tưởng, hầu mong vững lòng tiến xa hơn nữa’.

Một tình yêu quê hương đậm đà, một phong thái bay bướm nhàn nhã, đó là hai bản sắc của Trần hồng Châu mà Hoàng tôi cố theo, cố học. ‘Phải dừng chân về thăm hay tưởng nhớ lại quê cũ và truyền thống xưa, để tìm ở đấy những điểm tựa, những niềm an ủi, những lý do tin tưởng...’ Ðó chính là bí kíp sáng tạo của Trần hồng Châu - một người từng ăn pâté chaud của Pháp và hot dog Mỹ đến mòn răng, một người biết Pháp biết Mỹ đến độ... thập thành - chứ không phải chỉ biết sơ sơ ba rọi. Ðọc những vần thơ cổ kính của Trần hồng Châu mới thấy được cái cảm thức /cử đầu vọng minh nguyệt/ đê đầu tư cố hương/ hay /bao năm cúc nở riêng sầu/ của ông sâu đậm và quay quắt đến mức nào.

Nhận được quyển DBÐNVVHNT, liếc nhìn tựa sách, tôi mĩm cười và tưởng tượng mình đang hầu chuyện với ông Thầy mình cách xa vạn dặm: ‘Thưa Thầy, sao lại dăm ba điềumà không phải dăm điều, ba điều hay ít nữa cũng lànhững điều hay đôi điều’?! Hỏi thì hỏi, tôi thừa biết, một nhà mô phạm thường ‘không lý giải, không lý luận’ như Thầy, Thầy sẽ không hơi đâu dài dòng, Thầy sẽ trả lời tôi bằng một câu hỏi: ‘Tại sao cậu hỏi vậy’? Cho nên tôi lại mườn tượng nghe tiếng mình: ‘Vì, thưa Thầy, Thầy dạy con hỏi chứ không dạy con nhắm mắt nhận những câu trả lời sẵn có’. Ngôn từ nếu không giải phóng tâm tư thì cũng không thể là cùm xích trói buộc con người. Des mots, des maux mà! Vị thầy lý tưởng là kẻ có cách bắt học trò tự thắp đuốc lên mà đi, phải tra hỏi rồi tự tìm lấy câu trả lời.

Nghiệp dĩ của đứa học trò của Thầy là hành động, hắn thường cần những công thức để quyết định và ra tay, nên hắn ham hỏi.Với hắn, dăm là dăm, balà ba. Nhưng bản chất của Thầy hắn là một nhà mô phạm, một nhà thơ. Tiêu ngữ của nhà mô phạm là ‘giáo đa thành oán’. Tiêu ngữ của nhà thơ là vần điệu. Cho nên Thầy không quyết dăm mà cũng chẳng chọn ba, chẳng phải vì Thầy sợ bị lâm vào cảnh phải nhận lời trách móc kiểu Hồ xuân Hương: /Sao nói rằng năm lại có ba/ mà chỉ vì Thầy thấy dăm ba, vừa nhẹ, vừa thư thái, vừa... thơ nữa? Với Thầy, thơ mới là đáng kể.

Nói đến thơ, Hoàng tôi lại liên tưởng đến sáng tạo. Tôi thường nghe nói đại khái có một khác biệt văn hóa, một khác biệt theo miền, trong hai đường lối sáng tạo của Tây phương và Ðông phương. Sự khác biệt này sâu đậm đến đâu, tôi không biết. Ðiều chắc chắn là tôi không thể nào trừu tượng hay bỏ quên sự khác biệt đó để chỉ nhìn thấy điều được gọi là phổ biến hay toàn cầu trong hành động sáng tạo. Cho nên, dù Thầy ‘ít để ý đến lý thuyết, trường phái, mới cũ hay Ðông Tây’, Hoàng tôi vẫn mong có cơ duyên trình Thầy: ‘Thưa Thầy, Thầy dạy tụi con sáng tạo, nhưng Thầy không chịu nói rõ cho tụi con chút nữa sáng tạo là gì? Làm thơ là gì?’

Người ta thường nói Tây phương sáng tạo kiểu từ không ra có, ex nihilo, biến cái thông thường thành cái lạ lùng, cái chưa từng có. Sáng tạo là đem nhân cách nghệ sĩ áp đặt vào nghệ phẩm. Trong khi Ðông phương sáng tạo thường là thích ứng nhân cách đặc thù của cá nhân nghệ sĩ với đối tượng, nhập thân với đối tượng, là khám phá cái phổ biến trong cái đặc thù, là biến cái ‘kho trời chung’ thành cái ‘vô tận của mình riêng’ Tranh thủy mạc chẳng hạn. Ðó là những đại cảnh không phải từ ngoài nhìn vào hay từ trên nhìn xuống như không ảnh. Tranh thủy mạc được vẽ từ trong ra, hài hòa và gần gũi. Hay Nguyễn Du chẳng hạn. Cả quyển truyện Kiều không có một câu, một chữ nào nhắc đến Việt Nam dù là gián tiếp, thế nhưng không có một người Việt nào không thấy một chút gì của mình trong đó. Chung chung là như thế. Nhưng đó chỉ mới trả lời câu hỏi sáng tạo như thế nào, chứ không phải sáng tạo là gì?

Trần hồng Châu nói: ‘Chung cuộc chỉ còn lại dăm ba điều nghĩ, một vài xúc cảm và ấn tượng, hoàn toàn gắn bó với thẩm quan và nhiệt tình của một cá nhân sáng tạo văn nghệ, thân mật đi bên những người đồng điệu, giữa một vườn hoa nhiều màu sắc. Với cả tấm lòng tha thiết hướng về Chân Thiện Mỹ. Với phong thái rộng mở của con người không muốn bị ràng buộc bởi bối cảnh, thiên kiến, nhóm phái hay ý thức hệ nào cả. Một con người mong mỏi được hoàn toàn thoải mái, đuổi theo và ghi lại mọi vẻ đẹp rơi rớt trên giải đất trần gian mến yêu của tất cả chúng ta’. Như vậy, sáng tạo là đuổi theo và ghi lại. Phút giây đó Trần hồng Châu mượn lời Hồ Dzếnh để gọi là ‘phút linh’. Trần hồng Châu và Hồ Dzếnh đợi thơ, nhưng thơ có thể đến và phút linh đó cũng có khi không đến. Có phải van Gogh chờ mãi phút linh đó không đến nên nổi nóng tự hớt mất vành tai? Hay Nguyễn tất Nhiên chịu đựng không nổi những phút giây đó dồn dập ùa tới nên đành từ giã cõi đời trong sân chùa một đêm giá lạnh? Cũng như có những nhà thơ, không đủ kiên trì chờ thơ đến, không đủ tài năng đón nhận thơ nên đành phải làm như thể nàng thơ đã đến, bằng những quái thai đẻ non của mình gọi là... thơ tự do, bất cần người đọc, bất cần vần điệu, bất cần chữ nghĩa. Nhưng đã tự do mút chỉ như thế rồi thì thích ghi gì xuống giấy - hay trên màn computer, cứ ghi, thích viết kiểu nào cứ viết, thích nguệch ngoạc cứ nguệch ngoạc, sao lại còn ràng buộc mình vào một thể sáng tạo gọi là thơ?! Nói như thế, không có nghĩa Hoàng tôi đã biết rõ thơ là gì vì thực ra Hoàng tôi chỉ nghĩ rằng khi đã gọi là thơ tự do thì nhà thơ phải biết mình nói thơ tự do chứ không phải thơ niêm luật, không phải văn, không phải câu đối, không phải vè, không phải hô bài chòi.

Phút linh đó là tiếng réo gọi âm thầm khi người sáng tạo đối diện với quản bút và tờ giấy. Là phút giây người sáng tạo cảm thấy cần ‘ghi lại’ và có thể ‘ghi lại’. Nhưng nếu theo quan điểm của Công tôn Long chỉ có trắng là trắng, ngựa là ngựa chứ không có ngựa trắng thì ghi lại cái gì? Ghi lại ‘sự vật’ đã thấy, hay ghi lại ‘cái đẹp’ nơi sự vật đã thấy? Bức La Jocondechẳng hạn. Leonardo da Vinci ghi lại người thiếu phụ? hay ghi lại người thiếu phụ đẹp? hay ghi lại vẻ đẹp của người thiếu phụ?

Ghi lại sự vật hay ghi lại cái đẹp của sự vật, đàng nào cũng phải có ‘phút linh’, phải chờ phút linh và nhờ phút linh. Mà chờ phút linh là phải ‘đóng ngoặc’ cuộc đời, đóng ngoặc đối tượng chứ không phải bám sát hay chạy trốn cuộc đời hay đối tượng. Hiện thực chủ nghĩa, nếu không phải là một thứ ngụy tín thì cũng là một chủ nghĩa còn cực đoan hơn chủ nghĩa duy tâm. Ðóng ngoặc cuộc đời hay đóng ngoặc đối tượng để thấy được rằng: /Giả diệc chân thời chân diệc giả/Vô vi hữu xứ hữu diệc vô./ như một nhân vật trong trong Hồng Lâu Mộng đã thấy. Sáng tạo là ghi lại cái thật không phải là thật, cái giả không phải là giả, cái có như là không, cái không như là có. Hoa hướng dương của Van Gogh không phải là hoa hướng dương thật mà thật là hoa hướng dương. Chân là Mỹ, Mỹ cũng là Thiện, Thiện cũng là Chân. Phải chăng vì vậy mà Trần hồng Châu không buộc nghệ thuật phải vị nghệ thuật hay đòi nghệ thuật phải vị nhân sinh mà để cho nghệ thuật phải vị cả hai, hay đúng ra chẳng cần thiên vị một cái gì cả? Nói thế khác, Trần hồng Châu không hoài công với chuyện duy tâm - duy vật, trừu tượng - hiện thực... trong sáng tạo.

Nhưng điều khó khăn cho người sáng tạo là phút linh qua rồi nhường chỗ cho phút trần lụy. Người nghệ sĩ chỉ đóng ngoặc cuộc đời, đóng ngoặc đối tượng trong phút giây sáng tác, khi chờ phút linh. Phút linh đến, sáng tác xong bài thơ, bài nhạc, bức tranh, bài văn thì phải mở ngoặc, phải trở lại cuộc đời, phải sống, phải lựa chọn. Bi kịch và bế tắc chính là chỗ đó. Và đây có thể là một bế tắc nữa mà Trần hồng Châu thấy chưa cần nói đến?

Thật vậy, khi đóng ngoặc cuộc đời để sáng tạo, người ta muốn vị gì cũng được, hay nghĩ rằng mình tha hồ muốn vị gì thì vị. Nhưng cuộc đời lại chỉ vị ‘bối cảnh, thiên kiến, nhóm phái, ý thức hệ’. Bế tắc và bi kịch chính là ở chỗ nhảy qua rồi quên nhảy về, đóng ngoặc rồi quên mở ngoặc. Chiến tranh, hận thù, chém giết cũng thế. Ở nơi trận tiền, nếu ai cũng tránh không vơ đũa cả nắm, hay nói như Sartre ai cũng nghĩ ‘il a volé, il n’est pas donc voleur’ thì làm sao hươi đao múa kiếm hay bóp cò? Muốn giết, muốn bỏ tù, muốn trấn áp thì phải đóng ngoặc đối phương, phải giản lược đối phương để chỉ thấy ‘hắn’ là kẻ ác ôn đơn giản có tên là ngụy, là cộng sản, là vô sản khát máu hay tư bản rừng rú, chứ không thể nghĩ rằng tên ác ôn đó còn là cha, là chồng, là anh em, là đồng bào, đồng loại, là nhà tu, nhà thơ, nhà văn... Qua cơn chém giết hận thù thì phải mở ngoặc, phải trở lại cuộc đời với ‘mọi vẻ đẹp rơi rớt trên giải đất trần gian mến yêu của tất cả chúng ta’ như Trần hồng Châu nói. Ðã giã từ vũ khí thì không thể di tản cả chiến trận về trong phòng ngủ hay phòng khách nhà mình. Trên bờ vực thẳm cheo leo của cuộc đổi đời, người làm văn học nghệ thuật không thể đi tới, chưa thể nhảy vào tương lai của đại khối ‘hơn bẩy mươi triệu dân Việt ở trong nước’ chỉ vì họ không thoát được cái gông cùm quá khứ. Phải chăng đây là cái bế tắc thứ ba?

Và phải chăng bi kịch thứ ba của nền văn học nghệ thuật lưu vong cũng chính là bi kịch của nền văn học nghệ thuật miền Bắc chưa rũ bỏ được ám ảnh khủng bố trắng của những nghị quyết chính trị như cái vòng kim cô trên đầu Tôn Ngộ Không? Hoàng tôi chợt phân vân như thế khi Trần hồng Châu bảo: ‘Còn văn học miền Bắc ngày hôm nay, chỉ là một dòng phụ, tuyệt đối lệ thuộc vào chính trị, nên không được đề cập tới ở đây. Ðó là một thực thể hoàn toàn khác biệt... đến từ một hành tinh xa lạ’. Phải chăng vì muốn kiến giải hay triển khai một nền văn học nghệ thuật mà bản chất có thể là ‘u mê, cuồng tín’ nô lệ chính trị thì phải có một nền lý luận phê bình kinh viện độc thiện khép kín là điều Trần hồng Châu không muốn nên Trần hồng Châu đành nhắm mắt đóng ngoặc dòng văn học nghệ thuật miền Bắc trong DBÐNVVHNT?

Lịch sử văn học nghệ thuật cho thấy không phải lúc nào độc tài cũng giết chết được quyết tâm đóng ngoặc cuộc đời để sáng tạo. Ðộc tài phong kiến sản xuất ra Cao Bá Quát. Ðộc tài thực dân vẫn để lọt Tú Xương, Tú Mỡ, Ðôi Bạn, Ðoạn Tuyệt, Nửa Bồ Xương Khô, Bộ Áo Cà Sa Nhuộm Máu...Ðộc tài nhân vị đâu ngăn nổi Vũ Hoàng Chương viết Lửa Từ Bi, đâu ngăn được Nguyễn đăng Thục lăng ba vi bộ với... tư tưởng Việt Nam và triết lý Ðông phương. Vô sản chuyên chính đâu ngăn nổi Bùi Giáng làm thơ và dân chúng chơi chữ, ‘nói lái’. Một người anh em của Hoàng tôi kể chuyện là sau 1975, trong thời kỳ cãi tạo xã hội bằng cách sắp hàng mua nhu yếu phẩm kể cả thuốt hút, ngoài thuốc lá hiệu Vàm Cỏ, Nông Nghiệp, Nhà Nước cho ra đời thêm một loại mới tên là BTC. Mấy tháng sau thì hiệu thuốc mới này biến mất, có lẽ vì tiếng cười dí dõm của dân chúng khi đọc ba vần BTC thành: Bộ Chính Trị - Bảo Chúng Ta - Bỏ Công Tác - Bán Chợ Trời đến tai Ban Văn Hóa Tư Tưởng trung ương? Hồi ở chung với Hoàng anh Tuấn tại T.4 Phan đang Lưu, Hoàng tôi đã có lần nghe Ông Thần Nước Ngọt này chơi chữ bằng cách rút gọn tên các nhà lãnh đạo đương quyền là Lê Duẫn, Phạm văn Ðồng, Trường Chinh, Nguyễn lương Bằng, Tôn đức Thắng thành một câu rất đơn giản là Ba đồng chinh bằng tôn!Ngày xưa, Thầy Pháp văn tếu một cách thâm trầm của Hoàng tôi là Cao hữu Hoành thường cười khoái trá mỗi khi nói đến Lettres Persannescủa Montesquieu hay cụm từ ‘les deux moitiés inégales’ của Voltaire. Hôm nay, nếu Thầy Cao hữu Hoàng còn sống, Thầy liệu có còn cười hô hố khoái chí trước lối chơi chữ đó không?

Mặt khác, tự do không hẳn là điều kiện ắt có và đủ để sáng tạo. Nguyễn chí Thiện làm được mấy trăm câu vè thời còn lận đận bầm dập với những kẻ ông ấy xỉa xói là ác ôn côn đồ. Ðến Tây phương cực lạc tha hồ tự do rồi ông ấy làm thêm được bao nhiêu câu vè đáng kể nữa? Solzhenitsyn được giải Nobel văn chương năm 1970, được làm công dân Mỹ năm 1974. Mãi sáu năm sau ông mới cho ra đời một quyển tự truyện rồi tịnh khẩu gác bút, ngay cả khi Bức Tường Bá Linh và chế độ Nga sô-viết ầm ầm sụp đổ quanh ông.

Lại nữa, chế độ độc tài - bất cứ hình thức độc tài nào - không hẳn đã giết chết khả năng sáng tạo. Một số bài nhạc xuất sắc để đời của Phạm Duy được viết ra trong lúc ông thật lòng tin vào kháng chiến chống Pháp như Bà Mẹ Gio Linh, Ngày Trở Về. Một số khác chào đời sau khi ông dinh Tề theo Phan văn Giáo như Tình Ca, khi ông nhập Ðàm Trường Viễn Kiến của Nguyễn đức Quỳnh như Việt Nam! Việt Nam, Nửa Hồn Thương Ðau, Chiều Về Trên Sông, khi ông tin vào cuộc cách mạng 1.11.63 như Con Ðường Cái Quan, Giọt Mưa Trên Lá, khi ông tin Mỹ sẽ Bắc phạt và trọn đời bảo bọc Miền Nam như Hùng Ca Một Người Mang Tên Quốc, Thà Như Giọt Mưa, Ngày Xưa Hoàng Thị, Kỷ Vật Cho Em. Hoàng tôi vẫn còn nhớ như in hình ảnh Phạm Duy tần ngần mơ màng trước hàng trúc của Phong Trang hay lẩm bẩm ‘Ðâu bằng núi đồi Tây Bắc của mình!’ khi nhìn dãy Blue Mountains xanh rì nhấp nhô xa tắp. Chưa kể những tác phẩm được gọi là của những thành phần đối kháng, chưa kể một số tác phẩm của Phùng Quán, Trần Dần viết trong thời chuyên chính vô sản. Cho nên, dù ‘văn nghệ luôn luôn gắn bó với tự do và cần tự do’ nhưng không phải là không có những lúc thiên tài nghệ thuật và lựa chọn chính trị vận hành như hai đường tàu song song. Bởi lý, độc tài tư tưởng, độc tài ý thức hệ - với bất cứ màu sắc nào, bất quá chỉ là những nhát đao chém nước. Và như vậy thì có nên lặp lại cái sai lầm bất công của việc biến văn học nghệ thuật thành con trâu kéo cày ý thức hệ trên mảnh đất nứt nẻ vì hạn hán tình người không?

DBÐNVVHNT của Trần hồng Châu chưa phải là chiếc giày của Empédocle. Ðã hẳn. Vì Trần hồng Châu vẫn ‘hy vọng sẽ viết tiếp về những gì đã xảy ra trong thế giới văn nghệ và học thuật, từ 1950 đến nay, trong một bài nghiên cứu chi tiết và đầy đủ. Hiện nay chỉ xin đưa ra vài nét sơ lược’.

Hoàng tôi rất mừng khi Lệ Hằng cho biết đã hầu thăm Thầy, rằng đã vượt bức tường thất thập cổ lai hy nhưng Thầy vẫn linh hoạt sắc bén. Như vậy thì hy vọng của Hoàng tôi được Trần hồng Châu khai tâm về một nền văn học nghệ thuật Việt Nam không Nam không Bắc, không trước này sau nọ, không dưới chế độ này trên chế độ kia, khi mà Hoàng tôi có thể thong dong dùng mấy chữ Việt Nam của Tôilàm đề sách chứ không phải ngậm ngùi vì mấy tiếng cố quốc, chắc hẳn không phải là hy vọng xa xôi.

Trại Ðỗ Quyên, 20.8.2002.

Hoàng Nguyên Nhuận

Nguồn : http://www.chuyenluan.net/2004/200401/0401_18.htm

Posted by vanhoa at 10:14 AM No comments:

SƠN TRUNG *VỊ KHÁCH QUÝ

VỊ KHÁCH QUÝ CỦA TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

            Không khí trường Đại Học Sư Phạm vui nhộn, ồn ào khác hẳn ngày thường. Đồng chí Tân, hiệu trưởng trường Đại Học Sư Phạm chạy vô chạy ra, vẻ mặt vô cùng nghiêm trọng. Xung quanh đồng chí Tân, một số cán bộ thân tín cũng vẻ mặt quan trọng, chạy vô chạy ra như gà mắc đẻ. Từ ngoài cổng trường, người ta đã treo cờ đở sao vàng và cờ búa liềm. Những bức ảnh Mac, Lenin cũng được treo khắp giảng đường. Sinh viên các lớp được lệnh phải tề tựu tại giảng đường từ 6 giờ sáng.
Sau ngày 30-4-1975, đồng chí Tân được lệnh cử vào Sài gòn làm phó ban quân quản trường Đại Học Văn Khoa. Ít lâu sau đồng chí Tân được điều sang làm hiệu trưởng trường Đại Học Sư Phạm thành phố Hồ Chí Minh. Trường này, trước kia là một phần của trường Pétrus Ký, đường Cộng Hòa. Sau 1975, bộ giáo dục ngoài bắc vào tiếp thu các viện đại học trong Nam. Đồng chí Văn, hiệu trưởng tiền nhiệm vốn là người khôn lanh đã xin lấy viện đại học Vạn Hạnh làm cơ sở hai của trường đại học Sư Phạm. Đồng chí đã trao đổi cùng ban tổ chức bộ theo nguyên tắc đôi bên cùng có lợi. Trường Đại Học sẽ có lấy viện đại học Vạn Hạnh, và chịu thu nhận một số người của ban tổ chức bộ vào làm sinh viên, làm thầy giáo, làm cán bộ và làm công tác lặt vặt trong trường. Lúc này ngoài bắc thất nghiệp đông, kìếm được một chỗ làm rất khó. Nay giải phóng miền Nam là một cơ hội bằng vàng để đưa những người xã hội chủ nghĩa vào nam xây dựng chủ nghĩa xã hội. Nghe nói trong nam rất tự do sung sướng, hàng hóa ê hề, gái nam rất đẹp cho nên nhiều chàng đành tốn tiền xin vào nam công tác, hoặc sinh sống, và điều kiện duy nhất là có giấy thu nhận công tác để đăng ký hộ khẩu. Một số được móc nối vào nam theo con đường bộ giáo dục. Sau khi vào Nam nhận công tác, muốn được bố trí chỗ ở, các đồng chí này cũng phải biết điều. Lãy cớ rằng đa số cán bộ giảng dạy từ băc vào không có chỗ ở, trường đã lấy cơ sở 2 làm cư xá cho giáo viên trường đại học sư phạm. Vì vậy, viện đại học Vạn Hạnh ở đường Trương Minh Giảng đã trở thành một cư xá hỗn tạp, chỉ một hai năm sau là xuống cấp, sân trường ngập nước, đầy rác, vỏ chai và giấy loại.Các hành lang thì treo đầy aó thun và quần bộ đội.

Thanh thế đồng chí Văn càng ngày càng lớn, uy danh càng ngày càng cao đồn ra đến ngoài bắc. Nhưng thói đời 'trâu cột ghét trâu ăn', có người tố cáo, đồng chí Văn mất chức, ngồi tù, cho nên đồng chí Tân được đổi về thế chỗ. Đồng chí Tân là người Huế, đẹp trai, nghe nói anh của đồng chí cũng là một nhà văn, sau vụ tích cực đấu tố Nhân Văn Giai Phẩm đã được vinh thăng làm giáo viên cấp ba! Đồng chí Tân hơn người ở chỗ là hay cười nói vui vẻ. Có người đã gọi Tân là thằng cộng sản biết cười! Nhưng xuất sắc nhất là đồng chí Tân là thuộc thơ Tố Hữu. Bất cứ lúc nào, ngồi ở đâu, có dịp là đồng chí đọc thơ Tố Hữu! Có lẽ các ông Mohamet cũng chưa thuộc kinh Coran bằng đồng chí Tân thuộc thơ Tố Hữu. Tân thường khoe rằng anh là đồ đệ thân tín của giáo sư Hoàng Xuân Nhị. Có lẽ nhờ tả phù hữu bật, nhất là nhờ tài học thuộc thơ Tố Hữu mà đường công danh của Tân lên như diều.

Chả là hai tuần trước, hiệu trưởng Tân được một cú điện thoại của đại diện bộ giáo dục tại Sài gòn báo rằng toà lãnh sự Liên Xô tại Sài gòn cho biết sẽ có một vị khách quý viếng thăm trường đại học sư phạm. Vị đại diện bộ căn dặn Tân phải đón tiếp chu đáo vị khách này. Nghĩ rằng cuộc thăm viếng này rất quan trọng, tương lai nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, và đại học Sư Phạm đều nhờ vào cuộc thăm viếng này, Tân liền hội các cán bộ nòng cốt của trường để chuẩn bị đón tiếp. Tất cả đều nhất trí đón tiếp vị quý khách tại cơ sở I, và lấy giảng đường A của ban Khoa Học làm nơi tụ họp. Sau cuộc họp, việc phân chia công tác được tiến hành. Hai ba đồng chí phụ trách treo cờ, treo ảnh, dán khẩu hiệu, chưng hoa, và quét dọn. Một số được giao việc bài trí micro, và sân khấu. Một số được giao công tác văn nghệ. Các sinh viên được lệnh gấp rút tổ chức ban nhạc để chào mừng quý khách. Họ sợ ban nhạc nhà trường non yếu cho nên đã mượn theo một vài ca sĩ, nhạc sĩ ngoài. Và nhà trường đã hứa sẽ trả thù lao trọng hậu cho họ.Để vui liên hoan, theo thông lệ, nhà trường đã mua la de đãi đàng khách quý và các cán bộ nhà trường. Trong hơn một tuần, mọi việc chuẩn bị đã gần như hoàn tất. Nhưng còn một việc quan trọng nhất, là ai sẽ đứng ra nói chuyện với vị khách người Nga? Đồng chí Tân không biết tiếng Nga. Những giáo sư đã du học Nga cũng không nói được tiếng Nga vì hồi sang Nga, các ông chỉ học qua thông dịch viên, học xong trả sách lại cho nhà trường , trở về Việt Nam với hai bàn tay trắng. ( Việt Nam cũng bắt chước Liên Xô, phát sách cho học sinh, hết niên khóa, trường thu sách lại). Một số giáo sư học cấp tốc tiếng Nga tại Hà Nội vài tháng rồi vào Nam dạy. Dạy xong, lại ra Hà Nội học khóa tiếp, rồi lại vào dạy tiếp. Cứ như thế cho nên rất ít người thông thạo tiếng Nga. Vậy thì làm sao? Trường tìm kiếm khắp nơi thì trên bộ đã có người hứa sẽ đến gíúp việc thông dịch.Trong chế độ ta ai cũng phải tỏ ra đỏ hơn trước và đỏ hơn người khác. Trong việc này,từ hiệu trưởng cho đến sinh viên đều phải nhiệt tình nếu không thì sẽ bị những con mắt theo dõi báo cáo, và cuộc đời sẽ đen tối như đêm ba mươi! Và đây là một công tác vô cùng quan trọng, liên quan đến tương lai đất nước và tương lai của trường, của cán bộ và sinh viên. Liên Xô đã viện trợ ta kháng chiến thành công và sẽ viện trợ ta tái thiết. Biết đâu, Liên Xô sẽ chú ý đến sinh viên Sư Phạm, xây trường sở, sẽ cho học bổng du học Liên Xô. Ai cũng tính toán và hy vọng. Nếu đón tiếp không chu đáo,Liên Xô sẽ bất bình và viện bộ sẽ trừng phạt trường. Trường sẽ bị đóng cửa, hiệu trưởng và sinh viên sẽ bị gậy ra đường. Để tăng phần long trọng, Tân gửi giấy mời đến một số bạn bè, và cơ quan liên hệ như đại diện ban quân quản trường Văn Khoa, trường Khoa học.
May quá, công việc đã chín phần mỹ mãn, đồng chí Tân vô cùng sung sướng. Mãy mươi năm chống Mỹ cứu nước, dù là đồng chí anh em, chưa bao giờ người Nga đặt chân đến các trường học Việt Nam. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử Việt Nam, một đồng chí Sô Viết lại hạ cố đến một ngôi trường Việt Nam. Tân rất cảm động. Cái vinh dự lịch sử này lại rơi vào Tân! Có lẽ thần tài đã gõ cửa Tân. Tân mơ màng thấy đồng chí Sô Viết tiến tới bắt tay Tân, ca tụng trường đại học Sư Phạm, ban huy chương Sô Viết cho Tân, mời Tân sang tham quan Liên Bang Xô Viết! Ôi sung sướng biết bao! Trước đây, Tân hằng mơ ước đi học Liên Xô nhưng sức cô thế yếu, Tân không thể đương cự với con cháu của các quan lớn trong triều. Nay nếu được đi Nga thì cũng vớt vát được ít nhiều! Có còn hơn không! Tân có thể đi thăm mộ Lênin, và khi về mang rất nhiều hàng hóa, nào TV, tủ lạnh, xe đạp, xe gắn máy, nào quần bò, áo phong, lớp cho vợ con, lớp đem bán sẽ được khối tiền! Ôi hạnh phúc biết bao ! Và trong bộ giáo dục, khối thằng ghen tức mà chết! Biết đâu sau việc này, Tân chẳng trở thành ngôi sao sáng trong đảng bộ nhà trường, và trở thành lãnh tụ văn giáo thay thế Tố Hữu!

               Ngày X đã đến . Trường Đại Học Sư Phạm vui như ngày hội. Tất cả sinh viên đều có mặt tại hội trường từ 6 giờ sáng. Người lo treo cờ, treo ảnh, kẻ lo trang trí hội trường. Tận ngoài cổng, người ta đã chưng bông kết tụ như đám cưới . Trong hội trường, khẩu hiệu lớn nhất được kẻ tiếng Việt lẫn tiếng Nga: Chào Mừng Quý Khách. Ban nhạc dã đứng sẵn trên bục, đang tập dượt sôi động. Không khí thật vui vẻ chưa từng thấy. Mười giờ thì quan khách lục tục đến.
Mười một giờ, quý khách vẫn chưa đến.
Mười hai giờ, quý khách vẫn chưa đến. Gọi điện lên đại diện bộ thì người ta bảo cứ chờ. Một giờ, vị thượng khách vẫn vắng bóng.

Kìa! Một chiếc xe chạy từ ngoài cổng vào. Một chiếc xe mui trần treo cờ búa liềm tiến thẳng vào trường đại học sư phạm. Quan khách và sinh viên trong hội trường A reo hò mừng rỡ. Sân trường hẹp, lối vào ngắn. Xe chạy vào một đoạn khoảng nửa đường rồi lui ra đi thẳng. Trên xe, một cô bé người Âu mắt xanh tóc vàng khoảng 10 tuổi nhưng to lớn bằng con gái Việt Nam mười lăm tuổi. ngồi chễm chệ ở băng sau. Đằng trước một tài xế Việt Nam bé nhỏ, khúm núm. Chỉ có vậy. Mọi người chưng hửng. Quan to, quan nhỏ đứng lặng một hồi, không ai bảo nhau đồng lủi thủi ra về. Mấy ngày hôm sau có người thông thạo kể rằng ái nữ của viên lãnh sự Nga không biết tại sao lại nổi hứng muốn đi thăm trường đại học Sư Phạm. Có thể cô đọc báo Nga thấy khen ngợi ngành sư phạm Việt Nam; có thể trí tưởng tượng của cô cho rằng trường đại học ở đây do Mỹ xây cất rất lớn , hoặc là trường đại học sư phạm Sàigon cũng giống như bên Phi Châu có thể thấy hưou, khỉ, ngựa vằn, sư tử., hoặc nghe ai nói gì đó nên đòi bố cho tài xế lái xe đi thăm một vòng cho biết. Có lẽ khi đến cổng trường nhìn vào thấy trường cổ lổ, nhỏ bé, cũ kỹ , không thấy ngựa vằn, hưou cao cổ và khỉ đột như trong tưởng tượng nên chán nản mà ra lệnh cho tài xế quay về. Câu chuyện đơn giản là vậy, không có gì phải ầm ĩ!

NGUYỄN THIÊN THỤ * LỤC VÂN TIÊN

LỤC VÂN TIÊN VÀ NHỮNG KINH NGHIỆM VÀO ĐỜI

Lục Vân Tiên là một truyện nôm, là một tự thuật của Nguyễn Đình Chiểu về cuộc đời gian truân của ông. Ông là một thiếu niên của Gia Định thành, thân phụ người Trung, mẹ người Nam. Ông đã lo học tập, ước mơ một cuộc đời tươi sáng. Ông đã mang hy vọng đó khi ra kinh ứng thí. Nhưng rồi cuộc đời và lịch sử đã mang tai họa đến với ông. Nghe tin mẹ mất, ông phải bỏ thi về thọ tang. Vì khóc quá nên ông mù mắt. Ôâng mất khá nhiều tiền để chửa bênh nhưng tiền mất tật mang. Một năm sau về đến nhà thì gia đình gái từ hôn. Rồi Pháp đến xâm chiếm nước ta, dân chúng chết vì đạn Pháp, nhà cháy vì thưc dân đốt phá. Ông phải bỏ Gia Định mà về Bến Tre. Cuộc đời của ông hòa lệ với dân tộc Việt Nam. Nhất là đòi tư của ông là những trang tiểu thuyết bi thảm. Có lẽ muốn tránh người đời tò mò,hoặc cũng như thói thường các tiểu thuyết gia Việt Nam vay mượn truyện Trung Quốc, ông cũng dùng bảng hiêu Tây Minh để cho bình thường hóa tác phẩm của ông. Lục Vân Tiên là biểu tượng con người trong cuộc đời. Sinh ra trên cõi đời, một số người hạnh phúc, nhưng một số người lại gặp bất hạnh. Lục Vân Tiên là cuộc đời của những người bất hạnh này.

Nhìn chung, cuộc đời con người có thể chia ba giai đoạn:thuở thiếu thời, trung niên và tuổi già. Cuộc đời Lục Vân Tiên cũng vậy. Ta có thể chia ba thời kỳ: vào trường, vào đời và chung cuộc.

I. VÀO TRƯỜNG

Lục Vân Tiên là một chàng thư sinh, theo thầy ở trên núi, nghĩa là một người còn trẻ, đang học tập, chưa ra đời làm việc, hoạt động và sống với đời sống thực:

Theo thầy nấu sử xôi kinh,

Tháng ngày bao quản sân Trình lao đao. (11-12)

Chàng học tập văn lẫn võ để chuẩn bị cho tương lai ra đời giúp nước, cứu dân:

Văn đà khởi phụng đằng giao,

Võ thêm tam lược, lục thao ai bì.(13-14)

Sau một thời gian học tập, người trai phải từø giã thầy và mái trường để dấn thân vào đời.Ngày trọng đại đã đến, Lục Vân Tiên phải từ giã thầy mà xuống núi để nhập trường thi:

            Xảy nghe mở hội khoa thi,

            Vân Tiên vào tạ tôn sư ra về. ( 15-16 )

Tuổi trẻ nuôi nhiều mộng mơ. Vân Tiên hy vọng sẽ thi đỗ, làm quan, và đem tài ra giúp nước:

            Chí lăm bắn nhạn ven mây,

            Danh tôi đặng rạng, tiếng thấy đồn xa.

            Làm trai trong cõi người ta,

            Trước lo báo bổ sau là hiển vang. (21-24)

Sự đời thay đổi, và cuộc đờùi không có gì bảo đảm. Có thể thành, có thể bại. Tuy là nuôi hy vọng, ai cũng lo sợ đường đời trắc trở. Bậc tiên sư đã nhìn thấy tương lai sóng gió của Lục Vân Tiên:

            Nhân cơ tàng sự dặn rằng,

            Việc người chẳng khác việc trăng trên trời.

            Tuy là soi khắp mọi nơi,

            Khi mờ, khi tỏ, khi vơi, khi đầy. (69-72)

Nguyễn Bá Học đã nói đúng tâm trạng và chí khí của những chàng trai vừa lớn lại nuôi mộng cao xa:

Người ta đương lúc thiếu niên, lòng xuân phơi phới như trăng mới lên, như hoa mới nở, sự đời chưa hề từng trải, tư tưởng những sự cao xa. ( Lời khuyên học trò )

Trừ những người vì hoàn cảnh khó khăn không đến trường được, đa số thanh niên khi từ giã mái trường đều nặng lòng thương nhớ:

Ra đi vừa rạng chân trời,

Ngùi ngùi ngó lại nhớ nơi học đường.(77-78)

Mái trường cũ là thiên đường đã mất, là bảo tàng của tuổi thơ, vì vậy, sau này xa quê, ai cũng nhớ mái trường cũ. Những ngày ở mái trường rất đẹp, là giai đoạn bình minh của cuộc đời. Rời xa mái trường, nghĩa là giã từ tuổi thơ, giã từ hạnh phúc để đi vào cuộc đời đầy sóng gió.

            Mái trường của Lục Vân Tiên ở trên non cao, là nơi thanh tịnh, nơi tu hành, nơi xa trần tục. Rời non cao để vào đời là bắt đầu đi vào phong ba, bão táp. Đây là cuộc đời đi xuống, cuộc đời trần tục.

II. VÀO ĐỜI

            Vừa rời khỏi mái trường, con người đa số phải đối đầu với bao thực trạng xã hội xấu xa. Khi vào đời, Lục Vân Tiên đã trải qua nhiều kinh nghiệm, mà trong đó có những kinh nghiệm tốt đẹp, và những kinh nghiệp đắng cay.

            1.  GIẶC CƯỚP

            Xã hội nào cũng có những bọn giặc cướp, chỉ khác nhau ở chỗ công khai hay bí mật, mạnh hay yếu, tàn bạo nhiều hay it. Giặc cướp đây bao gồm tất cả những cá nhận hay nhóm người nào chiếm đoạt tài sản quốc gia,hay tư nhân, vi phạm quyền lợi nhân dân, giết hại và gây đói khổ cho nhân dân. Không phải chỉ có bọn Lương Sơn Bạc mới là ăn cướp. Bao thời đại, có rất nhiều bọn cướp và hình thức ăn cướp. Bọn chúng mặc áo nhà tu, đoàn thể cách mạng, công ty thương nghiệp, hay hội đoàn từ thiện. .  .Nhưng phổ biến nhất là bọn vua chúa tàn ác, và quan lại tham ô, chúng là một bọn cướp như nhân dân ta quan niệm rất chính xác:

            Con ơi con nhớ lời này,

            Cướp đêm là giặc, cướp ngày là quan ( ca dao)

Lục Vân Tiên vừa xuống núi là gặp ngay bọn cướp:

            Nhân rày có đảng lâu la,

            Tên rằng Đỗ Dự, hiệu rằng Phong Lai.

            Nhóm nhau ở chốn sơn đài,

            Người người sợ nó có tài khôn đương.

            Bây giờ xuống cướp thôn hương

Thấy con gái tốt qua đường bắt đi.

Xóm làng chẳng dám nói chi,

Cám thương hai gã nữ nhi mắc nàn.

Con ai vóc ngọc, mình vàng,

Má đào, mày liễu dung nhan lạnh lùng.

E khi mắc đảng hành hung,

Uổng trang thục nữ sánh cùng thất phu.

Thôi thôi chẳng dám nói lâu,

Chạy đi cho khỏi kẻo âu đến mình (101-114)

Lục Vân Tiên là hạng người theo chánh nghĩa, không thể đứng yên nhìn bọn cướp hoành hành. Chỉ có chàng là một thanh niên mới lớn, tâm hồn còn trong trắng, còn thật lòng theo Phật, theo Khổng, còn nuôi mộng cứu khổn phò nguy, cho nên đã hăng hái đem bầu nhiệt huyết cùng tính mạng một mình tranh đấu chống bọn tham tàn:

            Vân Tiên ghé lại bên đàng,

            Bẻ cây làm gậy, bên đàng chạy vô.

            Kêu rằng bớ đảng hung đồ,

            Chớ quen làm thói hồ đồ hại dân. (123-126 )

Lục Vân Tiên là biểu tượng của Chân, Thiện Mỹ. Tâm hồn chàng là tâm hồn một thư sinh trong sáng, ngọn lửa chánh nghĩa bùng lên trong tim. Hạng người như chàng nuôi mộng cao xa, rất có đạo đức. Họ không ghen ghét người giỏi, khinh bỉ người hèn, không ăn hối lộ, không trộm cắp của công, không lừa đảo dân chúng, không mưu hại đồng nghiệp, không nghiện bài bạc.. . Nhiều người chỉ trích Lục Vân Tiên khô khan, nhưng đó cũng là một sự thực: trong đời có nhiều người không mê nữ sắc, không tham dâm, không mê tiền tài, danh vọng.

2. TÌNH YÊU

Gặp Kiều Nguyệt Nga là một kinh nghiệm  thứ hai của Lục Vân Tiên. Đó là kinh nghiệm về tình yêu. Lục Vân Tiên là một chàng trai mới lớn, chưa hề quen biết một cô gái nào, và cũng chưa hề yêu đương cho nên đối với nữ nhân chàng còn nhiều e ngại. Hơn nữa, chàng thuộc thế hệ nho sĩ ngày xưa, trọng  nghĩa khinh tài, biết thủ lễ và tránh những hành động có thể bị coi là lợi dụng.

Vân Tiên khó nỗi làm thinh,

Chữ ơn buộc lại chữ tình lây dây.

Than rằng đó khó trêu đây,

Ơn kia đã mấy, của này rất sang.

Đương khi gập gỡ giữa đàng,

Một lời cũng nhớ, ngàn vàng chẳng phai.

Nhớ câu trọng nghĩa khinh tài,

Nào ai chịu lấy của ai làm gì. (201-08)

Chàng không phải là hạng người lịch duyệt, biết ân cần, săn sóc phụ nữ, nhưng chàng đã vồn vã, lịch sự chào hỏi Nguyệt Nga  mặc dầu chàng vẫn giữ một khoảng cách với nàng:

Vân Tiên nghe nói động lòng,

Đáp rằng: Ta đã trừ dòng lâu la.

Khoan khoan ngồi đó chớ ra,

Nàng là phận gái,ta là phận trai.

Tiểu thư con cái  nhà ai?

Đi đâu nên nỗi mang tai bất kỳ?

Chẳng hay tên họ là chi?

Khuê môn phận gái việc gì đến đây? (143-150)

Còn Nguyệt Nga đưọc Lục Vân Tiên cứu thoát bàn tay bọn cướp,nàng cảm ơn cứu tử  và cảm động vì hành động hào hiệp, can đảm của chàng. Đa số người nữ thường rung động trước sự giúp đỡ, và tình cản nồng hậu của nam nhân. Anh hùng cứu mỹ nhân, mỹ nhân yêu anh hùng là một đề tài phổ biến xưa nay. Nàng đã yêu chàng ngay trong buổi đầu. Hành động gửi tặng vật là một cách biểu lộ tình yêu một cách kín đáo. Khi Lục Vân Tiên tỏ vẻ lạnh lùng, nàng đã hờn dỗi. Cử chỉ của nàng rất đáng yêu:

-Vật chi một chút gọi là,

Thiếp thưa chưa dứt, chàng đà làm ngơ.

Của này là của vất vơ,

Lòng chê cũng phải, mặt ngơ sao đành .(197-200 )

-Thưa rằng chút phận nữ nhi,

Vốn chưa biết lẽ có khi mích lòng.

Ai dè những đấng anh hùng,

Thấy trâm thôi lại thẹn thùng cùng trâm.

Riêng than trâm hỡi là trâm,

Vô duyên chi bấy ai cầm mà mơ. (209-14)

Từ trước Lục Vân Tiên chưa yêu ai. Tình yêu của Nguyệt Nga là một kinh nghiêm đầu tiên rất tươi thắm trong đời chàng.

3. HÔN NHÂN

Ngày xưa, người Việt Nam lấy vợ sớm, và hôn nhân do các bậc cha mẹ quyết định. Hai bên cha mẹ đãï đính ước từ trước, có khi hai trẻ còn nằm trong bụng me . Chàng là một thanh niên đầy hứa hẹn tương lai cho nên đã được nhà gái đón tiếp nồng hậu khi chàng đến thăm trước khi vào kinh ứng thí.  Vị hôn thê của chàng là Võ Thể Loan đã ân cần với chàng trước khi chia tay:

Chàng dầu cung quế xuyên dương,

Thiếp xin hai chữ tao khang cho bằng.

Xin đừng tham dó bỏ đăng,

Chơi lê quên lựu, chơi trăng quên đèn.(709-12)

Không hiểu vì chịu ảnh hưởng các truyện xưa tích cũ về tình nghĩa vợ chồng, hoặc vì linh tính, Lục Vân Tiên đã trả lời Võ Thể Loan bằng giọng điệu nghi ngờ:

Tiên rằng như lửa mới nhen,

Dễ trong một bếp mà chen mấy lò?

May duyên, rủi nợ dễ phô,

Chớ lo Ngô Khởi, hãy lo Mãi Thần. (713-16)

Gia đình họ Võ đã đem lại cho chàng nỗi niềm cay đắng trên bước đường đời. Khi chàng bị mùa lòa, chàng liền nghĩ đến vị hôn thê và gia đình bên vợ. Chàng là người mới bước vào đời, lòng còn trong sáng, còn tin tưởng vào lời hứa hẹn của người đời. Vì vậy, sau khi ngư ông cứu chàng thoát chết trong giòng sông sâu, chàng ngỏ lời cậy ngư ông đưa chàng đến nhà nhạc gia để họ giúp đỡ chàng khi nguy nan:

Tiên rằng xưa đã gá lời,

Sui gia ai nỡ đổi dời chẳng thương.

Vợ chồng là đạo tang khang,

Chi bằng tới đó tìm phương gửi mình.

Trăm năm muốn trọn ân tình,

Đương khi hoạn nạn ai đành bỏ nhau.

Chút nhờ cứu tử ơn sâu,

Xin đem tới đó, trước sau cho tròn. (981-988)

Ngư ông là người từng trải việc đời, đã nghi ngờ họ Võ sẽ thay lòng đổi dạ khi thấy chàng thất bại công danh và mù lòa. Ôâng ngỏ lờiø khuyên can chàng nhưng chàng vẫn không nghe ý kiến của ngư ông:

Ngư rằng làm đạo rể con,

Cũng như sợi chỉ mà luồn trôn kim.

Sợ bay mà mỏi sức chim,

Bơ vơ cảnh lạ, khôn tìm cây xưa.

E khi chậm bước tới trưa,

Chớ đi sông cũ ,bến xưa mà lầm.

Mấy ai ở ở đặng hảo tậm,,

Nắng đun chót nón, mưa dầm tả tơi.

Mấy ai hay nghĩ việc đời,

Nhớ nơi nghèo khổ, quên nơi sang giàu.

Đã ba thứ tóc trên đầu,

Gẫm trong thế sự thêm âu cho đời.( 989-1000)

            Nhưng niềm tin ngây thơ của chàng đã bị tan vỡ. Chàng bị mù lòa lại bị từ hôn. Cay đắng nhất là vị hôn thê của chàng đã dùng những lời thô bạo đối với chàng. Chàng là người chung thủy, nhưng nhân thế đã thay lòng đổi dạ:

Loan rằng: ‘ Gót đỏ như son,

Xưa nay ai dễ đem chôn xuống bùn.

Ai cho sen muống một bồn,

Ai từng chanh khế sánh phồn lựu lê.

Thà không trót chịi một bề,

Nỡ đem mình ngọc, dựa kề thất phu.

Đã công chờ đợi danh nho,

Rể đâu có rể đui mù thế ni. . (1027-34)

Chính Võ Thể Loan, vị hôn thê của chàng đóng vai trò tích cực trong việc đổi trắng thay đen. Nàng đã táo bạo đề nghị với cha mẹ cho nàng kết hôn cùng Vương Tử Trực, bạn của Vân Tiên vừa đỗ thủ khoa:

            Đã nghe người nói hội này,

            Rằng Vương Tử Trực chiếm rày khôi khoa.

Ta dầu muốn kết xui gia,

Họ Vương, họ Võ một nhà mới xinh.(1035-38)

Khi Võ ông đem chàng bỏ hang sâu, chàng mới hiểu rõ lòng dạ người đới:

            Vân Tiên khi ấy hãi hùng,

            Nghĩ ra mới biết Võ công hại mình.(1059-60).

4. ÁC NHÂN

Bọn gian ác ở khắp mọi nơi.Trong hàng ngũ trí thức cũng có  kẻ gian ác mặc dầu nho sĩ vốn xuất thân cửa Khổng sân Trình, học nhân nghĩa lễ trí tín. Trên đường vào trường thi, chàng đã gặïp bọn Trịnh Hâm, Bùi Kiệm. Bọn này đã vào trường thi cùng Lục Vân Tiên và Vương Tử Trực.Bọn này học kém, không làm được bài thi.Thấy Vương và Lục làm được bài, chúng sinh lòng ghen ghét, cho rằng Vương và Lục “viết tùng cổ thi”(464). Bọn họ đã cùng Lục Vân Tiên và Vương Tử Trực uống rươu, làm thơ. Ôâng chủ quán là người bình dân, nhưng môi trường làm việc của ông là quán khách, có nhiều loại người lui tới cho nên ông tiếp xúc với nhiều người và hiểu tâm tính của họ. Vì vậy, ông xem qua  cách làm thơ của bọn này đã biết Trịnh Hâm và Bùi Kiệm thuộc loại lừa thầy, dối bạn:

Tiên rằng: Ông quán cười ai,

Quán rằng cười kẻ bất tài đồ thơ.

Cười người Tôn Tãn không lừa,

Trước đà thấy máy chẳng dè Bàng Quyên. (467-70)

Khi bọn này trả lời ông chủ quán, ta thấy rõ tính vô lễ và khinh người của chúng:

            Kiệm rằng: Lão quán nói nhăng,

            Dầu cho trải việc cũng thằng bán cơm.

            Gối rơm theo phận gối rơm,

            Có đâu ở  thấp mà chồm lên cao. (523-26 )

Khi tin nhà đưa đến, nghe tin mẹ già mất, Lục Vân Tiên khóc mù mắt, bỏ cuộc thi trở về quê cũ. Giữa đường chàng lại bọn này, chàng mù lòa nên phải trông cậy bạn giúp đỡ:

            Tiên rằng: Tình trước nghĩa sau,

Có thương xin khá giúp nhau phen này (863-64)

Ở đời, lòng dạ con người khó lường. Ta không hề gặp mặt họ, ta cũng không tranh quyền đoạt lợi của họ. Ta cũng không có thù cướp tài sản hoặïc giết hại cha mẹ, anh em họ, thế mà họ thù ghét, oán hận ta.  Họ nói xấu, vu khống ta. Thậm chí họ cò thể giết hại ta. Vân Tiên không có thù oán gì với bọn này, không ngờ Trịnh Hâm, Bùi Kiệm chỉ  vì ganh tài mà hãm hại Vân Tiên. Chúng đem tiểu đồng vào rừng trói lại cho cọp ăn, rồi đêm đến xô Vân Tiên xuống vực sâu.

Ngoài Trịnh Hâm, Bùi Kiệm, Vân Tiên còn bị ba nhân vật gian manh khác bóc lột, lường gạt là thầy thuốc, thầy bói và thầy pháp. Ba ông này giống nhau hai điểm chính. Thứ nhất là tự quảng cáo, là khoe khoang, khoác lác.

- Ông thầy thuốc:

Ngang rằng: Ta ở chốn này,

Ba đời nối nghiệp làm thầy vừa ba.

Sách chi cũng đủ trong nhà,

Nội kinh đã sẵn, ngoại khoa thêm màu.

Trước xem y học làm đầu,

Sau xem Thơ Thế, thứ cầu Đông Y (665-770 )

- Ông thầy bói:

Ta đây nào phải các thầy,

Bá vơ, bá vất, nói nhây không nhằm.

Ôân nhuần Châu dịch mấy năm,

Sáu mươi bốn quẻ, ba trăm dư hào.

Huỳnh Kim, Dã Hạc sách cao,

Lục nhâm, lục giáp,  chỗ nào chẳng hay. (715-20 )

- Ông thầy pháp:

Pháp rằng: Aán đã cao tay,

Lại thêm phù chú, xưa nay ai bì.

Qua sống, cá thấy xếp vi,

Vào rừng cọp thấy phải quỳ lạy đưa.

Pháp hay hú gió, kêu mưa,

Sai chim, khiến cọp, đuổi lừa, vật trâu.

Pháp hay miệng niệm một câu,

Tóm thâu muôn vật vào bẩu hồ linh. (673-70 )

Ba ông thầy này đều giống nhau là tham lam, luôn chú trọng tiền bạc. Gặp Vân Tiên, cả ba thầy trước tiên là hỏi tiền bạc.

Thầy thuốc chưa chửa bệnh đã hỏi tiền:

Gặp ta bệnh ấy ắt lành,

Bạc tiền trong túi sẵn dành bao nhiêu? (659-60 )

- Thầy bói chưa gieo quẻ đã hỏi tiền:

Đặt tiền quan mốt bốn mươi,

Khay trầu chén rượu cho tươi mới thành.

Thầy bèn gieo đặng quẻ lành. (723-25 )

Ông này sau một hồi ba hoa, đã đề cập đến tiền:

            Có ba trăm lạng đưa sang,

Đặng thầy sắm sửa lập đản chửa cho. (775-76 )

5.THIỆN NHÂN

Cuộc đời có nhiều màu sắc và có nhiều mâu thuẫn. Nếu trong cuộc đời có những kẻ ác thì cũng có những người hiền lành, nhân từ đức hạnh. Vân Tiên đã gặp bọn gian ác nhưng chàng cũng đã gặp những người trung hậïu. Nguyệt Nga là ánh trăng rằm trong đời chàng. Ông chủ quán là người bình dân nhưng ông thực sự là tay minh kinh bác học. Những lời nghị luận của ông chúng tỏ ông học rộng, hiểu nhiều và là người trung trực :

            Quán rằng ghét việc tầm phào,

            Ghét cay ghét đắng ghét vào tới tâm.

            Ghét đời Kiệt Trụ mê dâm,

            Để dân đến nỗi sa hầm, sẩy hang.

            Ghét đời U Lệ đa đoan,

            Khiến dân luống chịu lầm than muôn phần

            .     .    .  .    .   .     .  .      .   .

            Thương là thương bậc thánh nhân,

            Khi nơi Tống, Vệ, lúc Trần, lúc Khuôn.

            Thương thầy Nhan tử dở dang,

            Ba mươi mốt tuổi tách đường công danh.

            Thương ông Gia Cát tài lành,

     Gặp cơn Hán mạt đã đành phôi pha. .  .(479-494)

Vì vậy mà Vương Tử Trực khen ngợi ông:

            Trực rằng: Chùa rách phật vàng,

            Ai hay trong quán ẩn tàng kinh luân (505-06)

Vương Tử Trực là người đạo đức và trung trực đã từ chối lời cầu hôn của Võ Thể Loan
            Trực rằng : ''Ngòi viết dĩa nghiên,

            Anh em xưa có thề nguyền cùng nhau.

            Vợ Tiên là Trực chị dâu,

            Chị dâu em bạn dám đâu lỗi nghì.

            Chẳng hay người học sách chi,

            Nói sao những tiếng dị kỳ khó nghe?

            . .  .   .   .     .     .     .      .       .     .

            Nói sao chẳng biết hổ thầm,

            Người ta há phải là cầm thú sao? (1228-41)

Hán Minh can trường phá giặc và đem quân đón Vân Tiên. Lão ngư, lão tiều cũng là những người tốt. Nói chung, ta có thể phân chia các nhân vật trong Lục Vân Tiên làm hai loại thiện ác.

III. CHUNG CUỘC

        Ở đời, một số người hoàn toàn sung sướng, trái lại một số người luôn đau khổ. Một số lúc bĩ, lúc thái. Đó là trường hợp của Lục Vân Tiên. Sau khi bị bao tai nạn, chàng được cứu thoát, được thuốc tiên chữa lành mắt, thi đỗ trạng nguyên và được Nguyệt Nga yêu, và cả hai sống hạnh phúc.

            Trạng nguyên về đến Đông thành,

            Lục ông trước đã xây dinh ở làng.

            Bày ra sáu lễ sẵn sàng,

            Các quan đi họ cưới nàng Nguyệt Nga.

            Sui gia đã xứng sui gia,

            Rày mừng hai họ một nhà thành thân.

            Trăm năm biết mấy tinh thần,

            Sinh con sau nối gót lân đời đời  (2054-61)

       Trong khi đó những kẻ ác gian bị Trời trừng phạt. Trịnh Hâm té xuống sông bị cá nuốt, mẹ con Thể Loan bị cọp nhốt trong hang:

            Thiệt Trời báo ứng lẽ này rất ưng,

            Thấy vậy nên dửng dừng dưng,

            Làm ngưòi ai nấy thì đừng bất nhân (1192-94)

 Đó là lẽ báo ứng, là luật nhân quả mà Khổng và Phật luôn đề cao trong kinh điển, trong văn chương và trong đời sống.

Lục Vân Tiên là giấc mơ của Nguyễn Đình CHiểu. Lục Vân Tiên đã qua cơn hoạn nạn và được vinh hiển, trái lại, Nguyễn Đình Chiểu một đời khốn khó, bản thân ông cũng như quốc gia Việt Nam phải trải qua bao nỗi dắng cay từ khi mất nước.

                                                   

Posted by vanhoa at 12:01 AM No comments:

THƠ HÀ HUYỀN CHI

Ảo Giác

Tác giả: Hà Huyền Chi

Bên em ta lạc loài
Như về từ tiền sử
Trong em nỗi quan hoài
Biến ta thành dã thú

Mưa đầy trời đây em
Giữa hồn ta giá buốt
Cũng sao rơi nguyệt chìm
Trong lời em hẹn ước

Ta ở đâu trong nhớ
Tâm em chưa định hình
Khúc ban đầu rực nỡ
Ðã trôi vào bình thanh

Mưa từ cõi bao la
Rơi xuống lòng ưu uất
Em khi gần khi xa
Cũng khi còn, khi mất

Bão Cát

Tác giả: Hà Huyền Chi

Lại một ngày xa, nhớ lịm người Cõi hồn hoang mạc cát bay hơi Em đi nắng hạ nung cành nhớ Ðêm cũng dường như bảy mặt trời Lửa ngục trong lòng em biết không? Hoa hồng đen nở kín hoài mong Kên kên trỗi mãi kèn lâm khốc Trái tim khô mọc nhánh xương rồng Theo cơn bão cát về chân mây Lượm cây đèn cũ chà trên tay Ước gì em hóa chai bia lạnh Ực một hơi em rồi chết ngay

Posted by vanhoa at 11:59 PM No comments: